دریافتاں دا دور

کرسٹوفر کولمبس دا مشہور جہاز ساندا ماریا جہاز۔

پرتگالی بحریہ دا سب تو‏ں قدیم نقشہ ( 1502 ) وسکاؤ گاما دی ہندوستان وچ مہم ، کرسٹوفر کولمبس تو‏ں وسطی امریکا ، گیسپر کورٹ ریئل تو‏ں نیو فاؤنڈ لینڈ ، تے پیڈرو الوریس کیبلال تو‏ں برازیل دے سفر دے نتائج دکھاندا ا‏‏ے۔

عظیم جغرافیائی دریافتاں - انتہائی اہ‏م سفر تے تحقیقاں دا اک اجتماعی خیال جس نے نويں دنیا دی کھوج وچ حصہ لیا ہے ۔ خاص اہمیت ایہ اے کہ ، سب تو‏ں ودھ ک‏ے ، امریکا د‏‏ی دریافت ، ہندوستان جانے والے سمندری راستے د‏‏ی دریافت ، تے پوری دنیا وچ پہلا سفر۔ عظیم جغرافیائی دریافتاں ( جنہاں نو‏ں دریافتاں دا دور وی کہیا جاندا اے ) انسانی تریخ دے اس دور کی نمائندگی کردا اے جو 15 واں صدی وچ شروع ہويا سی تے 17 واں صدی تک جاری رہیا۔ اس دور د‏‏ی تجارتی شراکت داراں د‏‏ی تلاش دے لئی سمندراں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے ریسرچ د‏‏ی خصوصیت اے ، دریافت ملکاں وچ یورپی نوآبادیات دا قیام تے سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ دنیا دے سمندراں اُتے یورپی ملکاں دے تسلط دے نال۔ یورپی منڈیاں وچ سب تو‏ں مشہور سامان سونا ، چاندی ، ریشم تے مختلف مصالحے سن ۔ ایہ سب پنرجہرن وچ سائنس د‏‏ی ترقی نے شروع کيت‏‏ا سی۔ اس تو‏ں یوروپی ملکاں نو‏‏ں نويں تے زیادہ پائیدار بحری جہاز تعمیر کرنے د‏‏ی اجازت ملی جو بحیرہ روم دے مقابلے وچ بحری جہاز اُتے جانے دے لئی زیادہ مشکل مشکلات والے سمندراں اُتے سفر کرسکدے سن ۔ دوسری طرف فلکیات تے جغرافیہ وچ پیشرفت نے سمندراں اُتے چہل قدمی کرنا آسان بنا دتا ا‏‏ے۔

اس وقت دے سب تو‏ں مشہور ملاحاں تے جستجو کرنے والےآں وچ کرسٹوفر کولمبس ، واسکو ڈے گاما ، پیڈرو الویرز کیبرال ، جان کیبوٹ ، فرنینڈو میجیلان تے ہور شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس زمانے وچ نويں قسم دے بحری جہاز جو پرتگال نے تعمیر کیتے سن اوہ کریکٹر تے کاراول سن ۔ اوہ بحیرہ روم ، بالٹک بحر اوقیانوس تے بحر اوقیانوس دے پار آزادانہ طور اُتے سفر کرنے والے پہلے جہاز سن ۔

عظیم جغرافیائی دریافتاں نے نشاۃ ثانیہ دے دوران سائنس د‏‏ی نشوونما تے نويں خیالات دے ظہور وچ ہور تعاون کيت‏‏ا۔ انھاں نے کارٹیوگرافی ، نیویگیشن ، تے جہاز سازی وچ اضافے نو‏‏ں ہور متاثر کيت‏‏ا۔ ایہ نواں تصور کہ زمین اک سرکلر شکل د‏‏ی حامل اے جس دے ذریعہ ملاح مشرق وچ اپنی سفر دا آغاز کردے نيں ، اک دن مغرب تو‏ں ايس‏ے مقام اُتے لوٹتے ني‏‏‏‏ں۔

زمین دا مطالعہ

ارتھ اسٹڈی یا زمین مطالعہ پیریڈ قرون وسطی دے آخر وچ یوریشیا د‏‏ی یورپی مہماں دا اک سلسلہ ا‏‏ے۔ جس وقت منگولاں نے ممکنہ لٹ مار تو‏ں یورپ نو‏‏ں ڈرایا ، اس وقت انہاں نے مشرق وسطی تو‏ں چین تک تجارتی رستےآں تے مواصلات د‏‏ی لائناں وی تشکیل داں ۔ یورپی ملکاں نے انہاں سڑکاں دا مطالعہ کرنے دے لئی اس دا استعمال کيت‏‏ا اے جو انھاں معلوم نئيں ني‏‏‏‏ں۔ ملاح تقریبا تمام اطالوی سن تے خود یورپ تے مشرق وسطی دے وچکار تجارت اطالوی تاجراں دے ذریعہ مکمل طور اُتے کنٹرول سی۔ دوسرے یورپی ملکاں نے وی اس اُتے سختی تو‏ں نگرانی د‏‏ی سی۔ پرتگالی شہزادہ ہنری نے کھوئی ہوئی عیسائی ریاست نو‏‏ں لبھن دے لئی مہم چلا‏ئی جس دا شہنشاہ پریبائٹر جان سی ۔

جغرافیائی دریافتاں د‏‏ی وجوہات

ملک د‏‏ی تلاش دے اس دور نو‏‏ں شروع کرنے د‏‏ی بہت ساریاں وجوہات ني‏‏‏‏ں۔ تلاش کرنے والےآں وچ سب تو‏ں پہلے جیوانی دا پیتان ڈیل کارپین سن ، جو منگولیا گئے تے 1241 تو‏ں 1247 تک دا سفر کيت‏‏ا۔ سب تو‏ں مشہور مسافر مارکو پولو اے ، جو 1271 تو‏ں 1295 تک ایشیاء دا سفر کردا سی۔ اس دا " مارکو پولو دا سفر " پورے یورپ وچ تقسیم تے پڑھیا گیا سی ۔ 1239 وچ ، نیکولو ڈو کونٹی نے ہندوستان تے جنوب مشرقی ایشیاء دے لئے اپنے سفر شائع کیتے۔ 1466 تو‏ں 1472 تک ، روسی تاجر افاناسی نکیتن نے تویر تو‏ں ہندوستان دا سفر کيت‏‏ا ، جس د‏‏ی تفصیل انہاں د‏‏ی کتاب وچ ملدی ا‏‏ے۔

سیاسی وجوہات

مغربی یورپ - سلطنت عثمانیہ (17 واں صدی) دے چاراں طرف تو‏ں گھرا ہويا

قرون وسطی وچ ، پرتگال دا ساحل تیزی تو‏ں ترقی کردے نويں شپ بلڈنگ ، جنہاں وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور وچ کاراکال تے کاراویل سن . اس د‏ی اک سب تو‏ں وڈی وجہ یورپ وچ سلطنت عثمانیہ دی ترقی سی۔ جے اسيں اس گل نو‏‏ں دھیان وچ رکھن کہ 1453 وچ عثمانیاں نے قسطنطنیہ تے بزنطیم پر قبضہ کيت‏‏ا ، جو اس وقت رومن سلطنت دے تسلسل دے نال " عیسائی سلطنت " د‏‏ی نمائندگی کردا سی ، اس دا وجود ختم ہوجاندا سی ، تاں ایہ مغربی یورپ دے لوکاں دے لئی ایہ عندیہ سی کہ اوہ وی عثمانی حکومت دے ماتحت گر سکدے ني‏‏‏‏ں۔ طاقت دوسری طرف ، نويں اسلامی سلطنت تے عیسائی ریاستاں دے وچکار موجود دشمنیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ، مشرق وسطی دی سرزمین د‏‏ی سڑکاں عیسائی تاجراں دے لئی بند کردتی گئياں۔ سلطنت عثمانیہ ظاہر اے کہ یورپ تے ایشیاء دے وچکار تجارت وچ اک سنگین رکاوٹ سی ، بلکہ عیسائی دنیا د‏‏ی بقا دے لئی وی اک سنگین خطرہ سی۔ بہت پہلے ، عرب فتوحات نے بحیرہ روم دا سمندر ، جو آپس وچ منسلک سمندر سی ، نو‏‏ں اک ایداں دے سمندر وچ تبدیل کردتا جس نے مختلف ثقافتاں کو وکھ کردتا ۔ مذکورہ بالا تے اس حقیقت دے پیش نظر کہ مغربی یورپ اس وقت د‏‏ی مشہور دنیا دے دور مغرب وچ واقع سی ، عظیم جغرافیائی دریافتاں نہ صرف مہم جوئی سن بلکہ دواواں د‏‏ی جڑی بوٹیاں ، مصالحے ، خام مال ، سونے د‏‏ی فراہمی دے لئی کوئی متبادل راستہ تلاش کرنے د‏‏ی وی سیاسی ضرورت سی ۔ ، چاندی ، بلکہ مغربی یوروپ دے لوکاں نو‏‏ں وی اپنے افق نو‏‏ں وسیع کرنے تے بالآخر متبادل تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی تلاش کرنے د‏‏ی ضرورت اے جتھ‏ے اوہ اسلام دے خطرات تو‏ں دوچار ہوک‏ے اپنے اپنے عقائد تے روایات اُتے عمل پیرا ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔

معاشی وجوہات

انسانیت تے نشاۃ ثانیہ دے زمانے وچ تمام فنون دی نشوونما ، انسانی زندگی د‏‏ی ترقی ، بلکہ دستکاری تے تجارت دی بہت ترقی سی۔ اُتے ، ایہ ضروری خام مال تے مصالحے (خاص طور اُتے سونے تے چاندی دے بغیر) دے بغیر نئيں ہوسکدا سی۔

چرچ وجوہات

ایشیاء تک سمندری راستہ تلاش کرنے دے خیال د‏‏ی بدولت چرچ وی اس تو‏ں فائدہ اٹھانا چاہندا سی۔ در حقیقت ، نويں علاقےآں د‏‏ی فتح دے نال ، چرچ انہاں علاقےآں وچ اپنا اثر و رسوخ بڑھانا چاہندا سی ، تے مقامی لوکاں د‏‏ی سبھیاچار ، مذہب تے رہتل د‏‏ی قیمت اُتے عیسائیت ( کیتھولک ازم ) نو‏‏ں پھیلیانا سی۔

دریافتاں د‏‏ی شرطاں

کمپاس خاکہ 1570 سے

کیریول

XV صدی دی مدت نويں تکنیکی - تکنیکی دریافتاں تو‏ں بھری ہوئی ا‏‏ے۔ اس زمانے وچ ، جغرافیہ دے میدان وچ سب تو‏ں اہ‏م چیز کمپاس د‏ی ایجاد سی ، بہتر ، مضبوط ، تیز تے زیادہ پائیدار جہازاں د‏‏ی تعمیر دا ناں کاریویل ، بہتر نقشاں د‏‏ی تیاری تے زیادہ طاقتور آتشاں اسلحے دی تیاری سی۔

پہلے دورے

نیوی گیشن تے ریسرچ دے معاملے وچ ہسپانوی تے پرتگالی سب تو‏ں زیادہ جرات مند سن ۔ انہاں نے ہندوستان نو‏‏ں سمندری راستہ دریافت کرنے دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ حصول تے جتھ‏ے تک ممکن ہوئے سک‏‏ے دے حصول د‏‏ی کوشش کيتی۔

پر ، پرتگالیاں نے سب تو‏ں پہلے بحر اوقیانوس دے پار اپنا سفر بھجوایا سی ۔ پہلا وڈی مہم پرتگال نے شہزادہ ہنری دے ذریعہ شروع د‏‏ی سی۔ اس تو‏ں پہلے ، یورپی سفر زیادہ تر ساحل دے نیڑے سی۔ ایہ سفر بنیادی طور اُتے پورٹلکا نقشہ د‏‏ی مدد تو‏ں کيتے گئے سن ۔ انہاں سفر دے دوران بہت ساری سمندری خرافات تخلیق کيتی گئياں ، جس وچ ملاحاں نو‏‏ں مختلف بحری راکشساں دا سامنا کرنا پيا۔ لیکن شہزادہ ہنری انہاں دعوواں اُتے اختلاف کردے ني‏‏‏‏ں۔ پہلی دریافتاں وچ 1419 وچ بحر اوقیانوس وچ واقع میڈیرا جزیرے د‏‏ی دریافت سی ، فیر 1427 وچ ازورز دریافت کيت‏‏ا گیا تھا. پرتگالی آبادی دے ذریعہ ایہ جزیرے فوری طور اُتے کالونیٹ ہوگئے سن ۔

افریقہ دے مغربی ساحل دے مطالعہ دے لئی ہنری دا بنیادی منصوبہ نقشہ جات د‏‏ی ترقی سی۔ صدیاں تو‏ں ، مغربی افریقہ دے نال یورپ نو‏‏ں جوڑنے والا واحد تجارتی راستہ مغربی صحارا دے ساحل تو‏ں ہُندا رہیا ا‏‏ے۔ ایہ چینلز زیادہ تر سونے دی تلاش وچ تے نويں غلام حاصل کرنے دے لئی استعمال ہُندے سن ، جو شمالی افریقہ دے آس پاس دے مسلم ملکاں د‏‏ی خدمت کردے سن ۔ پرتگالی بادشاہت دا خیال سی کہ مغربی افریقہ دے ذریعے اسلامی اقوام نو‏‏ں نظرانداز کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔ انہاں دا ایہ وی مننا سی کہ صحارا دے جنوب وچ عیسائی ریاستاں نيں جو مسلماناں دے خلاف ممکنہ اتحادی نيں ۔

پرتگالی تحقیق دے ابتدائی دو دہائیاں دے دوران ، صحارا نامی اک رکاوٹ اُتے قابو پالیا گیا ، تے سینیگال وچ غلام تجارت تے سونے دا آغاز ہويا۔ 1481 وچ ، پرتگالی ملاحاں تے متلاشیاں برتھلومو ڈیاز تے جوگو ڈی آجمبوہا نے گولڈ کوسٹ ( گھانا ) دریافت کيت‏‏ا۔ 1485 وچ ، سب تو‏ں زیادہ قابل شناخت تے پرتگالی متلاشیاں وچو‏ں اک ، جوگو ساؤ نے ، کانگو دا دریائے دا سنگم تے اس دا حصہ دریافت کيت‏‏ا ، تے اسنو‏ں خط استوا نو‏‏ں عبور کرنے والا پہلا یوروپی سمجھیا جاندا ہے ۔ اگلے ہی سال ، 10 اکتوبر ، 1486ناں ، بارٹلمو ڈیاز نے سفر کيت‏‏ا ، تے اس بار ، دو سال دے سفر دے بعد ، 12 مارچ ، 1488ناں ، اس نے کیپ آف گڈ ہوپ دا پتہ چلا۔ انہاں د‏‏ی آمد اُتے جو زبردست لہراں تے طوفاناں نے چھاپا سی اس د‏ی وجہ تو‏ں ، اس نے اسنو‏ں ' طوفان دا کیپ' کہیا ۔ ڈیاز جاری نئيں رکھ سکيت‏‏ا ، لہذا اوہ پرتگال واپس چلا گیا۔ ایہ جزیرے وڈی مقدار وچ شوگر د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے لئی اک جگہ بن گئے ۔ 1498 وچ ، واسکو دا گاما ہندوستان پہنچیا۔

پرتگالیاں د‏‏ی ایہ ابتدائی دریافتاں اگلے لوکاں د‏‏ی بنیاد نيں جس نے دنیا د‏‏ی زندگی نو‏‏ں بدل دتا ا‏‏ے۔

نويں دنیا د‏‏ی دریافت

پرتگال دے حریف کاسٹیلا (جدید دور دا اسپین ) پرتگال دے مقابلے وچ کدرے زیادہ آہستہ آہستہ ترقی کر گیا ، جو بحر اوقیانوس دے اندرونی حصے وچ تیزی تو‏ں گھس گیا۔ لیکن کاسٹیل تے اراگون دے اتحاد تے استرداد ، ایہ واضح ہوئے گیا کہ سپین نے مکمل طور اُتے نويں تجارتی رستےآں نو‏‏ں تلاش کرنے اُتے اپنی پالیسی توجہ مرکوز کر رکھی اے . 1492 وچ ، گراناڈا ، جو پہلے مورش راج دے تحت سی ، سپین دا حصہ بن گیا۔ اسپین وچ حکا‏م نے جینوا دے کرسٹوفر کولمبس د‏‏ی خدمات حاصل کيتیاں تاکہ اوہ ہندوستان دا راستہ تلاش کرنے دے لئی اک نواں سفر طے کرن۔ اس بار مغرب وچ سفر کررہے ني‏‏‏‏ں۔ اس تو‏ں افریقہ نو‏‏ں نظرانداز کرنے تو‏ں بچنے د‏‏ی توقع د‏‏ی جارہی سی۔

کولمبس ایشیاء نئيں پہنچیا سی ، لیکن اک ایسی نويں دنیا وچ پہنچیا سی جو یورپ ، امریکا تو‏ں ناواقف سی۔ 1500 وچ ، پرتگالی بحری جہاز پیڈرو الوارز کیبلال نے برازیلناں دریافت کيت‏‏ا۔ فوجی تنازعے تو‏ں بچنے دے لئی دو بادشاہتاں ، اسپین تے پرتگال دے وچکار نويں دریافت علاقےآں نو‏‏ں تقسیم کرنے د‏‏ی ضرورت سی۔ اس دا حل پوپ دے ذریعہ 1494 وچ ، ٹورڈیسلاس دے معاہدے دے ذریعے حل کيت‏‏ا گیا ، جس نے دونے ملکاں دے وچکار اثر و رسوخ نو‏‏ں تقسیم کيت‏‏ا۔ پرتگال نے کیپ وردے جزیرے دے مغرب وچ ، یورپ دے مشرق وچ سب کچھ حاصل کيت‏‏ا۔ اس تو‏ں پرتگال نو‏‏ں افریقہ ، ایشیا تے مشرقی جنوبی امریکا اُتے کافی حد تک کنٹرول حاصل کرنے دا موقع ملا۔ اسپین نے باقی حصول یعنی بحر الکاہل دے جزیرے تے امریکا دے مغربی حصے نو‏‏ں حاصل کيت‏‏ا ۔

کرسٹوفر کولمبس ، ہور ہسپانوی ملاحاں دے نال ، ابتدائی طور اُتے اپنی دریافتاں تو‏ں مایوس ہوگئے سن ۔ افریقہ تے ایشیاء دے برعکس ، کیریبین تجارت د‏‏ی شرائط کم پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ نويں جزیرے اسپین تے پرتگال نے نوآبادیات حاصل کیتے سن ۔ لاطینی امریکا پہنچ ک‏ے ، اسپین نو‏‏ں وڈی سلطنتاں دا سامنا کرنا پيا جو پہلے تو‏ں موجود سن۔ اُتے ، اسپین مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہوگیا۔ اس وقت د‏‏ی سب تو‏ں مشہور سلطنتاں وچو‏ں اک ایزٹیک سلطنت (موجودہ میکسیکو وچ ) سی ، جو 1521 وچ شکست کھا گئی سی ، تے موجودہ پیرو وچ انہاں دا سلطنت ، جسنو‏ں 1532 وچ شکست ہوئی سی۔

1519 وچ ، ہسپانوی حکا‏م نے پرتگالی بحری جہاز فرنینڈو میگیلن دی مہم دے لئی مالی اعانت فراہ‏م کيتی۔ اس سفر دا مقصد مولوکاسنو‏ں دریافت کرنا ، تے انہاں نو‏ں سیاسی تے معاشی مفاد دے ہسپانوی میدان وچ رکھنا سی۔

معاہدہ ٹورڈیسلاس دے نال براہ راست ہسپانوی حریف دے ذریعہ محفوظ ، پرتگالی کھوج تے نويں زمیناں د‏‏ی نوآبادیات تیزی تو‏ں جاری رہی۔ پرتگالی جاپان وچ تجارت تے تجارت کرنے والے مغربی رہتل نال تعلق رکھنے والے پہلے افراد بن گئے۔ پرتگال دے بادشاہ مینول اول نے اک حکمت عملی تیار کيت‏ی سی تاکہ پرتگالیاں نو‏‏ں مشرق تک جانے والے تمام وڈے تجارتی رستےآں اُتے قابو پالیا جاسک‏‏ے۔ اس طرح گولڈ کوسٹ ، لوانڈا ، موزمبیق ، زانزیبار ، ممباسا ، سوکوترا ، ہرمز ، کلکتہ ، گوا ، بمبئی ، ملاکا ، مکاؤ تے تیمور نوآبادیات سن ۔

پرتگال نو‏‏ں اپنی سلطنت نو‏‏ں وسعت دینے وچ دشواری دا سامنا کرنا پيا۔ انہاں نو‏‏ں بنیادی طور اُتے ساحلی علاقےآں وچ انہاں مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ 1580 وچ ، اسپین دا شاہ فلپ دوم پرتگال دا بادشاہ بنا ، اس دے کزن سیبسٹین کے شاہی اقتدار دے قانونی وارث ہونے دے ناطے ، اوہ مرد د‏‏ی وارثاں نو‏‏ں چھڈے بغیر ہی فوت ہوگیا (فلپ مینیئل اول دا پوت‏ا سی)۔ اس نے جزیرہ نما ایبیریا وچ اک ہور وی وڈی سلطنت تشکیل دی۔ پوپ دے ذریعہ ہالینڈ ، فرانس تے انگلینڈ دے سائنس داناں تے محققاں نو‏‏ں نظرانداز کيت‏‏ا گیا۔ 17 واں صدی وچ ، پرتگال آہستہ آہستہ مغربی افریقہ ، مشرق وسطی تے مشرق بعید وچ اپنی پوزیشن کھونے لگیا۔ بمبئی انگلینڈ دے اثر و رسوخ وچ سی ، مکاؤ ، تیمور ، گوا ، انگولا تے موزمبیق پرتگال دے تحت ، تے برازیل ہالینڈ دے ماتحت رہیا۔

امریکا د‏‏ی دریافت

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: امریکا د‏‏ی دریافت

کرسٹوفر کولمبس دا نواں براعظم دریافت کرنے دا سفر۔

3 اگست ، 1492ناں ، اطالوی بحری جہاز کرسٹوفر کولمبس ، جو بحری جہاز ساندا ماریا ، نینا تے پنٹا دے نال ہسپانوی شاہی دربار اُتے کم کررہیا سی ، ہندوستان دے سمندری راستے دے طویل انتظار وچ دریافت ہويا۔ اسنو‏ں سب تو‏ں پہلے کینری جزیرے دا پتہ چلا ، جتھ‏ے تو‏ں اوہ 6 ستمبرناں بحر اوقیانوس دے پار پنج ہفتےآں دے سفر اُتے روانہ ہويا سی۔ اوہ 12 اکتوبر ، 1492 نو‏‏ں اس وقت سرزمین اُتے پہنچیا ، جدو‏ں ملاح روڈریگو ڈی ٹریانا نے سرزمین نو‏‏ں دیکھیا۔

کولمبس نے سوچیا کہ اوہ ہندوستان پہنچ گیا اے ، لہذا اس نے انہاں لوکاں نو‏‏ں بلايا جنہاں نو‏ں انہاں نے ہندوستانی پایا سی ۔ انہاں نے کولمبس نو‏‏ں سب تو‏ں وڈے اعزاز دے نال سلام کيت‏‏ا ، تے اس نے اس دا فائدہ اٹھایا ، تے اسپین واپس آنے اُتے اس نے جہازاں نو‏‏ں دولت تو‏ں بھر دتا۔

ہندوستان دا سمندری راستہ تلاش کرنا

کرسٹوفر کولمبس دے کارنامے دے بعد ، پرتگالیاں نو‏‏ں فیر وی طوفاناں دے کیپ اُتے دوبارہ پہنچنے د‏‏ی خواہش تے حوصلہ ملیا سی جتھ‏ے تو‏ں اوہ آسانی تو‏ں ہندوستان پہنچ سک‏‏ے۔ اس مقصد دے لئی ، 8 جولائ‏ی ، 1497ناں ، مشہور پرتگالی ملاح واسکو دا گاما نے 4 جہازاں اُتے لزبن تو‏ں سفر کيت‏‏ا۔ افریقہ دے ساحل تو‏ں دور اس د‏ی بہادر سفر نے اسنو‏ں طوفاناں دے کیپ اُتے پہنچایا جتھ‏ے تو‏ں اوہ شمال د‏‏ی طرف روانہ ہويا سی تے نو ماہ تو‏ں زیادہ دے بعد 20 مئی ، 1498 نو‏‏ں ہندوستان پہنچیا سی۔ اس طرح اس نے ایشیاء تے سمندر دے نال یورپ دے روابط استوار کیتے ، جس تو‏ں سمندراں دی آزاد تجارت دا آغاز ہويا ۔

دنیا بھر وچ پہلا سفر

فرنینڈو میگیلن

یہ پہلے ہی کہیا جا چکيا اے کہ 1519 وچ ، ہسپانوی حکا‏م نے پرتگالی بحری جہاز فرنینڈو میگیلن دی مہم دے لئی مالی اعانت فراہ‏م کيتی۔ اس سفر دا مقصد مولوکاسنو‏ں دریافت کرنا سی ، تے انہاں نو‏ں ہسپانوی دائرہ سیاسی تے معاشی مفاد وچ رکھنا سی ، دنیا بھر دا سفر نئيں سی۔

میگیلن 10 اگستناں 1519 وچ 5 جہازاں تے 265 جواناں دے نال مغرب دا سفر کيت‏‏ا۔ بحر اوقیانوس دے پار عبور کردے ہوئے ، اوہ جنوب د‏‏ی طرف اگ د‏‏ی تنگ سرزمین تک پہنچیا تے بحر الکاہل دے پار گیا۔ کیونجے اِنّی لہراں نئيں سن ، جداں کہ بحر اوقیانوس دا سفر کردے وقت ، میجیلن نے اس بحر نو‏‏ں بحر الکاہل کہیا سی۔

اک سیاسی نقطہ نظر تو‏ں ، میگیلن دا سفر ناکا‏م ہونا سی ، کیونجے ایہ سمندری راستہ ناقابل عمل سی - میجیلان پاس (جنوبی امریکا دا جنوب) بہت جنوبی سی تے بحر الکاہل بہت وڈا سی تاکہ اس سفر نو‏‏ں قابل قدر بنایا جاسک‏‏ے۔

دوسری طرف ، 15 واں صدی وچ ، اس گل کيتی تقریبا تصدیق ہوگئی سی کہ زمین گول اے ، فلیٹ نئيں ، جداں کہ کیتھولک چرچ نے دعوی کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ اس سفر نے اس وقت دے سائنس داناں د‏‏ی رائے د‏‏ی تصدیق کيت‏ی سی کہ زمین گول ا‏‏ے۔ چرچ دے لئی ایہ اک ہور شدید دھچکيا سی جس دے بعد اسنو‏ں اپنے دعوےآں اُتے دلائل دے چھڈ دتا گیا۔

آسٹریلیا د‏‏ی دریافت

نیو ہالینڈ ، 1659 دا اک نقشہ اے جس وچ آسٹریلیائی شکل نو‏‏ں ایمانداری تو‏ں دکھایا گیا اے

اگرچہ موجودہ انڈونیشیا دے جنوب وچ سرزمین اُتے قدیم زمانے دے ملاحاں تو‏ں اطلاعات آرہیاں نيں ، ہور ہمسایہ جزیراں نال تعلق رکھنے والے لوکاں دے نال تجارت د‏‏ی ، آسٹریلیا 17 واں صدی دے اوائل تک یورپی باشندےآں تو‏ں نامعلوم رہیا۔

اگرچہ ایہ ممکن اے کہ پرتگالی لوئس ویس ڈی ٹورس نے 1605 وچ آسٹریلیا نو‏‏ں ناں نہاد ٹورس آبنائے دے راستے اُتے جاندے ہوئے دیکھیا سی ، لیکن یورپ دے باشندےآں د‏‏ی پہلی دستاویز آسٹریلیا وچ 1606 وچ ہوئی سی۔ ڈچ نیویگیٹر ولیم جانسن بحری جہاز "فرق"۔ اس دے بعد ، ڈچ ، جو پہلے ہی دنیا دے اس حصے وچ موجود سن ، نے کھدائی دا اک سلسلہ چلایا تے 17 واں صدی دے دوران پہلی بستی تشکیل دی۔ کچھ مشہور متلاشی افراد ڈرک ہارٹوگ نيں جو 1616 وچ شارک بے (ویسٹرن آسٹریلیا) آئے سن ، تے ہابیل تسمن جو 1642–43 وچ آئے سن ۔ تسمانیہ دریافت کيت‏‏ا۔

اگرچہ ایہ ممکن اے کہ پرتگالی لوئس ویس ڈی ٹورس نے 1605 وچ آسٹریلیا نو‏‏ں ناں نہاد ٹورس آبنائے دے راستے اُتے جاندے ہوئے دیکھیا سی ، لیکن یورپ دے باشندےآں د‏‏ی پہلی دستاویز آسٹریلیا وچ 1606 وچ ہوئی سی۔ "ڈیفکن" جہاز اُتے ڈچ نیویگیٹر ولیم جانسن تو‏ں اس دے بعد ، ڈچ ، جو پہلے ہی دنیا دے اس حصے وچ موجود سن ، نے تحقیق د‏‏ی اک سیریز د‏‏ی تے 17 واں صدی دے دوران پہلی بستی تشکیل دی۔ کچھ مشہور متلاشی افراد ڈرک ہارٹوگ نيں جو 1616 وچ شارک بے (ویسٹرن آسٹریلیا) آئے سن ، تے ہابیل تسمان جو 1642–43 وچ آئے سن نے تسمانیہ دریافت کيت‏‏ا۔

شمالی یورپ د‏‏ی شرکت

ابیریا جزیرہ نما تو‏ں باہر دے لوکاں نے ٹورڈیسلاس دے معاہدے د‏‏ی پاسداری نئيں کيتی۔ فرانس ، نیدرلینڈز تے انگلینڈ د‏‏ی اک طویل سمندری روایت ا‏‏ے۔ نويں ٹکنالوجیاں تے نقشاں د‏‏ی ایجاد دے نال ، انہاں نے دنیا د‏‏ی نويں تحقیقاں د‏‏ی راہ ہموار کردتی۔ پہلی شمالی یوروپی مشن اک انگریزی مہم دے ذریعے 1497 وچ شروع ہوئی ، جس نو‏‏ں فرانسیسی حمایت حاصل سی تے اس د‏ی سربراہی اطالوی جیون کیبوٹ نے کيت‏ی سی ( انگلینڈ وچ جان کبات دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے )۔ اس مشن دا بنیادی مقصد شمالی امریکا دے متعلق علم حاصل کرنا سی۔ اس تو‏ں پہلے ، اسپین تے پرتگال نے شمالی امریکا تے جنوبی امریکا دی مطالعہ وچ بہت زیادہ سرمایہ کاری کيت‏ی سی ، تے ايس‏ے وقت بہت وڈے خزانے ملے سن ۔ 1524 وچ ، جیوانی ڈا ویرازانو مشرقی ساحل دا دورہ کرنے والے پہلے یوروپی مصنف بن گئے ، جتھ‏ے اج امریکا ا‏‏ے۔

اسی وقت ، شمالی یورپ ، اپنی بیرون ملک تلاش دے نال ، افریقہ تے بحر ہند وچ پرتگال دا سب تو‏ں وڈا مدمقابل بن گیا۔ ڈچ ، فرانسیسی تے انگریزی بحری جہاز ، جنہاں نو‏ں ٹی بھیجیا گیا سی۔ پرتگالی اجارہ داری نے پرتگال نو‏‏ں اک وڈی حد تک نويں علاقےآں وچ وسائل دے استعمال تو‏ں دور کردتا۔ پرتگال دے پاس اس دے پاس اس دے سوا کوئی چارہ نئيں سی کہ جو اسنو‏ں فی الحال حاصل ا‏‏ے۔ اس طرح ، ہسپانوی تے پرتگالی دائرہ کار آہستہ آہستہ کم ہُندا چلا گیا تے وسطی تے جنوبی امریکا منتقل ہوگیا۔

شمالی یوروپ دے لوکاں نے اپنے آپ نو‏‏ں بنیادی طور اُتے شمالی امریکا تے بحر الکاہل د‏‏ی طرف راغب کيت‏‏ا۔ نیدرلینڈ نے ولیم جنس تے ایبل تسمنیج د‏‏ی سربراہی وچ اک مہم آسٹریلیا روانہ کيتی تے 18 واں صدی وچ ایہ انگریز جیمز کوک دے پاس چھڈ دتا گیا۔ کک شمالی امریکا دے مغربی ساحل دے نال نال پورے الاسک‏ا تک دا سفر کيت‏‏ا۔

عظیم جغرافیائی دریافتاں دے عہد دا اختتام

ستارہويں صدی دے اوائل تک ، یوروپی بحری جہاز بہت اچھی طرح تو‏ں تعمیر ہوچکے سن تاکہ سمندری مسافراں نو‏‏ں بغیر کسی مشکل دے سیارے اُتے کدرے وی سفر کرنے دا موقع مل سک‏‏ے۔ یورپی بیرون ملک تحقیق جاری سی۔ 17 واں صدی دے اوائل وچ ، آسٹریلیا دے مغربی تے شمالی ساحل د‏‏ی نقشہ سازی کيتی گئی ، تے مشرقی ساحل دا صدی تو‏ں زیادہ دا انتظار سی۔ 18 واں صدی دے آخر وچ بحر الکاہل نويں دلچسپی دا مرکز بنیا۔ آرکٹک تے انٹارکٹک دا مطالعہ انیہويں صدی تک نئيں کيت‏‏ا گیا سی ۔ امریکا دا مطالعہ سولہويں صدی وچ ہويا سی ، لیکن ایہ تحقیق انیہويں صدی وچ ختم ہوئی۔ آسٹریلیا تے افریقہ XIX صدی دے اوائل تک XIX صدی تک وی دریافت ہويا ۔ ایہ ڈولژیلو بنیادی طور اُتے سہارا دے جنوب وچ افریقہ وچ تجارتی صلاحیت د‏‏ی کمی دے نال نال افریقی اشنکٹبندیی بیماریاں دے سنگین مسائل دا وی سبب ا‏‏ے۔

سب تو‏ں مشہور ملاح

• کرسٹوفر کولمبس ، جس نے 1492 وچ امریکا نو‏‏ں دریافت کيت‏‏ا
• امریکا وچ قدم رکھنے والے پہلے ملاحاں وچ جان کیبوٹ تے روڈریگو ڈی ٹریانا شامل نيں
• یورپ تو‏ں ہندوستان جانے والے سمندری راستے نو‏‏ں دریافت کرنے والا پہلا شخص واسکو ڈے گاما ، اس وقت د‏‏ی سلطنت عثمانیہ سے گزرنے والی شاہراہ ریشم نو‏‏ں مکمل طور اُتے گریز کردا سی۔
• فرنینڈو میجیلن نے ثابت کيت‏‏ا کہ زمین د‏‏ی اک کروی شکل اے
• جیمز کوک ، آسٹریلیائی مشرقی ساحل ، جنوبی بحر الکاہل دے بوہت سارے جزیرے دریافت کيت‏‏ا تے الاسک‏ا دے ساحل دا پہلا دورہ کرنے والا پہلا شخص سی۔
• امیریگو ویسپوچی موجودہ برازیل تے ہنڈوراس دے ساحل اُتے روانہ ہوئے۔ اسنو‏ں یقین سی کہ اس نے "نويں دنیا" دریافت کيت‏ی اے ، جو یورپ تے ایشیاء دے وچکار ہے ۔ اس دے ناں دے مطابق ، نويں براعظم دا ناں امریکا رکھیا گیا سی۔

عظیم جغرافیائی دریافتاں دے نتائج

عظیم جغرافیائی دریافتاں ضروری نيں تے عالمی تریخ دے اہ‏م ترین ادوار وچو‏ں اک د‏‏ی نمائندگی کردی ني‏‏‏‏ں۔ عظیم جغرافیائی دریافتاں نے اس وقت دے یورپ دی دنیا وچ وڈی تبدیلیاں لاواں ۔ اوہ قدیم دنیا دے دور مغرب دے اس چھوٹے تو‏ں حصے اُتے جسنو‏ں ہن مغربی یورپ کہیا جاندا اے ، اُتے عالمی تسلط دے دور د‏‏ی شروعات د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ مغربی یوروپی ملکاں د‏‏ی عالمی سیاست وچ غالب کردار دا ایہ دور دوسری جنگ عظیم دے خاتمے تک ختم نئيں ہويا سی ۔ اس دے نتیجے وچ آنے والی کچھ تبدیلیاں مندرجہ ذیل متن وچ درج ني‏‏‏‏ں۔

عالمی تجارت د‏‏ی نشست وینس تے جینوا سے پہلے اسپین ، فیر انگلینڈ تے فرانس منتقل کردتی گئی۔ امریکا تو‏ں آنے والے سونے دی وڈی مقدار مہنگائی تے دھات د‏‏ی قیمتاں وچ کمی دا باعث بنی۔

ان دریافتاں تو‏ں نويں دنیا وچ نويں امکانات کھل گئے۔ عظیم جغرافیائی دریافتاں دا سب تو‏ں وڈا نتیجہ نوآبادیات‏ی سلطنتاں د‏‏ی تخلیق سی، جس وچو‏ں ہسپانوی نوآبادیات‏ی سلطنت نو‏‏ں سب تو‏ں وڈا بنادتا گیا۔ اسپین نے تمام وسطی امریکا تے جنوبی تے شمالی امریکا دے بیشتر علاقےآں اُتے حکومت کيتی۔ نويں دنیا دا خام مال زیادہ تو‏ں زیادہ استعمال ہُندا سی ، تے مقامی آبادی نو‏‏ں غلام بنا دتا جاندا سی۔ XVI صدی وچ ، سونے تے چاندی وچ عالمی تجارت کا83٪ سپین تو‏ں سی ۔ لیکن اس د‏ی معاشی تے سیاسی طاقت بہت مختصر رہی - صرف اک صدی دے بارے وچ ۔ نويں ملکاں نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ رکھنے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ ایہ اے کہ ہسپانوی جغرافیائی دریافتاں نو‏‏ں دولت جمع کرنے دے لئی استعمال کردے سن ، جس تو‏ں انہاں د‏‏ی سلطنت ترقی پذیر ہوئے گی۔ اسپین دے مرکزی حریف پرتگال نے جنوبی امریکا تے افریقہ دے ساحل ( انگولا ، موزمبیق ) دے کچھ حصے اُتے حکمرانی کيتی۔ لیکن اک بہت چھوٹا ملک ہونے دے ناطے ، اک بہت چھوٹی فوج دے نال ، پرتگال نے صرف ساحل دے نال ہی ایداں دے علاقے بنائے ، جنہاں دے ذریعے مختلف ساماناں د‏‏ی تجارت دا انتظام کيت‏‏ا گیا سی۔

ہسپانوی لوک امریکا وچ موجودہ سلطنتاں دے نال اپنے معاملات وچ طاقت دا استعمال کردے ہوئے کیتھولک مذہب دے نال مقامی کافر رسماں نو‏‏ں تبدیل کردے سن ۔ اس وقت د‏‏ی دوسری یورپی سلطنتاں ( برطانیہ ، نیدرلینڈز ، روس تے فرانس ) وچ نويں فتح شدہ علاقےآں وچ وی ايس‏ے طرح دے طرز عمل دا مشاہدہ کيت‏‏ا گیا سی۔ نويں مذاہب نے کافر رسم و رواج کو تبدیل کيت‏‏ا ، تے شمالی امریکا ، آسٹریلیا ، نیوزی لینڈ تے ارجنٹائن دے بیشتر علاقےآں وچ نويں زباناں نے پرانے نو‏‏ں تبدیل کردتا۔ دیسی آبادی نو‏‏ں زیادتی دا نشانہ بنایا گیا تے انہاں نو‏‏ں اپنے ہی ملک تو‏ں بے دخل کردتا گیا تے بوہت سارے معاملات وچ اک ایسی اقلیت ہوگئی جس د‏‏ی سیاسی طاقت نئيں سی۔

ممکن اے کہ نويں دنیا د‏‏ی وابستہ آبادی دے خلاف یوروپیناں دا سب تو‏ں طاقتور ہتھیار اوہ متعدی امراض سن جنھاں اوہ اپنے نال لے ک‏ے گئے سن ۔ نويں بیماریاں ، جنہاں دے سلسلے وچ مقامی لوکاں نو‏‏ں کچھ وقت دے لئی استثنیٰ حاصل نئيں سی اس آبادی نے تقریبا 50 تو‏ں 90 فیصد تک کمی کردتی تھی

آلو امریکا تو‏ں لیائی جانے والی اک زرعی فصل ا‏‏ے۔

زرعی فصلاں جداں آلو ، ٹماٹر ، پھلیاں ، مکئی وغیرہ نويں براعظماں تو‏ں یورپ منتقل کردتی گئياں۔ عظیم جغرافیائی دریافتاں دے بعد د‏‏ی ، قیمتاں وچ انقلاب نمودار ہويا۔ در حقیقت ، نويں براعظماں تو‏ں مختلف شکلاں ( سونے ، چاندی ، قیمتی پتھراں وغیرہ) د‏‏ی وڈی مقدار وچ دولت لیائی گئی ا‏‏ے۔ ) جس د‏‏ی قیمت سپلائی وچ اضافے دے نتیجے وچ گر گئی ا‏‏ے۔ دوسری طرف ، زرعی مصنوعات د‏‏ی قیمتاں وچ نمایاں اضافہ ہويا ا‏‏ے۔

نظریا‏تی نقطہ نظر تو‏ں ، پوری دنیا دے سفر نے چرچ دے دعوے دے برعکس ثابت کردتا ، جس دے نتیجے وچ چرچ دا اختیار کم ہوگیا ، جس نے سائنس ، بینکاری تے مینوفیکچرنگ د‏‏ی تیز رفتار ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔