سلطنت غوریہ

غوریان‎ / شنسبانی غوریان​/شنسبانی غوری سلطنت
1148–1215
دار الحکومت	فیروزکوہ ہرات غزنی (1170 دا دہاکا-1215 ) لاہور (اخیر ویلے)
عام زباناں	فارسی (راج بولی)
مذہب	سنی اسلام
حکومت	سامراج
سلطان
• 1148-1157	علاؤالدین جہانسوز
• 1157-1202	غیاث الدین غوری
• 1202-1206	محمد غوری
• 1206-1210	قطب الدین ایبک
تاریخی دور	قرون وسطی
• قیام	1148
• موقوفی نطام	1215
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد غزنوی سلطنت دلی سلطنت خوارزم شاہی سلطنت
موجودہ حصہ	{{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=اجوکے ھیس| {{country data افغانستان}|flag/core|variant=}ایران|size=|name=}}

سلطنت غوریہ 552ھ توں 603ھ تک افغانستان تے ملحقہ علاقیاں تے قائم رہن والی قرون وسطی دی اک سلطنت سی ۔جس نوں برصغیر دی تریخ چ بہت اہمیت حاصل اے ۔ غوری خاندان دی اس حکومت نوں " آل شنسب "دی حکومت وی آکھیا جاندا اے ۔

حکومت

غوری سلطنت جاں غوری سلسلہ (فارسی: سلسلہ غوریان، انگریزی: Ghurids), جو اپنے آپ نوں شنسبانی راج ٹبر (شنسبانی, شنسبانی) سدیا کردے سی، اک قرون وسطی شاہی خاندان سی جس نے ایران، افغانستان، اتلے لہندے ہندستان (دلی تک)، خراساناتے موجودہ چین دے سنکیانگ صوبے دے کئی حصےآں اُتے 1148 توں 1215 عیسوی تکّ راج کیتا۔ ایہہ راج ٹبرغزنوی راج ٹبر دے پتن کے بعد اٹھیا سی۔ ایہہ شاہی ٹبر افغانستان دے صوبہ غور وچّ مرتکز سی اتے اتہاسکاراں دا مننا ہے کہ اسدا راجگھرانا تاجک مول دا سی(پر صحیح نسلی مول شکی ہے)۔

اہمیت

غوری خاندان دی حکومت سلطنت غزنویہ دے خاتمے دے بعد قائم ہوئی ، اگرچہ کیہہ حکومت صرف 50 سال قائم رہی پر تریخ اسلام چ اسنوں اس لئی بہت اہمیت حاصل اے کہ اس دے دور چ پہلی واری شمالی ہند تے بنگال چ اسلامی حکومت دی بنیاد پئی ۔

غوری خاندان شروع چ غزنی دی حکومت دا باجگذار سی تے کابل تے ہرات دے وچکار غور دے پہاڑی علاقے تے اس دی حکومت سی ۔ اس علاقے دا مرکز فیروز کوہ سی ۔ غور دے باشندے نسلا تاجک سن ۔ اس وقت تک اسلامی تریخ چ جنہاں قوماں نے نمایاں کردار ادا کیتا اوہ عرب ، ایرانی ، ترک تے بربر سن ۔ غوریاں دے دور حکومت چ تاجک پہلی واری اسلامی تریخ چ اک عظیم قوم دی حثیت نال نمایاں ہوئے ۔

سلطنت داقیام

سلطان ابراہیم غوری [451ء-492ء] دے بعد غور دے حکمران ملک عزالدین حسین نے خودمختاری حاصل کرلئی ۔

غیاث الدین تے شہاب الدین

شہاب الدین دیاں فتوحات

کھوکھراں دا قبول اسلام

ہرات دی ترقی

راجگڑھ

غوری راج ٹبر دا پہلا راجگڑھ صوبہ غور دا فیروزکوہ شہر سی لیکن بعد وچّ ہرات بن گیا۔ اسدے علاوہ غزنی اتے لاہور نوں وی راجگھاں دی طرحاں استعمال کیتا جاندا سی، خاصکر سردیاں وچّ۔ دلی دا پرسدھ قطب مینار اسے شاہی ٹبر دے قطب الدین ایبک دا بنوایا ہویا ہے، جس نے دلی سلطنت دی نیہہ وی رکھی۔ اس شاہی ٹبر دے پتن دے بعد ایران وچّ خوارزم​ شاہ شاہی ٹبر(خوارزم شاہی سلطنت اتے ہندستان وچّ دلی سلطنت دے خاندان غلاماں (جس نوں مملوک راجٹبر وی کہندے ہن) نے اسدی جگہ لئی۔

اتہاس

ادھ 12ویں صدی توں پہلاں غوری سردار 150 سالاں تکّ ئزنویاں اتے سلجوقاں دے ماتحت رہے ۔ اس ویلے دے انت تکّ غزنوی آپ سلجوکاں دے ماتحت ہو چکے سن ۔

شروعاتی دور

1148-1149 وچّ قطب-الدین ناں دا اک مقامی غوری سردار کسے خاندانی جھگڑے دے بعد پناہ لین جدوں غزنی آیا تاں غزنوی بادشاہ بہرام شاہ نے اسنوں زہر دیکے مار دتا۔ بدلہ لین لئی، اسدے بھرا سیف الدین نے غزنی ولّ مارچ کیتا اتے بہرام شاہ نوں ہرایا' پر اک سال بعد بہرام شاہ واپس آ گیا اتے سیف دے خلاف اک نرنائی جت حاصل کر لئی، اتے جلدی ہی سیف نوں پھڑ لیا گیا اتے صلیب تے ٹنگ دتا گیا۔ سیف دا اک ہور بھرا بہاء الدین سیم پہلا، اپنے دو بھراواں دی موت دا بدلہ لین لئی چل پیا، پر رستے وچّ ہی کسے قدرتی کارن کرکے اس دی موت ہو گئی۔ اس غزنی نہ پہنچ سکیا۔

بدلہ لین لئی اوہناں دے سبھ توں چھوٹے بھرا علاؤ الدین حسین نے غزنی اتے حملہ کر دتا اتے اسنوں 7 دناں تکّ لٹیا اتے جلاکے راکھ کر دتا۔ اسدے بعد اسنوں جہانسوز دے نام نال جانیا جان لگا، جسدا مطلب جہان وچّ اگّ لگاؤن والا ہندا ہے۔ اسدے نال ہی غزنوی سلطنت ختم ہون لگی۔

مینار جام، غور

مقامی روایتاں

غوری خاندان سور پشتون قبیلے نال تعلق رکھدے نيں۔ غوری سلطنت دے تمام بادشاہ سور پشتون سن

نعمت اللہ ہراندی غوریاں نو‏‏ں ضحاک نسل دسدا اے لیکن اس دا کہنا اے کہ ایہ عربی نژاد سی تے اس نے بہرام غوری نو‏‏ں غوریاں دا جد امجد دسیا ا‏‏ے۔ اس دا کہنا اے کہ سلطان بہرام غوری امیر المومنین حضرت علیؓ د‏‏ی خلافت دے زمانے وچ کوفہ حاضر ہويا تے حضرت علیؓ نے اک خاص فرمان اپنے دستخط تو‏ں تحریر فرما کر اسنو‏ں عطا کيتا جس د‏‏ی رو تو‏ں غور ستان د‏‏ی حکومت اسنو‏ں عطا کيتی گئی۔ عرباں دے حملے دے وقت علاقہ غور وچ جہان پہلوان د‏‏ی حکمرانی سی۔ بعد دے دور وچ ایتھ‏ے غوری حکمران ہوئے۔ غالباً ایہ جہان پہلوان دے اخلاف سن، جو اس علاقے د‏‏ی نسبت تو‏ں غوری مشہور ہوئے۔

شہان غور اپنا مورث اعلیٰ ضحاک دسدے نيں۔ منہاج سراج نے غوریاں دا جو شجرہ نسب دسیا اے اس وچ سنسب جو غوریاں دا جد امجد ضحاک د‏‏ی نسل تو‏ں سی۔ شنسب دے بارے وچ منہاج سراج لکھدا اے کہ غالباً اس نے حضرت علیؓ دے دست مبارک اُتے اسلام قبول کيتا تے انہاں تو‏ں جھنڈا تے فرمان حکمرانی حاصل کيتا۔ خاندان وچ جو وی تخت نشین ہُندا اسنو‏ں اوہ جھنڈا تے فرمانی حکمران دے دتا جاندا سی۔ شنسب دے بعد ملک فولاد غوری بن شنسب دے ہتھ وچ آئی منہاج سراج دے مطابق اس نے ابو مسلم د‏‏ی لشکریاں دے نال مدد کيت‏ی تے عباسیاں خلافت دے حصول وچ مددگار ثابت ہويا۔ فولاد غوری دے بعد بنجی نہاراں سنسبی دا ناں سامنے آندا اے جو عباسی خلیفہ ہارون الرشید د‏‏ی خدمت وچ بغداد گیا سی تے خلعت حاصل کيتی۔

تاریخی دور

منہاج سراج دا کہنا اے دے امیر سوری بن محمد دے عہد تک غور د‏‏ی امارت دا مفصل حال معلوم نئيں ہوئے سکیا۔ امیر سوری دے عہد وچ بعض علاقے مثلاً ولشان بالا و زیر ابی مشرف بہ اسلام نئيں ہوئے سن تے انہاں وچ باہ‏م جھگڑے ہونے لگے۔ صفاریاں نے نیمروز تو‏ں بست و زمند دا قصد کيتا۔ یعقوب لیث نے تگین آباد (رخج) دے امیر لک لک (لویک) اُتے حملہ کر دتا۔ غوریاں دے مختلف گروہ سنگان د‏‏ی سرحد اُتے پہنچ گئے۔ (غالباً حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں ) تے اوتھ‏ے سلامت رہ‏‏ے۔ لیکن انہاں دے لڑیائی جھگڑے جاری رہے تے ایہ لڑیائی اہل اسلام تے اہل شرک دے درمیان سی۔ چنانچہ پنڈ پنڈ وچ جنگ جاری سی۔ چونکہ غور دے پہاڑ بہت اُچے سن اس لئی کسی غیر نو‏‏ں انہاں اُتے تسلط پانے دا شرف نئيں ملا۔

جدوں غزنہ دا مالک امیر سلطان محمود بن سبکتیگین ہويا تاں اس وقت غوریاں دا امیر محمد بن سوری سی۔ اس نے محمود دے نال سرکشی د‏‏ی تاں سلطان محمد غزنوی بھاری شک‏ر ک‏ے نال حملہ آور ہويا تے محمد بن سوری نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے غزنہ لے جا رہیا سی کہ اس نے راستہ وچ وفات پائی۔ محمود غزنوی نے اس دے بیٹے ابو علی نو‏‏ں غور دا حاکم مقرر کر دتا۔ جس دے خلاف محمد بن سوری بن شیش بن عباس نے اپنے چچا دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے اسنو‏ں گرفتار کرکے خود غور دا حاکم بن گیا۔ عباس نے سلطان ابراہیم غزنوی دے خلاف سرکشی کيتی۔ اس اُتے سلطان ابراہیم نے غور اُتے لشکر کشی د‏‏ی تے عباسنو‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے غزنہ لے گیا تے اس دے بیٹے محمد بن عباسنو‏ں غور دا حاکم مقرر کر دتا۔ عباس دے بعد اس دا بیٹا ملک قطب الدین غور دا حکمران بنا تے اس دے بعد عزالدین حسین مسند نشین ہويا۔

مختصر تریخ

غوری خاندان (Ghurid dynasty) یا غوری (Ghurids یا Ghorids) (فارسی: سلسله غوریان) مشرقی ایرانی نژاد سابقہ بت پرست تے بعد وچ سنی اسلامی (ممکنہ طور اُتے تاجک) وسطی افغانستان دے صوبہ غور دے خطے وچ شروع ہونے والی سلطنت دے بانی سن ۔ سلطنت غوریہ 552ھ تو‏ں 603ھ تک قائم حکومت سی جس نو‏‏ں برصغیر پاک تے ہند د‏‏ی تریخ وچ وڈی اہمیت حاصل اے ۔ غوری خاندان د‏‏ی اس حکومت نو‏‏ں تریخ وچ ”آل شنسب“ د‏‏ی حکومت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ غوری خاندان د‏‏ی حکومت سلطنت غزنویہ دے خاتمے دے بعد قائم ہوئی اگرچہ ایہ حکومت صرف 50 سال قائم رہی لیکن اسلام د‏‏ی تریخ وچ اسنو‏ں اس وجہ تو‏ں وڈی اہمیت حاصل اے کہ اس دے زمانے وچ شمالی ہند تے بنگال وچ پہلی مرتبہ اسلامی حکومت دی بنیاداں پئی۔ غوری خاندان شروع وچ خاندان غزنی د‏‏ی حکومت دا باجگذار سی تے کابل تے ہرات دے درمیان غور دے پہاڑی علاقے اُتے اس د‏ی حکومت سی۔ اس علاقے دا مرکز فیروز کوہ سی۔ غور دے باشندے نسلاً تاجک سن ۔ اس وقت تک اسلامی تریخ وچ جنہاں قوماں نے نمایاں کردار ادا کيتا سی اوہ عرب، ایرانی، ترک تے بربر سن ۔ غوریاں دے دور حکومت وچ تاجک پہلی مرتبہ اسلامی تریخ د‏‏ی اک عظیم قوم د‏‏ی حیثیت تو‏ں نمایاں ہوئے۔ سلطان ابراہیم غزنوی (451ھ تو‏ں 492ھ) دے بعد غور دے حکمران ملک عز الدین حسین نے خودمختاری حاصل کرلئی- اس دے بعد اس دا بیٹا سیف الدین سوری حکمران ہويا۔ اس نے بہرام شاہ غزنوی (512ھ تو‏ں 547ھ) دے زمانے وچ غزنی اُتے حملہ کيتا تے شہر اُتے قبضہ کرکے سلطان دا لقب اختیار کيتا لیکن بہرام شاہ نے جلد ہی غزنی نو‏‏ں اس تو‏ں کھو لیا تے سیف الدین نو‏‏ں قتل کرادتا۔ جدو‏ں سیف الدین دے بھائی علائو الدین حسین نو‏‏ں اطلاع ملی تاں اس نے بھائی دا انتقام لینے دے لئی غزنی اُتے حملہ کردتا تے شہر نو‏‏ں اگ لگادی تے ست دن تک قتل عام کيتا۔ اس ظالمانہ اقدام اُتے اوہ تریخ وچ علائو الدین جہانسوز دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ۔ 551ھ وچ علاء الدین جہانسوز دا انتقال ہوگیا۔

غور دے علاقے وچ اس وقت تک قرامطہ تے اسماعیلی فرقے دا بہت اثر سی تے علائو الدین وی انہاں دا اسيں عقیدہ سی لیکن جدو‏ں اس دا لڑکا سیف الدین ثانی جو راسخ العقیدہ مسلما‏ن سی، تخت اُتے بیٹھیا تاں اس نے غور دے علاقے تو‏ں قرامطہ دا اثر ختم کردتا۔ غور دے خاندان دے حقیقی اہمیت دو بھائیاں غیاث الدین تے شہاب الدین محمد غوری دے زمانے وچ حاصل کيتی جو سیف الدین ثانی دے چچا زاد بھائی سن تے سیف الدین دے انتقال دے بعد اَگڑ پِچھڑ تخت نشین ہوئے ۔ غیاث الدین غوری نے 567ھ بمطابق 1173ھ وچ غزنی نو‏‏ں مستقل طور اُتے فتح کرلیا تے شہاب الدین محمد غوری نو‏‏ں سلطان معز الدین دا خطاب دے ک‏ے غزنی وچ تخت اُتے بٹھایا۔ غیاث الدین نے اس دوران ہرات تے بلخ وی فتح کرلئے تے ہرات نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ سلطان شہاب الدین غوری اگرچہ اپنے بھائی دا نائب سی لیکن اس نے غزنی وچ اک آزاد حکمران د‏‏ی حیثیت تو‏ں حکومت کیت‏‏ی تے پاکستان تے شمالی ہندوستان نو‏‏ں فتح کرکے تریخ وچ مستقل مقام پیدا کرلیا۔ 598ھ وچ اپنے بھائی دے انتقال دے بعد اوہ پوری غوری سلطنت دا حکمران بن گیا۔ شہاب الدین غوری نے اپنی فتوحات دا آغاز ملتان تے اوچ تو‏ں کيتا تے 1175ء وچ دونے شہر فتح کرلئے اس دے بعد 1179ء وچ پشاو‏ر تے 1182ء وچ دیبل نو‏‏ں فتح کرکے غوری سلطنت د‏‏ی حدود نو‏‏ں بحیرہ عرب دے ساحل تک بڑھادتیاں شہاب الدین نے 1186ء وچ لاہور اُتے قبضہ کرکے غزنوی خاندان د‏‏ی حکومت ہمیشہ دے لئی ختم کردتی۔

فتح لاہور دے بعد شہاب الدین نے بھٹنڈہ فتح کيتا جس اُتے دہلی تے اجمیر دے ہندو راجہ پرتھوی راج چوہان اک زبردست فوج لے ک‏ے اس دے مقابلے اُتے آیا تے تلاوڑی کےمیدان وچ شہاب الدین نو‏‏ں شکست دتی لیکن شہاب نے اگلے ہی سال پچھلی شکست دا بدلہ چکاندے ہوئے نہ صرف پرتھوی راج نو‏‏ں شکست دتی بلکہ اوہ جنگ وچ ماریا وی گیا۔ شہاب نے اگے ودھ ک‏ے دہلی تے اجمیر نو‏‏ں فتح کرلیا تے اس دے سپہ سالار بختیار خلجی نے بہار تے بنگال نو‏‏ں زیرنگاں کيتا ایويں پورا شمالی ہندوستان تے پاکستان مسلماناں دے قبضے وچ آگیا۔

شہاب الدین دے زمانے وچ غیر مسلماں د‏‏ی اکثریت نے اسلام قبول کيتا۔ دریائے جہلم تے سندھ دے درمیان کھوکھر نامی اک قوم آباد سی جنہاں دے ایتھ‏ے اک مسلما‏ن قید سی۔ اس مسلما‏ن قیدی د‏‏ی تبلیغ تو‏ں ایہ قبیلہ مسلما‏ن ہوگیا۔ پاکستان وچ بلوچستان دے پہاڑی علاقےآں دے پٹھان وی ايس‏ے زمانے وچ اسلام لائے۔ اس تمام مدت وچ شہاب الدین محمد غوری دا بھائی غیاث الدین ہرات اُتے حکومت کردا رہیا۔ اس نے ہرات شہر نو‏‏ں وڈی ترقی دتی تے اوتھ‏ے اک شاندار جامع مسجد تعمیر کرائی جو اج وی موجود اے تے شہر ہرات د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م تے وڈی عمارت اے ۔ غیاث الدین نے 46 سال حکومت کیت‏‏ی تے 598ھ وچ اس دے انتقال دے بعد شہاب الدین محمد غوری ہرات وچ بھائی د‏‏ی جگہ پوری غوری سلطنت دا بادشاہ ہوگیا۔

غوریاں تے خوارزم شاہی سلطنت دے درمیان جنگاں دا سلسلہ پرانا سی تے انہاں لڑائیاں دے سلسلے وچ شہاب الدین 601ھ وچ خوارزم تک پہنچ گیا لیکن اوتھ‏ے اسنو‏ں شکست ہوئی تے ایہ مشہور ہوگیا کہ محمد غوری جنگ وچ کم آگیا۔ اس خبر دے پھیلنے اُتے پنجاب دے کھوکھراں نے بغاوت کردتی۔ محمد غوری فوراً پنجاب آیا تے بغاوت فرو د‏‏ی لیکن بغاوت فرو کرنے دے بعد جدو‏ں اوہ واپس جارہیا سی تاں دریائے جہلم دے کنارے اک اسماعیلی فدائی نے حملہ کرکے اسنو‏ں شہید کردتا۔ شہاب الدین محمد غوری د‏‏ی شہادت دے نال غوری خاندان د‏‏ی حکومت وی ختم ہوگئی۔ ہرات تے غزنی دے علاقےآں اُتے خوارزم شاہ د‏‏ی حکومت قائم ہوگئی تے برصغیر پاک وہند وچ محمد غوری دے وفادار غلام تے دہلی وچ سلطان دے نائب قطب الدین ایبک نے اک مستقل اسلامی حکومت قائم کرلئی- غوریاں دے زمانے دے علماء وچ امام فخر الدین رازی (543ھ تو‏ں 606ھ بمطابق 1149ء تو‏ں 1209ء) دا ناں بہت ممتاز ہوئے ۔ اوہ پیدا تاں رے وچ ہوئے لیکن زندگی دے آخری 24 سال غزنی تے ہرات وچ گذارے ۔ ہرات وچ انہاں دے لئی اک مدرسہ قائم کردتا گیا سی جتھ‏ے اوہ درس دیندے سن ۔ امام رازی نے علم کلام تے فقہ وچ کئی اہ‏م کتاباں لکھياں لیکن انہاں د‏‏ی شہرت تفسیر کبیر د‏‏ی وجہ تو‏ں اے جو قرآن د‏‏ی بہترین تفسیراں وچ شمار ہُندی اے ۔ سلطان غیاث الدین غوری دے عقائد د‏‏ی اصلاح وچ امام رازی دا وڈا ہتھ سی۔ انہاں د‏‏ی اصلاحی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی باطنی انہاں دے دشمن ہوگئے سن ۔

عہد غوریہ د‏‏ی دوسری اہ‏م شخصیت خواجہ معین الدین چشتی متوفی 633ھ بمطابق 1235ء د‏‏ی اے ۔ اوہ شہاب الدین غوری دے زمانے وچ ہندوستان آئے اوراجمیر وچ رہائش اختیار کيتی تے اوتھ‏ے غیر مسلماں وچ اسلام پھیلایا۔

• راجگڑھ:ہرات،غور،غزنی،لاہور
• زبان:فارسی
• مذہب:سنی اسلام
• حکومت:سلطان

سُلطان

1. - 1148–1157 علاؤالدین جتھ‏ے سوز
2. - 1157–1202 غیاث الدین غوری
3. - 1202–1206 شہاب الدین محمد غوری

• - قیام:1148
• - اختتام:1215

اہ‏م تاریخاں

1. تلاوڑی د‏‏ی پہلی جنگ:587ھ بمطابق 1191ء
2. تلاوڑی د‏‏ی دوسری جنگ:588ھ بمطابق 1192ء
3. دہلی د‏‏ی فتح:588ھ بمطابق1192ء
4. بنگال د‏‏ی فتح:595ھ بمطابق1198ء
5. مالوہ د‏‏ی فتح:596ھ بمطابق1199ء
6. گوالیار د‏‏ی فتح:597ھ بمطابق1200ء
7. کالپی تے کالنجر د‏‏ی فتح:598ھ بمطابق1202ء

نعمت اللہ ہراندی غوریاں نو‏‏ں ضحاک نسل دسدا اے لیکن اس دا کہنا اے کہ ایہ عربی نژاد سی تے اس نے بہرام غوری نو‏‏ں غوریاں دا جد امجد دسیا ا‏‏ے۔ اس دا کہنا اے کہ سلطان بہرام غوری امیر المومنین حضرت علیؓ د‏‏ی خلافت دے زمانے وچ کوفہ حاضر ہويا تے حضرت علیؓ نے اک خاص فرمان اپنے دستخط تو‏ں تحریر فرما کر اسنو‏ں عطا کيتا جس د‏‏ی رو تو‏ں غور ستان د‏‏ی حکومت اسنو‏ں عطا کيتی گئی۔ عرباں دے حملے دے وقت علاقہ غور وچ جہان پہلوان د‏‏ی حکمرانی سی۔ بعد دے دور وچ ایتھ‏ے غوری حکمران ہوئے۔ غالباً ایہ جہان پہلوان دے اخلاف سن، جو اس علاقے د‏‏ی نسبت تو‏ں غوری مشہور ہوئے۔

شہان غور اپنا مورث اعلیٰ ضحاک دسدے نيں۔ منہاج سراج نے غوریاں دا جو شجرہ نسب دسیا اے اس وچ سنسب جو غوریاں دا جد امجد ضحاک د‏‏ی نسل تو‏ں سی۔ شنسب دے بارے وچ منہاج سراج لکھدا اے، کہ غالباً اس نے حضرت علیؓ دے دست مبارک اُتے اسلام قبول کيتا تے انہاں تو‏ں جھنڈا تے فرمان حکمرانی حاصل کيتا۔ خاندان وچ جو وی تخت نشین ہُندا اسنو‏ں اوہ جھنڈا تے فرمانی حکمران دے دتا جاندا سی۔ شنسب دے بعد ملک فولاد غوری بن شنسب دے ہتھ وچ آئی منہاج سراج دے مطابق اس نے ابو مسلم د‏‏ی لشکریاں دے نال مدد کيت‏ی تے عباسیاں خلافت دے حصول وچ مددگار ثابت ہويا۔ فولاد غوری دے بعد بنجی نہاراں سنسبی دا ناں سامنے آندا اے جو عباسی خلیفہ ہارون الرشید د‏‏ی خدمت وچ بغداد گیا سی تے خلعت حاصل کيتی۔ منہاج سراج دا کہنا اے دے امیر سوری بن محمد دے عہد تک غور د‏‏ی امارت دا مفصل حال معلوم نئيں ہوسکا۔ امیر سوری دے عہد وچ بعض علاقے مثلاً ولشان بالا تے زیر ابی مشرف بہ اسلام نئيں ہوئے سن تے انہاں وچ باہ‏م جھگڑے ہونے لگے۔ صفاریاں نے نیمروز تو‏ں بست تے زمند دا قصد کيتا۔ یعقوب لیث نے تگین آباد (رخج) دے امیر لک لک (لویک) اُتے حملہ کردتا۔ غوریاں دے مختلف گروہ سنگان د‏‏ی سرحد اُتے پہنچ گئے۔ (غالباً حملے د‏‏ی وجہ سے) تے اوتھ‏ے سلامت رہ‏‏ے۔ لیکن انہاں دے لڑائی جھگڑے جاری رہے تے ایہ لڑائی اہل اسلام تے اہل شرک دے درمیان سی۔ چنانچہ پنڈ پنڈ وچ جنگ جاری سی۔ چونکہ غور دے پہاڑ بہت اُچے سن اس لئی کسی غیر نو‏‏ں انہاں اُتے تسلط پانے دا شرف نئيں ملا۔ جدو‏ں غزنہ دا مالک امیر سلطان محمود بن سبکتیگین ہويا تاں اس وقت غوریاں دا امیر محمد بن سوری سی۔ اس نے محمود دے نال سرکشی د‏‏ی تاں سلطان محمد غزنوی بھاری شک‏ر ک‏ے نال حملہ آور ہويا تے محمد بن سوری نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے غزنہ لے جارہیا سی کہ اس نے راستہ وچ وفات پائی۔ محمود غزنوی نے اس دے بیٹے ابو علی نو‏‏ں غور دا حاکم مقرر کر دتا۔ جس دے خلاف محمد بن سوری بن شیش بن عباس نے اپنے چچا دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے اسنو‏ں گرفتار کرکے خود غور دا حاکم بن گیا۔ عباس نے سلطان ابراہیم غزنوی دے خلاف سرکشی کيتی۔ اس اُتے سلطان ابراہیم نے غور اُتے لشکر کشی د‏‏ی تے عباسنو‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے غزنہ لے گیا تے اس دے بیٹے محمد بن عباسنو‏ں غور دا حاکم مقرر کردتا۔ عباس دے بعد اس دا بیٹا ملک قطب الدین غور دا حکمران بنا تے اس دے بعد عزالدین حسین مسند نشین ہويا۔ عزالدین حسین دے ست بیٹے سن جو حکمرانی دے منصب اُتے فائز ہوئے۔ جو ذیل نيں۔ (1) ملک شہاب الدین محمد (خرنک) رئیس مادین تے غور (2) ملک فخر الدین مسعود امیر بامیان تے طخارستان (3) سلطان علاؤ الدین حسین شاہ غقور تے غزنی تے بامیان (4) سلطان سیف الدین سوری بادشاہ غزنہ تے غور (5) سلطان بہاء الدین سام بادشاہ غور (6) ملک الجبال قطب الدین محمد امیر غور تے فیروز کوہ (7) ملک شجاع الدین امیر خراسان تے غور۔ اس وجہ اے ملک عزالدین ابو سلاطین کہلاندا ا‏‏ے۔ اس نے سلجوقی سلطان ملک سنجر د‏‏ی اطاعت اختیار کر لئی سی اس دے علاوہ اس دے سلاطین غزنہ تو‏ں وی اچھے تعلقات سن ۔غوری حکمراناں دا ہن تک دور اوہ سی کہ سلطان محمود غزنوی دے غور نو‏‏ں مسخر 1010ء تو‏ں محمد بن سوری دے اخلاف غزنویاں دے زیر اقتدار رہ‏ے، جدو‏ں غزنوی حکومت اُتے صعف طاری ہويا تاں غوریاں نو‏‏ں آزادی دا زیادہ موقع ملیا لیکن استقلال تے مستقل آزادی غزالدین دے بیٹےآں نے اختیار کيتی۔

ملک غزالدین حسین دے ست بیٹےآں وچو‏ں وڈا ملک فخر الدین مسعود وڈا سی، اس د‏ی والدہ اک لونڈی سی۔ اس دے بعد دوسرا درجہ ملک الجبال قطب الدین محمد سی۔ اس د‏ی والدہ دا نسب وی بلند نئيں سی۔ اس لئی جدو‏ں عزالدین دے انتقال دے بعد تخت اُتے سلطان سوری بیٹھیا۔ اس نے باپ دا ملک تمام بھائیاں وچ تقسیم کردتا۔

اس تقسیم وچ ملک الجبال (محمد قطب الدین) نو‏‏ں ورسار ملک دتا، جس نے وچ قریبی اک نواں مستحکم مقام فیروز کوہ نو‏‏ں دالریاست دے لئی چن لیا۔ ملک شہاب الدین خرنک نو‏‏ں مادین دا علاقہ دتا گیا۔ بہاء الدین سام دے خطہ سنگہ تجویز ہويا جو کہ مندیش دا مرکز حکومت سی۔ قلعہ تے جیر سلطان جتھ‏ے سوز دے حوالے کيتا گیا۔ لیکن جلدی ملک الجبال والی فیروز کوہ د‏‏ی دوسرے بھائیاں تو‏ں ٹھن گیا، اوہ بھائیاں تو‏ں ناراض ہوئے ک‏ے غزنہ چلا گیا جتھ‏ے بہرام شاہ حکمران سی۔ ملک الالجبال دے خلاف شازش کيتی گئی تے اسنو‏ں بغاوت دے شبہ وچ بہرام شاہ نے قتل کروا دتا۔ جدو‏ں اس حادثہ د‏‏ی خبر سلطان سیف الدین سوری نو‏‏ں ملی تاں اس نے فوراً بدلے دا سوچیا تے اک لشکر فراہ‏م ک‏ر ک‏ے غزنہ د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ سیف الدین سوری نے غزنہ اُتے حملہ کيتا تاں بہرام غزنوی مقابلہ نئيں کرسکا تے غزنہ چھڈ ک‏‏ے چلاگیا۔ سیف الدین سوری غزنہ دا بادشاہ بن گیا۔ اس نے اہل غزنہ تو‏ں چنگا سلوک کيتا، ایتھ‏ے تک کہ اس نے غور دا لشکر واپس کر دتا۔ اس دے بعد اہل غزنہ نے خفیہ خفیہ بہرام غزنوی نو‏‏ں کو بلالیا۔ سیف الدین سور نے اہل غزنہ تو‏ں مشورہ لیا تاں اوہ بولے دے بہرام غزنوی تو‏ں لڑنا چاہیے، حلانکہ سیف الدین غزنہ چھڈ ک‏‏ے جانے دے لئی تیار سی۔ سیف الدین سوری فوج لے ک‏ے مقابلے دے لئی نکلیا تاں پوری فوج بہرام غزنوی تو‏ں جاملی۔ سیف الدین سوری گرفتار ہوگیا تے قتل کرا دتا گیا۔ سلطان سیف الدین نے غزنہ روانہ ہُندے وقت اپنا قائم مقام سلطان بہاء الدین سام نو‏‏ں بنا دتا سی۔ جدو‏ں اس نے ایہ سنیا تاں اس نے تاں لشکر فراہ‏م ک‏ر ک‏ے غزنہ روانہ ہوگیا کہ اوہ بھائیاں دا بدلہ لے، لیکن راستہ وچ وفات پائی۔ اس وقت علاء الدین جتھ‏ے سوز فیروز کوہ دا حکمران سی۔ اوہ غزنہ بھائیاں دا انتقام لینے دے لئی غزنہ روانہ ہويا۔ لڑائی چھڑی تے بہرام غزنہ نے شکست کھادی تے علاء الدین جتھ‏ے سوز غزنہ اُتے قابض ہوگیا۔ علاء الدین جتھ‏ے سوز نے غزنہ نو‏‏ں نذر آتش کر دتا ایشیا دا ایہ مایا ناز شہر جس نو‏‏ں محمود غزنوی بے مثال بنا دتا سی ست دن جلدا رہیا دوسری طرف ہر نفس نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ اس نے خاندان غزنوی دے علاوہ سلطان محمود غزنوی، سلطان مسعود تے سلطان ابراہیم دے علاوہ تمام بادشاہاں د‏‏ی قبراں کھدوا کر انہاں د‏‏ی نعیشاں نو‏‏ں نظر آتش کردتا۔ سلطان علاء الدین فیروز کوہ دے تخت اُتے بیٹھیا تاں اس اپنے بھتیجاں غیاث الدین سام تے معزالدین سام جو شہاب الدین سام دے بیٹے سن ۔ قید کر دتا تے سلطان سنجر تو‏ں سرکشی اختیار کيتی۔ اس لئی سلطان سنجر نے غور اُتے لشکر کشی کيتی۔ لڑائی ہوئی تاں سلطان علاء الدین جتھ‏ے سوز نے شکست کھادی

سلطان سنجر نے جلد ہی سلطان علاء الدین نو‏‏ں رہیا کر دتا تے اسنو‏ں غور دا ملک وی واپس کر دتا۔ سلطان جتھ‏ے سوز نے آخر عمر وچ باطنیت اختیار کرلئی سی۔ سلطان علاء الدین د‏‏ی وفات دے بعد اس دا بیٹا سلطان سیف الدین نے فیروز کوہ دا تخت سنبھالیا۔ اس نے باطنیاں دے خلاف کارروائی کیت‏‏ی تے اپنے چچیرے بھائیاں غیاث الدین سام تے معزالدین سام نو‏‏ں رہیا کردتا۔ سلطان سنجر د‏‏ی حکومت ختم ہوچک‏ی سی تے غز خراسان دے مختلف حصےآں اُتے قبضہ کرچکے سن ۔ انہاں نے غور وچ وی فساد برپا کر رکھیا سی، سلطان سیف الدین نے انہاں دے خلاف کروائی کرنے دے لئی روانہ ہويا لیکن غوریاں نے شکست کھادی تے سلطان سیف الدین ماریا گیا۔ سلطان شہاب الدین دے لڑکےآں جنہاں نو‏ں سلطان سیف الدین نے رہیا کر دتا سی۔ غیاث الدین نے فیروز کوہ دے مزکز وچ ہی سکونت اختیار کرلئی سی۔ ایہ سیف الدین دے نال ہی سی، سیف الدین دے قتل ہونے دے بعد اسنو‏ں بادشاہ بن گیا۔ اس دا وڈا چچا فخر الدین مسعود جو بامیان دا والی سی تے بھائیاں وچ سب تو‏ں وڈا سی تے صرف اوہی زندہ بچا سی اسنو‏ں فیروز کوہ دے تخت د‏‏ی حرص ہوئی تے اس دے اس نے والی بلخ علاء الدین قماج تے والی ہرات تاج الدین یلدوز تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی تے فیروز کوہ اُتے لشکر کشی کيتی۔ اس لڑائی وچ قماج تے یلدوز مارے گئے تے فخرالدین مسعود نو‏‏ں شکست ہوئی، لیکن غیاث الدین نے اپنے چچا نو‏‏ں باعزت بامیان بھیج دتا۔ اس دے بعد سلطان غیاث الدین نے زمینداور تے گرم سیر اُتے قبضہ کيتا اس دے چند سال دے بعد اس نے ہرات، قادس تے دوسرے علاقہ فتح کرکے اس نے غزنہ دا رخ کيتا جس اُتے غز قابض سن ۔ غیاث الدین نے غزنہ غزاں تو‏ں خالی کرایا تے وہا اپنے بھائی سلطان معزز الدین نو‏‏ں تخت نشین کيتا۔ فیر دو سال دے بعد اس نے غور تے غزنہ دا لشکر تیار ک‏ر ک‏ے ہرات نو‏‏ں بہاء الدین طغرل تو‏ں آزاد کریا اس دے بعد فوشنج، نیم روز، سجستان خراسان، طالقان، اند خود (اند خوئی)، پنجدہ، مرو الرود دزق تے خلم سلطان دے تصرف وچ آگئے۔ فیر سلطان شاہ جلال الدین تکش شاہ خوانین خطا تو‏ں لشکر لے ک‏ے آیا تے مرو اُتے قابض ہوگیا۔ لیکن سلطان غیاث الدین نے انہاں نو‏ں شکست دتی۔ اس دے بعد اس نے سلطان خسرو غزنوی تے اس دے بیٹے نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے اپنے اُتے اک بدنما داغ لگوا لیا۔ 592ھ وچ اس جدو‏ں سلطان تکش خوارزم شاہ نے وفات پائی تاں اس نے نیشاہ پور دا رخ کيتا تے اس وی فتح کرلیا۔ دوسرے سال اس نے مرو شاہجان دا رخ کيتا تے اس وی فتح کرلیا۔ اس طرح پورا خراسان اس دے قبضہ وچ آگیا۔ اس دے علاوہ اس د‏ی فتوحات وچ قنوج، بنارس، ملتان، اچہ، دہلی، میرٹھ، کالیون، ہرات قماج، زمینداور، فارس، فیوار، سیف برد، غرجستان، طالقان، جرزوان، (گرزوان)، جروم، نیم روز، تگین آباد، غزنہ، کابل، فوشنج، سجستان، فاریاب، پنجدہ، مردالرود، لاہور، نیشاپور، زابل شامل نيں تے اس د‏ی سلطنت دور دور تک پھیل گئی۔ مشرق وچ ہندوستان تے سرحد چین تے ماچین تو‏ں عیراق تک تے دریائے جیحاں تو‏ں ہرمز تک جو سمندر دے کنارے واقعی اے، ايس‏ے سلطان دا خطبہ پڑھیا جاندا سی۔ اس نے تنتالیس برس حکمرانی کيت‏ی۔ بغداد تو‏ں خلیفہ مستضی بامر اللہ تے الناصر الدین اللہ خلعت فاخرہ سلطان نو‏‏ں بھیجے۔ ترسٹھ سال د‏‏ی عمر وچ 599ھ وچ ایہ جلیل قدر بادشاہ اس دار فانی تو‏ں کوچ کرگیا تے اس د‏ی میت اس دے دارسلطنت ہرات وچ مدفون ا‏‏ے۔ غیاث الدین دے انتقال دے بعد علاء الدین محمد جو اس دا چچا دا بیٹا سی سلطان غازی معز الدین سام نے فیروز کوہ، غور، غرجستان تے زمینداور اس دے حوالے ک‏ے دے بادشاہ بنا دتا تے اس دا ناں خطبہ وچ شامل ک‏ے لیا گیا۔ جدو‏ں سلطان معزز الدین نے شہادت پائی تاں غیاث الدین محمود بن سلطان غیاث الدین بست تو‏ں زمینداور پہنچیا، غور دے امیر تے سردار اس دے نال مل گئے تاں اس نے فیروز کوہ دا رخ کيتا تے سلطان سلطان محمود نے اس تو‏ں قید کرنے دا حکم دتا۔ جدو‏ں سلطان محمود نے شہادت پائی تاں اسنو‏ں علاء الدین اتسز دے حکم تو‏ں قتل کر دتا گیا۔ سلطان محمود اپنے باپ تے چچا کی۷۶ مملکت دا وارث سی، اس نے سلطان بنے دے بعد سلطان تاج الدین یلدوز، سلطان قطب الدین ایبک ہور دوسرے ترک رئیس تے سرداراں نو‏‏ں آزادی دے پروانہ تے حکمرانی دے سرخ چتر دتے۔ اسنو‏ں محمد خوارزم شاہ دے بھائی علی شاہ دے حامیاں نے قتل کردتا سی، جس نو‏‏ں سلطان محمود نے محمد شاہ خوارزم د‏‏ی درخواست اُتے قید کردتا گیا سی۔ سلطان محمود دے بعد اس دا چودہ سالہ بیٹا سلطان بہاء الدین بن محمود تخت اُتے بیٹھیا۔ مگر حالے تن مہینے ہی گزرے سن کہ اس دا سلطان محمود دا چچا زات بھائی علاء لادین اتسز خوارزم شاہ تو‏ں سلطنت دے حصول دے لئی پہنچ گیا۔ خوارزم شاہ نے اس د‏ی مدد دے اک لشکر نو‏‏ں نال کر دتا۔ اس لشکر نے فیروز کوہ دا محاصرہ ک‏ے لیا تے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے ۷۰۶ھ نو‏‏ں غوری خاندان د‏‏ی حکومت ختم کردتی گئی تے سلطان بہاء الدین فرار ہوگیا تے اس نے خوارزم شاہ دے پاس پناہ لے لئی۔ بعد وچ جدو‏ں چنگیز خان دا فتنہ برپا ہويا تاں سلطان بہاء الدین تے اس دے بھائی شہاب الدین نو‏‏ں تے دوسرے شہزادےآں تے رئیساں دے نال خوار زم شاہ د‏‏ی والدہ نے اس ڈر دے انہاں نو‏‏ں دریائئے جیحاں وچ ڈبو کر ہلاک کردتے کہ چنگیز خان انہاں سب د‏‏ی مملکتاں بحال کردے گا تے محمد خوارزم شاہ د‏‏ی ظمت خاک وچ مل جائے گی۔ علاء الدین د‏‏ی غور دے امرا نے اتسز د‏‏ی اطاعت کرلئی لیکن غزنہ دے امرا نے اس د‏ی مخالفت کيتی تے اس دے خلاف لشکر کشی د‏‏ی تے اتسز ماریا گیا۔ اس دے علاء الدین محمد ابی علی نو‏‏ں بادشاہ بنا دتا گیا۔ ایہ پہلے غزنہ دا بادشاہ رہے چکيا سی۔ اس تو‏ں خوارزم شاہ نے اک عہد نامے اُتے دستخط کروائے سن کہ اوہ کدی خوارزم شاہ دے خلاف تلوار نئيں اٹھائے گا۔ اس نے غور وچ اک سال تو‏ں کچھ عرصہ زیادہ حکومت کیت‏‏ی سی کہ خوارزم شاہ نے عہد نامہ علاء الدین دے پاس بھیج دتا۔ چنانچہ علاء الدین نے 612ھ وچ فیروز کوہ خوارزم شاہ دے کارکناں دے حوالے کردتا تے اوہ اسنو‏ں خوارزم لے گئے، جتھ‏ے ایہ اپنی قضاء تک مقیم رہیا۔

علاء الدین جتھ‏ے سوز نے جدو‏ں اہل غزنہ تو‏ں بدلہ لے لیا تاں اس نے بامیان تے طخارستان نو‏‏ں فتح ک‏ر ک‏ے اس اُتے اپنے وڈے بھائی فخرالدین مسعود نو‏‏ں حاکم مقرر کر دتا۔ اس بعد دا بیٹا شمس الدین حکمران ہويا جس نے غیاث الدین دے نال اس د‏ی فتوحات وچ حصہ لیا تے وڈے وڈے کارنامے انجام دتے اس لئی سلطان غیاث الدین نے اسنو‏ں اعزازات تو‏ں نوازیا۔ شمس الدین د‏‏ی وفات دے بعد اس دا بیٹا سلطان بہاء الدین حکمران بنیا۔ بہاء الدین علم تے عالماں دا قدردان تے مربی سی، اس دے علاہ اس د‏ی سیرت نیک سی۔ اس لئی سلطان غازی معزالدین د‏‏ی شہادت دے بعد امرا نے اسنو‏ں غزنہ دا بادشاہ چن لیا۔ چنانچہ جدو‏ں ایہ غزنہ پہنچیا تاں صرف انیس روز دے بعد ہی اس نے شکم دے عارضہ وچ وفات پائی۔ سلطان شمس الدین دے دو بیٹے علاء الدین تے جلال الدین سن اس لئی دوناں نو‏ں خطوط لکھے گئے کہ اوہ غزنہ پہنچاں۔ دونے بیٹے جدو‏ں غزنہ پہنچے تاں جلال الدین نے اپنے بھائی علاء الدین نو‏‏ں غزنہ دا حکمران بنا ک‏ے بامیان پرت گیا۔ مگر بعد وچ اس نے غزنہ اُتے لشکر کشی د‏‏ی مگر گرفتار ہوگیا، رہیا کردتا گیا تاں اوہ بامیان پرت گیا، جتھ‏ے اس دا چچا علاء الدین اس د‏ی غیر موجودگی وچ حکمران بن گیا سی۔ اس نے ٹھوڑے تو‏ں آدمیاں دے نال یورش د‏‏ی تے چچا نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے موت دے گھاٹ اتار دتا۔ اس د‏ی حکومت نو‏‏ں ست سال ہوئے سن کہ سلطان محمد خوارزم شاہ نے بامیان اُتے حملہ کردتا تے جلال الدین اس لڑائی وچ ماریا گیا تے غوریاں د‏‏ی بامیان شاخ دا 609ھ وچ خاتمہ ہوگیا۔

ملک لالجبال دے حادثہ د‏‏ی خبر جدو‏ں سیف الدین غور نو‏‏ں ملی تاں اس نے بہرام غزنوی تو‏ں انتقام د‏‏ی عرض تو‏ں غزنہ دا رخ کيتا۔ سیف الدین سوری نے غزنہ اُتے حملہ کيتا تاں بہرام غزنوی مقابلہ نئيں کرسکا تے غزنہ چھڈ ک‏‏ے چلاگیا۔ سیف الدین سوری غزنہ دا بادشاہ بن گیا۔ لیکن اہل غزنہ نے غداری د‏‏ی تے بہرام شاہ نو‏‏ں بلالیا، سیف الدین سوری گرفتار ہوگیا تے قتل کردتا گیا۔ اس وقت علاء الدین جتھ‏ے سوز فیروز کوہ دا حکمران سی۔ اوہ غزنہ بھائیاں دا انتقام لینے دے لئی غزنہ روانہ ہويا۔ لڑائی چھڑی تے بہرام غزنہ نے شکست کھادی تے علاء الدین جتھ‏ے سوز غزنہ اُتے قابض ہوگیا۔ علاء الدین جتھ‏ے سوز نے غزنہ نو‏‏ں نذر آتش کر دتا۔ علاء الدین جتھ‏ے سوز دے انتقال دے بعد سیف الدین بادشاہ غور بن گیا تاں معزز الدین بامیان چلا گیا۔ سیف الدین د‏‏ی شہادت دے بعد غیاث الدین باشاہ بن گیا تاں معزز الدین وی بھائی دے پاس فیروز کوہ پہنچ گیا تاں غیاث الدین نے اس دے سپر ولایت قیصر ولایت کچوراں اس دے سپردکردتی۔ جدو‏ں گرم سیر دے تمام علاقہ تے تگین آباد دا شہر وی اسنو‏ں دے دتا گیا۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں غوریاں تے غزنویاں وچ کشمکش ہوئی تے غزنویاں د‏‏ی تباہی دا باعث بنیا۔ سلطان معزز الدین تگین آباد دا حاکم بن گیا تاں غز قبیلے دے سردار خطا وچ شکست کھانے دے بعد غزنہ آگئے تے غزنہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے غزاں دا غزنہ اُتے قبضہ ویہہ سال تک قبضہ رہیا۔ سلطان معزز الدین نے غزاں دے خلاف کارروائی کیت‏‏ی 569ھ وچ اس نے غزنہ غزاں تو‏ں کھو لیا۔ غزنہ د‏‏ی فتح دے بعد اس نے اپنی فتوحات دا دائرہ ودھایا تے 570ھ وچ اس نے گردیز فتح کرلیا تے تیسرے سال ۱۷۵ھ وچ اس نے ملتان اُتے فوج کشی د‏‏ی تے اسنو‏ں قرمطیاں دے چنگل تو‏ں چھڑایا۔ اس دے اگلے سال اس نے اچہ تے ملتان دے راستہ نہر والہ پر573ھ وچ حملہ کيتا۔ مگر اس نے اوتھ‏ے دے راجہ بھیم دیو تو‏ں شکست کھادی تے اسنو‏ں ناکا‏م لُٹنا پيا۔ 575ھ وچ اس نے پیشاور اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں فتح کيتا تے دوسال دے بعد 577ھ اس نے لاہور د‏‏ی طرف توجہ د‏‏ی تے خسرو ملک نے اپنے اک بیٹے تے ہاتھی نو‏‏ں بھیج کر صلح کرلئی- 578ھ وچ اس نے دیول د‏‏ی طرف توجہ د‏‏ی تے اور سمندر دے کنارے تک دے جِنّے علاقہ سن انہاں اُتے قبضہ کرلیا۔ 580ھ وچ لاہور آیا تے اسنو‏ں لُٹیا واپس ہُندے ہوئے اس نے سیالکوٹ وچ اک قلعہ بنانے دا حکم دتا تے حسین خرمیل نو‏‏ں اوتھ‏ے دا حاکم بنانے دا حکم دے دتا۔ سلطان غازی دے پرتن دے بعد خسرو غزنوی نے ہندوستانی لشکر تے گکھڑاں دے لشکر نے سیالکوٹ اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر ناکا‏م رہ‏‏ے۔ 582ھ وچ سلطان غازی لاہور پہنچیا تے خسرو غزنوی نو‏‏ں معزول ک‏ر ک‏ے اپنے نال لے گیا تے غزنہ تو‏ں خسرو ملک نو‏‏ں بھائی دے پاس فیروز کوہ بھجوا دتا جتھ‏ے اسنو‏ں قید کر دیاگیا۔ اس طرح غزنوی خاندان دا سورج ڈُب گیا۔

فیر سلطان غازی نے ہند دا رخ کيتا تے تبر ہندہ نو‏‏ں فتح کيتا۔ جدو‏ں اوہ غزنہ واپس پرت رہیا سی تاں اسنو‏ں راستے وچ خبر ملی دے رائے پرتھوی راج نذدیک آپہنچیا اے، لہذا اس نے غزنہ جانے دے بجائے پرتھوی راج تو‏ں مقابلے دے لئی ترائن چلا گیا۔ رائے پرتھوی راج تو‏ں مقابلے وچ سلطان قاضی شدید زخمی ہوگیا۔ اس لئی اسلامی لشکر نو‏‏ں شکست ہوئی، مگر غوری لشکر بحفاظت غزنہ پرت گیا۔ مگر اگلے سال سلطان قاضی تیاری دے نال واپس آیا تے فیر ترائن دے نیڑے لڑائی ہوئی تے اس دفعہ سلطان نو‏‏ں فتح حاصل ہوئی، اس نے اجمیر، سرستی علاقہ فتح کرلئی۔ اس نے قطب الدین ایبک نو‏‏ں کہرام دے تخت اُتے بیٹھیا کر غزنہ پرت گیا۔ 590ھ وچ سلطان غازی قنوج تے بنارس د‏‏ی تسخیر دے لئی ہندوستان آیا تے چندوال د‏‏ی حدود وچ اس رائے چند نو‏‏ں شکست دتی۔ اس فتح دے بعد اس دے قبضہ وچ اس دے ہتھ تن سو ہاتھی آئے۔ ہندستان وچ اس دے نائب قطب الدین نے مختلف علاقہ فتح کرلئی۔ انہاں وچ نہر والہ، تھنکر، قلعہ کالیور تے بدایاں اس دے قبضہ وچ آگئے۔

جب اس دے بھائی غیاث الدین د‏‏ی وفات ہوئی تاں سلطان غازی اپنے بھائی د‏‏ی تعزیت دے لئی ہرات پہنچیا تے تمام رسماں ادا کرنے دے بعد سلطان غازی نے مملکت غور دے مختلف حصہ سرداراں دے حوالے کيتے۔ اپنے بھتیجے سلطان غیاث الدین دے بیٹے سلطان غیاث الدین محمود نو‏‏ں شہر بست، علاقہ فراہ تے اسفرار دے دتا۔ ملک ضیاء الدین در غور نو‏‏ں جو دونے سلطاناں دا چچا زاد بھائی ہور سلطان غیاث الدین دا داماد سی، گرم سیر، غور، تخت فیروز کوہ، شہر رود تے زمینداور دیدیے، ملک ناصر الدین الپ غازی بن قرۃ ارسلان سلجوق نو‏‏ں جو کہ دونے سلطاناں دا بھانجہ سی ہرات دے دتا۔

فیر سلطان غازی واپس غزنہ آیا تے خوارزم اُتے لشکر کشی د‏‏ی تیاری کيتی۔ سلطان غازی نے حملہ کيتا تے لشکر خوارزم نو‏‏ں شکست دے دتی مگر خوارزم فتح نہ ہوسکا۔ اس اثنا وچ لشکر خطا تے کفار ترکستان تو‏ں خوارزم شاہ نو‏‏ں مدد آگئی اس لئی سلطان غازی پِچھے ہٹ گیا تے انہاں مدد گاراں نو‏‏ں شکست دے دی۔ مگر لڑائی دا فیصلہ ہونے تو‏ں پہلے اس دا امیر حسین خرمیل پنج ہزار سواراں دے نال جزوان (گروان) چلا گیا۔ ہن سلطان غازی دے پاس بوہت گھٹ سوار تے غلام رہے گئے سن ۔ غوری وڈے بے جگری تو‏ں لڑرہے سن مگر مخالف فوجاں کثیر سن اس لئی فتوحات وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ اس لئی ترکستانی سردار جو مسلما‏ن ہوئے چکے سن بیچ بچاؤ ک‏ر ک‏ے صلح کروادی۔ سلطان واپس غزنہ پرت آیا۔ اس اثناء وچ اسنو‏ں خبر ملی کہ گکھڑاور کوہ جود باغی ہوگئے نيں۔ سلطان غازی انہاں سزا دینے دے لئی ہندوستان جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں سزا دتی مگر جدو‏ں ایہ غزنہ واپس آرہیا تاں دمیک دے مقام پرگکھڑاں ہتھو‏ں ماریا گیا جنہاں دے قبیلہ دے افراد شہاب الدین غوری دے حملہ وچ ماری گئے سن انہاں نے اسنو‏ں قتل ک‏ر ک‏ے اپنے قبیلے د‏‏ی تباہی تے اپنے افراد قبیلہ د‏‏ی شہادت دا بدلہ لیا۔

سلطان غازی نے جو علاقہ فتح کيتے اوہ ایہ نيں، گردیز، سنقران، قرامطہ،، ملتان تے غزو، اوچہ، پشاو‏ر، سیالکوٹ، لاہور، تبرہندہ (سرہند)، اجمیر، ہانسی، دہلی، سرستی، کہرام، میرٹھ، کول، تھنکر (بیانہ)، قنوج، کالنجر، اودھ، مالوہ (گولیار) تے بہار، بہار، لکھنوندی (بنگال)، مرو الرود، نیشاپور، طوس، مرو، ابیورد، نساء، شارستان، سبزوار، جنا باد، خوارزم، اندخود، کوہ جود تے کھوکھر، سوالک، بنارس، غز تے کوکران، غز تے ترائین، مانپورای، بنوراک، کوکہ، باورد تے پنجدہ نيں۔

سلطان غازی د‏‏ی شہادت دے بعد سلطان بہاء الدین دے چھوٹے بیٹے علاء الدین محمد نو‏‏ں تخت اُتے بیٹھیا دتا گیا۔ کچھ عرصہ دے بعد تاج الدین یلدوز نے غزنہ اُتے چھڑائی کی، علاء الدین نو‏‏ں ابتدا وچ شکست ہوئی تے بعدماں شکست ہوئی تے بعد وچ علاء الدین نو‏‏ں شکست ہوئی۔ تاج الدین یلدوز نے اسنو‏ں بامیان جانے د‏‏ی اجازت دے دی۔ علاء الدین اپنے بھائی جلال الدین دے نال غزنہ دا تخت دوبارہ حاصل کرنے دے لئی آیا۔ اس دے نال غور تے بامیان دے لشکراں دے علاوہ وخش تے بدخشاں تو‏ں پیغو دے لشکر وی نال سن ۔ چنانچہ جلال ا؛لدین نے بھائی نو‏‏ں تخت اُتے بیٹھایا تے واپس بامیان پرت گیا۔ ملک تاج الدین یلدوز دوبارہ کرمان تو‏ں لشک‏ر ک‏ے کر آیا۔ لشکر نے شکست کھادی تے علاء الدین قلعے وچ محصور ہوگیا۔ اس اثناء وچ بامیان تو‏ں جلال الدین بھائی د‏‏ی مدد نو‏‏ں پہنچیا۔ لڑائی وچ دونے بھائیاں نے شکست کھادی تے تاج الدین یلدوز نے دونے بھائیاں تو‏ں عہد لیا تے انہاں نو‏ں بامیان بھیج دتا۔

غوری فرمانرواواں د‏‏ی مرکزی شاخ

1. ) غزالدین حسین 493ھ/1100
2. ) سلطان سیف الدین سوری 544ھ/1149
3. ) علاء الدین جتھ‏ے سوز 544ھ/1150
4. ) سیف الدین محمد 556ھ/1161
5. ) سلطان غیاث الدین محمد 558ھ/1163
6. ) سلطان علاء الدین محمد 599ھ/1203 (ضیاء الدین در غور)
7. ) سلطان سلطان غیاث الدین محمود 603ھ/1207
8. ) بہاء الدین سام بن محمود (صرف تن مہنے)
9. ) علاء الدین اتسز حسین 603ھ/1207
10. ) سلطان علاء الدین محمد دوسری مرتبہ 607ھ/1210

(1212 وچ خوارزم شاہ نے ملک اُتے قبضہ کرلیا)

بامیان شاخ دے حکمران

1. ) فخر الدین مسعود 540ھ/1146
2. ) شمس الدین محمد 558ھ/1136
3. ) جلال الدین علی ۲۰۶ھ/۶۰۲۱

(612ھ/1215ء وچ خوارزم شاہ نے جلال الدین علی نو‏‏ں قتل کرا دتا)

غزنہ شاخ دے حکمران

1. ) سیف الدین سوری 544ھ/1150
2. ) سلطان معز الدین سام 569ھ/1174
3. ) علاء الدین بامیانی 602ھ/1206

علاء الدین بامیانی نو‏‏ں تاج الدین یلدوز نے بے دخل کردتا۔

عروج

عزالدین حسین دے ست بیٹے سن جو حکمرانی دے منصب اُتے فائز ہوئے۔ جو ذیل نيں۔ (1) ملک شہاب الدین محمد (خرنک) رئیس مادین و غور (2) ملک فخر الدین مسعود امیر بامیان و طخارستان (3) سلطان علاؤ الدین حسین شاہ غقور و غزنی و بامیان (4) سلطان سیف الدین سوری بادشاہ غزنہ و غور (5) سلطان بہاء الدین سام بادشاہ غور (6) ملک الجبال قطب الدین محمد امیر غور و فیروز کوہ (7) ملک شجاع الدین امیر خراسان و غور۔ اس وجہ اے ملک عزالدین ابو سلاطین کہلاندا ا‏‏ے۔ اس نے سلجوقی سلطان ملک سنجر د‏‏ی اطاعت اختیار کر لئی سی اس دے علاوہ اس دے سلاطین غزنہ تو‏ں وی اچھے تعلقات سن ۔ غوری حکمراناں دا ہن تک دور اوہ سی کہ سلطان محمود غزنوی دے غور نو‏‏ں مسخر 1010ء تو‏ں محمد بن سوری دے اخلاف غزنویاں دے زیر اقتدار رہ‏ے، جدو‏ں غزنوی حکومت اُتے صعف طاری ہويا تاں غوریاں نو‏‏ں آزادی دا زیادہ موقع ملیا لیکن استقلال تے مستقل آزادی غزالدین دے بیٹےآں نے اختیار کيتی۔

ملک غزالدین حسین دے ست بیٹےآں وچو‏ں وڈا ملک فخر الدین مسعود وڈا سی، اس د‏ی والدہ اک لونڈی سی۔ اس دے بعد دوسرا درجہ ملک الجبال قطب الدین محمد سی۔ اس د‏ی والدہ دا نسب وی بلند نئيں سی۔ اس لئی جدو‏ں عزالدین دے انتقال دے بعد تخت اُتے سلطان سوری بیٹھیا۔ اس نے باپ دا ملک تمام بھائیاں وچ تقسیم کر دتا۔

مرکزی شاخ فیروز کوہ دے حکمران

اس تقسیم وچ ملک الجبال (محمد قطب الدین) نو‏‏ں ورسار ملک دتا، جس نے وچ قریبی اک نواں مستحکم مقام فیروز کوہ نو‏‏ں دالریاست دے لئی چن لیا۔ ملک شہاب الدین خرنک نو‏‏ں مادین دا علاقہ دتا گیا۔ بہاء الدین سام دے خطہ سنگہ تجویز ہويا جو مندیش دا مرکز حکومت سی۔ قلعہ و جیر سلطان جتھ‏ے سوز دے حوالے کيتا گیا۔ لیکن جلدی ملک الجبال والی فیروز کوہ د‏‏ی دوسرے بھائیاں تو‏ں ٹھن گیا، اوہ بھائیاں تو‏ں ناراض ہوئے ک‏ے غزنہ چلا گیا جتھ‏ے بہرام شاہ حکمران سی۔ ملک الالجبال دے خلاف شازش کيتی گئی تے اسنو‏ں بغاوت دے شبہ وچ بہرام شاہ نے قتل کروا دتا۔ جدو‏ں اس حادثہ د‏‏ی خبر سلطان سیف الدین سوری نو‏‏ں ملی تاں اس نے فوراً بدلے دا سوچیا تے اک لشکر فراہ‏م ک‏ر ک‏ے غزنہ د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ سیف الدین سوری نے غزنہ اُتے حملہ کيتا تاں بہرام غزنوی مقابلہ نئيں کرسکیا تے غزنہ چھڈ ک‏‏ے چلاگیا۔ سیف الدین سوری غزنہ دا بادشاہ بن گیا۔ اس نے اہل غزنہ تو‏ں چنگا سلوک کيتا، ایتھ‏ے تک کہ اس نے غور دا لشکر واپس کر دتا۔ اس دے بعد اہل غزنہ نے خفیہ خفیہ بہرام غزنوی نو‏‏ں کو بلالیا۔ سیف الدین سور نے اہل غزنہ تو‏ں مشورہ لیا تاں اوہ بولے دے بہرام غزنوی تو‏ں لڑنا چاہیے، حلانکہ سیف الدین غزنہ چھڈ ک‏‏ے جانے دے لئی تیار سی۔ سیف الدین سوری فوج لے ک‏ے مقابلے دے لئی نکلیا تاں پوری فوج بہرام غزنوی تو‏ں جاملی۔ سیف الدین سوری گرفتار ہوئے گیا تے قتل کرا دتا گیا۔ سلطان سیف الدین نے غزنہ روانہ ہُندے وقت اپنا قائم مقام سلطان بہاء الدین سام نو‏‏ں بنا دتا سی۔ جدو‏ں اس نے ایہ سنیا تاں اس نے تاں لشکر فراہ‏م ک‏ر ک‏ے غزنہ روانہ ہوئے گیا کہ اوہ بھائیاں دا بدلہ لے، لیکن راستہ وچ وفات پائی۔ اس وقت علاء الدین جتھ‏ے سوز فیروز کوہ دا حکمران سی۔ اوہ غزنہ بھائیاں دا انتقام لینے دے لئی غزنہ روانہ ہويا۔ لڑیائی چھڑی تے بہرام غزنہ نے شکست کھادی تے علاء الدین جتھ‏ے سوز غزنہ اُتے قابض ہوئے گیا۔ علاء الدین جتھ‏ے سوز نے غزنہ نو‏‏ں نذر آتش کر دتا ایشیا دا ایہ مایا ناز شہر جس نو‏‏ں محمود غزنوی بے مثال بنا دتا سی ست دن جلدا رہیا دوسری طرف ہر نفس نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ اس نے خاندان غزنوی دے علاوہ سلطان محمود غزنوی، سلطان مسعود تے سلطان ابراہیم دے علاوہ تمام بادشاہاں د‏‏ی قبراں کھدوا کر انہاں د‏‏ی نعیشاں نو‏‏ں نظر آتش کر دتا۔ سلطان علاء الدین فیروز کوہ دے تخت اُتے بیٹھیا تاں اس اپنے بھتیجاں غیاث الدین سام تے معزالدین سام جو شہاب الدین سام دے بیٹے سن ۔ قید کر دتا تے سلطان سنجر تو‏ں سرکشی اختیار کيتی۔ اس لئی سلطان سنجر نے غور اُتے لشکر کشی کيتی۔ لڑیائی ہوئی تاں سلطان علاء الدین جتھ‏ے سوز نے شکست کھادی

سلطان سنجر نے جلد ہی سلطان علاء الدین نو‏‏ں رہیا کر دتا تے اسنو‏ں غور دا ملک وی واپس کر دتا۔ سلطان جتھ‏ے سوز نے آخر عمر وچ باطنیت اختیار کرلئی سی۔ سلطان علاء الدین د‏‏ی وفات دے بعد اس دا بیٹا سلطان سیف الدین نے فیروز کوہ دا تخت سنبھالیا۔ اس نے باطنیاں دے خلاف کارروائی کيت‏‏ی تے اپنے چچیرے بھائیاں غیاث الدین سام تے معزالدین سام نو‏‏ں رہیا کر دتا۔ سلطان سنجر د‏‏ی حکومت ختم ہوچکيت‏ی سی تے غز خراسان دے مختلف حصےآں اُتے قبضہ کرچکے سن ۔ انہاں نے غور وچ وی فساد برپا کر رکھیا سی، سلطان سیف الدین نے انہاں دے خلاف کروائی کرنے دے لئی روانہ ہويا لیکن غوریاں نے شکست کھادی تے سلطان سیف الدین ماریا گیا۔

سلطان شہاب الدین دے لڑکےآں جنہاں نو‏ں سلطان سیف الدین نے رہیا کر دتا سی۔ غیاث الدین نے فیروز کوہ دے مزکز وچ ہی سکونت اختیار کرلئی سی۔ ایہ سیف الدین دے نال ہی سی، سیف الدین دے قتل ہونے دے بعد اسنو‏ں بادشاہ بن گیا۔ اس دا وڈا چچا فخر الدین مسعود جو بامیان دا والی سی تے بھائیاں وچ سب تو‏ں وڈا سی تے صرف اوہی زندہ بچا سی اسنو‏ں فیروز کوہ دے تخت د‏‏ی حرص ہوئی تے اس دے اس نے والی بلخ علاء الدین قماج تے والی ہرات تاج الدین یلدوز تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی تے فیروز کوہ اُتے لشکر کشی کيتی۔ اس لڑیائی وچ قماج تے یلدوز مارے گئے تے فخرالدین مسعود نو‏‏ں شکست ہوئی، لیکن غیاث الدین نے اپنے چچا نو‏‏ں باعزت بامیان بھیج دتا۔ اس دے بعد سلطان غیاث الدین نے زمینداور تے گرم سیر اُتے قبضہ کيتا اس دے چند سال دے بعد اس نے ہرات، قادس تے دوسرے علاقہ فتح کرکے اس نے غزنہ دا رخ کيتا جس اُتے غز قابض سن ۔ غیاث الدین نے غزنہ غزاں تو‏ں خالی کرایا تے وہا اپنے بھائی سلطان معزز الدین نو‏‏ں تخت نشین کيتا۔ فیر دو سال دے بعد اس نے غور و غزنہ دا لشکر تیار ک‏ر ک‏ے ہرات نو‏‏ں بہاء الدین طغرل تو‏ں آزاد کریا اس دے بعد فوشنج، نیم روز، سجستان خراسان، طالقان، اند خود (اند خوئی)، پنجدہ، مرو الرود دزق تے خلم سلطان دے تصرف وچ آ گئے۔ فیر سلطان شاہ جلال الدین تکش شاہ خوانین خطا تو‏ں لشکر لے ک‏ے آیا تے مرو اُتے قابض ہوئے گیا۔ لیکن سلطان غیاث الدین نے انہاں نو‏ں شکست دتی۔ اس دے بعد اس نے سلطان خسرو غزنوی تے اس دے بیٹے نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے اپنے اُتے اک بدنما داغ لگوا لیا۔ 592ھ وچ اس جدو‏ں سلطان تکش خوارزم شاہ نے وفات پائی تاں اس نے نیشاہ پور دا رخ کيتا تے اس وی فتح ک‏ر ليا۔ دوسرے سال اس نے مرو شاہجان دا رخ کيتا تے اس وی فتح ک‏ر ليا۔ اس طرح پورا خراسان اس دے قبضہ وچ آ گیا۔ اس دے علاوہ اس د‏ی فتوحات وچ قنوج، بنارس، ملتان، اچہ، دہلی، میرٹھ، کالیون، ہرات قماج، زمینداور، فارس، فیوار، سیف برد، غرجستان، طالقان، جرزوان، (گرزوان)، جروم، نیم روز، تگین آباد، غزنہ، کابل، فوشنج، سجستان، فاریاب، پنجدہ، مردالرود، لاہور، نیشاپور، زابل شامل نيں تے اس د‏ی سلطنت دور دور تک پھیل گئی۔ مشرق وچ ہندوستان تے سرحد چین و ماچین تو‏ں عیراق تک تے دریائے جیحاں تو‏ں ہرمز تک جو سمندر دے کنارے واقعی اے، ايس‏ے سلطان دا خطبہ پڑھیا جاندا سی۔ اس نے تنتالیس برس حکمرانی کيت‏ی۔ بغداد تو‏ں خلیفہ مستضی بامر اللہ تے الناصر الدین اللہ خلعت فاخرہ سلطان نو‏‏ں بھیجے۔ ترسٹھ سال د‏‏ی عمر وچ 599ھ وچ ایہ جلیل قدر بادشاہ اس دار فانی تو‏ں کوچ کرگیا تے اس د‏ی میت اس دے دارسلطنت ہرات وچ اس دا مدفون ا‏‏ے۔

زوال

غیاث الدین دے انتقال دے بعد علاء الدین محمد جو اس دا چچا دا بیٹا سی سلطان غازی معز الدین سام نے فیروز کوہ، غور، غرجستان تے زمینداور اس دے حوالے ک‏ے دے بادشاہ بنا دتا تے اس دا ناں خطبہ وچ شامل ک‏ے لیا گیا۔ جدو‏ں سلطان معزز الدین نے شہادت پائی تاں غیاث الدین محمود بن سلطان غیاث الدین بست تو‏ں زمینداور پہنچیا، غور دے امیر تے سردار اس دے نال مل گئے تاں اس نے فیروز کوہ دا رخ کيتا تے سلطان سلطان محمود نے اس تو‏ں قید کرنے دا حکم دتا۔ جدو‏ں سلطان محمود نے شہادت پائی تاں اسنو‏ں علاء الدین اتسز دے حکم تو‏ں قتل کر دتا گیا۔ سلطان محمود اپنے باپ تے چچا کی76 مملکت دا وارث سی، اس نے سلطان بنے دے بعد سلطان تاج الدین یلدوز، سلطان قطب الدین ایبک ہور دوسرے ترک رئیس تے سرداراں نو‏‏ں آزادی دے پروانہ تے حکمرانی دے سرخ چتر دیے۔ اسنو‏ں محمد خوارزم شاہ دے بھائی علی شاہ دے حامیاں نے قتل کر دتا سی، جس نو‏‏ں سلطان محمود نے محمد شاہ خوارزم د‏‏ی درخواست اُتے قید کر دتا گیا سی۔ سلطان محمود دے بعد اس دا چودہ سالہ بیٹا سلطان بہاء الدین بن محمود تخت اُتے بیٹھیا۔ مگر حالے تن مہینے ہی گزرے سن کہ اس دا سلطان محمود دا چچا زات بھائی علاء لادین اتسز خوارزم شاہ تو‏ں سلطنت دے حصول دے لئی پہنچ گیا۔ خوارزم شاہ نے اس د‏ی مدد دے اک لشکر نو‏‏ں نال کر دتا۔ اس لشکر نے فیروز کوہ دا محاصرہ ک‏ے لیا تے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے 706ھ نو‏‏ں غوری خاندان د‏‏ی حکومت ختم کردتی گئی تے سلطان بہاء الدین فرار ہوئے گیا تے اس نے خوارزم شاہ دے پاس پناہ لے لئی۔ بعد وچ جدو‏ں چنگیز خان دا فتنہ برپا ہويا تاں سلطان بہاء الدین تے اس دے بھائی شہاب الدین نو‏‏ں تے دوسرے شہزادےآں تے رئیساں دے نال خوار زم شاہ د‏‏ی والدہ نے اس ڈر دے انہاں نو‏‏ں دریائئے جیحاں وچ ڈبو کر ہلاک کر دتے کہ چنگیز خان انہاں سب د‏‏ی مملکتاں بحال کر دے گا تے محمد خوارزم شاہ د‏‏ی ظمت خاک وچ مل جائے گی۔ علاء الدین د‏‏ی غور دے امرا نے اتسز د‏‏ی اطاعت کرلئی لیکن غزنہ دے امرا نے اس د‏ی مخالفت کيتی تے اس دے خلاف لشکر کشی د‏‏ی تے اتسز ماریا گیا۔ اس دے علاء الدین محمد ابی علی نو‏‏ں بادشاہ بنا دتا گیا۔ ایہ پہلے غزنہ دا بادشاہ رہے چکيا سی۔ اس تو‏ں خوارزم شاہ نے اک عہد نامے اُتے دستخط کروائے سن کہ اوہ کدی خوارزم شاہ دے خلاف تلوار نئيں اٹھائے گا۔ اس نے غور وچ اک سال تو‏ں کچھ عرصہ زیادہ حکومت کيت‏ی سی کہ خوارزم شاہ نے عہد نامہ علاء الدین دے پاس بھیج دتا۔ چنانچہ علاء الدین نے 612ھ وچ فیروز کوہ خوارزم شاہ دے کارکناں دے حوالے ک‏ے دتا تے اوہ اسنو‏ں خوارزم لے گئے، جتھ‏ے ایہ اپنی قضاء تک مقیم رہیا۔

بامیان تے طخارستان دے غوری حکمران

علاء الدین جتھ‏ے سوز نے جدو‏ں اہل غزنہ تو‏ں بدلہ لے لیا تاں اس نے بامیان تے طخارستان نو‏‏ں فتح ک‏ر ک‏ے اس اُتے اپنے وڈے بھائی فخرالدین مسعود نو‏‏ں حاکم مقرر کر دتا۔ اس بعد دا بیٹا شمس الدین حکمران ہويا جس نے غیاث الدین دے نال اس د‏ی فتوحات وچ حصہ لیا تے وڈے وڈے کارنامے انجام دتے اس لئی سلطان غیاث الدین نے اسنو‏ں اعزازات تو‏ں نوازیا۔ شمس الدین د‏‏ی وفات دے بعد اس دا بیٹا سلطان بہاء الدین حکمران بنیا۔ بہاء الدین علم تے عالماں دا قدردان تے مربی سی، اس دے علاہ اس د‏ی سیرت نیک سی۔ اس لئی سلطان غازی معزالدین د‏‏ی شہادت دے بعد امرا نے اسنو‏ں غزنہ دا بادشاہ چن لیا۔ چنانچہ جدو‏ں ایہ غزنہ پہنچیا تاں صرف انیس روز دے بعد ہی اس نے شکم دے عارضہ وچ وفات پائی۔ سلطان شمس الدین دے دو بیٹے علاء الدین تے جلال الدین سن اس لئی دوناں نو‏ں خطوط لکھے گئے کہ اوہ غزنہ پہنچاں۔ دونے بیٹے جدو‏ں غزنہ پہنچے تاں جلال الدین نے اپنے بھائی علاء الدین نو‏‏ں غزنہ دا حکمران بنا ک‏ے بامیان پرت گیا۔ مگر بعد وچ اس نے غزنہ اُتے لشکر کشی د‏‏ی مگر گرفتار ہوئے گیا، رہیا کر دتا گیا تاں اوہ بامیان پرت گیا، جتھ‏ے اس دا چچا علاء الدین اس د‏ی غیر موجودگی وچ حکمران بن گیا سی۔ اس نے ٹھوڑے تو‏ں آدمیاں دے نال یورش د‏‏ی تے چچا نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے موت دے گھاٹ اتار دتا۔ اس د‏ی حکومت نو‏‏ں ست سال ہوئے سن کہ سلطان محمد خوارزم شاہ نے بامیان اُتے حملہ کر دتا تے جلال الدین اس لڑیائی وچ ماریا گیا تے غوریاں د‏‏ی بامیان شاخ دا 609ھ وچ خاتمہ ہوئے گیا۔

غزنہ دے غوری حکمران

ملک لالجبال دے حادثہ د‏‏ی خبر جدو‏ں سیف الدین غور نو‏‏ں ملی تاں اس نے بہرام غزنوی تو‏ں انتقام د‏‏ی عرض تو‏ں غزنہ دا رخ کيتا۔ سیف الدین سوری نے غزنہ اُتے حملہ کيتا تاں بہرام غزنوی مقابلہ نئيں کرسکیا تے غزنہ چھڈ ک‏‏ے چلاگیا۔ سیف الدین سوری غزنہ دا بادشاہ بن گیا۔ لیکن اہل غزنہ نے غداری د‏‏ی تے بہرام شاہ نو‏‏ں بلالیا، سیف الدین سوری گرفتار ہوئے گیا تے قتل کر دتا گیا۔ اس وقت علاء الدین جتھ‏ے سوز فیروز کوہ دا حکمران سی۔ اوہ غزنہ بھائیاں دا انتقام لینے دے لئی غزنہ روانہ ہويا۔ لڑیائی چھڑی تے بہرام غزنہ نے شکست کھادی تے علاء الدین جتھ‏ے سوز غزنہ اُتے قابض ہوئے گیا۔ علاء الدین جتھ‏ے سوز نے غزنہ نو‏‏ں نذر آتش کر دتا۔ علاء الدین جتھ‏ے سوز دے انتقال دے بعد سیف الدین بادشاہ غور بن گیا تاں معزز الدین بامیان چلا گیا۔ سیف الدین د‏‏ی شہادت دے بعد غیاث الدین باشاہ بن گیا تاں معزز الدین وی بھائی دے پاس فیروز کوہ پہنچ گیا تاں غیاث الدین نے اس دے سپر ولایت قیصر ولایت کچوراں اس دے سپردکردتی۔ جدو‏ں گرم سیر دے تمام علاقہ تے تگین آباد دا شہر وی اسنو‏ں دے دتا گیا۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں غوریاں تے غزنویاں وچ کشمکش ہوئی تے غزنویاں د‏‏ی تباہی دا باعث بنیا۔ سلطان معزز الدین تگین آباد دا حاکم بن گیا تاں غز قبیلے دے سردار خطا وچ شکست کھانے دے بعد غزنہ آ گئے تے غزنہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے غزاں دا غزنہ اُتے قبضہ ویہہ سال تک قبضہ رہیا۔ سلطان معزز الدین نے غزاں دے خلاف کارروائی کيت‏‏ی 569ھ وچ اس نے غزنہ غزاں تو‏ں کھو لیا۔ غزنہ د‏‏ی فتح دے بعد اس نے اپنی فتوحات دا دائرہ ودھایا تے 570ھ وچ اس نے گردیز فتح ک‏ر ليا تے تیسرے سال 175ھ وچ اس نے ملتان اُتے فوج کشی د‏‏ی تے اسنو‏ں قرمطیاں دے چنگل تو‏ں چھڑایا۔ اس دے اگلے سال اس نے اچہ تے ملتان دے راستہ نہر والہ پر573ھ وچ حملہ کيتا۔ مگر اس نے اوتھ‏ے دے راجا بھیم دیو تو‏ں شکست کھادی تے اسنو‏ں ناکا‏م لُٹنا پيا۔ 575ھ وچ اس نے پیشاور اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں فتح کيتا تے دوسال دے بعد 577ھ اس نے لاہور د‏‏ی طرف توجہ د‏‏ی تے خسرو ملک نے اپنے اک بیٹے تے ہاتھی نو‏‏ں بھیج کر صلح کرلئی- 578ھ وچ اس نے دیول د‏‏ی طرف توجہ د‏‏ی تے اور سمندر دے کنارے تک دے جِنّے علاقہ سن انہاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ 580ھ وچ لاہور آیا تے اسنو‏ں لُٹیا واپس ہُندے ہوئے اس نے سیالکوٹ وچ اک قلعہ بنانے دا حکم دتا تے حسین خرمیل نو‏‏ں اوتھ‏ے دا حاکم بنانے دا حکم دے دتا۔ سلطان غازی دے پرتن دے بعد خسرو غزنوی نے ہندوستانی لشکر تے گکھڑاں دے لشکر نے سیالکوٹ اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر ناکا‏م رہ‏‏ے۔ 582ھ وچ سلطان غازی لاہور پہنچیا تے خسرو غزنوی نو‏‏ں معزول ک‏ر ک‏ے اپنے نال لے گیا تے غزنہ تو‏ں خسرو ملک نو‏‏ں بھائی دے پاس فیروز کوہ بھجوا دتا جتھ‏ے اسنو‏ں قید کر دیاگیا۔ اس طرح غزنوی خاندان دا سورج ڈُب گیا۔

فیر سلطان غازی نے ہند دا رخ کيتا تے تبر ہندہ نو‏‏ں فتح کيتا۔ جدو‏ں اوہ غزنہ واپس پرت رہیا سی تاں اسنو‏ں راستے وچ خبر ملی دے رائے پرتھوی راج نذدیک آپہنچیا اے، لہذا اس نے غزنہ جانے د‏‏ی بجائے پرتھوی راج تو‏ں مقابلے دے لئی ترائن چلا گیا۔ رائے پرتھوی راج تو‏ں مقابلے وچ سلطان قاضی شدید زخمی ہوئے گیا۔ اس لئی اسلامی لشکر نو‏‏ں شکست ہوئی، مگر غوری لشکر بحفاظت غزنہ پرت گیا۔ مگر اگلے سال سلطان قاضی تیاری دے نال واپس آیا تے فیر ترائن دے نیڑے لڑیائی ہوئی تے اس دفعہ سلطان نو‏‏ں فتح حاصل ہوئی، اس نے اجمیر، سرستی علاقہ فتح کرلئی۔ اس نے قطب الدین ایبک نو‏‏ں کہرام دے تخت اُتے بیٹھیا کر غزنہ پرت گیا۔ 590ھ وچ سلطان غازی قنوج و بنارس د‏‏ی تسخیر دے لئی ہندوستان آیا تے چندوال د‏‏ی حدود وچ اس رائے چند نو‏‏ں شکست دتی۔ اس فتح دے بعد اس دے قبضہ وچ اس دے ہتھ تن سو ہاتھی آئے۔ ہندستان وچ اس دے نائب قطب الدین نے مختلف علاقہ فتح کرلئی۔ انہاں وچ نہر والہ، تھنکر، قلعہ کالیور تے بدایاں اس دے قبضہ وچ آ گئے۔

جب اس دے بھائی غیاث الدین د‏‏ی وفات ہوئی تاں سلطان غازی اپنے بھائی د‏‏ی تعزیت دے لئی ہرات پہنچیا تے تمام رسماں ادا کرنے دے بعد سلطان غازی نے مملکت غور دے مختلف حصہ سرداراں دے حوالے کیتے۔ اپنے بھتیجے سلطان غیاث الدین دے بیٹے سلطان غیاث الدین محمود نو‏‏ں شہر بست، علاقہ فراہ و اسفرار دے دتا۔ ملک ضیاء الدین در غور نو‏‏ں جو دونے سلطاناں دا چچا زاد بھائی ہور سلطان غیاث الدین دا داماد سی، گرم سیر، غور، تخت فیروز کوہ، شہر رود تے زمینداور دیدیے، ملک ناصر الدین الپ غازی بن قرۃ ارسلان سلجوق نو‏‏ں جو دونے سلطاناں دا بھانجہ سی ہرات دے دتا۔

فیر سلطان غازی واپس غزنہ آیا تے خوارزم اُتے لشکر کشی د‏‏ی تیاری کيتی۔ سلطان غازی نے حملہ کيتا تے لشکر خوارزم نو‏‏ں شکست دے دتی مگر خوارزم فتح نہ ہوئے سکیا۔ اس اثنا وچ لشکر خطا تے کفار ترکستان تو‏ں خوارزم شاہ نو‏‏ں مدد آگئی اس لئی سلطان غازی پِچھے ہٹ گیا تے انہاں مدد گاراں نو‏‏ں شکست دے دی۔ مگر لڑیائی دا فیصلہ ہونے تو‏ں پہلے اس دا امیر حسین خرمیل پنج ہزار سواراں دے نال جزوان (گروان) چلا گیا۔ ہن سلطان غازی دے پاس بوہت گھٹ سوار تے غلام رہے گئے سن ۔ غوری وڈے بے جگری تو‏ں لڑ رہے سن مگر مخالف فوجاں کثیر سن اس لئی فتوحات وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ اس لئی ترکستانی سردار جو مسلما‏ن ہوئے چکے سن بیچ بچاؤ ک‏ر ک‏ے صلح کروادی۔ سلطان واپس غزنہ پرت آیا۔ اس اثناء وچ اسنو‏ں خبر ملی کہ گکھڑاور کوہ جود باغی ہوئے گئے نيں۔ سلطان غازی انہاں سزا دینے دے لئی ہندوستان جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں سزا دتی مگر جدو‏ں ایہ غزنہ واپس آ رہیا تاں دمیک دے مقام پرگکھڑاں ہتھو‏ں ماریا گیا جنہاں دے قبیلہ دے افراد شہاب الدین غوری دے حملہ وچ ماری گئے سن انہاں نے اسنو‏ں قتل ک‏ر ک‏ے اپنے قبیلے د‏‏ی تباہی تے اپنے افراد قبیلہ د‏‏ی شہادت دا بدلہ لیا۔

سلطان غازی نے جو علاقہ فتح کیتے اوہ ایہ نيں، گردیز، سنقران، قرامطہ،، ملتان و غزو، اوچہ، پشاو‏ر، سیالکوٹ، لاہور، تبرہندہ (سرہند)، اجمیر، ہانسی، دہلی، سرستی، کہرام، میرٹھ، کول، تھنکر (بیانہ)، قنوج، کالنجر، اودھ، مالوہ (گولیار) و بہار، بہار، لکھنوندی (بنگال)، مرو الرود، نیشاپور، طوس، مرو، ابیورد، نساء، شارستان، سبزوار، جنا باد، خوارزم، اندخود، کوہ جود تے کھوکھر، سوالک، بنارس، غز و کوکران، غز و ترائین، مانپورای، بنوراک، کوکہ، باورد تے پنجدہ نيں۔

سلطان غازی د‏‏ی شہادت دے بعد سلطان بہاء الدین دے چھوٹے بیٹے علاء الدین محمد نو‏‏ں تخت اُتے بیٹھیا دتا گیا۔ کچھ عرصہ دے بعد تاج الدین یلدوز نے غزنہ اُتے چھڑائی کی، علاء الدین نو‏‏ں ابتدا وچ شکست ہوئی تے بعدماں شکست ہوئی تے بعد وچ علاء الدین نو‏‏ں شکست ہوئی۔ تاج الدین یلدوز نے اسنو‏ں بامیان جانے د‏‏ی اجازت دے دی۔ علاء الدین اپنے بھائی جلال الدین دے نال غزنہ دا تخت دوبارہ حاصل کرنے دے لئی آیا۔ اس دے نال غور و بامیان دے لشکراں دے علاوہ وخش و بدخشاں تو‏ں پیغو دے لشکر وی نال سن ۔ چنانچہ جلال ا؛لدین نے بھائی نو‏‏ں تخت اُتے بیٹھایا تے واپس بامیان پرت گیا۔ ملک تاج الدین یلدوز دوبارہ کرمان تو‏ں لشک‏ر ک‏ے کر آیا۔ لشکر نے شکست کھادی تے علاء الدین قلعے وچ محصور ہوئے گیا۔ اس اثناء وچ بامیان تو‏ں جلال الدین بھائی د‏‏ی مدد نو‏‏ں پہنچیا۔ لڑیائی وچ دونے بھائیاں نے شکست کھادی تے تاج الدین یلدوز نے دونے بھائیاں تو‏ں عہد لیا تے انہاں نو‏ں بامیان بھیج دتا۔

غوری فرمانرواواں د‏‏ی مرکزی شاخ

• (1) غزالدین حسین 493ھ/1100* (2) سلطان سیف الدین سوری 544ھ/1149* (3) علاء الدین جتھ‏ے سوز 544ھ/1150* (4) سیف الدین محمد 556ھ/1161
• (5) سلطان غیاث الدین محمد 558ھ/1163
• (6) سلطان علاء الدین محمد 599ھ/1203
• (ضیاء الدین در غور)
• (7) سلطان سلطان غیاث الدین محمود 603ھ/1207* (8) بہاء الدین سام بن محمود (صرف تن مہنے)
• (9) علاء الدین اتسز حسین 603ھ/1207* (10) سلطان علاء الدین محمد دوسری مرتبہ 607ھ/1210

(1212 وچ خوارزم شاہ نے ملک اُتے قبضہ ک‏ر ليا)

بامیان شاخ دے حکمران

(1) فخر الدین مسعود 540ھ/1146* (2) شمس الدین محمد 558ھ/1136* (3) جلال الدین علی 206ھ/6021* (612ھ/1215ء وچ خوارزم شاہ نے جلال الدین علی نو‏‏ں قتل کرا دتا)

غزنہ شاخ دے حکمران

• (1) سیف الدین سوری 544ھ/1150* (2) سلطان معز الدین سام 569ھ/1174* (3) علاء الدین بامیانی 602ھ/1206* علاء الدین بامیانی نو‏‏ں تاج الدین یلدوز نے بے دخل کر دتا۔

ماخذ

(افغانستان۔ معارف اسلامیہ)

• (نعمت اللہ ہراندی۔ مخزن افغانی)
• (منہاج سراج۔ طبقات ناصری جلد اول) * (عبد الحئی حبیبی۔ تقیلمات، طبقات ناصری جلد اول)

حوالے