شہاب الدین غوری
شہاب الدین غوری | |
---|---|
شہاب الدین غوری
| |
معلومات شخصیت | |
جم | سنہ 1149
|
وفات | 15 مارچ 1206 (56–57 سال)
|
وجہ وفات | تیز دار ہتھیار کا گھاؤ |
مدفن | تحصیل سوہاوا |
شہریت | افغانستان |
بہن/بھائی | |
خاندان | سلطنت غوریہ |
عملی زندگی | |
پیشہ | شاہی حکمران |
ترمیم |
معاذ الدین محمد بن سام (فارسی: معاذ الدین محمد بن سام)، (1144ء – 15 مارچ، 1206ء)، جو غور دے محمد دے ناں توں مشہور نيں، یا صرف محمد غوری دے ناں توں مشہور نيں، موجودہ وسطی افغانستان دے غور وچ واقع غوری خاندان نال تعلق رکھنے والے اک حکمران سن ۔ جنہاں نے 1173ء توں 1206ء تک حکومت کيتی۔ شہاب الدین غوری تے انہاں دے بھائی غیاث الدین محمد غوری نے 1203ء وچ اپنی وفات تک غوری سلطنت دے مغربی علاقے اُتے راجگڑھ فیروزکوہ توں حکومت دی جدوں کہ شہاب الدین غوری نے غوری سلطنت نوں مشرق دی طرف ودھایا تے برصغیر پاک و ہند وچ اسلامی حکمرانی کيتی نیہہ رکھی۔[۱][۲]
غوری سلطنت دے جنوبی علاقے دے گورنر دی حیثیت توں اپنے ابتدائی دور دے دوران ، شہاب الدین غوری نے متعدد حملےآں دے بعد اغوز ترکاں نوں زیر کيتا تے غزنی اُتے قبضہ کرلیا جتھے اسنوں غیاث الدین محمد غوری نے اک آزاد خود مختار دے طور اُتے قائم کيتا۔ محمد غوری نے 1175ء وچ دریائے سندھ عبور کيتا ، تے گومل درہ دے ذریعے اس دے نیڑے پہنچیا تے اک سال دے اندر کارماتھیاں توں ملتان تے اوچ اُتے قبضہ کرلیا۔[۳] اس دے بعد ، شہاب الدین غوری نے اپنی فوج نوں زیريں سندھ دے راستے توں صحرائے تھر دے ذریعے موجودہ گجرات وچ داخل ہوݨ دی کوشش کيتی ، لیکن آخر وچ مولاراجا دی سربراہی وچ راجپوت سرداراں دے اتحاد نے کاسہراڈا وچ کوہ ابو دے نیڑے راستہ روکیا ، جس نے اسنوں مستقبل وچ ہندوستانی میداناں وچ داخل ہوݨ دے لئی اپنا راستہ تبدیل کرنے اُتے مجبور کيتا۔ چنانچہ شہاب الدین غوری نے غزنویاں اُتے دباؤ ڈالیا تے 1186ء تک انہاں نوں اکھاڑ پھینکا تے بالائی سندھ دے میدان دے نال نال پنجاب، پاکستان دے بیشتر حصےآں نوں وی فتح کر ليا۔ غزنویاں نوں انہاں دے آخری گڑھ توں بے دخل کرنے دے بعد درہ خیبر نوں وی محفوظ بنایا ، جو شمالی ہندوستان وچ حملہ آور فوجاں دے داخلے دا روايتی راستہ سی۔[۴]
غوری سلطنت نوں ہور مشرق دی طرف گنگا دے میدان تک پھیلاندے ہوئے ، غوری افواج نوں فیصلہ کن رد عمل دا سامنا کرنا پيا تے شہاب الدین غوری خود 1191ء وچ تراائن وچ چاہمان حکمران پرتھوی راج چوہان دی قیادت وچ راجپوت کنفیڈریسی دے نال مصروفیت وچ زخمی ہوگئے۔ شکست دے بعد محمد غوری خراسان واپس آ گیا تے اک وڈی فوج دے نال ہندوستان واپس آیا تاکہ ايسے میدان جنگ وچ فیصلہ کن فتح حاصل کيتی جاسکے [۵]اس جنگ وچ فتح دے بعد پرتھوی راج نوں پھانسی دے دتی گئی۔ اس دے بعد انہاں نے ہندوستان وچ اپنی موجودگی نوں مشرق وچ بنگال تے بہار دے شمالی علاقےآں تک ودھیا دتا۔ 1203ء وچ غیاث الدین محمد غوری دی وفات دے بعد شہاب الدین غوری فیروزکوہ دے تخت اُتے فائز ہوئے تے غوری سلطنت دے سب توں وڈے سلطان بن گئے۔[۶]
ہندوستان توں واپس جاندے ہوئے شہاب الدین غوری نوں 15 مارچ 1206ء نوں دھمیک دے مقام اُتے دریائے سندھ دے کنارے اسماعیلی سفیراں نے اودوں قتل کر دتا جدوں اوہ شام دی نماز ادا کر رہے سن ۔[۷][۸]
ابتدائی سال
[سودھو]ناں تے لقب
[سودھو]محمد غوری موجودہ مغربی وسطی افغانستان دے علاقے غور وچ غوری حکمران بہاء الدین سام اول دے ہاں پیدا ہوئے سن ۔ جنہاں نے 1149ء وچ اپنی وفات توں پہلے اپنے آبائی علاقے اُتے حکومت کيتی سی۔ ان دا ناں وکھ وکھ طور اُتے معیز الدین سام، شہاب الدین غوری، محمد غوری تے غور دے محمد دے طور اُتے ترجمہ کيتا گیا اے ۔[۹] طبقات ناصری دے مطابق ، انہاں دا پیدائشی ناں "محمد" سی جسنوں مقامی طور اُتے غوریاں نے "حماد" کہیا اے۔ بچپن وچ انہاں دی والدہ انہاں دی سیاہ جلد دی رنگت دی وجہ توں انہاں نوں "زنگی" کہہ کے پکارتی سی۔ غزنہ وچ تاج پوشی دے بعد ، انہاں نے خود نوں "ملک شہاب الدین" دے طور اُتے پیش کيتا تے خراسان اُتے قبضے دے بعد ، انہاں نے "معظم الدین" یا "معاذ الدین" دا لقب اختیار کيتا۔ [۱۰]
ان واقعات وچ محمد دی صحیح تریخ پیدائش دے بارے وچ ودھ کچھ نئيں لکھیا گیا اے۔ محمد غوری، غیاث الدین توں تن سال تے چند ماہ چھوٹے سن ، جو 1140ء وچ پیدا ہوئے سن ۔ لہٰذا محمد غوری دی ولادت دا سال 1144ء قرار دتا جا سکدا اے ۔[۱۱]
لقب
[سودھو]غیاث الدین محمد دی وفات دے بعد محمد غوری نے "سلطان الاعظم" دا لقب اختیار کيتا جس دا مطلب "عظیم ترین سلطان" سی۔[۱۲] قطب مینار وچ اک کالونی اُتے انہاں دے کچھ سنہری ٹکسال ہندوستان وچ گردش کردے نيں۔ محمد نوں "سکندر الثانی" دے ناں توں وی چيتا کيتا جاندا اے۔ [۱۳]
محمد غوری دے درباری انہاں نوں اسلام دے داعی دے طور اُتے پیش کردے نيں تے انہاں نوں "سلطان غازی" (مقدس جنگجوواں دا سلطان) قرار دیندے نيں تے انہاں دی ہندوستانی مہمات نوں اسلام دی فوج (لشکر اسلام) تے کافراں دی فوج دے درمیان مصروفیت دے طور اُتے پیش کردے نيں۔[۱۴]
ابتدائی دور
[سودھو]شہاب الدین غوری تے انہاں دے بھائی غیاث الدین دونے دے ابتدائی سال مسلسل مشکلات وچ گزرے۔ انہاں دے چچا علاء الدین حسین نے غزنہ وچ اپنی مہم دے بعد ابتدائی طور اُتے انہاں نوں سنجہ دا گورنر مقرر کيتا۔ پر ، صوبے دی انہاں دی موثر انتظامیہ نے اسنوں انہاں دے عروج دے بارے وچ شکوک و شبہات وچ مبتلا کردتا تے اپنے اختیار نوں ممکنہ چیلنج نوں دیکھدے ہوئے ، اس نے اپنے بھتیجاں نوں گرجستان دے قلعے وچ قید کرنے دا حکم دتا۔[۱۴] بھانويں ، انہاں نوں 1161ء وچ اپنے والد دی موت دے بعد انہاں دے بیٹے سیف الدین محمد نوں قید توں رہیا کر دتا سی۔[۱۵][۱۶] سیف الدین ، بعد وچ بلخ دے خانہ بدوش اوغوز دے خلاف جنگ وچ ہلاک ہو گئے۔[۱۷][۱۸]
قید توں رہائی دے بعد "تریخ فرشتہ" وچ کہیا گیا اے کہ غوری بھائیاں نوں سنجہ وچ بحال کر دتا گیا سی، حالانکہ "طبقات ناصری" دے پہلے بیان وچ کہیا گیا سی کہ انہاں دی مالی حالت دی وجہ توں مشکلات جاری رہیاں۔ اس طرح محمد غوری نے اپنے چچا فخرالدین مسعود دے دربار وچ پناہ لی جنہاں نے بامیان دی سلطنت نوں اپنے چچا علاؤ الدین حسین دا جانشین قرار دتا۔[۱۹]
بعد وچ فخر الدین مسعود نے سید الدین دی وفات دے بعد غوری خاندان دے وڈے رکن دی حیثیت توں جانشینی دے لئی اپنا دعویٰ پیش کيتا۔ محمد غوری نے فخرالدین دی بغاوت نوں دبانے وچ اپنے بھائی دی مدد کيتی جس نے بلخ تے ہرات دے سرداراں دے نال اتحاد وچ اک وڈی فوج حاصل کيتی ، دوناں نوں جنگ دے بعد پھانسی دے دتی گئی ، حالانکہ فخر الدین نوں 1163ء وچ بامیان وچ بحال کردتا گیا سی۔ [۲۰][۲۱]مقامی غوری افسران تے "مالکاں" دی مدد توں ، اس دے بھائی نے 1163ء وچ سیف الدین دے بعد تخت سنبھالیا تے ابتدائی طور اُتے محمد غوری نوں اپنے دربار وچ اک معمولی افسر دے طور اُتے رکھیا ، جس دے نتیجے وچ اوہ سیستان دے دربار وچ سبکدوش ہو گیا۔[۲۲][۲۳] شہزادے دی حیثیت توں محمد غوری دی ابتدائی مہمات دے دوران ، اسنوں اوغوز قبیلے نوں زیر کرنے دی ہدایت کيتی گئی سی جنہاں دی طاقت تے اثر و رسوخ کم ہونا شروع ہويا سی ، حالانکہ اوہ ہن وی وسیع علاقےآں نوں کنٹرول کر رہے سن ۔ اس نے قندھار نوں اک اڈے دے طور اُتے استعمال کيتا تے اوغوز دی سلطنت اُتے متعدد بار حملہ کيتا ، تے غیاث الدین دے نال مل کے انہاں نوں فیصلہ کن طور اُتے شکست دتی تے 1169ء وچ موجودہ مشرقی افغانستان دے کچھ ہور علاقےآں دے نال غزنہ نوں فتح کرکے اس فتح نوں اگے ودھایا۔[۲۴] جلد ہی ، محمد غوری دی تاج پوشی 1173ء وچ غزنہ وچ ہوئی تے اس دا بھائی ٹرانسوکسانیا وچ مغرب دی توسیع دے لئی فیروزکوہ واپس آگیا۔ محمد نے غزنہ شہر نوں اک لانچ پیڈ دے طور اُتے استعمال کيتا تاکہ انڈس ڈیلٹا تے اس توں اگے علاقے دی فتح دی قیادت دی جاسکے۔ 1174ء وچ محمد غوری نے موجودہ ترکمانستان وچ سنکران دے اغوز دے خلاف اک مہم دی قیادت دی تے انہاں نوں زیر کر ليا۔[۲۵][۲۶]
1175ء وچ ، محمد غوری نے غزنہ توں مارچ کيتا تے سلجوقیاں دے اک سابق جنرل نوں شکست دینے دے بعد کاسموپولیٹن شہر ہرات تے پشانگ دے الحاق وچ اپنے بھائی دی مدد کيتی۔ [۲۷]غوری بھائیاں نے موجودہ ایران وچ پیش قدمی دی تے سیستان دے نصری خاندان نوں اپنے زیر تسلط لیایا جس دے حکمران تاج الدین سوم حرب بن محمد بن نصر نے غوریاں دی بالادستی نوں تسلیم کيتا تے بعد وچ اپنی فوجاں کئی بار بھیجی تے انہاں دیاں جنگاں وچ غوریاں دی مدد کيتی۔ اس دے بعد ، غیاث الدین نے بلخ تے خراسان وچ ہرات توں ملحقہ علاقےآں اُتے قبضہ کرلیا۔[۲۸][۲۱]
بحیثیت نائب حکمران
[سودھو]شہاب الدین محمد غوری دا تعلق افغان سور قبیلے توں سی۔ سیف الدین ثانی دے انتقال دے بعد غیاث الدین غوری سلطنت غوریہ دے تخت اُتے بیٹھیا تے اس نے 567ھ بمطابق 1173ء وچ غزنی نوں مستقل طور اُتے فتح کرکے شہاب الدین محمد غوری جس دا اصل ناں معز الدین محمد غوری اے [۲۹] غزنی وچ تخت اُتے بٹھایا۔ غیاث الدین نے اس دوران ہرات تے بلخ وی فتح کرلئے تے ہرات نوں اپنا راجگڑھ بنایا۔[۳۰]
سلطان شہاب الدین غوری بھانويں اپنے بھائی دا نائب سی لیکن اس نے غزنی وچ اک آزاد حکمران دی حیثیت توں حکومت کيتی تے پاکستان تے شمالی ہندوستان نوں فتح کرکے تریخ وچ مستقل مقام پیدا کر ليا۔ 598ھ وچ اپنے بھائی دے انتقال دے بعد اوہ پوری غوری سلطنت دا حکمران بن گیا۔[۳۱]
فتوحات
[سودھو]ابتدائی حملے
[سودھو]شہاب الدین محمد غوری دی فوجی کارروائیاں موجودہ پاکستان دے علاقے توں شروع ہوئیاں تے اوہ مشہور عالم درہ خیبر دی بجائے درہ گومل توں پاکستان وچ داخل ہويا۔ اس نے سب توں پہلے ملتان تے اوچ اُتے حملے کيتے جو غزنویاں دے زوال دے بعد اک بار فیر اسماعیلی فرقے دا گڑھ بن گئے سن ۔ ایہ اسماعیلی اک طرف مصر دے فاطمی خلفاء دے نال تے دوسری طرف ہندوستان دے ہندوواں توں قریبی تعلق قائم کيتے ہوئے سن ۔ غور دے حکمران عام مسلماناں دی طرح عباسی خلافت نوں تسلیم کردے سن تے اسماعیلیاں دی سرگرمیاں نوں مسلماناں دے مفادات دے خلاف سمجھدے سن ۔ محمد غوری نے 571ھ بمطابق 1175ء وچ ملتان تے اوچ دونے فتح کرلئے اس دے بعد 575ھ بمطابق 1179ء وچ محمد غوری نے پشاور تے 576ھ بمطابق 1182ء وچ دیبل نوں فتح کرکے غوری سلطنت دی حدود نوں بحیرہ عرب دے ساحل تک بڑھادتیاں[۳۲] لاہور اس دے نواح دا علاقہ حالے تک غزنوی خاندان دے قبضے وچ سی جنہاں دی حکومت غزنی اُتے جہانسوز دے حملے دے بعد لاہور منتقل ہو گئی سی شہاب الدین محمد غوری نے 582ھ بمطابق 1186ء وچ لاہور اُتے مَل مار دے غزنوی خاندان دی حکومت نوں بالکل ختم کردتی۔
غوری بھائیاں نے غیاث الدین محمد دے نال مل کے مغربی وسطی افغانستان وچ واقع اپنے راجگڑھ فیروزکوہ توں خوارزمیاں دے نال اک طویل لڑائی وچ حصہ لیا ، جدوں کہ غور دے محمد نے اپنے راجگڑھ غزنہ توں مشرق دی طرف غوری علاقےآں نوں ہندوستانی میداناں وچ پھیلا دتا۔[۳۳] ہندوستانی میدانی علاقےآں وچ مہمات تے گنگا دے میدان وچ منافع بخش ہندو مندراں نوں مسمار کرنے توں کڈی گئی لُٹ مار نے محمد نوں غزنہ وچ اک بہت وڈا خزانہ فراہم کیہ جس دے مطابق تریخ دان جوزجانی دے مطابق محمد دے کے پاس 60،000 کلوگرام (1500 من) زیورات شامل سن ۔[۳۴]
محمد غوری نے برصغیر پاک و ہند وچ غور دی مہمات دا آغاز قرامتیاں (اسماعیلیاں دی ستويں شاخ) دے خلاف کيتا جنہاں نے محمود غزنوی دی موت دے فورا بعد ملتان وچ اپنے قدم جما لئی جس نے اوتھے اک سنی گورنر مقرر کيتا۔ [۳۵] محمد غوری نے 1175ء وچ قرامطی حکمران خفیف نوں شکست دتی تے ملتان اُتے قبضہ کر ليا۔ [۳۶]یہ شکست ملتان وچ قرامتی طاقت دے لئی موت دا جھٹکا ثابت ہوئی ، جس نے دوبارہ اس خطے وچ اپنا اثر و رسوخ دوبارہ حاصل نئيں کيتا۔ [۳۷]
ملتان دی فتح دے بعد ، محمد غوری نے اوچ اُتے قبضہ کيتا جو دریائے چناب تے جہلم دے سنگم دے جنوب وچ واقع سی۔ بھانويں اوچ وچ انہاں دی مہم دا ذکر نیڑے قریب دے معاصر واقعات وچ نئيں ملدا سوائے کامل فیط تریخ دے ، حالانکہ اوچ وچ انہاں دی مہم دے بارے وچ متن وچ تفصیل ممکنہ طور اُتے بھاٹی راجپوتاں توں وابستہ اک افسانے دی وجہ توں دھندلی اے۔ بہرحال ، بعد دے اک مؤرخ فرشتہ نے اوچ فتح دے سال نوں 1176 دے طور اُتے ذکر کيتا۔ 1204ء وچ غزوۂ اندخد وچ انہاں دی وفات تک اسنوں ملک نصرالدین ایاتم دے ماتحت رکھیا گیا۔ اس دے بعد اسنوں ناصر الدین قباچہ دے ماتحت رکھیا گیا۔[۳۸]
اپنے ابتدائی حملےآں دے دوران ، محمد غوری نے پنجاب توں گریز کيتا تے اس دے بجائے دریائے سندھ دے وسط تے نچلے راستے توں متصل علاقےآں اُتے توجہ مرکوز کيتی۔ لہٰذا، پنجاب وچ غزنویاں نوں شکست دینے تے شمالی ہندوستان دے لئی اک متبادل راستہ کھولنے دے لئی محمد غوری نے جنوب وچ انہیلواڑہ وچ موجودہ گجرات دا رخ کيتا۔ [۳۹] انہیلواڑہ وچ داخل ہوݨ توں پہلے ، اس نے ناڈول دے قلعے (مارواڑ دے آس پاس) دا محاصرہ کيتا تے کیرادو وچ شیو مندر نوں تباہ کرنے دے نال کیلہنادیوا توں مختصر محاصرے دے بعد اس اُتے قبضہ کرلیا۔ مارواڑ دے جنوب وچ خشک صحرائے تھر توں گزرنے دے بعد غوری فوج تھک گئی، جدوں اوہ کوہ ابو پہنچے، جتھے انہاں نوں گدراگھٹا دے پہاڑی درے وچ سولنکی حکمران مولاراجا دوم نے مدد فراہم کی، جس دی مدد دوسرے راجپوت سرداراں نے وی دی سی خاص طور اُتے نادولہ چاہمانہ حکمران کیلہنادیوا (جسنوں پہلے محمد نے ناڈول توں معزول کر دتا سی)۔ جلور چاہمن حکمران کیرتی پالیا ، تے اربودا پرمار حکمران دھاراورشا۔ جنگ دے دوران غوری فوج نوں بھاری جانی نقصان اٹھانا پيا ، تے صحرا دے پار غزنی دی طرف پِچھے ہٹنا پيا۔[۴۰] اس شکست نے محمد غوری نوں شمالی رستےآں دا انتخاب کرنے اُتے مجبور کيتا جنہاں نے شمالی ہندوستان وچ ہور دراندازی دے لئی پنجاب تے شمال مغرب وچ اک مناسب حکومت بنانے اُتے توجہ مرکوز کيتی۔[۴۱]
پنجاب دی فتح
[سودھو]1179ء وچ ، محمد غوری نے پشاور نوں فتح کيتا جس اُتے ممکنہ طور اُتے غزنویاں دی حکومت سی [۴۲]اس دے بعد محمد غوری نے ہور پیش قدمی دی تے لاہور دا محاصرہ کيتا ، حالانکہ خسرو ملک نے غزنہ وچ اپنی تحویل وچ اک غزنوی شہزادے (ملک شاہ) نوں یرغمال بنا کے خراج تحسین بھیج کر اسنوں ہور کچھ سالاں تک لاہور دی سرحداں دے آلا دُوآلا رکھنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ [۴۳]1181ء وچ محمد غوری نے جنوب دی طرف چلدے ہوئے سندھ دے بحیرہ عرب دے ساحل اُتے واقع بندرگاہی شہر دیبل دا رخ کيتا۔ [۴۴] بعد دے سالاں وچ ، اس نے موجودہ پاکستان دے آلا دُوآلا اپنی فتوحات نوں وسعت تے مستحکم کيتا تے لاہور تے پینڈو علاقےآں نوں ختم کرنے دے نال نال سیالکوٹ اُتے قبضہ کرلیا۔ [۴۵]خسرو ملک نے سیالکوٹ وچ غوری گیریژن نوں بے دخل کرنے دی ناکام کوشش محمد غوری نے لاہور اُتے آخری حملہ کيتا تے اسنوں مختصر محاصرے دے بعد ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کيتا۔ [۴۶]اس نے خسرو ملک نوں گھرچستان دے قلعے وچ قید کر دتا ، جس نے اس دی موجودگی دے لئی محفوظ طرز عمل دے اپنے ہی معاہدے دی خلاف ورزی کيتی۔ خسرو ملک نوں فیروزکوہ وچ غیاث الدین محمد دے پاس بھیجیا گیا جتھے اسنوں تے اس دے تمام رشتہ داراں نوں 35 توں پہلے پھانسی دے دتی گئی۔ اس طرح ، غزنویاں دا سلسلہ نسب تے غوریاں دے نال انہاں دی تاریخی جدوجہد دا خاتمہ ہويا۔[۴۷][۴۸]
غزنویاں نوں اکھاڑ پھینکنے دے بعد ، محمد غوری نے ہن پنجاب دے بیشتر حصےآں سمیت اسٹریٹجک سندھ طاس اُتے اپنا تسلط قائم کرلیا۔[۴۹][۵۰] انہاں نے ملیا سراج الدین نوں ، جو پہلے اپنے والد دے دربار وچ اک اعلیٰ درجے دے قاضی سن ، ملتان دے انچارج دے نال نال نويں فتح شدہ غزنوی علاقےآں وچ عدالتی محکمے دا سربراہ مقرر کيتا۔ انہاں دے بیٹے منہاج السراج (پیدائش 1193ء) نے بعد وچ 1260ء وچ طبقات ناصری دی تالیف کيتی جسنوں غوری خاندان تے دہلی سلطنت اُتے قرون وسطیٰ دے دور دا اک يادگار کم سمجھیا جاندا اے تحریر کيتی۔[۵۱][۵۱]
ترائن یا تراوڑی دی پہلی جنگ (1191ء)
[سودھو]سانچہ:تفصیلی مضمون لاہور تے پاکستان نوں فتح کرنے دے بعد شہاب الدین نے بھٹنڈہ نوں فتح کيتا جو پہلے غزنوی سلطنت وچ شامل سی لیکن اودوں دہلی تے اجمیر دے ہندو راجہ پرتھوی راج چوہان دے قبضے وچ سی۔ پرتھوی راج نے جدوں ایہ سنیا کہ شہاب الدین نے بھٹنڈہ فتح کر ليا اے تاں اوہ اک زبردست فوج لے کے جس دی تعداد دو لکھ سی مسلماناں توں لڑنے دے لئی نکلیا۔ دہلی دے شمال مغرب وچ کرنال دے نیڑے ترائن یا تراوڑی دے میدان وچ دونے افواج وچ خوب لڑائی ہوئی لیکن شہاب الدین دی فوج تھوڑی جہی اسنوں شکست ہوئی تے اوہ بری طرح زخمی ہو گیا۔ ايسے حالت وچ اک سپاہی اسنوں بچا کر لے گیا۔ اس دے سپاہی تے جرنیل محمدغوری کوغائب دیکھ کے بددل ہو گئے تے میدان جنگ توں بھج نکلے۔ محمد غوری نوں زخمی حالت وچ لاہور لایاگیا جتھوں اوہ غزنی پہنچیا۔[۵۲][۵۳][۵۴][۵۵]
حضرت خواجہ معین الدین چشتی تے پرتھوی راج چوہان
[سودھو]جب حضرت خواجہ معین الدین چشتی اجمیر وچ ميں آکرتبلیغ شروع دی تاں آس پاس دے لوک مسلمان ہونا شروع ہوگئے تے اس گل دی خبر پورے علاقے وچ پھیل گئی۔ آپ دے پاس راجپوتاں دی ٹولیاں آتاں تے آپ دا امتحان لینے دی کوشش کردیاں تے آپ نوں ایدھروں نکالنے دی دھمکیاں وی دتی جاندیاں ۔ جدوں پرتھوی راج چوھان کواس دتی خبر ملی تاں اوہ خوب اگ بگولا ہويا تے اس نے ہر ممکن کوشش کيتی کہ آپ نوں ایدھروں کڈ دے لیکن آپ اپنی جگہ اُتے قائم رہے۔ جدوں حضرت معین الدین چشتی دے ہتھوں اسلام تیزی توں پھیلنے لگیا تاں اوہ آپ دی جان دا دشمن بن گیا ایتھے اُتے آپ قدرت دا کمال دیکھے دے اک طرف فقیر جو بے سروسامان نہ کوئی ظاہری طاقت دے کِداں وقت دے ظالم تے طاقتور ترین بادشاہ دے سامنے ڈٹ گیا۔ ہن پرتھوی راج بے ادبی اُتے اتر آیا سی اس نے آپ نوں قتل کرنے دی دھمکی دے دتی حضرت معین الدین چشتی وی جلال وچ آگئے تے فرمایا کہ “اساں تینوں گرفتار کر کے مسلمان فوج دے حوالے کیا”۔ پہلے تاں پرتھوی راج ایہ سن کر حیران ہوگیا فیر قہقہ لگیا کر بولا کہ” کیہڑی فوج آئے گی مینوں گرفتار کرنے” اس دے طنزیہ سوال اُتے حضرت معین الدین چشتی نے صرف اِنّا جواب دتا کہ ” ہن جو ہوئے گا اوہ تسيں خود دیکھ لوگے”۔
ادھر سلطان نوں اک رات خواب وچ اک بزرگ دی زیارت ہوئی جو انہاں توں واضح لفظاں وچ کہندے نيں کہ ” ميں نے ہندوستان تینوں دتا آکے اس اُتے قبضہ کرلو”۔ سلطان جدوں خواب توں بیدار ہُندے نيں تاں اس تعبیر دے بارے وچ پریشان ہوجاندے نيں انہاں دے بھلیکھا و گمان وچ وی نئيں سی کہ اوہ بھرپور تیاری دے بغیر ہندوستان اُتے اک مرتبہ فیر حملہ کرسکدے نيں۔ انہاں نے خواب نوں نظرانداز کردتا۔ مگر فیر متواتر توں خواباں دی آمد دا سلسلہ شروع ہوگیا تے ہن دی بار انہاں بزرگ دے لہجے وچ سختی وی آگئی۔
سلطان نے وی علماء تے صاحب فراست لوکاں توں مشورے شروع کردیے اک فقیر نے انہاں نوں دسیا کہ انہاں بزرگ دی آمد اک غیبی مدد کيتی طرف اشارہ اے انہاں نوں حکم دتا جارہیا اے کہ اوہ ہندوستان جاواں انہاں دی فتح یقینی اے۔ جدوں سلطان نے انہاں توں انہاں بزرگ دے بارے وچ پُچھیا تاں انہاں نے دسیا کہ ہن اس دی حقیقت فتح دے بعد ہی آشکار ہوئے گی۔ اس دے بعد سلطان نے فیصلہ کيتا کہ یکسو ہو کے ہندوستان اُتے حملہ دی تیاری کيتی جائے تے جِنّی فوج وی تیار اے اس دے نال ہی ہندوستان اُتے یلغار کردتی جائے۔[۷]
ترائن یا تراوڑی دی دوسری جنگ 1192ء
[سودھو]شہاب الدین نوں اس شکست دا اِنّا رنج ہويا کہ اک سال تک اس نے عیش و آرام دی زندگی نئيں گزاری۔ اس نے اپنے جرنیلاں توں گل گل تک ترک کردتی بعض جرنیلاں نوں اس نے سخت سزاواں داں بالآخر اس نے تمام جر نیلاں نوں تربیت یافتہ فوج تیار کرنے کاحکم دتا کچھ عرصہ بعد اک وڈی فوج جس دی تعداد اک لکھ ویہہ ہزارجمع کرلئی، اوہ اس فوج نوں لے کے پچھلی شکست دا بدلہ لینے دے لئی دہلی دی طرف روانہ ہويا۔ ادھر توں پرتھوی راج وی بھارت دے ڈھائی سو راجاواں دی مدد توں 3 لکھ توں ودھ فوج تے کئی ہزار جنگی ہاتھی لے کے روانہ ہويا۔ دونے جرنیلاں دی افواج اک بار فیر ترائن یا تراوڑی دے میدان وچ آمنے سامنے ہوئیاں۔ راجا پرتھوی راج چوہان نے محمد غوری نوں خط لکھیا تے نصیحت کيتی کہ اپنے سپاہیاں دے حال اُتے رحم کھاؤ تے انہاں نوں لے کے غزنی واپس چلے جاؤ اسيں تواڈا پِچھا نئيں کرن گے۔ لیکن شہاب الدین غوری نے نہایت متانت توں جواب دتا کہ اوہ اپنے بھائی دے حکم دے مطابق عمل کرتاہے اس لئی بغیر جنگ دے واپسی ناممکن اے۔ اگلے دن دونے افواج دا آمنا سامنا ہواجنگ سورج طلوع ہوݨ توں پہلے شروع ہوئی جدوں کہ ظہر دے وقت تک ختم ہو گئی۔ شہاب الدین غوری نوں فتح ہوئی تے پرتھوی راج نوں شکست ہوئی اس نے میدان جنگ توں بھج کر جان بچائی مگر دریائے سرسوتی دے کولوں گرفتار ہواسلطان محمد غوری دے حکم اُتے اسنوں قتل کر دتا گیا۔[۵۶][۵۷][۵۸][۵۶][۵۹][۶۰]
جنگ دے نتائج
[سودھو]اس جنگ دے دور رس نتائج برآمد ہوئے مسلماناں دا مقابلہ کرنے والا کوئی نہ رہیا بھانويں قنوج تے انہلواڑہ دے راجاواں نے اطاعت توں انکار کيتا مگر شکست کھاکر مسلماناں دے سامنے جھک گئے۔ اس طرح مسلماناں دی اک عظیم سلطنت ہندوستان وچ قائم ہوئی جو 1857ء تک قائم رہی۔
شمالی ہند و بنگال دی فتح
[سودھو]پرتھوی راج نوں شکست دینے دے بعد شہاب الدین نے دہلی تے اجمیر وی فتح کر ليا تے اس دے سپہ سالار ملک محمد ابن بختیار خلجی نے اگے ودھ کے بہار تے بنگال نوں زیر نگین کيتا۔ [۶۱][۶۲] اس طرح پورا شمالی ہندوستان تے پاکستان مسلماناں دے قبضے وچ آگیا۔
ہندوستان تے بنگال وچ مسلم اقتدار دے بانی تے اک بیدار مغز حکمران دی حیثیت توں شہاب الدین دا پایہ بہت بلند اے۔ اس دی فتوحات محمود غزنوی دی لشکر کشی دے مقابلے وچ ودھ مفید ثابت ہوئیاں۔ اوہ محمود دی طرح کسی علاقے نوں فتح کرکے واپس نئيں جاندا سی بلکہ اسنوں اپنی سلطنت وچ شامل کرلیندا سی۔ اس نے بر صغیر پاک و ہند وچ مسلماناں دی مستقل حکومت قائم کردتی تے اس طرح اوہ کم مکمل کے دتا جو 500 سال پہلے محمد بن قاسم نے شروع کيتا سی۔[۶۳][۶۴][۶۵][۶]
ہور مہمات
[سودھو]جب ایبک نے دہلی دوآب وچ تے اس دے آس پاس غوری حکمرانی نوں مستحکم کيتا تاں محمد غوری خود گنگا وادی وچ ہور توسیع کرنے دے لئی ہندوستان واپس آیا۔ اس دے مطابق ، 1194ء وچ ، اس نے 50،000 گھڑ سواراں دی فوج دے نال جمنا ندی نوں عبور کيتا تے جمنا دے نیڑے اک جنگ وچ گہڈاوالا بادشاہ جے چندر دی فوجاں نوں شکست دتی ، تے جے چندر ماریا گیا۔ 1198ء وچ گہاڈاوالا دے راجگڑھ قنوج اُتے قبضہ کر ليا گیا۔ اس مہم دے دوران ، بدھ مت دے شہر سارناتھ نوں وی برخاست کردتا گیا سی۔[۶۵][۶۵]
فتح بیانہ
[سودھو]محمد غوری 1196ء دے آس پاس موجودہ راجستھان دے آلا دُوآلا اپنی گرفت مضبوط کرنے دے لئی دوبارہ ہندوستانی سرحد اُتے واپس آیا۔ بیانہ دا علاقہ اودوں جادون راجپوتاں دے قبضے وچ سی۔ محمد غوری نے قطب الدین ایبک دے نال مل کے پیش قدمی دی تے تھانکر دا محاصرہ کيتا جس دے حکمران کمار پال نوں شکست ہوئی۔ محمد غوری نے اس قلعے نوں اپنے سینئر غلام بہاؤ الدین تغرل دے ماتحت کر دتا ، جس نے بعد وچ سلطان کوٹ قائم کيتا تے اسنوں اپنے گڑھ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ تھانکر دی فتح دے بعد ، بہادر الدین ترغل نے گوالیار دے قلعے نوں کم کردتا جس دے پریہار دے سردار سلاخانپال نے اک طویل محاصرے دے بعد ہتھیار ڈال دتے تے غوری تسلط نوں قبول کرلیا۔ محمد غوری دے قتل دے بعد ، تورغل نے خود نوں بیانہ وچ سلطان دے طور اُتے پیش کيتا۔ [۶۶]
1197ء وچ قطب الدین ایبک نے گجرات اُتے حملہ کيتا تے بھیما دوم نوں سراوہی وچ اچانک حملے دے بعد شکست دتی تے اس دے بعد اس دے راجگڑھ انہیلوارہ نوں تباہ کر دتا۔ اس طرح ، ایبک نے 1178ء وچ ايسے مقام اُتے محمد غوری دی شکست دا بدلہ لیا۔[۶۷]
وسطی ایشیا وچ جدوجہد
[سودھو]محمد غوری نے مغرب وچ خوارزمیاں دے خلاف مغرب وچ توسیع دے لئی اپنے بھائی دی مدد جاری رکھی۔ اِنّے وچ ، چوراسمیا دے معاملات وچ ، سلطان شاہ نوں اس دے بھائی علاء الدین ٹیکیش نے قارا خیتائی فوجاں دے نال اتحاد وچ شکست دتی تے بعد وچ دسمبر 1172ء وچ خوارزم دے تخت اُتے فائز ہوئے۔ سلطان شاہ غوری بھائیاں دے پاس بھج گیا تے اپنے بھائی ٹیکیش نوں نکالنے دے لئی انہاں توں مدد طلب کيتی۔[۶۸] بھانويں انہاں نے اسنوں اچھی طرح توں قبول کيتا ، لیکن انہاں نے اسنوں ٹیکیش دے خلاف فوجی امداد دینے توں انکار کردتا ، جس دے نال اودوں تک غوریاں دے اچھے تعلقات سن ۔ خراسان وچ اپنی آزاد ریاست تشکیل دتی تے اپنے گورنر بہاؤالدین ترغل دے نال غور دے علاقےآں نوں لُٹنا شروع کردتا۔ لہٰذا غیاث الدین نے محمد غوری توں مدد منگی جو اودوں اپنی ہندوستانی مہمات وچ مصروف سی تے اپنی فوج دے نال غزنہ توں روانہ ہويا۔ غوری جاگیردار: بامیان دے شمس الدین محمد تے ہرات دے تاج الدین نے خوارزمیاں دے خلاف اپنے اپنے دستےآں دے نال انہاں دا نال دتا۔[۶۹]
غوری افواج نے مہینےآں دی مہم دے بعد دریائے مرغاب دے کنارے سلطان شاہ نوں فیصلہ کن شکست دتی تے ہرات بہاؤالدین ترغل دے اپنے گورنر نوں پھانسی دے دتی جدوں کہ سلطان شاہ مرو بھج گیا۔ [۷۰] غوریاں نے اپنی فتح دے بعد ہرات اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا۔[۷۱]
بعد وچ
[سودھو]1200ء وچ ٹیکیش دا انتقال ہويا ، جس دے نتیجے وچ خوارزم دے علاء الدین شاہ تے اس دے بھتیجے ہندو خان دے وچکار جانشینی دے لئی مختصر مدت دے لئی جدوجہد ہوئی۔ غوری بھائیاں نے اس موقع دا فائدہ چُکیا تے جانشینی دے لئی خوارزمی خاندان وچ افراتفری دے درمیان ، محمد غوری تے غیاث الدین نے حملہ کيتا تے نیشاپور ، مرو تے طوس دے نخلستان شہراں اُتے قبضہ کرلیا تے گورگن تک پہنچ گئے۔ اس طرح غوریاں نے اپنی تریخ وچ پہلی بار خراسان دے بوہتے حصےآں اُتے مختصر مدت دے لئی اپنا تسلط قائم کيتا۔ [۷۲][۷۳] پر ، انہاں دی کامیابی اک قلیل مدتی معاملہ بن گئی کیونجے علاؤ الدین نے اگست 1200ء وچ تخت سنبھالا[۷۴] اور جلد ہی 1201ء تک اپنے کھوئے ہوئے علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔[۷۵] غوریاں دے خلاف کامیابی دے باوجود ، علاؤالدین نے محمد دے پاس سفارت کاری دے لئی اک سفیر بھیجیا ، خبرے اس لئی کہ اوہ غوریاں دے نال امن قائم کرکے قارا خطیس دے تسلط اُتے قابو پانے اُتے توجہ مرکوز کرے۔ پر ، ایہ کوشش ناکام ہوگئی تے محمد غوری نے اپنی افواج دے نال نیشاپور اُتے دوبارہ مارچ کيتا جس نے علاؤالدین نوں شہر دی دیواراں دے اندر خود نوں بند کرنے اُتے مجبور کيتا۔ محمد غوری نے ہرات دے نال طوس اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا تے ملک دے فریق نوں برطرف کر دتا۔[۷۶]
غیاث الدین محمد 13 مارچ 1203ء نوں ہرات وچ انتقال کر گئے، مہینےآں دی علالت دے بعد جس نے مختصر طور پرشہاب الدین غوری دی توجہ موجودہ صورت حال توں ہٹا دتی۔ اس طرح ، ہرات توں اس دی غیر موجودگی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ، جتھے اس نے اپنے بھتیجے الپ غازی نوں مقرر کيتا ، خوارزمی افواج نے مرو اُتے قبضہ کرلیا تے اوتھے غوری گورنر کرنگ دا سر قلم کردتا۔ [۷۷]شہاب الدین غوری نے ، ممکنہ طور اُتے پوری خوارزمی سلطنت اُتے قبضہ کرنے دے لئی ، ہرات دے بجائے اپنے راجگڑھ گور گنج دا محاصرہ کيتا ، جسنوں غیاث الدین دی موت دے بعد خوارزمیاں نے گھیر لیا سی۔ علاؤالدین غوریاں دی پیش قدمی اُتے پِچھے ہٹ گیا تے قارا خطائیاں توں مدد کيتی درخواست کيتی ، جنہاں نے خوارزمیاں دی مدد دے لئی اک وڈی فوج بھیجی۔ شہاب الدین غوری ، قارا خیتائی افواج دے دباؤ دی وجہ توں محاصرہ ختم کرنے تے پِچھے ہٹنے اُتے مجبور ہوئے۔ پر ، فیروزکوہ جاندے ہوئے انہاں دا تعاقب کيتا گیا تے 83 وچ جنگ اندخد وچ تانیکو تے عثمان بن ابراہیم دی سربراہی وچ قارا خیتائی تے کارا خانید خانیت دی مشترکہ افواج نے فیصلہ کن شکست کھادی قارا خیتائی جنرل تانیکو (تیانگو) نوں بھاری تاوان ادا کرنے دے بعد اسنوں اپنے راجگڑھ واپس جانے دی اجازت دتی گئی جس وچ کئی ہاتھی تے سؤݨ دے سکے شامل سن ۔ کے مطابق ، غور تے تانیکو دے شہاب الدین غوری دے وچکار مذاکرات دا انتظام سمرقند دے عثمان بن ابراہیم نے کيتا سی جو نئيں چاہندے سن کہ "اسلام دے سلطان" نوں کافراں دے قبضے وچ لیا جائے۔ [۷۸] شکست دے بعد ، غوریاں نے ہرات تے بلخ دے علاوہ خراسان دے بیشتر علاقےآں اُتے کنٹرول کھو دتا۔ اس طرح ، شہاب الدین غوری نے خوارزمیاں دے نال سرد امن دے لئی اتفاق کيتا۔ [۷۹][۸۰][۸۱]
آخری دن
[سودھو]انخد دی تباہی تے اس دے بعد جنگ وچ محمد غوری دی موت دی افواہاں دے بعد غوری سلطنت وچ وڈے پیمانے اُتے بغاوتاں ہوئیاں ، خاص طور اُتے ایبک بیگ ، حسین کھرمل تے غزنہ یلدیز دے گورنر دی طرف توں وی کوشش کيتی گئی۔[۸۲] محمد غوری نے سب توں پہلے غزنہ دے بجائے ملتان دی طرف مارچ کيتا ، جتھے اس دے غلام جنرل ایبک بیگ (جس نے انال جنگ اندخد وچ بچایا سی) نے غوری گورنر امیر داد حسن نوں اک ذاتی ملاقات وچ قتل کردتا تے محمد غوری دی طرف توں اسنوں ملتان دا نواں گورنر مقرر کرنے دا جعلی فرمان جاری کيتا۔ محمد غوری نے ایبک بیگ نوں فیصلہ کن طور اُتے شکست دتی تے جنگ وچ اسنوں پھڑ لیا۔ اس دے بعد ، اس نے غزنہ دی طرف مارچ کيتا ، جتھے یلدیز نے پہلے بغاوت دی تے شہر اُتے قبضہ کرلیا۔[۸۳] محمد غوری دی اک وڈی فوج دی پیش قدمی اُتے ، ناگزیر شکست دی پیش گوئی کردے ہوئے ، یلدیز تے اس دے اشرافیہ نے محمد غوری دے سامنے ہتھیار ڈال دتے ، جس نے انہاں نوں معاف کردتا۔[۸۴]
اس طرح ، محمد غوری نے باغیاں نوں دبانے دے بعد کامیابی توں اپنی سلطنت نوں استحکام دی طرف بحال کيتا تے اندھاخد وچ شکست دا بدلہ لینے تے خراسان وچ اپنے قبضے نوں دوبارہ حاصل کرنے دے لئی اپنی توجہ وسطی ایشیا دے معاملات دی طرف موڑ دتی۔ اس دے مطابق ، جولائی 1205ء تک ، بلخ دے محمد دے گورنر نے موجودہ ازبکستان وچ ترمذی دا محاصرہ کيتا تے اک مختصر محاصرے دے بعد شہر اُتے قبضہ کرلیا ، اوتھے تعینات قارا خیتائی گیریژن نوں تباہ کردتا تے اسنوں اپنے بیٹے دے ماتحت کردتا۔ [۸۵]اس دے بعد، محمد غوری نے وادی بامیان وچ اپنے نائب بہاء الدین سام دوم نوں حکم دتا کہ اوہ دریائے آکسس دے پار اک کشتی دا پل تے اک قلعہ تعمیر کرے تاکہ ٹرانسوکسیانا وچ اپنی فوجاں دی پیش قدمی نوں آسان بنایا جاسکے۔[۸۶] محمد غوری نے اپنے ہندوستانی فوجیاں نوں وی ہدایت دی کہ اوہ قارا خطیس دے خلاف مہم وچ انہاں دے نال شامل ہاں۔[۸۷] جلد ہی اک ہور سیاسی بدامنی پھیل گئی جس نے محمد غوری نوں دوبارہ پنجاب دی طرف موڑ دتا جتھے بالآخر اسنوں قتل کردتا گیا۔[۸۸]
کھوکھراں دے خلاف مہم
[سودھو]کھوکھر قبیلہ جس دا اثر و رسوخ زیريں سندھ توں سیوالک پہاڑیاں تک پھیلا ہويا سی ، آمو دریا دے نیڑے محمد غوری دی شکست دے بعد پیدا ہويا تے لاہور نوں پرتن دے نال نال لاہور تے غزنی دے وچکار غوری مواصلاتی سلسلے وچ خلل ڈال کر بغاوت کيتی۔ السراج دے مطابق ، کھوکھر خاندان مسلماناں دے دشمن سن تے "پکڑے گئے ہر مسلمان نوں اذیت دیندے سن "۔[۸۳]
لہذا ، محمد غوری نے کھوکھراں نوں زیر کرنے دے لئی اپنی آخری مہم دے لئی دسمبر 1205ء وچ غزنہ توں مارچ کيتا۔ بکن تے سرکھا دی قیادت وچ کھوکھراں نے دریائے چناب تے جہلم دے درمیان کدرے جنگ دی پیش کش دی تے دوپہر تک بہادری توں لڑدے رہے لیکن محمد غوری نے التتمش دے اک ریزرو دستے دے نال پہنچنے دے اک دن بعد ایہ جنگ لڑی ، جسنوں محمد غوری پہلے جہلم دے کنارے تعینات کردے سن ۔ محمد غوری نے اپنی فتح دے بعد وڈے پیمانے اُتے کھوکھراں دا قتل عام کيتا۔ اس دی فوجاں نے جنگلاں نوں وی جلا دتا جتھے انہاں وچوں بوہت سارے لوکاں نے بھجدے ہوئے پناہ لی۔[۸۴][۸۹]
التمش نوں کھوکھراں دے خلاف انہاں دی بہادری دا صلہ دتا گیا تے محمد غوری دی طرف توں خصوصی اعزاز دا لباس پیش کيتا گیا۔ منہاج دے مطابق، انہاں نے التتمش نوں وی چھڈ دتا، اس حقیقت دے باوجود کہ انہاں دے آقا ایبک جنہاں نے انہاں نوں اصل وچ خریدیا سی، ہن وی محمد غوری دے دوسرے سینئر غلاماں دے نال غلام سن جنہاں نوں اودوں تک غلام نئيں بنایا گیا سی۔[۹۰][۹۱]
کھوکھراں دا قبول اسلام
[سودھو]شہاب الدین غوری دے زمانے وچ غیر مسلماں دی اکثریت نے اسلام قبول کيتا۔ دریائے جہلم تے سندھ دے درمیان کھوکھر نامی اک قوم آباد سی جنہاں دے ایتھے اک مسلمان قید سی۔ ایہ مسلمان انہاں لوکاں نوں اسلام دی خوبیاں بیان کردا رہندا سی جسنوں اوہ لوک وڈی دلچسپی توں سندے سن ۔ اک دن انہاں دے سردار نے کہیا کہ جے ميں مسلمان ہو جاواں تاں تواڈا بادشاہ میرے نال کيتا سلوک کرے گا؟ مسلمان قیدی نے جواب دتا کہ جے تاں مسلمان ہو جاؤ تاں وچ یقین دلاندا ہاں کہ بادشاہ تواڈے نال وڈا چنگا سلوک کرے گا۔ کھوکھراں دے سردار نے جدوں ایہ گل سنی تاں اسلام لے آیا۔ مسلمان نے اک خط دے ذریعے اپنی گفتگو دی اطلاع سلطان شہاب الدین نوں دتی۔ شہاب الدین نے اس دے جواب وچ سردار نوں انعام و اکرام توں نوازیا تے علاقے دی جاگیر اسنوں دے دتی۔
اس دے بعد اس دی قوم نے وی اسلام قبول کر ليا۔ اسلام قبول کرنے توں پہلے کھوکھر بہت ساریاں برائیاں وچ مبتلا سن جنہاں وچ اک ”دختر کشی“ وی سی ایہ لوک عہد جاہلیت دے عرباں دی طرح کُڑیاں نوں قتل کردیندے سن ۔ اسلام لیاݨ دے بعد ایہ بری رسم وی ختم ہو گئی۔ پاکستان وچ بلوچستان دے پہاڑی علاقےآں دے پٹھان وی ايسے زمانے وچ اسلام لیائے ۔
ہلاکت
[سودھو]شام دی نماز پڑھدے ہوئے محمد دے قتل دی فنکارانہ وضاحت۔
یہ اوہ زمانہ سی جدوں سلجوقیاں دے بعد خراسان تے ترکستان وچ خوارزم شاہی خاندان دی حکومت قائم ہو گئی سی غوریاں دی اس خاندان توں مسلسل لڑائیاں رہندی سی۔ غیاث الدین دے بعد شہاب الدین دے زمانے وچ ایہی لڑائیاں جاری رہیاں۔ انہاں لڑائیاں دے سلسلے وچ شہاب الدین 601ھ وچ خوارزم تک پہنچ گیا لیکن اوتھے اسنوں شکست ہوئی تے ایہ مشہور ہو گیا کہ محمد غوری جنگ ہار گیا۔[۹۳] اس خبر دے پھیلنے اُتے پنجاب دے کھوکھراں نے بغاوت کردتی۔[۹۴] محمد غوری فوراً پنجاب آیا تے بغاوت فرو دی لیکن بغاوت فرو کرنے دے بعد جدوں اوہ واپس جا رہیا سی تاں دریائے جہلم دے کنارے اک اسماعیلی فدائی نے حملہ کرکے انہاں نوں شہید کر دتا۔ انہاں دا مقبرہ ضلع جہلم دی تحصیل سوہاوہ وچ چکوال موڑ جی ٹی روڈ توں 17 کلومیٹر دے فاصلے اُتے چوہان پنڈ وچ واقع اے۔[۹۵] شہاب الدین محمد غوری دی شہادت دے نال غوری خاندان دی حکومت وی ختم ہو گئی۔ ہرات تے غزنی دے علاقےآں اُتے خوارزم شاہ دی حکومت قائم ہو گئی تے برصغیر پاک وہند وچ محمد غوری دے وفادار غلام تے دہلی وچ سلطان دے نائب قطب الدین ایبک نے اک مستقل اسلامی حکومت یعنی سلطنت دہلی نوں خاندان غلاماں دے زیر عصر قائم کرلئی۔[۹۶][۹۷][۹۸]
جانشینی
[سودھو]شہاب الدین غوری دی اکلوتی اولاد انہاں دی دھی سی جو انہاں دی اپنی زندگی وچ ہی فوت ہو گئی تھی۔[۹۹] ماں انہاں دے اچانک قتل دے نتیجے وچ انہاں دے غلاماں تے ہور غوری اشرافیہ دے درمیان جانشینی دے لئی جدوجہد دا دور شروع ہويا۔ غزنہ تے فیروزکوہ دے غوری اشرافیہ نے بامیان شاخ توں بہاء الدین سام دوم دی جانشینی دی حمایت دی ، حالانکہ اس دے ترک غلاماں نے غیاث الدین محمود دی حمایت دی جو اس دا بھتیجا تے اس دے بھائی غیاث الدین دا پُتر سی۔[۱۰۰] بہرحال ، بہاء الدین 107 فروری 24 نوں بیماری دی وجہ توں غزنی دی طرف مارچ کردے ہوئے انتقال کر گئے۔[۱۰۱]
اس طرح 1206ء وچ غور دے محمد دے بعد غیاث الدین محمود نے اقتدار سنبھالیا، حالانکہ وادی گنگا وچ انہاں دی بوہتے فتوحات انہاں دے ساتھیاں قطب الدین ایبک، تاج الدین یلدیز، بہاؤالدین طغرل، ناصر الدین قباچہ تے محمد بختیار خلجی دی گرفت وچ سی جنہاں نے اپنے معاملات وچ غیاث الدین محمود توں مشکل توں مشورہ کيتا سی۔ اس دے باوجود، انہاں نے فیر وی اسنوں کم توں کم خراج عقیدت پیش کيتا۔ [۱۰۲]دور حکومت دے دوران ، محمود نے باضابطہ طور اُتے ایبک تے یلدیز نوں "منومشن" وی دتا۔[۱۰۳] اس طرح غلامی توں آزاد ہوݨ تے محمود توں "چتر" دی سرمایہ کاری توں ، یلدیز نے 1206 وچ خود نوں غزنہ دے بادشاہ دے طور اُتے قائم کيتا اور لاہور وچ ایبک (جس نے 1208 وچ آزادی دا اعلان کیا) نے دہلی سلطنت قائم کيتی۔[۱۰۴] پر مورخ افتخار عالم خان نوں شک سی کہ ایبک نے خود نوں "سلطان" دے طور اُتے پیش کيتا اے کیونجے عددی شواہد توں اس دی تصدیق نئيں ہُندی اے۔ [۱۰۵]جلد ہی ، محمود نوں خوارزم دے علاؤ الدین شاہ دی بالادستی قبول کرنے اُتے مجبور کيتا گیا جس دی تصدیق عددی ثبوتاں نال ہُندی اے جس وچ اس نے علاء الدین دا ناں "خطبہ" وچ رکھنے دے نال نال 112 وچ اپنے قتل تک رکھا۔[۱۰۶]
اس دے بعد ، خوارزمیاں نے غوری علاقےآں وچ اپنی کٹھ پتلی حکومت قائم کيتی ، حالانکہ یلدیز نے 1213ء وچ انہاں نوں واپس بھگا دتا اس توں پہلے کہ علاؤالدین نے غوریاں دا خاتمہ کیا[۱۰۷] تے 1215ء وچ ضیاء الدین علی توں فیروزکوہ اُتے قبضہ کر ليا ، جو یا تاں اس دے قیدی (ایران وچ جلا دتا گیا) یا جلاوطنی وچ دہلی واپس چلا گیا۔ علاؤ الدین نے ايسے سال بامیان لائن توں آخری غوری حکمران جلال الدین علی نوں وی شکست دتی تے پھانسی دے دتی۔ اس طرح ، 108 تک سنسابانی گھر نوں خالی کر دتا گیا۔ یلدیز نوں ايسے وقت غزنی توں وی گرا دتا گیا سی جو بعد وچ دہلی بھج گیا تے غور دے محمد دی غوری فتوحات دی جانشینی دے لئی اپنا دعویٰ پیش کيتا۔ پر ، اسنوں شکست ہوئی تے 87 وچ ترائن وچ التتمش نے پھانسی دے دی۔[۱۰۸][۱۰۹]
غلاماں دے نال تعلقات
[سودھو]منہاج القرآن دے طبقات ناصری (1260ء) دے مطابق غور دے محمد نے اپنی زندگی وچ جوش و خروش توں بوہت سارے غلام خریدے جو بعد وچ منہاج دے مطابق دنیا بھر وچ اپنی قابلیت دی وجہ توں مشہور ہو گئے۔ محمد نے اک نوجوان قباچہ خریدیا جسنوں غلامی وچ فروخت کر دتا گیا سی تے بعد وچ غوری سلطان نے اسنوں اپنے عقیدے دے لئی کرمان تے سنجر دے ڈومین توں نوازیا۔ اس نے اپنے غلاماں نوں پیار توں پالیا تے بعد دے دناں وچ اپنے غوری گھرانے توں مایوسی دے بعد انہاں نوں اپنے بیٹےآں تے جانشیناں دے طور اُتے دیکھیا۔ [۱۱۰]مدبر دے اک ہور معاصر بیان دے مطابق جس نے قطب الدین ایبک دی سرپرستی وچ لکھیا سی ، نے وی محمد دے لئی ہر ترک غلام ("بندگان") دی اہمیت اُتے زور دتا۔[۱۱۱] انہاں نے اپنے آقا دے اعتماد نوں برداشت کرنے دے لئی ایبک نوں ہور سزا دتی۔ کے غلاماں نے گنگا جمنا دوآب وچ غوریاں دی فتوحات دی توسیع تے استحکام وچ کلیدی کردار ادا کيتا جدوں اوہ خراسان دے امور وچ مشغول سن تے اس دے درمیان شمالی ہندوستان وچ وی اپنا اختیار قائم کيتا جدوں کہ شہاب الدین غوری نوں انہاں دے قتل تک انہاں دا سپریم آقا منیا جاندا سی۔[۱۱۲]
شہاب الدین غوری نے بعد وچ اپنے غلاماں دے خانداناں دے درمیان اینڈوگیمی دے رواج دے مطابق ازدواجی اتحاد دا وی اہتمام کيتا۔ انہاں اتحاداں وچوں قابل ذکر تاج الدین یلدیز دی بیٹیاں دی قطب الدین ایبک تے ناصر الدین قباچہ توں شادیاں سی۔[۱۱۳] ہور برآں، ایبک دی دو بیٹیاں دی شادی قباچہ نال ہوئی۔ ایبک نے وی جاری رکھیا ، جس نے اپنی دھی دی شادی اپنے غلام التتمش توں کردتی۔[۱۱۴]
مشہور روایات وچ ، جدوں اک درباری نے افسوس دا اظہار کيتا کہ سلطان (غور دے محمد) دا کوئی مرد وارث نئيں اے، تاں اس نے جواب دتا:"دوسرے بادشاہاں دے اک پُتر یا دو بیٹے ہوسکدے نيں۔ میرے ہزاراں بیٹے نيں، میرے ترک غلام نيں جو میری سلطنتاں دے وارث ہوݨ گے، تے جو میرے بعد انہاں علاقےآں وچ خطبہ جمعہ وچ میرے ناں نوں محفوظ رکھنے دا خیال رکھن گے۔[۱۱۵]
وراثت
[سودھو]سانچہ:تفصیلی مضمون محمد غوری تے اس دے وڈے بھائی غیاث الدین محمد دے دور حکومت وچ ، غوری مشرقی اسلامی دنیا دی اک وڈی طاقت دے طور اُتے ابھرے۔ انہاں نے مختصر عرصے وچ اک ایداں دے علاقے اُتے حکمرانی کيتی جو مشرق توں مغرب تک 124 کلومیٹر تک پھیلا ہويا سی۔ انہاں سالاں دے دوران ، انہاں دی سلطنت مشرقی موجودہ ایران وچ نیشاپور توں موجودہ ہندوستان وچ بنارس تے بنگال تے جنوب وچ ہمالیہ دے دامن توں سندھ (پاکستان) تک پھیلی ہوئی سی اندخد دی تباہی تے چنگیز خان دے عروج دے نال نال انہاں دے قتل دے اک دہائی دے اندر اندر اندخد دی تباہی نے خراسان تے فارس وچ انہاں دی قلیل مدتی کامیابیاں نوں وسطی ایشیا دے ودھ اہم اسلامی بادشاہاں دے مقابلے وچ کم نتیجہ خیز بنا دتا۔ بھانويں ، محمد غوری ٹرانسوکسیانا وچ اپنے ترک مخالفین دے خلاف ودھ کامیاب نئيں سن ، باوجود ، برصغیر پاک و ہند وچ انہاں دی کامیابی دے بہت اچھے نتائج سن ۔ تیرہويں صدی عیسوی وچ محمد اوفی دی کتاب 'جوامی الحکیات' وچ کہیا گیا اے کہ سلطان (محمد غور) ہرات توں لے کے آسام تک تمام مسیتاں وچ خطبہ پڑھیا جاندا سی۔ راج سوم دی راجپوت افواج دے خلاف تارائن دی دوسری جنگ وچ اس دی فیصلہ کن فتح نے پورے گنگا طاسنوں ترک قبضے دے لئی کھول دتا اور بعد وچ قطب الدین ایبک دے ذریعہ دہلی سلطنت دا قیام عمل وچ لیایا گیا جسنوں اس دے غلام کمانڈر التتمش نے ہور مستحکم کيتا۔ دہلی دی سلطنت واحد وڈی اسلامی ریاست بن گئی جو تیرہويں صدی دے دوران منگولاں دے ہتھوں وسطی ایشیا وچ ہوݨ والے قتل عام وچ زندہ رہی۔[۱۱۶][۱۱۷][۱۱۸][۱۱۹]
غزنویاں دی طرح غوری وی خراسان دی اپنی رعایا وچ غیر مقبول سن ۔ منہاج السراج دے مطابق محمد غوری نے اپنے لشکر دی توسیع دے لئی بھاری ٹیکس عائد کيتے، لُٹ مار دی تے املاک اُتے قبضہ کر ليا، جو امام دے حرم دی راکھی دے لئی وقف سی۔ انہاں واقعات نے بالآخر لوکاں نوں غوریاں دی طرف موڑ دتا جنہاں نے اودوں جوابی کارروائی کيتی جدوں محمد غوری نے گرگنز دا محاصرہ کيتا تے محصور خوارزمی شاہ دی فوجی حمایت دی جس دے نتیجے وچ 70،000 دی فوج جمع ہوئی جس نے بالآخر محمد غوری نوں محاصرے توں چھٹکارا حاصل کرنے تے قارا خیتائی افواج دے ہتھوں گھیرے وچ لینے توں پہلے پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کيتا۔ [۱۲۰][۱۲۱]
پر ، غور دا علاقہ انہاں دے دور حکومت وچ خوشحال ہويا تے تعلیم تے سبھیاچار دا اک اہم مرکز بن گیا۔ انہاں نے مولانا فخر الدین رازی جداں وکھ وکھ علماء نوں وی گرانٹ دتی جنہاں نے غوری سلطنت دے پسماندہ علاقےآں وچ اسلامی تعلیمات دی تبلیغ کيتی۔[۱۱۸]
سکے
[سودھو]1199ء دے آس پاس غزنہ وچ محمد غوری دے دربار توں سکےآں دی ترسیل، جو اسلامی دنیا دے عددی معیار دی تصدیق کردی اے، وچ صرف عربی خطاطی سی جس وچ انہاں دے بھائی غیاث الدین محمد دا ناں تے انہاں دا لقب شامل سی، جدوں کہ سکے دے پچھلے حصے وچ خلافت دے لقب دے نال محمد غوری دا ناں تے لقب درج سی۔ اور غیاث الدین دی طرف توں جاری کردہ سکےآں دا نمونہ 141 دے بعد تیزی توں تبدیل ہو گیا تے دونے طرف قرآنی آیات دے نال اک ہور ودھ قدامت پسند مفکر بن گیا۔ اس سدے ميں قدامت پسندی دی طرف بنیادی تبدیلی غالبا غیاث الدین تے محمد غوری دی جانب توں کرامیہ توں حنفی تے شافعی مکاتب فکر وچ انہاں دے مکتب فکر دی تبدیلی نوں فروغ دینے دے لئی اے تاکہ اوہ خود نوں وسیع تر اسلامی دنیا دے عالمگیر نیٹ ورکس وچ شامل کر سکن تے اپنی پسماندہ اصل نوں ختم کر سکن۔[۱۲۲][۱۲۳]
شمالی ہندوستان وچ محمد غوری دے ذریعہ جاری کردہ سکے وزن تے دھاتی پاکیزگی دے ہندوستانی معیارکی پیروی کردے سن ۔[۱۲۴] بنگال دے علاوہ ہندوستان وچ غوری سکے فتح توں پہلے دے ايسے نمونے اُتے چلدے رہے تے موجودہ ہندو مورتیاں نوں سنسکرت وچ لکھے گئے محمد غوری دے ناں دے نال جوڑا گیا ، جو شمالی ہندوستانی خواندہ اشرافیہ دی بولی اے نہ کہ عربی وچ ۔[۱۲۵] ہندوستان وچ محمد غوری تے اس دے ساتھیاں دے ذریعہ بنائے گئے سکےآں وچ اک طرف ہندو دیوتا لکشمی (چاہمناں دے موجودہ نمونے اُتے مبنی) تے دوسری طرف ناگری لپی وچ محمد غوری دا ناں سنسکرت وچ لکھیا ہويا سی۔[۱۲۶] اسی طرح دہلی وچ ، غوریاں دی فتح توں پہلے دے پیراڈائم اُتے جاری رہی جس وچ نندی بیل تے اک "چاہمان گھڑ سوار" دی تصویر کشی کيتی گئی سی جس وچ محمد غوری دے ناں نوں "شری حمیرہ" لکھیا گیا سی۔[۱۲۷][۱۲۸]
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lal 1992, p. 27.
- ↑ Nizami 1970, p. 155-156.
- ↑ Flood 2009, p. 95.
- ↑ Flood 2009, p. 94.
- ↑ Flood 2009, pp. 106, 289.
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Flood 2009, p. 106-107.
- ↑ Thomas 2018, p. 59.
- ↑ Nizami 1998, p. 181.
- ↑ Habib 1981, p. 109.
- ↑ Wink 1991, p. 138.
- ↑ Habib 1981, p. 135.
- ↑ Thomas 2018, p. 47-48.
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ Bosworth 1968, p. 163.
- ↑ Habib 1981, p. 135-136.
- ↑ Nizami 1998, p. 182.
- ↑ Habibullah 1957, p. 21.
- ↑ Wink 1991, p. 143.
- ↑ Habibullah 1957, p. 21-22.
- ↑ Bosworth 1968, p. 168-169.
- ↑ Habibullah 1957, p. 22.
- ↑ ہندوستان دی قدیم اسلامی درسگاہاں صفحہ17 ابو الحسنات ندوی
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Flood 2009, p. 89.
- ↑ Jackson 2000, p. 210.
- ↑ Khan 2008, p. 116.
- ↑ Wink 1991, p. 245.
- ↑ Hooja 2006, p. 261.
- ↑ Nizami 1970, p. 156.
- ↑ Wink 1991, p. 142.
- ↑ Hooja 2006, p. 262.
- ↑ Chandra 2007, p. 68.
- ↑ Lal 1992, p. 109.
- ↑ Nizami 1970, p. 157-158.
- ↑ Chandra 2006, p. 24.
- ↑ Nizami 1970, p. 158.
- ↑ Khan 2008, p. 90.
- ↑ Bosworth 1968, p. 165.
- ↑ Habib 1981, p. 112.
- ↑ Wink 1991, p. 144.
- ↑ Khan 2008, p. 141-142.
- ↑ ۵۱.۰ ۵۱.۱ Khan 2008, p. 102.
- ↑ Roy 2016, p. 41.
- ↑ Habib 1981, p. 113.
- ↑ Ray 2019, p. 42.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۵۶.۰ ۵۶.۱ Lal 1992, p. 110-111.
- ↑ Chandra 2006, p. 25.
- ↑ Wink 1991, p. 145.
- ↑ Lal 1992, p. 110.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Chandra 2006, p. 26-27.
- ↑ Kumar 2002, p. 9.
- ↑ Chandra 2006, p. 36.
- ↑ Thomas 2018, p. 63.
- ↑ ۶۵.۰ ۶۵.۱ ۶۵.۲ Chandra 2006, p. 27.
- ↑ Khan 2008, p. 33.
- ↑ Saran 2001, p. 121.
- ↑ Habib 1992, p. 41-42.
- ↑ Habib 1981, p. 117-118.
- ↑ Habib 1981, p. 118.
- ↑ Habibullah 1957, p. 23.
- ↑ Habibullah 1957, p. 24.
- ↑ Nizami 1998, p. 185.
- ↑ Habib 1992, p. 43.
- ↑ Habibullah 1957, p. 25.
- ↑ Habib 1992, p. 43-44.
- ↑ Habib 1992, p. 45.
- ↑ Ray 2011, p. 53-54.
- ↑ Habib 1981, p. 132-133.
- ↑ Habib 1992, p. 46.
- ↑ Nizami 1998, p. 184.
- ↑ Habib 1981, p. 133,153.
- ↑ ۸۳.۰ ۸۳.۱ Nizami 1970, p. 178.
- ↑ ۸۴.۰ ۸۴.۱ Habib 1981, p. 134.
- ↑ Biran 2005, p. 69.
- ↑ Chandra 2006, p. 29.
- ↑ Biran 2005, p. 70.
- ↑ Nizami 1970, p. 179.
- ↑ Saran 2001, p. 124.
- ↑ Nizami 1970, p. 212-213.
- ↑ Habibullah 1957, p. 63.
- ↑ Hutchinson's story of the nations, containing the Egyptians, the Chinese, India, the Babylonian nation, the Hittites, the Assyrians, the Phoenicians and the Carthaginians, the Phrygians, the Lydians, and other nations of Asia Minor. London, Hutchinson. p. 166.
- ↑ Chandra 2007, p. 73.
- ↑ Habib 1981, p. 142.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Habib 1981, p. 153.
- ↑ Saran 2001, p. 125.
- ↑ Jackson 2000, p. 209-210.
- ↑ Habib 1981, p. 145.
- ↑ Nizami 1970, p. 200.
- ↑ Thomas 2018, p. 64.
- ↑ Habib 1981, p. 145-146.
- ↑ Nizami 1970, p. 201.
- ↑ Wink 1991, p. 188.
- ↑ Khan 2008, p. 17.
- ↑ C. E. Bosworth (1998). "The Seljuk and the Khwarazm Shah", History of civilizations of central Asia: Volume IV The age of achievement: A.D. 750 to the end of the fifteenth century : (part one) The historical, social and economic setting (in en). UNESCO, 171. ISBN 978-92-3-103467-1.
- ↑ Thomas 2018, p. 65.
- ↑ Habib 1992, p. 47.
- ↑ Khan 2008, p. 77.
- ↑ Nizami 1970, p. 198-199.
- ↑ Kumar 2006, p. 83-84.
- ↑ Kumar 2006, p. 86.
- ↑ Kumar 2006, p. 90-91.
- ↑ Kumar 2006, p. 92.
- ↑ (2003) The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press, 31. ISBN 978-0-521-54329-3.
- ↑ Jackson 2000, p. 207.
- ↑ Chandra 2007, p. 84.
- ↑ ۱۱۸.۰ ۱۱۸.۱ Ray 2019, p. 48.
- ↑ Habib 1981, p. 144.
- ↑ Bosworth 1968, p. 164.
- ↑ Chandra 2006, p. 22.
- ↑ Flood 2009, p. 104.
- ↑ Flood 2009, p. 103.
- ↑ Eaton 2000, p. 49-50.
- ↑ Flood 2009, p. 115-116.
- ↑ Kumar 2002, p. 30.
- ↑ Flood 2009, p. 116.
- ↑ Kumar 2002, p. 29-30.
کتابیات
[سودھو]- آئینہ حقیقت نما از اکبر شاہ خاں نجیب آبادی
- اسلام دی تریخ حصہ چہارم از اکبر شاہ خان نجیب آبادی
- تریخ فرشہ حصہ اول
- ہندوستان دی تریخ حصہ اول از ذکاء اللہPage سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.
- Ahmed Farooqui, Salma (2011). A Comprehensive History of Medieval India: From Twelfth to the Mid-Eighteenth Century. Pearson Education India. ISBN 978-81-317-3202-1.
- Bosworth, C. E. (1968). "The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217)", The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press, 1–202. ISBN 0-521-06936-X.
- Bosworth, C. Edmund (2001). "GHURIDS". Encyclopaedia Iranica, Online Edition. Retrieved 5 جنوری 2014. Check date values in:
|accessdate=
(help) - Biran, Michael (2005). The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History: Between China and the Islamic World (in en). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84226-6.
- Chandra, Satish (2006). Medieval India: From Sultanat to the Mughals-Delhi Sultanat (1206–1526) – Part One (in en). Har-Anand Publications. ISBN 978-81-241-1064-5.
- Chandra, Satish (2007). History of Medieval India:800-1700. Orient Longman. ISBN 978-81-250-3226-7.
- Eaton, Richard (2000). Essays on Islam and Indian History (in en). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-565114-0.
- Flood, Finbarr Barry (2009). Objects of Translation: Material Culture and Medieval "Hindu-Muslim" Encounter (in en). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-12594-7.
- Habibullah, A. B. M. (1957). The Foundation of Muslim rule in India.
- Habib, Mohammad (1992). "The Asiatic Environment", A Comprehensive History of India: The Delhi Sultanat (A.D. 1206–1526), Second 5, The Indian History Congress / People's Publishing House. OCLC 31870180.
- Habib, Mohammad (1981). Politics and Society During the Early Medieval Period: Collected Works of Professor Mohammad Habib (in en). People's Publishing House.
- Jackson, Peter (2000). The Fall of the Ghurid Dynasty (in en). Brill. ISBN 978-90-04-49199-1.
- Kumar, Sunil (2006). "Service, Status, and Military Slavery in the Delhi Sultanate:Thirteenth and Fourteenth Centuries", Slavery and South Asian History (in en). Indiana University Press. ISBN 978-0-253-11671-0.
- Kumar, Sunil (2002). The Present in Delhi's Pasts (in en). Three Essays Press. ISBN 978-81-88394-00-5.
- Khan, Iqtidar Alam (2008). Historical Dictionary of Medieval India (in en). Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-5503-8.
- Lal, Kishori Sharan (1992). The Legacy of Muslim Rule in India (in en). Aditya Prakashan. ISBN 978-81-85689-03-6.
- Nizami, K. A. (1998). "The Ghurids", History of civilizations of central Asia: Volume IV THe age off achievement: A.D. 750 tothe end of the fifteenth century : (part one) The historical, social and economic setting (in en). UNESCO. ISBN 978-92-3-103467-1.
- Nizami, K. A. (1970). "Foundation of the Delhi Sultanat", A Comprehensive History of India: The Delhi Sultanat (A.D. 1206–1526), Second 5, The Indian History Congress / People's Publishing House. OCLC 31870180.
- Ray, Aniruddha (2019). The Sultanate of Delhi (1206–1526): Polity, Economy, Society and Culture. Routledge. ISBN 978-1-00-000729-9.
- Saran, Paramatma (2001). "The Turkish Conquest of Northern India", in S. Ramakrishnan: History and Culture of the Indian People, Volume 05, The Struggle For Empire. Bharatiya Vidya Bhavan.
- Thomas, David (2018). The Ebb and Flow of the Ghūrid Empire (in en). Sydney University Press. ISBN 978-1-74332-542-1.
- Wink, Andre (1991). Al-Hind the Making of the Indo-Islamic World: The Slave Kings and the Islamic Conquest : 11Th-13th Centuries (in en). BRILL. ISBN 9004102361.
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- Pages with TemplateStyles errors
- غیر مختلف تصویر ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- 1149 دے جم
- 1206 دیاں موتاں
- 15 مارچ دیاں موتاں
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- CS1 errors: dates
- ایرانی سیاسی مقتولین
- بارہويں صدی دیاں ایرانی شخصیتاں
- برصغیر وچ اسلامی حکومت
- افغانستان دی تریخ دیاں شخصیتاں
- بھارت دی تریخ دیاں شخصیتاں
- پاکستان دی تریخ دیاں شخصیتاں
- تیرہويں صدی دیاں ایرانی شخصیتاں
- سلطنت غوریہ
- غوری خاندان
- مسلم تاریخی شخصیتاں
- مسلم جوامع
- مقتول ایرانی حکمران
- ہندوستان وچ 1200ء دا عشرہ
- کامنز زمرہ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے
- تیرہويں صدی دے مقتول حکمران
- مسلم بادشاہ
- Short description is different from Wikidata