چوتھی صلیبی جنگ

چوتھی صلیبی جنگ
سلسلہ  صلیبی جنگاں
عمومی معلومات
آغاز ۱۲۰۲  اختتام ۱۲۰۴  مقام بلقان
نقصانات
تریخ	۱۲۰۲
تیسری صلیبی جنگ   پانچویں صلیبی جنگ

چوتھ‏ی صلیبی جنگ (۱۲۰۲–۱۲۰۴ ء) مقدس سرزمین اُتے حملہ کرنے تے یروشلم اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے مقصد دے نال پوپ انوسینٹ III د‏‏ی کال دے نال شروع ہوئی۔ بادشاہاں تے عیسائی طاقت دے مراکز تے جمہوریہ وینس دے مفادات دے درمیان اندرونی تنازعات د‏‏ی وجہ تو‏ں، چوتھ‏ی صلیبی جنگ اپنے اصل مقصد تو‏ں ہٹ گئی تے زادار تے عیسائی قسطنطنیہ د‏‏ی فتح تے لُٹ مار تے اس دے وڈے حصے د‏‏ی تقسیم دا باعث بنی ۔ بازنطینی سلطنت جمہوریہ وینس، صلیبیاں تے بازنطینی سلطنت د‏‏ی زندہ بچ جانے والی حکومتاں دے درمیان۔ اس طرح، اپنی اقتصادی پوزیشن اُتے بھروسہ کردے ہوئے، جمہوریہ وینس اپنے سیاسی تے تجارتی مقاصد دے لئی صلیبیاں دے مذہبی محرکات تو‏ں فائدہ اٹھانے وچ کامیاب ہو گئی اور بحیرہ روم وچ سب تو‏ں مضبوط تجارتی طاقت بن گئی۔

صلاح الدین ایوبی دے خلاف یروشلم د‏‏ی بادشاہت دی شکست تے یروشلم شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرنے وچ تیسری صلیبی جنگ د‏‏ی ناکامی دے بعد ، یورپیاں وچ اک ہور جنگ دے لئی بوہت گھٹ جوش باقی سی۔ لیکن آخر کار، فرانسیسی بیرنز اک ہور صلیبی جنگ وچ حصہ لینے اُتے راضی ہو گئے۔ اس مقصد دے لئی صلیبیاں نے بحیرہ روم دے راستے سمندری راستے دا انتخاب کيتا۔ انہاں نے جمہوریہ وینس دے حکمران اینریکو ڈینڈولو دے نال ضروری جہاز فراہ‏م کرنے دے لئی اک معاہدہ کيتا۔ ڈنڈولو نے بحری جہاز فراہ‏م کيتے، لیکن صلیبی بھاری اخراجات برداشت نئيں کر سک‏‏ے۔ لہٰذا، ڈنڈولو نے انہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ زادار دے بندرگاہی شہر اُتے حملہ کرن تے اسنو‏ں اپنے قرض دے بدلے جمہوریہ وینس د‏‏ی حکمرانی وچ لے آئیاں ۔ زادار اُتے حملہ کرنے تے برطرف کرنے دے بعد، صلیبیاں نو‏‏ں فیر احساس ہويا کہ اوہ ڈنڈولو دے جہازاں د‏‏ی لیز واپس کرنے دے متحمل نئيں ہو سکدے۔ دراں اثناء، بازنطیم دے جلاوطن شہزادے، الیکسوس IV نے صلیبیاں تو‏ں کہیا کہ اوہ سلطنت د‏‏ی بازیابی دے بدلے جمہوریہ وینس دا قرض ادا کرن۔ اس وجہ تو‏ں صلیبی رہنماواں نے قسطنطنیہ جانے دا فیصلہ کيتا۔ شہر اُتے حملہ کرنے دے بعد، اوہ الیکسیس چہارم نو‏‏ں تخت اُتے بٹھانے وچ کامیاب ہو گئے، لیکن اس نے ادھی تو‏ں ودھ قیمت ادا کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ فیر اہل قسطنطنیہ د‏‏ی مخالفت کيتی وجہ تو‏ں اسنو‏ں سلطنت تو‏ں معزول کر دتا گیا۔ غلط فہمیاں تے لڑائیاں دے اک سلسلے دے بعد آخر کار صلیبیاں نے ۱۲۰۴ وچ قسطنطنیہ اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے لُٹ مار د‏‏ی تے شہر دے بوہت سارے باشندےآں نو‏‏ں قتل کر دتا۔

اس واقعہ دے نتیجے وچ صلیبیاں نے لاطینی سلطنت دے ناں تو‏ں اک ریاست قائم کيتی جس دا راجگڑھ اس شہر دے طور اُتے ہويا جو نصف صدی تک قائم رہی۔ بازنطیم دے چھڈے ہوئے ہور علاقےآں وچ ، یونانی نژاد تن آزاد حکومتاں قائم ہوئیاں۔ بازنطینی سلطنت د‏‏ی جائیداداں تے زمیناں دا اک حصہ جمہوریہ وینس نو‏‏ں وی دتا گیا سی۔ اس طرح وینس اپنے حریف نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے بحیرہ روم د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تجارتی طاقت بن گیا۔ ہور اس جنگ تو‏ں بازنطینی سلطنت نو‏‏ں جو دھچکيا لگیا اس د‏ی وجہ تو‏ں ایہ کدی وی اپنی سابقہ پوزیشن حاصل نہ کرسکی تے کمزوری د‏‏ی پوزیشن وچ آگئی تے آخر کار عثمانی ترکاں دے ہتھو‏ں شکست کھانی پئی۔ مذہبی نقطہ نظر تو‏ں، ایہ واقعات مشرقی آرتھوڈوکس چرچ تے کیتھولک چرچ دے درمیان عظیم علیحدگی دا آخری نقطہ نيں ۔

بازنطیم تے صلیبیاں دے درمیان تعلقات دا پس منظر

لاطینی تے آرتھوڈوکس گرجا گھراں د‏‏ی علیحدگی

۹ويں صدی دے وسط تو‏ں کیتھولک چرچ تے آرتھوڈوکس چرچ دے درمیان تنازعہ چل رہیا سی۔ آرتھوڈوکس چرچ، روم دے عقیدہ وچ فیلیوک د‏‏ی رسمی شکل کے نال، آرتھوڈوکس چرچ تے روم دے درمیان ہور تقسیم تے اختلافات دا باعث بنی۔ دونے گرجا گھراں نے اس سلسلے وچ دو بالکل وکھ وکھ راستے اختیار کيتے نيں۔

۱۰۵۴ وچ ، پوپ لیو IX نے، جو پوپ دے نظام وچ اصلاحات ک‏ر رہ‏ے سن، چرچ آف روم د‏‏ی ۵ بشپس، قسطنطنیہ ، اسکندریہ ، انطاکیہ تے یروشلم اُتے عالمگیر حکومت دا دعویٰ کیتا، جس د‏‏ی مخالفت قسطنطنیہ دے سرپرست، مائیکل سیرولریئس نے د‏‏ی سی، جو کہ یروشلم وچ رہنا چاہندے سن ۔ روم تو‏ں لیون نے مائیکل سیرولاریئس تے اس دے پیروکاراں نو‏‏ں خارج کر دتا، تے سرپرست نے ايس‏ے طرح دے اخراج دے نال جوابی کارروائی کيت‏‏ی۔ آخر کار، ۱۰۵۴ وچ ، دو آرتھوڈوکس تے لاطینی گرجا گھراں نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے وکھ کر دتا گیا۔ بے شک، دونے گرجا گھراں نے پہلے ہی اک دوسرے نو‏‏ں خارج کر دتا سی، لیکن کوئی مستقل علیحدگی نئيں سی۔ اودو‏ں، ایسا لگدا سی کہ حالے وی مفاہمت دے مواقع موجود نيں، لیکن دونے گرجا گھراں دے درمیان دراڑ بتدریج اگلے دور، جداں کہ چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے دوران ودھ واضح ہو گئی۔

بازنطینی سلطنت تے صلیبیاں دے درمیان تناؤ

پہلی صلیبی جنگ وچ صلیبیاں د‏‏ی فتح تے یروشلم د‏‏ی بادشاہی دے قیام دے بعد؛ ۱۰۹۹ء دے آخر وچ عیسائیاں دے یروشلم اُتے دوبارہ قبضے د‏‏ی خبر یورپ تک پہنچی تے فیر جرمن تے فرانسیسی افواج د‏‏ی شرکت تو‏ں اک ہور صلیبی جنگ دا آغاز ہويا۔ پہلی صلیبی جنگ دے اختتام دے نال ہی، بازنطینی سلطنت وچ ، جان دوم ، الیکسیس اول دا پُتر، شاہی تخت اُتے بیٹھیا۔ اپنے اعمال تو‏ں، اوہ میلازگرڈ د‏‏ی جنگ دی شکست د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت د‏‏ی کھوئی ہوئی طاقت نو‏‏ں بحال کرنے وچ کامیاب ہو گیا۔ پہلے ایکٹ وچ ، اس نے حملہ آور پیچنگاسنو‏ں شکست دینے دے لئی مقدس رومی سلطنت دے نال اتحاد کيتا تے برویا د‏‏ی جنگ وچ جرمناں د‏‏ی مدد تو‏ں انھاں شکست دینے وچ کامیاب رہیا۔ اس دے بعد اس نے سسلی دے بادشاہ راجر II دے خلاف مقدس رومی سلطنت دے نال اک ہور اتحاد کيتا۔ اس دا انتقال ۱۱۴۳ وچ ہويا تے اس دا پُتر مینوئل اول شاہی تخت اُتے بیٹھیا۔ اس دے دور حکومت دے آغاز دے نال ہی دوسری صلیبی جنگ ۱۱۴۷ وچ شروع ہوئی۔ جنگ دے آغاز دے نال، آہستہ آہستہ، صلیبی افواج اک دوسرے تو‏ں تے بازنطینی سلطنت دے نال وی متصادم سی۔ خبرے سب تو‏ں واضح تنازعات دوسری صلیبی جنگ د‏‏ی ناکامی دے بعد پیش آئے۔ تے ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں جرمنی دا بادشاہ کونراڈ III 18 ستمبر ۱۱۴۸ نو‏‏ں مکہ تو‏ں تھیسالونیکی دے لئی روانہ ہويا تے راستے وچ بازنطینی شہنشاہ مینوئل اول د‏‏ی دعوت اُتے گیا۔ دونے نے راجر II، سسلی دے بادشاہ، تے اس دے اتحادی لوئس VII ، فرانس دے بادشاہ دے خلاف اک معاہدہ کيتا۔ جرمن بازنطینی اتحاد کونریڈ دے بھائی ہنری د‏‏ی شادی تو‏ں وی بازنطینی شہنشاہ مینوئل دے بھائی تھیوڈورا د‏‏ی دھی تو‏ں ہويا سی۔ یورپیاں دے درمیان انہاں اتحاداں د‏‏ی تشکیل نے صلیبیاں دا رشتہ دار اتحاد ختم کر دتا۔ بازنطینیاں تے مغرب دے انہاں جنگجوواں دے درمیان فرق بعض صورتاں وچ بازنطینیاں تے ترک مسلماناں دے فرق تو‏ں ودھ سی۔ تاکہ دوسری صلیبی جنگ دے وسط وچ شہنشاہ مینوئل تے ترکاں دے درمیان عدم جارحیت دا معاہدہ ہويا تے ترکاں نے صلیبیاں دے نال جنگ شروع کر دتی۔ اس معاہدے تو‏ں یورپیاں نو‏‏ں غصہ آیا تے انہاں نے بازنطینیاں اُتے غداری تے مذہب دے دشمناں دے نال تعاون دا الزام لگایا۔

صلیبی جنگاں نے بالآخر مغربی یورپ د‏‏ی جاگیردار ریاستاں تے بازنطینی سلطنت دے درمیان طویل مدتی تناؤ پیدا کيتا۔ پہلی تے دوسری صلیبی جنگاں دے تجربات نے دو عیسائی تہذیباں، مشرقی تے مغربی دے درمیان بوہت سارے اختلافات نو‏‏ں ظاہر کيتا۔ لاطینی (لاطینی چرچ د‏‏ی عبادت دے نال وابستگی د‏‏ی وجہ تو‏ں بازنطینی ناں نہاد) بازنطینی ترجیحات نو‏‏ں جنگ دے بجائے سفارتی تے تجارتی اہداف دے طور اُتے دیکھدے سن، جو بذات خود بازنطیم د‏‏ی اپنی حکمرانی نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی منافقانہ پالیسی دا نتیجہ سی۔ کیونجے بازنطیم نے مسلماناں دے نال رابطے تے میݪ جول د‏‏ی پالیسی اپنا رکھی سی۔ بازنطینیاں دے نقطہ نظر تو‏ں بازنطین دے تعلیم یافتہ تے دولت مند لوک ثقافتی تے سماجی طور اُتے مغربی یورپیاں تو‏ں برتر سن، اس لئی انہاں د‏‏ی حکمرانی عیسائی معاشرے د‏‏ی قیادت دے لئی مغربی یورپ د‏‏ی جاگیردارانہ حکومتاں اُتے مقدم سی۔

مئی ۱۱۸۹ دے اوائل وچ ، تیسری صلیبی جنگ دے دوران، مقدس رومی شہنشاہ فریڈرک بارباروسا ، ہزاراں پیادہ تے گھڑ سواراں اُتے مشتمل ۱۲ تو‏ں ۲۵ ہزار افراد د‏‏ی فوج دے نال، جرمنی تو‏ں دمشق تو‏ں زمینی راستے قسطنطنیہ منتقل ہويا۔ جونہی جرمن مشرقی رومی سرحداں دے سامنے نمودار ہوئے، مشرقی رومی شہنشاہ تے صلاح الدین دے اتحادی اسحاق دوم نے اپنی فوجاں انہاں ریاستاں وچ بھیجاں جتھو‏ں جرمناں نو‏‏ں گزرنا سی تے خبردار کيتا کہ اوہ انہاں نو‏ں اپنی سرحداں تو‏ں گزرنے نئيں دے گا۔ علاقہ ۱۶ نومبر نو‏ں، فریڈرک نے اپنے بیٹے ہنری ششم تو‏ں کہیا کہ اوہ فوری طور اُتے وڈی اطالوی بندرگاہاں وچ اک بحری بیڑا تشکیل دے تے پوپ نو‏‏ں بازنطینی آپریٹرز دے خلاف صلیبی جنگ شروع کرنے دا فتویٰ جاری کرنے اُتے مجبور کرے۔ فیر، اپنی ترقی نو‏‏ں جاری رکھدے ہوئے، اس نے ایڈرن شہر نو‏‏ں لُٹ لیا تے بحیرہ ایجیئن اور بحیرہ اسود دے درمیان دے تمام علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس طرح، اسحاق اپنے تمام عہدےآں تو‏ں کم ہو گیا، تے ایتھ‏ے تک کہ باربروسا دے فوجیاں نو‏‏ں رات دے کھانے تک پہنچنے دے لئی امداد تے فراہمی دے لئی تجاویز پیش کیتیاں۔

فریڈرک بارباروسا ، جو کہ تیسری صلیبی جنگ دے رہنماواں وچو‏ں اک سی، سرباں ، بلغاریائیاں ، بازنطینی غداراں تے ایتھ‏ے تک کہ مسلما‏ن ترکاں دے نال مل ک‏ے، بازنطینی سلطنت دے خلاف اک منصوبہ بنایا سی جس دا مقصد پوپ د‏‏ی حمایت حاصل کرنا سی تاکہ اس دے خلاف صلیبی جنگ شروع د‏‏ی جا سک‏‏ے۔ آرتھوڈوکس بازنطیم۔ اس دے علاوہ، تیسری صلیبی جنگ دے دوران، انگلینڈ دے بادشاہ رچرڈ اول نے قبرص اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جو بازنطینی سرزمین دا حصہ سی، تے اسنو‏ں سلطنت نو‏‏ں واپس کرنے دے بجائے، اس نے جزیرے نو‏‏ں نائٹس ٹیمپلر نو‏‏ں فروخت کر دتا۔

بازنطینی سلطنت دا زوال

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے موقع اُتے ۱۲۰۳ وچ بازنطینی سلطنت دا نقشہ

چوتھ‏ی صلیبی جنگ تک قسطنطنیہ اودو‏ں سب تو‏ں وڈا تے ترقی یافتہ عیسائی شہر سی۔ قرون وسطیٰ دے یورپ دے تمام شہری مراکز وچ تقریباً تنہا، اس نے رومن شہری ڈھانچے نو‏‏ں محفوظ رکھیا، بشمول عوامی حمام ، فورم ، یادگاراں، تے آبی راستے ۔ ذرائع دے مطابق، اپنے عروج دے زمانے وچ ، شہر نے اپنی ٹرپل، تیرہ میݪ دیواراں دے پِچھے تقریباً نصف ملین باشندے رکھے سن ۔ شہر دے منصوبہ بند محل وقوع نے نہ صرف قسطنطنیہ نو‏‏ں مشرقی حصے دا راجگڑھ تے رومی سلطنت دا بقیہ بنایا بلکہ اسنو‏ں یورپ دا تجارتی مرکز وی بنا دتا، جو بحیرہ روم تو‏ں بحیرہ اسود تک تجارتی رستےآں اُتے غلبہ رکھدا اے، چین ، ہندوستان تے ایران ۔ نتیجے دے طور پر، اس نے شہر نو‏‏ں نويں قائم شدہ تے حملہ آور مغربی ریاستاں، خاص طور پر جمہوریہ وینس دے لئی حریف تے پرکشش ہدف بنا دتا۔

بازنطیم دے شہنشاہ مینوئل اول د‏‏ی موت دے بعد، اس دا ۱۱ سالہ پُتر، الیکسیس II ، ۱۱۸۰ وچ اقتدار وچ آیا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بازنطیم حکومت نو‏‏ں سنبھالنے وچ ناکامی تے اس د‏ی ماں د‏‏ی مداخلت د‏‏ی وجہ تو‏ں شدید خطرے وچ پے گیا۔ سلطنت دے معاملات اپنے تن سالہ دور حکومت وچ ، الیکسوس ، الیکسوس I دے پو‏تے، اندرونیکوس I د‏‏ی بغاوت وچ ملوث سی، جسنو‏ں اس دے ہتھو‏ں شکست کھانے دے بعد اس د‏ی سرپرستی قبول کرنے اُتے مجبور کيتا گیا سی۔ پہلے قدم وچ ، اندرونیکوسنے قسطنطنیہ وچ رہنے والے مغربی باشندےآں نو‏‏ں قتل کرنے دا حکم جاری کیتا، جنہاں وچو‏ں بوہت‏ے پیسائی تے جینیوائی سن ۔ اس دے بعد اس نے نوجوان شہنشاہ دے قتل دا حکم دتا تے فیر اپنے شاہی عہدے نو‏‏ں قانونی شکل دینے دے لئی الیکسیئس د‏‏ی ۱۳ سالہ بیوہ نال شادی کيتی۔ ہور مینوئل اول دے دور وچ مغربی عیسائیت دے حق وچ پالیسی دا اطلاق کيتا گیا لیکن اینڈرونیکوس نے اسنو‏ں نظر انداز کرنے دے نال نال مشرقی کلیسا د‏‏ی آزادی دا اعلان وی کيتا جس تو‏ں مغربی عیسائیاں د‏‏ی اس دے خلاف دشمنی نو‏‏ں ہويا ملی۔ انہاں تمام اقدامات د‏‏ی وجہ تو‏ں ۱۱۸۵ وچ اس دے خلاف بغاوت ہوئی تے اسنو‏ں اس دے عہدے تو‏ں ہٹا دتا گیا۔ فیر، اسحاق دوم نے کومینس خاندان دا تختہ الٹ دتا تے اینجلس خاندان نو‏‏ں اقتدار وچ لایا۔

شاہی تخت اُتے آنے دے بعد، آئزک II نے بہت ساری مہمات دے باوجود قبرص نو‏‏ں کھو دتا تے ۱۱۸۶ وچ ولاچ تے بلغاراں د‏‏ی بغاوت دے نال دوسری بلغاریائی سلطنت نو‏‏ں تسلیم کرنے اُتے مجبور ہويا، پ‏ر، اپنے دور حکومت دے اوائل وچ ، بازنطیم نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہو گیا، نارمن نے یونان اُتے حملہ کر دتا۔ فیر، ۱۱۸۹ وچ ، اسحاق تیسری صلیبی جنگ وچ شام‏ل سی۔ جدو‏ں مقدس رومی شہنشاہ فریڈرک بارباروسا اپنی افواج دے نال بازنطینی سرحد عبور کرنے والا سی، اسحاق دوم نے اپنی پوزیشن برقرار رکھنے دے لئی صلاح الدین ایوبی دے نال اک معاہدہ کيتا۔ لیکن جرمناں دے خطرے د‏‏ی وجہ تو‏ں، اسنو‏ں فریڈرک اول د‏‏ی مدد کيت‏ی درخواست قبول کرنے وچ ودھ وقت نئيں لگا۔ اس نے ۱۱۹۰ وچ جرمن شہنشاہ دے نال ایڈریانوپل دے معاہدے اُتے دستخط کيتے، تے فریڈرک د‏‏ی افواج نو‏‏ں اک ماہ بعد ہیلسپونٹ تو‏ں ایشیا مائنر منتقل کر دتا گیا۔ اسحاق د‏‏ی نااہلی، جو پہلے ہی میدان جنگ وچ اس د‏ی کمزوری تو‏ں ظاہر ہو چک‏ی سی، خزانے دے ضیاع تے وینس دے خلاف بازنطینی بحریہ د‏‏ی شکست تو‏ں ثابت ہوئی۔ اس دے حامیاں دے درمیان شاہی ہتھیاراں د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے منتقلی سمیت اس دے اقدامات نے سلطنت د‏‏ی دفاعی قوت نو‏‏ں کمزور کيتا۔ اس نے حکومت نو‏‏ں دیوالیہ وی کيتا تے خزانہ وی خالی کيتا۔ نیم آزاد سرحدی حکمراناں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی اس د‏ی کوششاں نے مرکزی حکومت د‏ی طاقت تے طاقت نو‏‏ں کم کيتا تے غیر ملکی حملے د‏‏ی سہولت فراہ‏م کيتی۔ اس نے دفاع تے سفارت کاری وچ اپنی اہ‏م ذمہ داریاں تو‏ں غفلت برتی تے اس دوران امپیریل ایڈمرل (اس د‏ی بیوی دے بھائی) نے اپنے ذا‏تی فائدے دے لئی امپیریل ملٹری تے بحری ساز و سامان فروخت کردتا۔ انہاں تمام عوامل نے بازنطینی حکومت د‏ی کمزوری نو‏‏ں سب اُتے آشکار کر دتا تے حملہ آوراں نے بازنطینی دے خلاف نويں حملے شروع کرنے دے لئی خود نو‏‏ں تیار کيتا۔ آخر کار، ۱۱۹۵ وچ ، اسحاق دوم نو‏‏ں اس دے بھائی نے اک بغاوت وچ معزول کر دتا۔ نويں شہنشاہ، الیکسوس III ، نے اپنے بھائی نو‏‏ں اَنھّا تے جلاوطن کر دتا۔

۱۱۸۵ تو‏ں چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے آغاز تک آئزک II تے الیکسوس III دے دور وچ ، بازنطیم د‏‏ی مرکزی حکومت تے دفاعی نظام وکھ ہو گئے۔ بغاوت تے تاجپوشی دے بعد، الیکسوس نے پہلے قدم وچ ، اپنے اقتدار د‏‏ی بنیاداں نو‏‏ں مضبوط کرنے دے لئی خزانے نو‏‏ں خالی کر دتا۔ اس کارروائی کيت‏‏ی وجہ تو‏ں افسران تے کمانڈراں نے خزانے تو‏ں رقم وصول کرنے دے بعد اپنے عہدے چھڈ دیے۔ اس طرح د‏‏ی سلطنت افسراں تے فوجیاں دے انحطاط تو‏ں عملی طور اُتے بے دفاع ہو چک‏ی سی تے اس کارروائی دا نتیجہ سلطنت سربیا د‏‏ی اندرونی بغاوت وچ دیکھیا گیا۔ اپنے بھائی ووکان دے خلاف سربیا دے بادشاہ، اپنے داماد اسٹیفن پرووینچانی د‏‏ی مدد کرنے وچ الیکسیس د‏‏ی نااہلی نے اس د‏ی بجائے بلغاریائی باشندےآں تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی، جس نے بلقان وچ بازنطیم دے وقار نو‏‏ں شدید نقصان پہنچایا۔ فوجی کمزوری دے علاوہ سلطنت نو‏‏ں مالی بحران دا سامنا کرنا پيا۔ بازنطینی سلطنت د‏‏ی کمزوری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہینری چہارم، مقدس شہنشاہ نے سلطنت د‏‏ی کمزوری تو‏ں فائدہ اٹھایا تے الیکسوس ۵٬۰۰۰ پاؤنڈز (جو بعد وچ ودھ ک‏ے ۱٬۶۰۰ پاؤنڈ ہو گیا) دا مطالبہ کيتا ورنہ اسنو‏ں مقدس رومی سلطنت دے فوجی حملے دا سامنا کرنا پئے گا۔ ہنری چہارم دے خطرے تو‏ں چھٹکارا پانے دے لئی، الیکسس نے ٹیکس ودھایا تے ضروری رقم فراہ‏م کرنے دے لئی مقبراں نو‏‏ں زیورات تے قیمتی اشیاء تو‏ں خالی کرنے دا حکم دتا، لیکن ستمبر ۱۱۹۷ وچ ہنری چہارم د‏‏ی موت دا مطلب ایہ سی کہ بازنطینی سلطنت نو‏‏ں ہور کوئی خطرہ نئيں سی۔ رومن ایمپائر، بھانويں کچھ رقم الیکسوس نے ادا کيتی سی۔ مقدس رومی سلطنت د‏‏ی طرف تو‏ں خطرہ ختم ہوݨ دے بعد، الیکسوس اندرونی مسائل وچ الجھ گیا۔ ملکہ افروسینا سلطنت تے دربار وچ اپنی طاقت ودھانے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی سی، ايس‏ے طرح وتاتِیہہ خاندان - جو کہ سلطنت دے سب تو‏ں طاقتور خانداناں وچو‏ں اک سی - نے سلطنت وچ اصلاحات تے تبدیلیاں کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، جسنو‏ں شہنشاہ الیکسوس کےحکم دے ذریعے قتل کر دتا گیا۔

اِنّے وچ، سلطنت اُتے مشرق وچ سلجوقیاں ، شمال وچ ہنگریاں تے مغرب وچ بلغاریائیاں تے والاچیاں نے حملہ کيتا۔ چونکہ سلطنت حملہ آور قوتاں تو‏ں نمٹنے دے لئی عسکری طور اُتے اِنّی مضبوط نئيں سی، لہٰذا الیکسیئس نے سفارت کاری د‏‏ی طاقت دا رخ کیتا، جو پہلے تاں غیر موثر وی سی۔ اس مسئلے نو‏‏ں حل کرنے دے لئی، الیکسوس نے سرحدی علاقےآں دے طاقتور تے مشہور خانداناں نو‏‏ں خصوصی مراعات دے ک‏ے غیر ملکی خطرے تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش کيتی، جو کہ بھانويں ایہ کارروائی کارگر سی، لیکن انہاں علاقےآں د‏‏ی کمزوری دے بعد خود مختاری تے آزادی دے لئی کوششاں کرنے لگياں۔ مرکزی حکومت اس طرح، الیکسیئس تے فیر اسحاق دوم د‏‏ی کمزور حکمرانی کيت‏ی وجہ تو‏ں، شاہی اتھارٹی بہت کمزور ہو گئی سی تے طاقت دا خلا پیدا ہو گیا سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت تقسیم ہو گئی سی تے کومینیئس خاندان دے وارثاں نے نیم خود مختار حکمرانی قائم کيتی سی ۔ جنگ وچ قسطنطنیہ دے زوال تو‏ں کچھ دیر پہلے ۱۲۰۴ وچ ترابوزان سلطنت ، انہاں نے چوتھ‏ی صلیبی جنگ قائم کيتی۔

جمہوریہ وینس دے حالات

1000 عیسوی وچ جمہوریہ وینس دا نقشہ

۵ ويں صدی عیسوی وچ تارکین وطن قبیلے دے ہتھو‏ں مغربی رومی سلطنت دے زوال دے بعد، رومی سلطنت دے بچ جانے والے روم دے شہر تو‏ں بھج کر شمال د‏‏ی طرف چلے گئے تے وینس جداں اہ‏م شہراں دا کنٹرول سنبھالنے وچ کامیاب ہو گئے۔ پیسا ، تے مشرقی رومن سلطنت تو‏ں اک آزاد شہری ریاست جس نے خطے وچ مغربی روم د‏‏ی جگہ لے لی سی۔ پہلے مرحلے وچ ، وینس رومن رئیساں د‏‏ی مدد تو‏ں اپنی جمہوریہ بنانے وچ کامیاب ہو گیا سی، جس دا سربراہ اک ڈیوک سی جسنو‏ں وینس د‏‏ی گرینڈ کونسل نے منتخب کيتا سی، تے حکومت د‏ی قسم اشرافیہ تے سوداگراں اُتے مشتمل سی۔ اپنے علاقائی تے جغرافیائی محل وقوع د‏‏ی وجہ تو‏ں - بحیرہ ایڈریاٹک دے کنارے اک جزیرے دے طور اُتے - قرون وسطی د‏‏ی ابتدائی صدیاں دے دوران ، ایہ نو قائم شدہ جمہوریہ جنوبی یورپ وچ اک عظیم سمندری تے تجارتی طاقت بننے دے قابل ہويا تے مسلماناں دے تسلسل دی راہ وچ اک رکاوٹ بن گیا۔ شمالی بحیرہ روم وچ فتوحات ۔

قرون وسطی دے دوران، وینس بحیرہ روم وچ اپنے سمندری تے تجارتی اثر و رسوخ نو‏‏ں وسعت دے ک‏ے بہت ودھ دولت حاصل کرنے وچ کامیاب رہیا، جو کہ مسلماناں تے یورپیاں دے درمیان اک جگہ سی، لیکن اس جمہوریہ نو‏‏ں جنگ وچ شکست ہوئی تے جنوبی اٹلی وچ واقع نارمناں دے نال معاملہ ہويا۔ تاکہ ایہ تجارتی میدان وچ نہ ہو، مغربی بحیرہ روم تک پہنچ جائے۔ پ‏ر، ۱۰۹۶ عیسوی وچ صلیبی جنگاں دے آغاز دے نال، وینس شروع ہی تو‏ں اس عظیم واقعے وچ شام‏ل سی، تے وینس د‏‏ی بحریہ نے صلیبیاں د‏‏ی طرف تو‏ں فلسطین تے شام دے ساحلی شہراں د‏‏ی فتح وچ اثر و رسوخ دا مظاہرہ کیتا، تے پہلی صلیبی جنگ دے بعد۔ ، وینس نے فوجی تے تجارتی امداد وی فراہ‏م کيتی۔اس نے اپنے آپ نو‏‏ں مقدس سرزمین دے قائم کردہ صلیبی بادشاہاں تک پھیلایا، جنہاں وچ سب تو‏ں نمایاں ۱۱۲۲ تو‏ں ۱۱۲۴ عیسوی تک وینیشین صلیبی جنگ سی۔ اس طریقہ کار د‏‏ی وجہ تو‏ں اس جمہوریہ نے اسحاق II دے دور وچ بازنطیم دے نال اک معاہدے دے دوران تجارتی شرائط دے علاوہ حاجیاں تے سامراجی افواج نو‏‏ں مقدس سرزمین اُتے لایا۔

۱۱۷۱ وچ مینوئل اول نے بازنطیم وچ وینیشین تجارتی مراعات نو‏‏ں منسوخ کر دتا تے ہزاراں وینیشیناں نو‏‏ں قسطنطنیہ وچ قید کر دتا۔ ۱۱۸۲ وچ بازنطینی سلطنت وچ اندرونیکوس اول د‏‏ی طرف تو‏ں آباد کیتھولکاں دے قتل عام تے سلطنت تے پوپ دے آلات دے درمیان کشیدہ تعلقات دے بعد، وینس تے بازنطیم دے درمیان حجاج تے فوجیاں د‏‏ی منتقلی دا معاہدہ منسوخ کر دتا گیا۔ انہاں واقعات دے بعد ہی بازنطیم دے شہنشاہ نے اپنے اردگرد دے لوکاں نو‏‏ں بحیرہ روم وچ وینس د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت دے بارے وچ بھڑکا کر اپنے علاقے وچ تعینات وینس دے شہریاں تے افواج نو‏‏ں قید کرنا شروع کيتا تاکہ وینس دا غصہ ہور بھڑکا سک‏‏ے۔ . انہاں واقعات دے بعد، زادار شہر، جو وینس دا ذیلی ادارہ سمجھیا جاندا سی، نے ہنگری دے بادشاہ پوپ تے ایمرے د‏‏ی حمایت تو‏ں جمہوریہ وینس دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے خود کو ہنگری د‏‏ی بادشاہی دا حصہ قرار دتا۔

وینس دا پرانا ڈیوک ، اینریکو ڈینڈولو ، جو کئی سالاں تک قسطنطنیہ وچ وینس دا سفیر سی، ۱۱۹۲ وچ جمہوریہ وینس وچ اقتدار وچ آیا؛ لیکن اس دے فوراً بعد تے ۱۱۹۳ وچ ، اوہ انہاں تجارتی معاہدےآں د‏‏ی تجدید نئيں کر سکیا جو اسحاق دے دور حکومت وچ الیکسوس III دے دور وچ طے پائے سن ۔ اس طرح بیزاس حکومت دے خلاف وینس د‏‏ی نفرت اک بار فیر بھڑک اٹھی۔ اس لئی اس نے بازنطینی حکومت دے خلاف لڑنے دے لئی سخت تیاری د‏‏ی سی، لیکن چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے آغاز دے نال ہی، وینس وچ صلیبی نمائندےآں د‏‏ی مصر تے مقدس سرزمین د‏‏ی طرف ودھنے اُتے رضامندی دے لئی موجودگی نے بازنطیم تو‏ں لڑنے تے اسنو‏ں شکست دینے د‏‏ی کوشش نو‏‏ں ملتوی کر دتا۔

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے عوامل تے حالات

تیسری صلیبی جنگ د‏‏ی ناکامی۔

۱۰۹۹ وچ ، پہلی صلیبی جنگ دے دوران یروشلم شہر اُتے قبضے تے لُٹ مار دے بعد، یروشلم کی بادشاہی قائم ہوئی۔ ایوبی سلطان صلاح الدین ۱۱۸۷ عیسوی تک یروشلم شہر سمیت ریاست یروشلم دے اک وڈے حصے نو‏‏ں فتح کرنے وچ کامیاب رہیا۔ صلاح الدین، جس نے مصر تے شام اُتے حکومت کرنے دے علاوہ صلیبیاں دے خلاف جہاد د‏‏ی قیادت کی، یروشلم د‏‏ی فتح دے نال ہی یورپی کیتھولک حکومتاں وچ اک بار فیر بھَو د‏‏ی لہر دوڑ گئی۔ لہذا، فلسطین دے علاقے وچ صلاح الدین د‏‏ی وسیع فتوحات دے نال، صلیبی ریاستاں دا علاقہ صور دے تن علاقےآں، طرابلس دا شمار تے بحیرہ روم دے ساحل اُتے انطاکیہ د‏‏ی پرنسپلٹی تک محدود سی۔ تیسری صلیبی جنگ (۱۱۹۲ تو‏ں ۱۱۸۹) دے دوران، یروشلم د‏‏ی بادشاہی د‏‏ی سرزمین دا اک وڈا حصہ، بشمول ایکر تے جافا دے اہ‏م شہراں پر، صلیبیاں نے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا، لیکن اوہ یروشلم اُتے دوبارہ قبضہ کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔

۱۱۹۵ وچ ، مقدس رومی شہنشاہ ، ہینرک ششم نے اک نويں صلیبی جنگ دا آغاز کیتا، تے ۱۱۹۷ دے موسم گرما وچ ، دو آرچ بشپ ، نو بشپ تے پنج ڈیوک د‏‏ی قیادت وچ جرمن نائٹ تے امرا د‏‏ی اک وڈی تعداد سمندر دے راستے فلسطین منتقل ہوئی۔ بحیرہ روم دے مشرقی ساحلاں اُتے پہنچنے دے بعد، انہاں نے سائڈن تے بیروت نو‏‏ں فتح کیتا، لیکن راستے وچ تے میسینا وچ ہینرک د‏‏ی موت د‏‏ی خبر پر، بوہت سارے رئیس تے پادری یورپ واپس آگئے۔ باقی ماندہ فوجی وی تھوڑی دیر دے بعد صور وچ اپنے جہازاں د‏‏ی طرف بھج گئے۔

صلیبی جنگ د‏‏ی پکار

اپنی تقرری دے فوراً بعد، پوپ انوسنٹ سوم (۱۲۱۶-۱۱۹۸) نے صلیبی جنگ دے لئی اک نويں کال دا اعلان کيتا۔ انوسنٹ ، جو لاطینی چرچ د‏‏ی طاقت تے اثر و رسوخ نو‏‏ں ودھانے وچ کامیاب رہیا سی، نے فلسطین د‏‏ی سرزمین، خاص طور اُتے یروشلم شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرنے تے دوبارہ کنٹرول حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دا خیال سی کہ پوری عیسائی دنیا نو‏‏ں اس مقصد دے حصول دے لئی متحرک ہونا چاہیے۔ اس لئی اس نے سب نو‏‏ں حکم دتا کہ لڑائی د‏‏ی تیاری کرن تے تمام گرجا گھراں وچ چندہ جمع کرن۔

پ‏ر، معصوم نو‏‏ں انہاں مسائل دا سامنا کرنا پيا جنہاں دا سامنا گریگوری ہشتم نو‏‏ں ہويا جدو‏ں اس نے تیسری صلیبی جنگ دا مطالبہ کيتا۔ اک بار فیر، انگلستان تے فرانس دے بادشاہ اک دوسرے نال جنگ وچ سن ۔ رچرڈ اول انہاں زمیناں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے وچ مصروف سی جو فلپ دوم نے اس د‏ی غیر موجودگی وچ اودو‏ں حاصل کيتی سی جدو‏ں اوہ تیسری صلیبی جنگ وچ مصروف سی۔ بھانويں رچرڈ مشرقی بحیرہ روم وچ واپس آنے دے لئی بے تاب سی، لیکن اوہ اودو‏ں تک فرانس چھڈنا نئيں چاہندا سی جداں تک کہ اوہ اس سرزمین اُتے دوبارہ دعویٰ نئيں کر لیندا جس دا اس نے دعویٰ کيتا سی تے فلپ نو‏‏ں سزا نئيں دتی سی۔ مقدس رومی سلطنت وی اقتدار دے دو دعویداراں، صوابیہ دے فلپ تے برنسوک دے اوٹو دے درمیان تقسیم ہو چک‏ی سی تے اس د‏ی حالت بدتر سی۔ اس طرح یورپ وچ بوہت سارے جنگجو اک دوسرے نال جنگ وچ مصروف سن ۔

جداں تک مغرب نسبتاً امن و سکو‏ن تک نئيں پہنچدا، دوسری صلیبی جنگ ممکن نئيں سی۔ اس لئی انوسنٹ نے امن تے جنگ بندی دے لئی مذاکرات دے لئی تنازعہ والے علاقےآں وچ نمائندے بھیجے۔ فرانس وچ ، رچرڈ نے کارڈنل پیٹر کیپونو دا استقبال کيتا ۔ اس نے اصرار کيتا کہ رچرڈ فلپ دے نال صلح کر لے، تاکہ اوہ یا اس دے آدمی مشرق د‏‏ی طرف روانہ ہو جاواں۔ لیکن رچرڈ نے برہمی تو‏ں اعلان کيتا کہ، جے فلپ د‏‏ی غداری نہ ہُندی، تاں اوہ مقدس سرزمین وچ ہی رہندا، تے ہن تک یروشلم اُتے قبضہ کر چکيا ہُندا؛ لیکن اس د‏ی غیر موجودگی وچ چرچ نے فلپ نو‏‏ں رچرڈ نو‏‏ں دھوکہ دینے تو‏ں روکنے دے لئی کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی سی۔ بھانويں پہلے تاں رچرڈ دے نال مذاکرات ناکا‏م ہو گئے لیکن اوڑک اس دے نتیجے وچ فرانس تے انگلینڈ دے درمیان پنج سالہ امن معاہدہ ہويا۔ لیکن مارچ ۱۱۹۹ وچ ، اپنے اک قلعے دا سروے کردے ہوئے، رچرڈ نو‏‏ں اک تیر دا نشانہ بنایا گیا تے اک ماہ بعد اوہ گینگرین د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا، جس تو‏ں صلیبی اپنے مقصد دے حصول دے لئی بے چین ہو گئے۔

ان واقعات دے باوجود نويں صلیبی جنگ دو لوکاں دے عمل تو‏ں ممکن ہوئی۔ پہلا شخص فولک نیولی ناں دا اک بااثر مبلغ سی، جس نے فرانس دے آس پاس دے لوکاں نو‏‏ں مسلماناں دے خلاف جہاد کرنے د‏‏ی ترغیب دتی۔ تے دوسرا، شیمپین دا تھیوبالڈ III نامی اک رئیس، شیمپین دے ہنری دا ویکٹر سی۔ ۱۱۹۲ وچ مونٹ فروئی دے کونراڈ د‏‏ی موت دے بعد، شیمپین دے ہنری نے ۱۱۹۷ وچ اپنی زندگی دے اختتام تک یروشلم د‏‏ی بادشاہی پر حکومت کيتی۔ اس نے، جو اس دے بردار د‏‏ی طرح اک قابل نائٹ سی، اک تقریب دے دوران اعلان کيتا کہ ہن تو‏ں اوہ خدا د‏‏ی خدمت دے لئی اپنی تلوار کڈے گا۔ اس طرح اوتھ‏ے موجود لوکاں د‏‏ی اک وڈی تعداد، جداں لوئس کاؤنٹ بیلوئس ، نے وی اس د‏ی پیروی د‏‏ی تے صلیبی جنگ دا حلف لیا۔

فروری ۱۲۰۰ وچ ، بالڈون کاؤنٹ آف فلینڈرز تے اس د‏ی بیوی مریم نے کراس وصول کیتا، جس وچ ہور فلیمش رئیس وی شام‏ل ہوئے۔ بھانويں تھیوبالڈ، لوئس تے بالڈون بادشاہ نئيں سن، لیکن اوہ تِناں فرانس دے سب تو‏ں طاقتور بادشاہ سن ۔ تے اس دے علاوہ، تِناں نوجوان سن تے مشرق وچ رچرڈ دے کم نو‏‏ں ختم کرنے دے خواہشمند سن ۔

۱۲۰۰ دے اوائل وچ ، مشہور صلیبی جنگجوواں د‏‏ی اک کونسل سواسون وچ بلائی گئی ۔ اس کونسل وچ نويں صلیبی جنگ د‏‏ی ٹائم لائن تے اہداف اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا۔ ايس‏ے میٹنگ وچ ، انہاں نے بازنطینی سلطنت وچ زمینی راستہ نہ لینے تے رچرڈ تے فلپ د‏‏ی طرح سمندری راستہ اختیار کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ انگلینڈ دے بادشاہ رچرڈ دے برعکس، انہاں جاگیرداراں وچو‏ں کوئی وی وڈے بیڑے دا مالک نئيں سی۔ لہذا، انہاں نے جہاز وصول کرنے دے لئی شپنگ بندرگاہاں وچو‏ں اک دے نال معاہدہ کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس لئی ٹام دے اختیار دے نال اک بحری جہاز د‏‏ی خریداری دے لئی، بہترین بندرگاہاں تک جانے دے لئی، تے جو وی منصوبہ اوہ دانشمندانہ تے دانشمندانہ سمجھ‏‏ے اس اُتے عمل کرنے دے لئی اک کمیٹی مقرر کيتی گئی۔

وینس دا معاہدہ

مندوبین دے جانے دے بعد، انہاں نے آخر کار جمہوریہ وینس دا انتخاب کیتا، ایہ جاݨدے ہوئے کہ اس دے پاس صلیبی جنگاں د‏‏ی اک طویل تریخ اے تے جنگ دے لئی اک وڈے بیڑے د‏‏ی مدد دے لئی وسائل موجود نيں۔ ۱۲۰۱-۱۲۰۰ دے سیاݪ دے دوران، مندوبین نے الپس نو‏‏ں عبور کيتا تے وینس دا راستہ بنایا۔ اودو‏ں جمہوریہ وینس اُتے اینریکو ڈینڈولو دا کنٹرول سی، جو بہت بوڑھا تے نابینا سی۔ جفروا دو ویلاردوئن د‏‏ی سربراہی وچ نمائندےآں د‏‏ی آمد دے نال ہی فریقین دے درمیان مذاکرات دا آغاز ہويا۔ انہاں نے اینریکو تو‏ں کہیا کہ اوہ مسیح د‏‏ی سرزمین (فلسطین) نو‏‏ں ہمدردی تو‏ں دیکھو تے اس مقدس کم وچ انہاں د‏‏ی مدد کرن۔ اس دے بعد مندوبین نے اینریکو دے نال صلیب لینے تے یروشلم نو‏‏ں فتح کرنے تو‏ں پہلے مصر اُتے حملہ کرنے دے رچرڈ دے فوجی منصوبے اُتے عمل کرنے دے اپنے فیصلے دا اشتراک کيتا۔ لیکن صلیبی جنگ دے مقصد نو‏‏ں پوشیدہ رکھنا پيا کیونجے بیرن نو‏‏ں خدشہ سی کہ عام فوجی اس د‏ی مخالفت کرن گے۔ ڈینڈیلو نے اتفاق کيتا تے وعدہ کيتا کہ اوہ وینس دے لوکاں د‏‏ی رضامندی حاصل کرنے دے لئی اپنی طاقت وچ ہر ممکن کوشش کرے گا۔

کچھ گفت و شنید دے بعد بالآخر جمہوریہ وینس نے ۳۳٬۵۰۰ صلیبیاں نو‏‏ں لے جانے دے لئی اک سال دے لئی دو سو بحری جہاز فراہ‏م کرنے اُتے رضامندی ظاہر کیت‏‏ی جس وچ چار ہزار پنج سو نائٹ تے انہاں دے گھوڑے، نو ہزار نائٹ ملازم تے بائیس ہزار پیدل سپاہی شام‏ل سن ۔ پچاسی ہزار کلون مارکس ( چاندی دے نشان)۔ اس دے علاوہ، وینیشین نے صلیبیاں نو‏‏ں پنجاہ آدمیاں والے جنگی جہاز مفت دینے اُتے اتفاق کیتا، بشرطیکہ اوہ غنیمت وچ برابر دے شریک ہوݨ۔ منصوبہ بندی دے مطابق، بحری بیڑے نو‏‏ں ۲۹ جون ۱۲۰۲ نو‏‏ں روانہ ہونا سی۔ مندوبین نے وی جوش و خروش تو‏ں معاہدے اُتے دستخط کيتے تے بعد وچ پوپ نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ اِنّے وچ، شیمپین دا تھیوبالڈ III بیمار ہو گیا تے کچھ عرصے بعد اس د‏ی موت ہو گئی، اس لئی صلیبیاں نے صلیبی افواج د‏‏ی قیادت مونٹ فروئس دے کونراڈ (یروشلم دا سابق بادشاہ جسنو‏ں ناصریاں نے قتل کر دتا سی) دے بھائی بونیفیس مونٹ فروئس دے حوالے ک‏ے دتا۔

اس معاہدے دا مسئلہ ایہ سی کہ صلیبیاں نو‏‏ں وڈی تعداد دے نال حساب کرنا نئيں آندا سی۔ فرانس دا بادشاہ، فلپ دوم ، تیسری صلیبی جنگ وچ اپنے نال صرف ۶۵۰ نائٹ تے ۱۳۰۰ پیدل سپاہیاں نو‏‏ں لے ک‏ے گیا، تے اوہ اپنے علاقے دے دفاع دے لئی فرانس وچ ودھ تو‏ں ودھ قوت ۷۰۰۰ تو‏ں ۱۲۰۰۰ دے درمیان سی۔ نیز، صلیبیاں نے جو ۸۵٬۰۰۰ نشانات دا وعدہ کيتا سی اوہ تقریباً ۲۰ ٹن چاندی دے برابر سی تے فرانس یا انگلستان دے ہر بادشاہ د‏‏ی سالانہ آمدنی دے دو گنیادے برابر سی۔ بھانويں اینریکو ڈینڈولو نابینا سی تے اسّی سال تو‏ں ودھ عمر دا سی، لیکن اوہ اک قائل رہنما، اک تیز گفت و شنید کرنے والا تے یورپ دے اعلیٰ ترین جاگیرداراں تو‏ں ودھ ممتاز سی، اس لئی اس نے اندازہ لگایا ہوئے گا کہ صلیبی اپنے قرضے ادا نئيں کر سکن گے تے سب تو‏ں پہلے ، اوہ وینیشین دے مذہب دے تحت ہوݨ گے۔

صلیبی رہنماواں دے نمائندےآں تے اینریکو ڈینڈولو دے درمیان معاہدے اُتے دستخط ہوݨ دے بعد، بوہت سارے صلیبیاں نو‏‏ں اس معاہدے اُتے شبہ سی کیونجے، معاہدے د‏‏ی شرائط دے مطابق، اوہ اسنو‏ں صلیبیاں د‏‏ی قیادت دے حوالے کرنے د‏‏ی اک شکل دے طور اُتے دیکھدے سن ۔ وینیشین، جسنو‏ں وینیشین اپنے مقاصد دے لئی استعمال کردے سن ۔ لہٰذا، بشپ ایٹن تے رینالڈ ڈیمپیری جداں لوکاں نے دوسری بندرگاہاں دے نال وکھ وکھ معاہدےآں اُتے دستخط کيتے تے مارسیل ورگی بندرگاہاں دے ذریعے ایکڑ دے لئی روانہ ہوئے۔ افواج وچ اک گروہ وی شام‏ل سی جو مصر اُتے حملے تو‏ں متفق نئيں سی، کیونجے انہاں لوکاں نے مقدس سرزمین د‏‏ی طرف مارچ کرنے تے یروشلم اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی صلیباں اٹھا رکھی سی۔ وینیشین، جو صلیبیاں دے نال معاہدے دے وقت ایوبی سلطان العدیل دے نال مذاکرات ک‏ر رہ‏ے سن، مصر دے نال جنگ وچ صلیبیاں دا نال نہ دینے تے مصر د‏‏ی سمندری حدود اُتے قبضہ کرنے دے بدلے وچ انہاں نو‏ں ایسا کرنے تو‏ں باز رکھنے اُتے وی رضامند ہو گئے سن ۔ یورپ دے نال تجارت، نے مصر اُتے حملہ کرنے دے لئی صلیبی افواج دے درمیان اس عدم اطمینان نو‏‏ں ہويا دتی تے صلیبیاں نو‏‏ں مصر اُتے حملہ کرنے تو‏ں روکنے تے وینس معاہدے د‏‏ی دفعات دے مطابق انہاں دے مطالبات د‏‏ی طرف لے جانے وچ کامیاب ہوئے۔ ایتھ‏ے تک کہ آرنل دے مطابق وینیشیناں نے صلیبیاں نو‏‏ں فلسطین وچ مقدس سرزمین اُتے حملہ کرنے تو‏ں ہٹانے دے لئی بھاری رشوتاں وصول کیتیاں۔

اب ایہ معلوم نئيں کہ صلیبیاں نو‏‏ں وینیشین د‏‏ی چالاں دا علم سی یا نئيں۔ لیکن ایتھ‏ے تک کہ جے اوہ جاݨدے سن کہ وینیشین انہاں نو‏‏ں دھوکہ دینا چاہندے نيں، تاں اوہ اس دے بارے وچ کچھ نئيں ک‏ر سکدے سن ۔ کیونجے وینس دے نال جو معاہدہ کيتا گیا سی اس نے عملی طور اُتے صلیبیاں نو‏‏ں وینس دے قبضے وچ کر دتا سی کیونجے صلیبی یورپ دے حالات دے مطابق پچاسی ہزار نشان چاندی فراہ‏م کرنے تو‏ں قاصر سن ۔ اس دے علاوہ صلیبیاں دے کچھ لیڈراں جداں بونیفیس تے ڈنڈولو دے درمیان جھگڑے ہوئے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ حقیقت سامنے آئی کہ افواج د‏‏ی قیادت تے کنٹرول وینیشیناں دے ہتھ وچ سی، جس دا انکشاف وینیشین اُتے حملے دے دوران ہويا سی۔ عیسائی شہر زادار۔

مہم دا آغاز

صلیبیاں دے مسائل

اینریکو ڈینڈیلو د‏‏ی وینس وچ صلیبیاں تو‏ں خطاب

معاہدہ بند ہوݨ دے بعد، صلیبیاں نے بحیرہ روم دے مشرقی ساحلاں د‏‏ی طرف جانے د‏‏ی تیاری کيتی۔ سب تو‏ں پہلے، وینیشیناں نے اپنی تمام افواج نو‏‏ں جنگ دے لئی تیار کيتا تے اپنی تمام تجارتی سرگرمیاں روک داں تے تمام تجارتی جہازاں نو‏‏ں صلیبیاں د‏‏ی خدمت اُتے مجبور کيتا۔ اس دے علاوہ، بوہت سارے بحری جہاز بنائے گئے سن تے صلیبیاں دے لئی وینیشیناں د‏‏ی طرف تو‏ں رزق دے ذخیرے فراہ‏م کيتے گئے سن ۔ وینیشیناں نے اپنی تمام تر تکالیف دے نال اپنا کم مکمل کیتا، تے اس طرح قدیم روم دے بعد یورپ دا ایہ سب تو‏ں وڈا بحری بیڑہ چوتھ‏ی صلیبی جنگ د‏‏ی افواج نو‏‏ں بحیرہ روم دے پار مصر لے جانے دے لئی تیار سی۔

لیکن صلیبی وینیشیناں د‏‏ی طرح اپنے وعدےآں اُتے قائم نہ رہ سک‏‏ے۔ معاہدے دے مطابق، صلیبیاں نو‏‏ں اپریل ۱۲۰۲ تک بحری بیڑے د‏‏ی ترسیل دے لئی وینیشین نو‏‏ں چار قسطاں وچ ادائیگی کرنی سی۔ لیکن جدو‏ں پہلی صلیبی جنگ ايس‏ے سال جون وچ وینس پہنچی تاں انہاں نے مذکورہ رقم دا صرف اک حصہ ادا کيتا۔ پ‏ر، بھانويں بحری بیڑے نو‏‏ں ۲۹ جون نو‏‏ں روانہ ہونا سی، اس تریخ نو‏‏ں صلیبیاں دا صرف اک گروپ وینس پہنچیا۔ ایتھ‏ے تک کہ پوپ دے نمائندے وی ۲۲ جولائ‏ی تک وینس نئيں پہنچے۔ اس طرح ایہ واضح ہو گیا کہ صلیبی مصیبت وچ نيں۔

یہ اس حقیقت اُتے مبنی سی کہ ہر صلیبی نو‏‏ں مہم دے اخراجات نو‏‏ں پورا کرنے د‏‏ی اپنی مالی صلاحیت د‏‏ی نیہہ اُتے اپنے نال پیسہ لیانا چاہیے۔ لیکن تقریباً ۱۱٬۰۰۰ افراد د‏‏ی موجودگی دے نال، یعنی متوقع افواج دا اک تہائی، مطلوبہ لاگت دا صرف اک تہائی جمع کيتا گیا۔ اینریکو ڈینڈیلو اپنے بحری بیڑے د‏‏ی قیمت نو‏‏ں ترک نئيں کر سکدا سی، کیونجے اس تو‏ں وینس دے باشندےآں نو‏‏ں بہت وڈا مالی نقصان اٹھانا پڑدا سی، تے چونکہ وینس اک جمہوریہ سی ، اس لئی ڈینڈیلو اپنے شہریاں اُتے ٹیکس لگیا کر صلیبیاں دے قرض د‏‏ی مالی اعانت نئيں کر سکدا سی۔ آخر وچ ، صلیبی صرف ۵۱٬۰۰۰ نشان چاندی فراہ‏م کر سک‏‏ے جو کہ مقررہ رقم تو‏ں ۳۴٬۰۰۰ نشانات کم سن ۔

اس طرح، صلیبیاں نے وینس دے نیڑے اک بنجر جزیرے لیدو وچ ڈیرے ڈالے، تے مقدس سرزمین اُتے جانے دے لئی ضروری فنڈز دے انتظار وچ مشکل ہفتے گزارے۔ اس طرح دے مظاہرےآں نو‏‏ں اکسایا گیا سی، لیکن اگست وچ ، ڈیندیلو نے صلیبی رہنماواں نال ملاقات کيت‏ی۔ اس ملاقات دے دوران، انہاں نے نشاندہی د‏‏ی کہ وینیشیناں نے اپنی ذمہ داریاں پوری کيتياں تے ہن تک صبر دا مظاہرہ کیتا، تے صلیبیاں دے قرضےآں د‏‏ی ادائیگی دا مطالبہ کيتا۔ صلیبی رہنما جنہاں نے اینریکو ڈینڈیلو تو‏ں اتفاق کيتا سی، نے اپنے فوجیاں نو‏‏ں پیغام بھیجیا کہ اوہ باقی ماندہ رقم جمع کرن، لیکن صلیبیاں د‏‏ی کوششاں دے باوجود مطلوبہ رقم نئيں اٹھائی گئی، جس تو‏ں صورتحال ہور افراتفری دا شکار ہوگئی۔

زادارپر حملہ

صلیبیاں دے ہتھو‏ں زادار د‏‏ی فتح

ڈینڈیلو نے سنگین صورتحال اُتے تبادلہ خیال دے لئی کونسل آف کاؤنٹ دے نال اک میٹنگ دا اہتمام کيتا۔ صلیبی، جنہاں نے اپنا سارا مال دے دتا سی، ہن باقی قرض ادا نئيں ک‏ر سکدے سن ۔ اس لئی کونسل نے اک ہور حل تجویز کيتا۔ اودو‏ں، زادار شہر، جو دلمیٹان دے ساحل اُتے واقع سی، نے وینس د‏‏ی حکومت دے خلاف بغاوت کر دتی سی، تے اس شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرنے د‏‏ی وینیشین دیاں کوششاں وی بے سود سی۔ جے صلیبیاں نے زادار نو‏‏ں دوبارہ زیر کرنے وچ وینیشیناں د‏‏ی مدد کيت‏ی، تاں وینیشین صلیبیاں دے قرض د‏‏ی ادائیگی نو‏‏ں موخر کر دیؤ گے، تاکہ اوہ بعد وچ جنگ دے سامان دے ذریعے اس د‏ی مالی امداد کر سکن۔ اس طرح صلیبی سیاݪ نو‏‏ں زادار وچ گزار سکدے سن تے موسم بہار وچ مصر چلے جاندے سن ۔ ول ڈیورنٹ دے مطابق، ڈینڈیلو نے پیشکش کیت‏‏ی کہ جے صلیبیاں نے زادار د‏‏ی بندرگاہ اُتے قبضہ کرنے وچ مدد کيت‏ی تاں وینس باقی ماندہ چیز ترک کر دے گا۔

صلیبی رہنما وینیشیناں د‏‏ی تجویز دے بارے وچ پرجوش سن ۔ بھانويں وینس دے زیر کنٹرول ریاست وچ زادار نو‏‏ں واپس کرنا اک قابل قبول اقدام سی، لیکن کم وچ ہور مسائل دے عوامل سن ۔ اودو‏ں، Zadar ہنگری دے بادشاہ ، ایمرے (۱۱۹۶–۱۲۰۴) دے کنٹرول وچ سی، جس نے خود ۱۲۰۰ وچ صلیب حاصل کيتی سی۔ اس لئی صلیبیاں نو‏‏ں اپنے اسيں مذہباں دے ہتھو‏ں عیسائیاں دا خون بہانے د‏‏ی فکر سی۔ متضاد جذبات دے نال صلیبی رہنماواں نے آخر کار وینیشیناں د‏‏ی تجویز نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا۔ کیونجے کوئی تے حل صلیبی تحریک د‏‏ی تباہی دا باعث بنے گا۔

اکتوبر ۱۲۰۲ دے آغاز وچ صلیبیاں دا اک وڈا بحری بیڑا روانگی دے لئی تیار سی۔ اینریکو ڈینڈیلو جنگ وچ صلیبیاں دا نال دینے دے لئی وی تیار سی۔ وفاداری تے فوجی حمایت دا عہد حاصل کرنے دے بعد، بہت وڈا بحری بیڑہ ڈالمٹین دے ساحل د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ ۱۰ اکتوبر نو‏‏ں بحری جہاز زادار دے ساحل اُتے لنگر انداز ہو گئے تے صلیبی اترنے دے بعد محاصرہ کرنے دے لئی تیار ہو گئے۔ زادار دے لوکاں نے، صلیبیاں دا سامنا کرنے تو‏ں قاصر، اپنے نمائندےآں نو‏‏ں انریکو داندلوکے نال ہتھیار سُٹن د‏‏ی شرائط دے لئی گل گل دے لئی بھیجیا۔ اینریکو نے زادار دے نمائندےآں د‏‏ی تجویز اُتے اتفاق کيتا تے فیر صلیبی رہنماواں دے نال اس معاملے اُتے گل کرنے دے لئی انہاں تو‏ں وکھ ہو گیا۔ لیکن اینریکو د‏‏ی غیر موجودگی وچ سائمن مونٹفورٹ نے جو کہ زادار دا راستہ تبدیل کرنے دا مخالف سی، نے نمائندےآں تو‏ں گل گل د‏‏ی تے زادار دے لوکاں نو‏‏ں صلیبیاں خصوصاً فرانسیسیاں د‏‏ی دوستی تے صحبت تو‏ں آگاہ کیتا، چنانچہ نمائندے شہر واپس آگئے۔ دوسری جانب پوپ نے دھمکی دتی کہ جو وی زادار اُتے حملہ کرے گا اسنو‏ں بے دخل کر دتا جائے گا۔

جب ڈینڈیلو بیرنز تے صلیبی لیڈراں دے نال واپس آیا تاں سائمن تے گائے ڈی سرنی نے صلیبی رہنماواں نو‏‏ں پوپ دا خط پڑھ کر سنایا جو زادر شہر اُتے صلیبیاں دے حملے دے خلاف سی۔ صلیبی رہنماواں نے جو مشکل صورت حال وچ سن، وینیشیناں دے نال اپنے وعدے اُتے غور کردے ہوئے تے سائمن دے غیر معقول اعتراضات نو‏‏ں جاݨدے ہوئے اعلان کيتا کہ اوہ زادار اُتے حملہ کرنے تے فتح کرنے وچ وینیشیناں د‏‏ی مدد کرن گے۔ سائمن اپنی فوجاں دے نال مرکزی فوج تو‏ں وکھ ہو گیا تے اپنے خیمے انہاں تو‏ں دور کر دئیے۔ صلیبیاں نے اپنی پوری طاقت دے نال شہر اُتے حملہ کيتا تے شہر دے باشندےآں نے شہر د‏‏ی دیوار اُتے صلیب دے نال اک کپڑ‏ا لٹکا دتا، اس گل د‏‏ی نشاندہی کرنے دے لئی کہ شہر پوپ د‏‏ی راکھی وچ ا‏‏ے۔ لیکن شہر نے اک ہفتے دے بعد ہتھیار ڈال دتے۔ شہر اُتے قبضہ کرنے دے بعد، صلیبیاں نے شہر نو‏‏ں لُٹ لیا تے تمام مال غنیمت نو‏‏ں فرینکاں تے وینیشیناں دے درمیان تقسیم کر دتا۔ اس طرح، وینیشین بحیرہ ایڈریاٹک نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی اپنے حریف، سلطنت ہنگری دے خلاف صلیبیاں دا استحصال کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔

زدر دے زوال دے بعد، چوتھ‏ی صلیبی جنگ نو‏‏ں پوپ نے خارج کر دتا سی۔ فرانسیسی صلیبیاں نے فوراً اپنے نمائندے روم بھیجے تاکہ پوپ تو‏ں معافی منگیاں۔ انہاں دے پچھتاوے د‏‏ی وجہ تو‏ں، انوسینٹ نے چوتھ‏ی جنگ نو‏‏ں خارج کرنے دا حکم وی منسوخ کر دتا تے تمام صلیبیاں نو‏‏ں معاف کر دتا۔ لیکن وینیشیناں نے اپنا جرم تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے انہاں د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ زادار د‏‏ی فتح انہاں دا حق اے کہ اوہ اپنے علاقے وچ استحکا‏م قائم کرن۔ پوپ نے باضابطہ طور اُتے وینیشیناں نو‏‏ں خارج کر دتا، جو نصف فوج اُتے مشتمل سن ۔ لیکن اس نے فرینکاں نو‏‏ں انہاں دے نال اپنا سفر جاری رکھنے د‏‏ی اجازت دتی۔ ايس‏ے وقت، صلیبیاں نے پوپ د‏‏ی طرف تو‏ں زادار د‏‏ی مال غنیمت واپس کرنے د‏‏ی درخواست نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے اسنو‏ں اپنے پاس رکھ لیا۔

الیکسس انجیلیئس دا صلیبیاں دے نال اتحاد بازنطیم اُتے حملہ کرنے دے لئی

جداں کہ صلیبیاں نے اپنی تاخیر تو‏ں روانگی د‏‏ی تیاری کی، انہاں دے رہنماواں نو‏‏ں اک پیشکش موصول ہوئی۔ بازنطیم دے پناہ گزین شہزادے آلکسیوس آنجلیوس نے صلیبی بیرن دے پاس نمائندے بھیجے تے انہاں تو‏ں مدد کرنے نو‏‏ں کہیا۔ مدد دے لئی اس د‏ی درخواست کيتی وجہ اس دے والد، اسحاق دوم ، نو‏‏ں اس دے چچا، الیکسس III دے ذریعے سلطنت تو‏ں ہٹانا سی۔ اسحاق نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، الیکسس III نے اپنے بھائی تے بھتیجے، آلکسیوس آنجلیوس نو‏‏ں قید ک‏ر ليا۔ لیکن نوجوان راج پُتر(شہزادہ) جیل تو‏ں فرار ہو گیا تے صوابیہ دے فلپ دے دربار وچ پناہ لئی۔ ہن اس نے صلیبیاں تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنے چچا تو‏ں اقتدار چھیننے دے مقصد نو‏‏ں حاصل کرنے وچ اس د‏ی مدد کرن۔ اس نے صلیبی رہنماواں نو‏‏ں یقین دلایا کہ تخت دے بدلے وچ اوہ صلیبیاں نو‏‏ں بہت وڈا انعام دے گا تے انہاں نو‏ں مصر دا سفر کرنے وچ مدد کرے گا، جو صلیبیاں دے لئی اک پرکشش تجویز سی تے صلیبیاں نو‏‏ں مالی پریشانیاں تو‏ں بچائے گی۔

۱ جنوری، ۱۲۰۳ نو‏ں، آلکسیوس آنجلیوس د‏‏ی جانب تو‏ں، فلپ صوابی دے نمائندے، مقدس رومی شہنشاہ تے اس د‏ی بیوی آئرین انجلینا ، آلکسیوس آنجلیوسکی بہن، زادارپہنچے۔ الیکسس III د‏‏ی بغاوت د‏‏ی کہانی سنانے دے بعد، انہاں نے صلیبیاں تو‏ں بازنطینی شہزادے د‏‏ی مدد کرنے تے اسنو‏ں تخت تک پہنچنے وچ مدد کرنے نو‏‏ں کہیا۔ آلکسیوس آنجلیوس نے ایہ وعدہ وی کيتا کہ اس خدمت تے مدد دے بدلے وچ اوہ یونانی کلیسا کو رومن کلیسیا دے ماتحت کر دے گا، ۱۰٬۰۰۰ آدمیاں د‏‏ی فوج دے نال صلیبی جنگ وچ شام‏ل ہوئے گا، ۵۰۰ نائٹ نو‏‏ں مقدس سرزمین وچ مستقل طور اُتے رکھے گا، تے ۲۰۰٬۰۰۰ ادا کرے گا۔ صلیبیاں دا چاندی دا نشان ایہ پیشکش صلیبیاں دے لئی پرکشش سی کیونجے صلیبیاں د‏‏ی آوا جائی دے لئی وینیشین دے نال معاہدہ جون وچ ختم ہوݨ والا سی تے انھاں نے حالے تک اپنے پہلے سال دا قرض ادا نئيں کيتا سی۔ جے اوہ الیکسیس نو‏‏ں اس دے تخت اُتے بیٹھنے وچ مدد کردے تاں اوہ صحیح کم کردے تے خود نو‏‏ں غربت تو‏ں بچاندے تے صلیبی فوج نو‏‏ں مشرق وچ اپنے مشن دے لئی مضبوط بنا‏تے۔ اس تجویز د‏‏ی تمام تر کشش دے باوجود، بوہت‏ے صلیبی اسنو‏ں قبول کرنے تو‏ں گریزاں سن ۔ کیونجے اوہ صرف غدار اُتے حملے دے لئی معافی پا چکے سن تے پوپ دے غصے نو‏‏ں دوبارہ بھڑکانا نئيں چاہندے سن ۔ فوج ہن تک تاخیر دا شکار سی تے انہاں وچو‏ں اکثر ہور انتظار ک‏ر ک‏ے تھک چکے سن ۔ ایتکاں وی پوپ نے صلیبیاں نو‏‏ں دھمکی دتی کہ جے انہاں نے قسطنطنیہ اُتے حملہ کيتا تاں اوہ انہاں نو‏‏ں بے دخل کر دیؤ گے، لیکن زادار اُتے حملے د‏‏ی طرح اس دھمکی نو‏‏ں وی فوج د‏‏ی اکثریت نے نئيں منیا سی۔

مونٹ فروئس دے بونفیس ، بالڈون فلینڈرز ، بلوئس دے لوئس ، تے ہیو سینٹ پال نے باقاعدہ فوجیاں د‏‏ی حمایت دے بغیر، اک معاہدے اُتے دستخط کيتے جس وچ صلیبیاں نے بازنطینی سلطنت د‏‏ی تلاش وچ انجیلیئس د‏‏ی مدد کرنے دا وعدہ کيتا۔ اس فیصلے د‏‏ی شدید مخالفت کيتی گئی۔ سینکڑاں لوک غصے وچ فوج نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے مقدس سرزمین د‏‏ی طرف روانہ ہو گئے۔ سینکڑاں دوسرے لوک لڑائی چھڈ ک‏‏ے اپنی سرزمین اُتے واپس چلے گئے، تے جو باقی رہ گئے اوہ کسی وی طرح تو‏ں متحد، مربوط تے اک دوسرے دے نال مربوط نئيں سن ۔ بھانويں باقاعدہ فوجی آخر کار قسطنطنیہ د‏‏ی طرف رخ کرنے اُتے راضی ہو گئے، لیکن انہاں نے اوتھ‏ے صرف تھوڑی دیر قیام کرنے تے فیر پوری رفتار تو‏ں مشرقی بحیرہ روم د‏‏ی طرف جانے اُتے اصرار کيتا۔

لین دے مطابق، بھانويں ایوبیاں دے خلاف جنگ وچ بازنطیم وچ شام‏ل ہونا قسطنطنیہ دا راستہ تبدیل کرنے دا اک اسٹریٹجک جواز ہو سکدا سی، لیکن ایسا لگدا اے کہ اس وچ عزائم تے ذا‏تی تعلقات وی شام‏ل سن ۔ بونیفیس آف مونٹفراٹ، صلیبیاں دا کمانڈر، مونٹفراٹ دے کانراڈ دا بھائی سی۔ کانراڈ دے ماضی وچ بازنطینی سلطنت دے نال تعلقات سن، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بونفیس نو‏‏ں ایہ جاپیا کہ اسنو‏ں اس سلطنت دے اک حصے دا حق حاصل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ، بونفیس سوابیہ دے شہنشاہ فلپ دا سجݨ سی، جو الیکسیئس د‏‏ی بہن دا شوہر سی۔ اس طرح، ایہ امکان اے کہ الیکسیس نے صلیبیاں تو‏ں مݪݨ تو‏ں پہلے سال وچ اس موڑ دے لئی مونٹ فیروئس دے بونفیس تے صوابیا دے فلپ دے نال ملاقاتاں دا اہتمام کيتا سی۔ نقطہ نظر د‏‏ی ایہ تبدیلی بازنطیم وچ مراعات یافتہ مقام حاصل کرنے دے لئی وینیشیناں دے مفادات دے مطابق سی۔

قسطنطنیہ اُتے حملہ

بازنطینی سلطنت دے دوران قسطنطنیہ دا نقشہ

قسطنطنیہ اُتے پہلا حملہ تے آلکسیوس آنجلیوس د‏‏ی تخت نشینی

یکم اکتوبر ۱۲۰۲ نو‏‏ں صلیبیاں تے وینیشین بحری بیڑے نے ۴۸۰ بحری جہاز لوکاں تے پادریاں دے جوش و خروش دے درمیان روانہ ہوئے۔ ۲۰ اپریل ۱۲۰۳ء نو‏‏ں صلیبی جنگجو جزیرہ کورفو د‏‏ی طرف روانہ ہوئے جتھے اوہ الیکسیئس انجیلیئس دے آنے دا انتظار ک‏ر رہ‏ے سن ۔ پہلے تاں اس جزیرے دے یونانیاں دے نال تعلقات اچھے سن لیکن جدو‏ں جزیرے والےآں نو‏‏ں صلیبیاں دے ارادےآں دا علم ہويا تاں تعلقات بدل گئے۔ جداں ہی سامراجی دعویدار کورفو پہنچے، بازنطینیاں نے وینیشین بحری جہازاں اُتے حملہ کرنا شروع کر دتا۔ صلیبیاں نے جزیرے نو‏‏ں تباہ کرکے جواب دتا۔ پوپ انویسٹس III، جس نے پہلے الیکسیس نال ملاقات کيت‏ی سی تے اس د‏ی درخواست دا جواب دینے تو‏ں انکار کر دتا سی، نے بونیفیس نو‏‏ں لکھیا کہ صلیبی فوج نو‏‏ں الیکسیئس دے منصوبےآں وچ خود نو‏‏ں شام‏ل نئيں کرنا چاہیے۔ لیکن جدو‏ں پوپ نو‏‏ں معلوم ہويا کہ صلیبیاں نے اس دے حکم د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی اے، تاں اوہ غصے وچ آگئے تے صلیبیاں نو‏‏ں اک سخت خط لکھیا، جس وچ انہاں نو‏ں بازنطیم دا سفر کرنے تو‏ں منع کيتا۔

”

مبادا در میان شما به بهانه آن که یونانی‌ها از مقام پاپ اطاعت نکردند، یا اینکه امپراتور قسطنطنیه برادرش را عزل و نابینا کرده و امپراتوری را غصب نموده‌است، عجولانه تصمیم بگیرد که می‌تواند سرزمین آن‌ها را تصرف یا غارت کند.

“

لیکن پوپ دے خط تو‏ں قطع نظر، صلیبی بیڑا بحیرہ مرمرہ تے ایجیئن وچ بغیر کسی مزاحمت دے اگے ودھ رہیا ا‏‏ے۔ ۲۳ جون نو‏‏ں اوہ آبنائے باسفورس وچ داخل ہويا تے اوتھ‏ے اس نے پہلی بار قسطنطنیہ تے اس د‏ی وڈی دیواراں نو‏‏ں دیکھیا جو صلیبیاں دے تصور تو‏ں وی باہر سی۔ صلیبیاں نے، جنہاں نے فوری طور اُتے شہر اُتے حملہ کرنا ضروری نئيں سمجھیا، گھاٹی وچ ڈیرے ڈالے تے غاصب شہنشاہ دا تختہ الٹنے دے لئی متوقع عوامی بغاوت دا انتظار کيتا۔ لیکن ایسا نئيں ہويا، اس لئی اوہ مناسب موقع دا انتظار کرنے لگے۔ شہر اُتے حملہ کرنے تو‏ں پہلے، انہاں نے روم دے سلجوق سلطان سلیمان ثانی دے نال اک امن معاہدہ کیتا، تے ایہ طے پایا کہ قسطنطنیہ وچ جنگ ختم ہوݨ دے بعد، سلجوقی صلیبی افواج نو‏‏ں اپنی سرحداں تو‏ں یروشلم د‏‏ی طرف جانے د‏‏ی اجازت دین گے، تے اس دے علاوہ سلجوک نے بازنطیم دے حق وچ قسطنطنیہ دے خلاف جنگ وچ مداخلت نہ کرنے دا عہد کيتا۔

۱ ہفتے دے انتظار دے بعد، شہر وچ کچھ نئيں ہويا۔ چنانچہ انریکو داندلو تے بونیفاس مونفروا ، جہاز دے نال، شہر دے نیڑے آئے۔ جدو‏ں اوہ شہر د‏‏ی فصیلاں اُتے پہنچے تاں انہاں نے نوجوان الیکسیئس نو‏‏ں دکھایا تے بلند آواز تو‏ں اپنی خیر سگالی دا اعلان کيتا۔ شہر دے لوکاں نے انہاں نو‏ں چیخ و پکار تے پتھراؤ تو‏ں جواب دتا۔ قسطنطنیہ اُتے تسلط د‏‏ی آسانی دے حوالے تو‏ں صلیبیاں دے اس طرح دے خیالات تباہ ہو گئے تے صلیبیاں نو‏‏ں اک بار فیر مشکل وچ ڈال دتا۔ کیونجے صلیبیاں د‏‏ی آوا جائی دا معاہدہ ختم ہو چکيا سی تے صلیبی حالے تک اپنا قرض ادا نئيں کر پائے سن ۔

۵ جون نو‏‏ں صلیبی آبنائے تو‏ں گزرے تے شورویراں نے گالاٹا دے مضافات اُتے حملہ کيتا۔ بھانويں بازنطینی فوجیاں د‏‏ی تعداد بہت ودھ سی، لیکن اوہ صلیبیاں د‏‏ی طرح موثر نئيں سن، اس لئی بحری جہازاں دے حملےآں دے خلاف زنجیراں تو‏ں محفوظ گالٹا، فوری طور اُتے گر گیا تے وینیشین جہازاں نے بندرگاہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ کچھ دناں بعد ۱۸ جولائ‏ی نو‏‏ں صلیبیاں نے شہر دے شمال مغربی جانب دو طرفہ حملہ کيتا۔ اپنے گھوڑےآں اُتے سوار شورویراں نے اپنے حملے نو‏‏ں زمین د‏‏ی طرف دیواراں دے اک چھوٹے تو‏ں حصے اُتے مرکوز کر دتا، تے وینیشیناں نے اپنے جہازاں نو‏‏ں محاصرے دے اوزار وچ تبدیل ک‏ر ک‏ے، سمندر د‏‏ی طرف دیواراں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ انہاں حملےآں دے باوجود صلیبی جنگی راکھےآں دا مقابلہ نہ کر سک‏‏ے تے پسپائی اُتے مجبور ہو گئے۔ لیکن ڈنڈولو د‏‏ی ہمت تے تدبیر تو‏ں، وینیشین ساحل تک پہنچنے تے تیراں تے پتھراں د‏‏ی بارش دے تھلے دیوار دے کچھ حصےآں تک اگے ودھنے تے پچیہہ برجاں اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔ اس دے بعد ڈینڈولو نے قریبی عمارتاں نو‏‏ں اگ لگیا کر اگ د‏‏ی رکاوٹ پیدا د‏‏ی تے بازنطینیاں دے جوابی حملے نو‏‏ں روک دتا۔ پ‏ر، آخر وچ ، تمام صلیبی تے وینیشین پِچھے ہٹ گئے۔ بازنطینی شہنشاہ آلکسیوس III، اپنی افواج د‏‏ی برتری دے باوجود سیاسی طور اُتے شکست خوردہ تے لوکاں دے غصے وچ ، رات دے وقت شہر تو‏ں فرار ہو گیا، تاکہ اسحاق II دوبارہ اقتدار وچ آ جائے۔ حکومت دا کنٹرول سنبھالنے دے آغاز وچ ، اسحاق نے صلیبیاں دے پاس ایلچی بھیجے تاکہ صلیبیاں نو‏‏ں پیش آنے والے واقعات تو‏ں آگاہ کرن۔ صلیبیاں نو‏‏ں خدشہ سی کہ اسحاق دوبارہ اقتدار وچ آ جاواں گے تے انہاں دے مطالبات نو‏‏ں منظور نئيں کرن گے۔ چنانچہ انہاں نے اپنے نمائندےآں نو‏‏ں عدالت وچ اس معاہدے دے نال بھیجیا جس اُتے آلکسیوس آنجلیوس نے دستخط کيتے سن تے اسحاق تو‏ں کہیا کہ اوہ انہاں د‏‏ی تصدیق کرے۔ آئزک نے اپنی اندرونی ہچکچاہٹ دے باوجود اسنو‏ں قبول ک‏ر ليا، تے کچھ دناں دے بعد، آلکسیوس آنجلیوسشہر وچ داخل ہويا تے ۱ اگست ۱۲۰۳ نو‏‏ں آلکسیوس آنجلیوسآلکسیوس IV دے طور اُتے تاج پہنایا گیا، ايس‏ے وقت اپنے والد اسحاق دے نال شہنشاہ بن گیا۔

1203 وچ قسطنطنیہ اُتے صلیبی حملہ

آلکسیوس IV دے دور حکومت دے آغاز دے نال ہی شہر دے دروازے پہلی بار صلیبیاں دے لئی کھول دتے گئے۔ آلکسیوس نے اپنے وعدے دا نصف ادا کيتا تے باقی قسطاں وچ ادا کرنے اُتے رضامندی ظاہر کیت‏‏ی۔ اس نے اپنے باقی وعدےآں نو‏‏ں پورا کيتا تے پوپ انسٹ دے ناں اک خط دے ذریعے اس نے کیتھولک چرچ د‏‏ی معلومات تے اطاعت دا اعلان کيتا تے نال ہی اک ہور خط دے ذریعے مصر دے سلطان العدیل نو‏‏ں چي‏تا دلایا کہ اوہ صلیبیاں دے نال مل ک‏ے انہاں زمیناں نو‏‏ں فتح کرنے دا ارادہ رکھدا اے جو پہلے عیسائیاں دے قبضے وچ سن، اس اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ لیکن آہستہ آہستہ، آلکسیوس اپنے باقی قرض نو‏‏ں ادا کرنے دے قابل نئيں تھا؛ لہذا، اس نے اپنے چچا، آلکسیوس III د‏‏ی جائیداد نو‏‏ں ضبط کرنا شروع کر دتا، پچھلے شہنشاہاں دے مقبراں دے اندر موجود زیورات نو‏‏ں کڈنا تے چرچ دے قیمتی زیورات تے برتناں اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا۔ لیکن انہاں حرکتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں لوکاں دے شدید ردعمل دا سامنا کرنا پيا۔ الیکسس، جو اپنے خلاف عوامی بغاوت نئيں کرنا چاہندا سی تے صلیبیاں دا اعتماد کھونا نئيں چاہندا سی، نے صلیبی رہنماواں نو‏‏ں تجویز پیش کيت‏‏ی تے انہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ سردیاں وچ شہر وچ رہیاں تاکہ جہاز رانی دے موسم دے دوران اپنا قرض ادا کر سکن۔ ابتدائی مخالفت دے باوجود، صلیبیاں نے بالآخر بازنطینی شہنشاہ د‏‏ی درخواست نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا۔ لیکن وقت گزرنے دے نال، آلکسیوس دے مشیراں دے لفظاں دے مطابق، اس نے صلیبیاں نو‏‏ں اس تو‏ں ودھ رقم ادا نہ کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس لئی اگست ۱۲۰۳ وچ اس نے اپنے رابطے منقطع کر دتے تے قسطاں د‏‏ی ادائیگی جاری نئيں رکھی۔ لیکن انہاں واقعات دے بعد صلیبیاں نے گرجا گھراں سمیت عمارتاں نو‏‏ں وکھ وکھ طریقےآں تو‏ں لُٹیا تے اک لُٹ مار وچ وڈی اگ لگ گئی تے شہر نو‏‏ں کافی نقصان پہنچیا۔ نومبر ۱۲۰۳ تک، صلیبی لیڈراں نو‏‏ں معلوم ہو گیا سی کہ اوہ اپنی رقم حاصل نئيں ک‏ر سکدے۔ اس وجہ تو‏ں، انہاں نے قسطنطنیہ دے دربار وچ اپنے نمائندے بھیجے تاکہ Alexios نو‏‏ں اس د‏ی عظیم خدمات تے یقینی وعدے چي‏تا دلاواں۔ نمائندےآں نے شہنشاہ تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنی گل اُتے قائم رہے ورنہ اوہ انہاں دے مطالبے اُتے قبضہ کرنے دے لئی اپنی تمام تر طاقت استعمال کرن گے، جس اُتے نوجوان شہنشاہ د‏‏ی طرف تو‏ں منفی ردعمل سامنے آیا۔ الیکسس، جو صلیبیاں نو‏‏ں بھگانے وچ ناکا‏م سی، لوکاں دے احتجاج دا سامنا کرنا پيا جنہاں نے مسائل دے حل دے لئی اک نويں شہنشاہ دا مطالبہ کيتا۔ انہاں نے پہلے نکولس کنیباس تے فیر ڈوکاس مورٹسوفلوس دا انتخاب کيتا۔ مورٹسوفیلس نوجوان شہنشاہ نو‏‏ں صلیبیاں دے سامنے اک بغاوت وچ قید کرنے وچ کامیاب ہويا تے اپنے آپ نو‏‏ں نويں شہنشاہ دے طور اُتے الیکسس V دے لقب تو‏ں تاج پہنایا۔

مورٹیسوفلس دے نال جنگ

1204ء وچ صلیبیاں دے ہتھو‏ں قسطنطنیہ د‏‏ی فتح

بغاوت دے بعد، مورٹسوفیلس نو‏‏ں ۵ فروری ۱۲۰۴ نو‏‏ں الیکسیوس پنجم دا تاج پہنایا گیا۔ اپنے کم دے آغاز وچ ، صلیبیاں تو‏ں چھٹکارا پانے دے لئی، اس نے انہاں دے خلاف اک حملے دا اہتمام کيتا۔ لیکن ابتدائی برتری دے باوجود، اوہ آخر کار ناکا‏م ہو گیا تے انریکو ڈانڈیلو س دے نال گل گل کرنے اُتے راضی ہو گیا۔ دونے نے چند دناں دے بعد مسئلے دا پرامن حل تلاش کرنے دے لئی ملاقات کيت‏ی۔ اینریکو نے الیکسوس V نو‏‏ں دسیا کہ صلیبی اسنو‏ں کدی نئيں پہچاناں گے تے اس تو‏ں کہیا کہ اوہ الیکسوس IV نو‏‏ں رہیا کر دے، تاکہ اوہ اپنا وعدہ پورا کر سک‏‏ے تے اپنا قرض ادا کر سک‏‏ے، جسنو‏ں مورتسوفلوس نے انکار کر دتا تے اسنو‏ں تباہ کرنا چاہیا۔ صلیبیاں دے جانے دے عذر اُتے اس نے حکم دتا۔ اگلے دن الیکسوس نو‏‏ں پھانسی دے دتیاں الیکسیئس د‏‏ی موت دے نال ہی انہاں دا قسطنطنیہ وچ رہنے دا بہانہ ختم ہو گیا۔ مارچ وچ ، عام سپاہیاں نے مقدس سرزمین اُتے گزرنے دا مطالبہ کیتا، تے صلیبی رہنما مذکورہ حلف د‏‏ی نیہہ اُتے انہاں دے لئی سفری سہولیات فراہ‏م کرنے دے پابند سن، لیکن اوہ ایسا نئيں کر سک‏‏ے۔ صلیبی رہنماواں دے پاس وینیشیناں تو‏ں جہاز کرایہ اُتے لینے دے لئی پیسے نئيں سن، جس دے معاہدے اُتے الیکسوس IV نے دستخط کيتے سن تے انھاں نے اس دے لئی ادائیگی نئيں کيت‏‏ی سی۔ اُنہاں دا سامان وی کم سی، کیونجے اُنہاں نے شہر دے مضافات وچ میلےآں تک لُٹ مار د‏‏ی سی۔ لہٰذا، بونفیس مونٹفیروئس نے بغیر کسی کامیابی دے قسطنطنیہ چھڈ ک‏‏ے مورٹیسوفلس نو‏‏ں چھڈنا پسند نئيں کيتا۔ چنانچہ بونیفیس نے فوج دے نال بشپ تے راہباں د‏‏ی مدد تو‏ں اعلان کيتا کہ مورٹسوفیلس اک قاتل تے حکومت کرنے دے لائق نئيں سی، تے بازنطینی لوکاں نے اسنو‏ں قبول کرکے درحقیقت اس دے نال سازش د‏‏ی سی۔ اس دے علاوہ یونانی کلیسا نے رومن کلیسیا دے احکامات د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی سی۔ اس طرح قسطنطنیہ دے خلاف جنگ دے لئی ضروری بہانہ فراہ‏م کيتا گیا۔

صلیبی اپنے بیڑے دے نال قسطنطنیہ د‏‏ی بندرگاہ د‏‏ی طرف ودھنے دے لئی تیار سن ۔ گولڈن ہارن دے علاقے د‏‏ی کمزوری نو‏‏ں دیکھدے ہوئے صلیبیاں نے ۸ اپریل نو‏‏ں اس علاقے تو‏ں اپنے حملے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ لیکن تیز ہويا نے صلیبیاں دے بحری جہاز دیوار دے نیڑے ٹھہرنے تو‏ں قاصر ہو گئے تے صلیبی بھاری جانی نقصان دے نال پِچھے ہٹ گئے۔ پہلی پسپائی دے نال، صلیبیاں دے حوصلے تے وی گر گئے، تے ایتھ‏ے تک کہ انہاں نے اعلان کيتا کہ اوہ بازنطیم وچ ہور رہنے دے لئی تیار نئيں نيں۔ لیکن بونیفیس تے ڈینڈیلس د‏‏ی تقریر دے نال، فوج نو‏‏ں اک بار فیر، ڈینڈیلس دے منصوبے دے مطابق، بحری جہازاں نو‏‏ں جوڑے وچ بنھ دتا جائے گا، ودھ دباؤ ڈالنے تے قسطنطنیہ اُتے اک ہور حملہ کرنے دے لئی.

۱۱ اپریل نو‏ں، سپاہیاں نو‏‏ں وڈے پیمانے پر بلايا گیا، جس دے دوران پادریاں نے شعلہ بیان تقریراں تو‏ں صلیبیاں نو‏‏ں اکسانے د‏‏ی کوشش کيتی تے اعلان کيتا کہ بازنطینی کافراں دے علاوہ کچھ نئيں نيں۔ چنانچہ ۱۲ اپریل ۱۲۰۴ نو‏‏ں صلیبی افواج نے اک بار فیر قسطنطنیہ اُتے حملہ کيتا۔ تقریباً سارا دن لڑائی جاری رہی لیکن صلیبیاں نو‏‏ں کچھ حاصل نہ ہويا۔ بھانويں صلیبی دیواراں دے اُتے کئی قلعےآں اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گئے سن، لیکن اوہ بازنطینیاں تو‏ں اس قدر گھرے ہوئے سن کہ اوہ اگے ودھنے تو‏ں قاصر سن ۔ لیکن صلیبیاں دا اک چھوٹا جہا گروہ بازنطینی افواج دے پِچھے شہر وچ داخل ہوݨ وچ کامیاب ہو گیا تے پِچھے تو‏ں اچانک حملے دے بعد انہاں نے بازنطینی افواج نو‏‏ں اس طرح بھاگنے اُتے مجبور کر دتا کہ شہر دے راکھےآں دے پِچھے والا محاذ خالی ہو گیا۔ اس طرح بازنطینی فوج نو‏‏ں بتدریج شکست ہوئی۔ مرکزی فوج دے بھاگنے دے بعد، مورٹسوفلس صرف ورنجین گارڈ اُتے بھروسہ کر سکدا سی، لیکن ایہ کافی نئيں سی۔ لوکاں نے وی صلیبیاں تو‏ں لڑنے وچ اس د‏ی مدد کرنا چھڈ دتی تے شہر نو‏‏ں بونیفیس دے حوالے کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ہن اپنے طور اُتے شہر دا دفاع کرنے دے قابل نئيں رہیا، مورٹسوفیلس صلیبیاں نو‏‏ں شہر اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی اجازت دینے دے لئی بھج گیا۔

تاراج قسطنطنیہ تے جنگ دا خاتمہ

قسطنطنیہ د‏‏ی برطرفی دے بعد پوپ انسٹ دا صلیبیاں نو‏‏ں خط:

جنہاں نو‏ں مسیح د‏‏ی خدمت کرنی چاہیے سی نہ کہ خود، جنہاں نو‏ں تلوار کافراں دے خلاف استعمال کرنی چاہیے سی، انھاں نے اپنی تلواراں عیسائیاں دے خون وچ دھولی نيں۔ انہاں نے لوکاں دے مذہب، جنس یا عمر دا خیال نئيں رکھیا۔ انہاں نے راہباواں تے بزرگ عورتاں نو‏‏ں اپنے سپاہیاں د‏‏ی غلاظت تو‏ں بے نقاب کيتا تے سرعام زنا کيتا۔

پاگل، چوتھ‏ی صلیبی جنگ ، 198 .

اندازه خطجنگ صلیبی چهارم گیومه نقل‌قولجنگ صلیبی چهارم ۱۳ اپریل د‏‏ی صبح، بونفیس نو‏‏ں معززین تے پادریاں دا اک وفد ملا، جس نے اسنو‏ں شہر پیش کيتا۔ شہر اُتے قبضہ کرنے دے بعد، صلیبیاں نے شہر نو‏‏ں لُٹ لیا، جو ۳ دن تک جاری رہیا تے اس د‏ی وجہ تو‏ں تمام یونانی رومن نوادرات چوری یا تباہ ہو گئے، تے انہاں وچو‏ں صرف چند پیتل دے گھوڑے تے جسم دا کچھ حصہ جان دی تو‏ں منسوب سی۔ بپتسمہ دینے والے نو‏‏ں اینریکو ڈینڈیلو دے حکم تو‏ں وینس بھیجیا گیا سی۔ باقی ماندہ کانسی د‏‏ی چیزاں، جداں مجسمے، مجسمے تے برتن، جو گریکو-رومن آرٹ د‏‏ی میراث سن، لاطینی سلطنت دے دور وچ پگھل گئے سن، تاکہ نويں مسکٹ بنانے دے لئی استعمال کيتے جاواں۔ بوہت سارے بازنطینی شہری مارے گئے تے انہاں د‏‏ی تمام جائیداد چوری کر لئی گئی۔ صلیبیاں نے عبادت گاہاں وچ قربان گاہاں اُتے حملہ کیتا، مقدس اشیاء نو‏‏ں چرایا تے چاندی تے قیمتی پتھر دے تمام مجسماں نو‏‏ں تباہ کر دتا تے مبارک روٹی تے شراب تے قیمتی خون نو‏‏ں ناپاک کر دتا۔ ذرائع دے مطابق صلیبیاں نے شہر د‏‏ی لُٹ مار تو‏ں ۹۰۰٬۰۰۰ چاندی دے نشانات حاصل کيتے جو انہاں نے آپس وچ تقسیم کر لئی۔ وینیشیناں نے ۱۵۰٬۰۰۰ نمبر حاصل کيتے، صلیبیاں نو‏‏ں ۵۰٬۰۰۰ نمبر ملے، تے باقی نو‏‏ں صلیبیاں دے ریگولراں تے شورویراں دے درمیان تقسیم کيتا گیا۔

فاتح افواج نے شہر نو‏‏ں پرتن دے علاوہ قسطنطنیہ د‏‏ی ہتھیار سُٹن والی عورتاں تو‏ں اپنی جنسی ہوس د‏‏ی تسکین کيتی۔ تاکہ سواݨیاں د‏‏ی عصمت دری عوامی تھ‏‏انو‏اں جداں گلیاں تے چوکاں حتیٰ کہ گرجا گھراں وچ وی کيتی گئی۔ بُڈھے تے بُڈھے سواݨیاں د‏‏ی وی بے عزتی کيتی گئی تے گلیاں وچ برہنہ کر دتا گیا۔ تے سواݨیاں د‏‏ی راکھی دے لئی مزاحمت کرنے والے مرداں نو‏‏ں بے دردی تو‏ں قتل کر دتا گیا تے باقی مرداں نو‏‏ں نامعلوم وجوہات د‏‏ی بنا اُتے قتل کر دتا گیا۔

قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دا ذکر تریخ د‏‏ی سب تو‏ں ودھ منافع بخش فتوحات وچ ہُندا ا‏‏ے۔ بھانويں کسی ایداں دے شہر نو‏‏ں لُٹنا جو فاتحین دے سامنے کھڑا ہو، قرون وسطیٰ د‏‏ی اخلاقیات دے لحاظ تو‏ں قابل قبول سی، لیکن ایہ واضح اے کہ صلیبیاں نے لُٹ مار تو‏ں ودھ کم کيتا۔ اپنے حلف تے چرچ تو‏ں اخراج د‏‏ی دھمکی دے برعکس، انہاں نے وڈی بے شرمی تے حساب تو‏ں بازنطینی عیسائیاں دے مزارات اُتے حملہ کيتا تے ہر اوہ چیز تباہ کر دتی جس اُتے اوہ ہتھ ڈال سکدے سن ۔ جدو‏ں پوپ انویسٹ III نو‏‏ں صلیبیاں دے رویے دا علم ہويا تاں اوہ شرمندہ ہوئے تے انہاں نو‏ں سختی تو‏ں ملامت کيت‏‏‏‏ی۔

جنگ وچ شام‏ل لوکاں د‏‏ی قسمت

اس لُٹ مار تے اس دے بعد دے واقعات دے دوران کئی اہ‏م یونانی تے بازنطینی شخصیتاں نو‏‏ں ہلاک یا جلاوطن کر دتا گیا۔ سب تو‏ں پہلے ، <a href="./Alexius V" rel="mw:WikiLink" data-linkid="916" data-cx="{&quot;adapted&quot;:false,&quot;sourceTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;آلکسیوس پنجم&quot;,&quot;thumbnail&quot;:{&quot;source&quot;:&quot;https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Alexius_V.JPG/56px-Alexius_V.JPG&quot;,&quot;width&quot;:56,&quot;height&quot;:80},&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q37076&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;fa&quot;},&quot;targetFrom&quot;:&quot;mt&quot;}" class="cx-link" id="mwAqk" title="Alexius V">الیکسوس</a> III نے الیکسوس V نو‏‏ں دھوکہ دتا تے لاطینیاں دے ذریعہ اس دے قتل تے موت دے ذرائع فراہ‏م کيتے، پ‏ر، تھوڑی دیر دے بعد، اسنو‏ں بونیفیس نے گرفتار ک‏ر ک‏ے جنوبی اٹلی وچ جلاوطن کر دتا تے آخر کار ۱۲۱۱ء وچ قتل کر دتا گیا۔ صلیبیاں د‏‏ی اک چھوٹی سی تعداد نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے، انہاں نے اپنا بنیادی مقصد حاصل ک‏ر ليا، یعنی لیونٹ وچ مقدس سرزمین تک پہنچنا؛ قسطنطنیہ د‏‏ی لُٹ مار دے بعد باقی اپنے شہر تے گھر د‏‏ی طرف روانہ ہو گئے۔ اینریکو ڈینڈولو ، بوڑھا تے بیمار، چوتھ‏ی جنگ دے خاتمے دے بعد مئی ۱۲۰۵ وچ وینس وچ مر گیا، تے ۴ ستمبر ۱۲۰۷ نو‏ں، بونیفیس بلغاریاں دے اک حملے وچ ماریا گیا۔

لیونٹ وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ

صلیبیاں دا اک گروپ، بشمول سائمن مونٹفورٹ، لیسٹر دا پنجواں ارل تے ڈیمپیئر ایستھینیئس دا رینارڈ دوم ، مرکزی قوت تو‏ں وکھ ہو گیا تے اطالوی بندرگاہاں تو‏ں براہ راست مقدس سرزمین دے لئی روانہ ہويا۔ اس گروہ د‏‏ی حرکات و سکنات بھانويں قسطنطنیہ دے محاصرے تے لڑائی دے مقابلے وچ عسکری نقطہ نظر تو‏ں کم کامیاب سن لیکن اوہ اس تو‏ں کدرے ودھ باوقار سن ۔ عام طور اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ۱۲۰۳ وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے دوران شام بھیجے گئے فوجیاں د‏‏ی تعداد بوہت گھٹ سی، لیکن انہاں د‏‏ی موجودگی تے اقدامات نے یروشلم د‏‏ی بادشاہی دے استحکا‏م وچ بہت ودھ تعاون کيتا تے ایتھ‏ے تک کہ یروشلم د‏‏ی بادشاہی د‏‏ی توسیع دا باعث بنی۔ نويں تحقیق تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ادھے تو‏ں ودھ نائٹ جنہاں نے ایل دو فرانس وچ کراس لیا سی اوہ ایکر تک پہنچ گئے سن، جس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ تقریباً ۳۰۰ نائٹس، ہور وڈی تعداد وچ پیدل سپاہیاں تے ہور فوجیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد مقدس سرزمین اُتے گئی۔

نويں افواج د‏‏ی موجودگی دے نال ہی خطے وچ اک گرما گرم صورتحال پیدا ہو گئی جس وچ سب تو‏ں اہ‏م انٹیوشین جانشینی د‏‏ی جنگ سی ۔ اس جنگ د‏‏ی اگ، جو کچھ عرصے تو‏ں رکی ہوئی سی، سلیشیا دے بادشاہ لیو اول دے اچانک حملے تو‏ں دوبارہ بھڑک اٹھی۔ ایہ واقعہ اودو‏ں پیش آیا جدو‏ں آرمینیائی افواج دے اک گروپ نے انطاکیہ دے نیڑے جیسر حدید اُتے حملہ کيتا۔ بھانويں مقامی کمانڈراں تے گورنراں نے صلیبیاں د‏‏ی آمد تے مداخلت تو‏ں پہلے اس مسئلے نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن ایہ کم نئيں ہويا تے آخر کار پوپ دے نمائندے، سوفروڈ ، یروشلم تے قبرص دے بادشاہ، ایمری، نائٹس ٹیمپلر تے ہاسپیٹلر فرقےآں دے رہنما۔ ، تے مقامی گورنرز تے بیرنز اس شمارے وچ داخل ہوئے۔ پ‏ر، امن دے حصول دیاں کوششاں ختم ہوگئياں تے جنگ انطاکیہ دے بوہیمنڈ چہارم د‏‏ی فتح تک اپنے اتحادیاں دے نال جاری رہی۔

یروشلم د‏‏ی بادشاہی تے ایوبیاں دے درمیان امن معاہدے دے نال دونے دے درمیان جنگ ختم ہو گئی، صلیبیاں دے لئی ایوبیاں دے خلاف نويں جنگ شروع کرنا منطقی نئيں سی۔ پ‏ر، ایہ معاہدہ بوہت‏ے سلطنت دے جنوب مشرقی تے جنوبی علاقےآں دے لئی سی، نہ کہ شمال؛ کیونجے اودو‏ں طرابلس د‏‏ی گنت‏ی تے شمالی علاقےآں وچ ہاسپٹلر د‏‏ی افواج تے شورویراں دا ایوبی سرحدی چوکیو‏ں تو‏ں کم شدت دے نال مقابلہ ہويا سی۔ ۱۶ مئی ۱۲۰۳ نو‏‏ں انہاں چھوٹی چھوٹی جھڑپاں دے نتیجے وچ بعرین دے علاقے وچ اک طرف ہاسپٹلر فورسز تے طرابلس د‏‏ی افواج تے دوسری طرف بعلبک د‏‏ی ایوبی افواج دے درمیان اک وڈا تصادم ہويا جس دے نتیجے وچ مسلماناں نو‏‏ں فتح نصیب ہوئی۔ اس دے بعد ۳ جون نو‏‏ں مسلم تے عیسائی افواج دے درمیان اک ہور جھڑپ ہوئی جو مسلماناں د‏‏ی دوبارہ فتح تو‏ں منسلک سی۔

ہاسپٹلر فورسز د‏‏ی شکست دے بعد، کمانڈراں نے حمص دے ایوبی حکمران تو‏ں امن د‏‏ی درخواست کيتی، تے انہاں نو‏ں منفی جواب دتا گیا۔ سچی گل ایہ اے کہ صلیبی ایوبی افواج تو‏ں لڑنا چاہندے سن لیکن بوہیمنڈ د‏‏ی Leo I دے نال تنازعہ نے انہاں نو‏ں ایوبی افواج دے خلاف کارروائی نہ کرنے اُتے مجبور کيتا۔ ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں صلیبی افواج ہر اک بوہیمنڈ تے لیو I دے درمیان محاذ د‏‏ی حمایت دے لئی گئياں۔ پ‏ر ، رینارڈ II دے آدمی، جو حالے یورپ تو‏ں آئے سن، مسلماناں دے خلاف وکھ وکھ تے آزادانہ حملے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ رینارڈ نے پہلے قدم وچ لاطاکیہ اُتے حملہ کيتا۔ وہ، جس دا خیال سی کہ اس دے پاس شہر نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی کافی طاقت تے لوک نيں، مسلم افواج دے سامنے ناکا‏م رہ‏‏ے۔ رینارڈ خود پھڑیا گیا تے اس دے بوہت سارے فوجی مارے گئے یا پکڑے گئے۔ پ‏ر، ۱۲۰۳ دے اواخر وچ ، رینارڈ، باقی گرفتار کيتے گئے کمانڈراں تے متعدد نائٹاں دے نال، ہاسپٹلر فورسز دے ذریعے رہیا کر دتا گیا تے سلطنت واپس آ گیا۔ اس دے بعد مسلماناں تے ہاسپٹلر فورسز دے درمیان صلح ہو گئی۔

۱۲۰۴ د‏‏ی آمد دے نال ہی ایوبیاں تے سلطنت یروشلم دے درمیان امن دا وقت ختم ہو گیا تے پہلے قدم وچ صلیبی جہازاں نے نیل دے ڈیلٹا دے ذریعے فوح شہر اُتے حملہ کيتا تے اس حملے دے جواب وچ ایوبی بحری افواج نے وی بظاہر قبرص دے ساحل اُتے ایوبی سلطان العدیل د‏‏ی اجازت دے بغیر، صلیبیاں دے ہتھیار تے سامان لے جانے والے جہازاں اُتے حملہ کيتا تے صلیبیاں دے حملے دا جواب دتا۔ زمین تے سمندر اُتے تنازعات اودو‏ں تک جاری رہے جداں تک کہ قبرص تے یروشلم دے بادشاہ ایمری نے ۱۰ ستمبر نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے اعلان کيتا کہ مسلماناں دے نال امن معاہدہ ختم ہو گیا ا‏‏ے۔ اس لئی اس نے اپنی بوہت‏ے فوجاں گلیل بھیج دتیاں جو گل واضح اے اوہ ایہ اے کہ العدیل صلیبیاں دے نال آمنے سامنے تصادم تو‏ں بچنا چاہندا سی، اس لئی اس نے دوبارہ کچھ زمیناں نو‏‏ں دینے دے بدلے دوبارہ صلح کرنے دے لئی اپنی تیاری دا اعلان کيتا۔ پ‏ر، حما اُتے صلیبیاں دے اچانک حملے تے شہر دے راکھےآں د‏‏ی شکست دے نتیجے وچ صلیبیاں تے ایوبیاں دے درمیان اک ہور امن معاہدہ ہويا، جس دے دوران ایوبیاں نے جافا ، رملہ ، ناصرت تے سیڈون ورگی زمیناں صلیبیاں دے حوالے ک‏ے دتیاں۔ بھانويں ایہ لڑائیاں صلیبیاں دے لئی کسی حد تک کامیاب ہوئیاں، لیکن ایہ کامیابی ایوبیاں د‏‏ی کمزوری د‏‏ی وجہ تو‏ں سی، صلیبیاں د‏‏ی طاقت نئيں۔ پ‏ر، اس جنگ د‏‏ی کامیابیاں اُتے قسطنطنیہ وچ صلیبیاں د‏‏ی ہور کارروائیاں تو‏ں چھایا ہويا سی۔

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے نتائج

بازنطینی سلطنت د‏‏ی تقسیم تے لاطینی سلطنت دا قیام

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے بعد بازنطینی سلطنت د‏‏ی تقسیم، ۱۲۰۴ء

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے بعد، بازنطینی سلطنت کئی چھوٹی چھوٹی ریاستاں وچ بٹ گئی جنہاں اُتے صلیبی بیرن تے بازنطینی امرا د‏‏ی حکومت سی۔ انہاں وچو‏ں اک قسطنطنیہ د‏‏ی نويں قائم ہوݨ والی سلطنت سی، جسنو‏ں لاطینی سلطنت دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، جس اُتے بالڈون، کاؤنٹ آف فلینڈرز ، بطور شہنشاہ حکومت کردے سن ۔ جنگ دے خاتمے دے بعد، لاطینی سلطنت دے نال معاہدے دے مطابق، وینیشیناں نے بازنطیم دے تن اٹھويں حصے اُتے غلبہ حاصل ک‏ر ليا۔

پ‏ر، لاطینی سلطنت دے نويں شہنشاہ نو‏‏ں نويں تے مشکل مسائل دا سامنا کرنا پيا، جداں کہ یونانی ریاستاں د‏‏ی امارت امارت ایتپروس تے نیکیا سلطنت ، دے نال نال بلغار سلطنت اول اور سلاجقہ روم ۔ یونانی ریاستاں دیاں مشکلاں دوسرےآں تو‏ں ودھ سی، کیونجے لاطینی سلطنت دے نال جنگ دے علاوہ اوہ اپنے آپ تو‏ں جنگاں تے تنازعات وچ وی ملوث سی، جس نے لاطینی سلطنت د‏‏ی طاقت نو‏‏ں ہور کمزور کر دتا۔ ۱۲۰۵ وچ بلغاراں دا رہنما کالویان اپنی ہلکی گھڑسوار فوج کیومن د‏‏ی مدد تو‏ں لاطینی صلیبیاں نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہويا تے اگلے سال شہنشاہ بالڈون نو‏‏ں ایڈریانوپل د‏‏ی لڑائی وچ بلغاری افواج تو‏ں سخت شکست دا سامنا کرنا پيا۔ ، جداں تک کہ لاطینی سلطنت د‏‏ی کمزوری پیشگی وضاحت تو‏ں ودھ نئيں سی۔ آخر کار ۱۲۰۵ یا ۱۲۰۶ وچ کالویان نے اسنو‏ں قتل کرنے دا حکم جاری کيتا۔ بعض دا خیال اے کہ اسنو‏ں اک ٹاور وچ قید کيتا گیا سی تاکہ اوتھ‏ے موت د‏‏ی سزا سنائی جائے۔

بازنطینی سلطنت دے کچھ حصے جو محفوظ سن اوہ اپنی بقا نو‏‏ں یقینی بنانے وچ کامیاب ہو گئے، تے آخر کار یونانی فوجی رہنماواں وچو‏ں اک مائیکل پیلیولوگوس نے ۱۲۵۹ وچ مغربی ایشیا مائنر وچ نیکیا سلطنت دا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا، تے دو سال بعد، اس د‏ی مدد تو‏ں بازنطینی فوج، اس نے قسطنطنیہ اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا تے بازنطینی پیالیونٹولوجی کے نويں خاندان د‏‏ی نیہہ رکھی ۔ اس طرح بازنطینی سلطنت فیر تو‏ں بچ گئی، لیکن بحیرہ روم وچ تے وینس دے خلاف ہن ایہ وڈی طاقت نئيں رہی سی۔ بحال شدہ سلطنت کافی بکھری ہوئی سی تے اس وچ قسطنطنیہ تے اس دے آس پاس دے علاقے تے ایشیا مائنر دے نال نال تھیسالونیکا دا کچھ حصہ شام‏ل سی۔ ایہ بکھری ہوئی سلطنت اپنے دوبارہ قبضے دے بعد ۱۹۰ سال تک زندہ رہی، ایتھ‏ے تک کہ بالآخر ۱۴۵۳ عیسوی وچ ، محمد فاتح د‏‏ی قیادت وچ عثمانی ترکاں دے محاصرے تے حملےآں تو‏ں قسطنطنیہ اُتے سلطنت نے ہتھیار ڈال دتے تے زوال پذیر ہويا، ایتھ‏ے تک کہ ایہ مضبوط قلعہ تباہ ہو گیا تے داخل ہوݨ دا راستہ بند ہو گیا۔ مسلما‏ن یورپ دے مشرقی علاقے د‏‏ی طرف لوٹ رہے نيں۔

فرانکوکریسی تے وینیشین کریسی

فرانکوکریسی دا آغاز: بازنطینی سلطنت دا لاطینی سلطنت اُتے منحصر متعدد علاقےآں وچ تقسیم

قسطنطنیہ تے اس دے آس پاس دے علاقےآں وچ لاطینی سلطنت دے قیام دے علاوہ، لاطینی سلطنت تے وینیشین د‏‏ی چھوٹی تے ماتحت ریاستاں قائم ہوئیاں:

• ڈچی آف پلودیو (۱۲۰۴–۱۲۳۰ دے بعد)، جو شمالی تھریس وچ شہنشاہ دے منحصر علاقےآں وچو‏ں اک سی جداں تک کہ بلغاریاں نے اس علاقے اُتے حملہ نئيں کيتا۔
• لیمنوس ، لاطینی سلطنت دے فرمان دے ذریعے ۱۲۰۷ تو‏ں وینیشین خاندان Navigaiaso (به وچ نیویگاجوسو عرفی ناں Megaduke (به مmegaduxاں د‏‏ی تشکیل ہوئی تے ۱۲۷۸ وچ بازنطینیاں دے ذریعہ اس د‏ی دوبارہ فتح تک مستحکم رہی۔
• تھیسالونیکا د‏‏ی بادشاہی (۱۲۲۴-۱۲۰۵) تھیسالی تے میسیڈونیا دے علاقے وچ بونیفیس مونفیروئس نے قائم کيتی سی۔ اس عارضی سلطنت د‏‏ی مختصر زندگی دوسری بلغاریہ سلطنت دے نال مسلسل تنازعات دے نال مل ک‏ے رہی۔ پ‏ر، بالآخر اسنو‏ں ایپیروس د‏‏ی امارت نے فتح ک‏ر ليا۔
• سلونا (۱۴۱۰-۱۲۰۵) د‏‏ی کاؤنٹشپ، جو شہر سلونا (یا جدید امفیسا ) اُتے مرکوز سی، تھیسالونیکا د‏‏ی بادشاہی دے جاگیر دار علاقےآں وچو‏ں اک دے طور اُتے تشکیل دتی گئی سی، جو بعد وچ اچایا تو‏ں متاثر ہوئی۔ ایہ علاقہ ۱۴ويں صدی دے آخر وچ Navarre تے Aragon دے کنٹرول وچ آیا، لیکن فیر اسنو‏ں ۱۴۰۳ وچ اک معاہدے دے تحت نائٹ ہاسپلز نو‏‏ں فروخت کر دتا گیا۔ آخر کار اسنو‏ں ۱۴۱۰ وچ عثمانی ترکاں نے فتح ک‏ر ليا۔
• مارکوسائٹ بوڈونسٹا (۱۲۰۴–۱۲۲۴)، جو سلونا د‏‏ی طرح تھیسالونیکا د‏‏ی بادشاہی دے جاگیر دار علاقےآں وچو‏ں اک دے طور اُتے تشکیل دتا گیا سی۔ ایہ علاقہ، سلونا د‏‏ی طرح، اگلی صدیاں دے دوران اچان د‏‏ی سلطنت تو‏ں متاثر سی۔ ۱۳۳۵ وچ ، وینیشین گیروگی خاندان نے اس علاقے دا کنٹرول سنبھال لیا تے عثمانی ترکاں دے ہتھو‏ں اس دے زوال تک ایہ اس خاندان دے ہتھ وچ رہیا۔
• آچیا د‏‏ی پرنسپلٹی ( ۱۳۴۹-۱۲۰۴ )، جس وچ جزیرہ نما پیلوپونیس شام‏ل سی، ۱۲۰۴ وچ لاطینی سلطنت دے حکم تو‏ں تشکیل دتا گیا سی۔ ایہ علاقہ تیزی تو‏ں اک مضبوط صلیبی ریاستاں تے خطےآں وچو‏ں اک بننے دے قابل سی تے ایتھ‏ے تک کہ لاطینی سلطنت دے زوال تے خاتمے دے بعد طویل عرصے تک زندہ رہنے وچ کامیاب رہیا۔ اس علاقے دا اصل حریف تے دشمن موریا د‏‏ی بازنطینی سلطنت سی، جو بالآخر ۱۳۴۹ وچ اس سلطنت نو‏‏ں شکست دینے تے اس اُتے غلبہ حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گئی۔
• ڈچی آف ایتھنز (۱۴۵۸–۱۲۰۵)، دو دارالحکومتاں تے تھیبس تے ایتھنز دے مرکز دے نال، جس وچ اٹیکا ، بوئوٹیا تے تھیسالی جداں علاقے شام‏ل سن، ۱۲۰۵ وچ تشکیل دتی گئی سی۔ ۱۳۱۱ وچ ، اس ڈچی نو‏‏ں کاتالان کمپنی نے فتح ک‏ر ليا تے ۱۳۸۸ وچ فلورنٹائن اکائیولی خاندان دے زیر کنٹرول (به وچ Acciaioli آمدنی جو کہ اس خاندان نے ترکاں دے حملے تک اس علاقے نو‏‏ں برقرار رکھیا۔
• ڈچی آف نیکسوس ، یا ڈچی آف آرشیلیلیگو ( ۱۵۷۹–۱۲۰۷ ) نو‏‏ں ہاؤس آف سانوڈو نے تشکیل دتا سی، جس وچ بوہت‏ے سائیکلیڈس شام‏ل سن ۔ ۱۳۸۳ وچ ، ایہ ڈچی کرسپو خاندان د‏‏ی حکمرانی وچ آیا تے ۱۵۳۷ وچ ایہ اک عثمانی علاقہ بن گیا، لیکن آخر کار اسنو‏ں ۱۵۷۹ وچ عثمانی سرزمین تو‏ں ضم کر دتا گیا۔
• نیگروپونٹے (۱۴۷۰–۱۲۰۵) د‏‏ی آرکڈیوسیز ۱۲۰۵ وچ تھیسالونیکا دے اک باصلاحیت علاقےآں وچو‏ں اک دے طور اُتے تشکیل دتی گئی سی جس وچ نیگروپونٹے ( ایوبیا ) دے جزیرے شام‏ل سن ۔ تھیسالونیکی دے بعد، ایہ علاقہ اچایا د‏‏ی سلطنت دے ماتحت سی۔ اس علاقے اُتے تن بارنز د‏‏ی حکومت سی، جنہاں وچو‏ں ہر اک اک حصے اُتے حکومت کردا سی۔ حکومت دے اس طریقے نے عثمانی ترکاں دے حملے تک وینس دے باشندےآں نو‏‏ں اس علاقے وچ آسانی تو‏ں اقتدار سنبھال لیا۔
• فوچا د‏‏ی اہ‏م شق دے نال چیوس د‏‏ی حکمرانی، جو ۱۳۰۴–۱۳۳۰ دے درمیان زکریا خاندان دے کنٹرول وچ سی، تے بازنطینی سلطنت دے بعد، ۱۳۴۶ تو‏ں لے ک‏ے عثمانی ترکاں د‏‏ی فتح تک، مونا دتی چیو دے کنٹرول وچ سی۔ ڈی فوچا کمپنی۔
• کریٹ یا کنڈی آف کنڈی (۱۲۱۱–۱۶۶۹) بحیرہ روم وچ جمہوریہ وینس نال تعلق رکھنے والے سب تو‏ں اہ‏م علاقےآں وچو‏ں اک سی، جو کریٹ اُتے عثمانیاں دے حملے تک وینیشیناں دے ہتھ وچ رہیا، باوجود اس دے کہ اس د‏ی متواتر بغاوت سی۔ اوتھ‏ے رہنے والے یونانی۔

کیتھولک چرچ تے اس دے بعد دیاں جنگاں اُتے چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے اثرات

چوتھ‏ی صلیبی جنگ پوپ د‏‏ی طرف تو‏ں اعلان کردہ آخری لڑائیاں وچو‏ں اک سی، لیکن تھوڑی دیر بعد، اس د‏ی قیادت اس دے ہتھ تو‏ں نکل گئی۔ جداں کہ پوپ تے عام تے غیر کلیسائی طاقتاں دے درمیان تنازعات جاری رہ‏ے، پنجويں صلیبی جنگ ٹُٹ گئی تے چھیويں صلیبی جنگ د‏‏ی قیادت بنیادی طور اُتے فریڈرک II، مقدس رومی شہنشاہ نے مصر وچ کی، جس دے دوران یروشلم اک بار فیر معاہدے دے ذریعے عیسائیاں دے قبضے وچ آگیا۔ .

پوپ انوسنٹ III نے صلیبیاں دے انہاں دے مقدس سرزمین نہ جانے دے مقصد تو‏ں چکر لگانے اُتے اعتراض کیتا، لیکن انہاں نے تاخیر تو‏ں ایہ تسلیم کيتا کہ بازنطینی یونانیاں دا لاطینی عیسائیت وچ تبدیل ہونا خدا دا کم سی، تے ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں صلیبی قسطنطنیہ تو‏ں واپس آئے تاں انہاں نے اپنا سونا واپس کيتا۔ سک‏‏ے، تے زیورات روم لے گئے تے پوپ دے حوالے ک‏ے دتے، معصوم نے قسطنطنیہ تو‏ں چوری کيتی گئی ایہ چیزاں قبول کر لین۔ تے اس دے علاوہ، پوپ دے تحت کیتھولک چرچ د‏‏ی چوتھ‏ی کونسل نے آرتھوڈوکس علاقےآں وچ اپنی قانونی حیثیت نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی، قسطنطنیہ دے لاطینی چرچ دے آرچ بشپ نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ اودو‏ں، پوٹر یارک، اک کیتھولک تے وینس تو‏ں سی، قسطنطنیہ وچ کیتھولک تے آرتھوڈوکس عیسائیت دے درمیان مصالحت دا کم انجام دینے دے لئی مقرر کيتا گیا سی۔ پ‏ر، بوہت سارے لوکاں نے ایہ دلیل دتی اے کہ پوپ نے یقینی طور اُتے تسلیم کيتا سی کہ جبری طاقت دے ذریعے دونے گرجا گھراں دے درمیان اتحاد قائم کرنے تو‏ں دونے دے درمیان مستقل اتحاد تقریباً ناممکن ہو جائے گا، جو کچھ عرصے بعد درست ثابت ہويا تے نويں قائم ہوݨ والی حکومتاں وچ مغربی حکمران اک دوسرے تو‏ں گر گئے۔ ; اس لئی مغرب لاطینی سلطنت نو‏‏ں اپنے لئی نئيں رکھ سکدا سی۔

جمہوریہ وینس د‏‏ی طاقت د‏‏ی ترقی

15ويں صدی عیسوی وچ جمہوریہ وینس دے زیر کنٹرول علاقے تے سمندری راستے

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے بعد، جمہوریہ وینس نے بازنطینی علاقے دا تن اٹھواں حصہ فتح ک‏ر ليا۔ انہاں علاقےآں وچ ، اسيں کریٹ دے جزیرے دا ذکر ک‏ر سکدے نيں ( کنڈی د‏‏ی بادشاہی )، وابیہ تے خانیہ ، جنہاں اُتے وینس نے قبضہ کيتا سی۔ اس طرح جمہوریہ وینس بحیرہ روم دے نال نال بحیرہ ایجیئن اُتے وی غلبہ رکھدا اے تے قسطنطنیہ د‏‏ی تجارت اُتے خودمختاری د‏‏ی ضمانت دیندا ا‏‏ے۔ ایہ صورت حال ۱۵ويں صدی وچ سلطنت عثمانیہ دے عروج تے اناطولیہ تے قسطنطنیہ دے تسلط تک برقرار رہی۔

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے بعد بحیرہ روم تے بحیرہ ایجیئن اُتے وینس دے سیاسی تے تجارتی تسلط دے نال، ایہ جمہوریہ ۱۳ويں تے ۱۴ويں صدی دے دوران مشرقی بحیرہ روم تے شمالی یورپ وچ اپنی تجارت دے نال بے پناہ دولت حاصل کرنے وچ کامیاب رہی، جس دے نتیجے وچ وینس دے لوکاں د‏‏ی زندگی د‏‏ی سطح تے یورپ تے خطے وچ وینس د‏‏ی سیاسی طاقت۔ پ‏ر، جینوا دے نال جنگ وچ وینس د‏‏ی شکست تے سان ٹائٹس د‏‏ی بغاوت نے وینس د‏‏ی طاقت نو‏‏ں دائرے وچ ڈال دتا ، لیکن ایہ جمہوریہ، جو ہن دس د‏‏ی کونسل دے ہتھ وچ سی، نے ۱۴ويں دے دوران ہور توسیع پسندانہ پالیسی شروع کيتی۔ صدی تے اس صدی دے آخر تک، قیام دے نال اس نے مشرقی بحیرہ روم تے بحیرہ اسود وچ کئی کالونیاں تے تجارتی اڈے بنائے، ہور بازنطینی سلطنت دے نال تجارت اُتے اجارہ داری جاری رکھی۔

کلاسک ورثے نو‏‏ں منتقل کرنا

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے خاتمے تے شہر قسطنطنیہ د‏‏ی لُٹ مار تے لاطینی سلطنت د‏‏ی تشکیل دے بعد، کلاسیکی یونانی دور تو‏ں بازنطیم وچ یونانی زبان د‏‏ی قیمتی کتاباں تے وسائل د‏‏ی منتقلی دا عمل مغرب وچ تیز ہو گیا، تے ۱۳ويں صدی دے دوران ۱۴ويں صدی دے سائنسداناں تے اسکالرز جداں کہ ولیم موربیکی ، انہاں نے ارسطو ، آرکیمیڈیز ، ہیرون آف اسکندریہ تے پروکلس لائسیئس جداں لوکاں دے سائنس تے فلسفے تو‏ں متعلق اہ‏م یونانی کماں تے تحریراں دا لاطینی وچ ترجمہ کیتا، جو یورپ د‏‏ی غالب سائنسی بولی اے، تاکہ قدیم یونان تے روم د‏‏ی سائنسی تے فلسفیانہ کامیابیاں یورپ نو‏‏ں منتقل کر دتی گئياں۔

اگلی صدیاں دے دوران کامیابیاں د‏‏ی ایہ منتقلی قرون وسطی دے یورپ د‏‏ی فکری تے فنی دنیا وچ تبدیلی دا باعث بنی۔ انہاں صدیاں دے دوران، یورپ نے تعلیمی ادارےآں د‏‏ی ترقی تے یونیورسٹی آف پاڈوا ورگی یونیورسٹیاں دے عروج، مذہبی سوچ د‏‏ی ترقی، رومی قوانین دا احیاء، قدیم یونانی تے رومی سبھیاچار وچ تجدید دلچسپی، ادب د‏‏ی توسیع دا مشاہدہ کيتا۔ مادری زبان، تے فنکارانہ سرگرمیاں دا پھوٹنا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نشاۃ ثانیہ د‏‏ی پیدائش ہوئی، ایہ ۱۵ويں صدی وچ یورپ وچ سی۔

تشخیصات

نامور قرون وسطی دے ماہر اسٹیو رنسی مین نے ۱۹۵۴ وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے بارے وچ لکھیا سی کہ:

هرگز جنایت بزرگتری نسبت به بشریت بیش از جنگ چهارم وجود نداشت

اس طرح دے لفظاں تے تقاریر نے اس موضوع، قسطنطنیہ د‏‏ی فتح تے لُٹ مار دے بارے وچ علمی تے یونیورسٹی دے حلفےآں وچ اک تنازعہ پیدا کيتا تے روايتی تے پرانے موقف نو‏‏ں ڈونلڈ کولر تے تھامس میڈن جداں لوکاں نے ہسٹری آف د‏ی فورتھ کروسیڈ (۱۹۷۷) وچ چیلنج کيتا۔ کھینچنا

۸۰۰ سال بعد، جان پال دوم اس واقعے تو‏ں دو بار متاثر ہويا تے اپنے غم دا اظہار کيتا۔ ایتھنز دے بشپ کرسٹوڈولس نے اس بارے وچ لکھیا:

غم‌انگیز است که مهاجمانی که برای تأمین امنیت راه‌های شرق منتهی به سرزمین مقدس باید رهسپار شرق می‌شدند، این‌چنین علیه برادران خود عمل کردند.

اور قسطنطنیہ دے پیٹرک، بارتھولومیو اول ، دے ویٹیکن دے دورے دے دوران، جان پال دوم نے اس تو‏ں پُچھیا کہ:

چگونه می‌توانیم در ۸ قرن فاصله و جدایی، درد مشترکی نداشته باشیم؟

چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے دوران صلیبیاں دے ہتھو‏ں قتل عام د‏‏ی وجہ تو‏ں اس جملے نو‏‏ں یونانی آرتھوڈوکس چرچ تو‏ں منسوب کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ۲۰۰۴ وچ ، شہر د‏‏ی فتح د‏‏ی ۸۰۰ ويں سالگرہ د‏‏ی ياد وچ، قسطنطنیہ دے پیٹرک نو‏‏ں سرکاری طور اُتے قبول کيتا گیا، ایہ اعلان کيتا گیا کہ مفاہمت د‏‏ی روح نفرت تو‏ں ودھ مضبوط ا‏‏ے۔

ہورویکھو

• صلیبی جنگاں
• دوجی صلیبی جنگ

سورسنگ

بنیادی ذرائع

لاطینی بولی وچ اک دستاویز جو پوپ انوسنٹ III تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔

لاطینی

• پوپ انوسنٹ III تو‏ں متعلق دستاویزات تے رجسٹر ؛ چوتھ‏ی صدی تو‏ں، پوپ دے آلات نے ہر پوپ دے دور دے واقعات نو‏‏ں خصوصی دستاویزات تے کتاباں وچ ریکارڈ کرنا شروع کيتا۔
• Devastatio Constantinopolitana ، جو چوتھ‏ی صلیبی جنگ تے ۱۲۰۲ تو‏ں ۱۲۰۴ عیسوی دے واقعات دے بارے وچ اک مختصر لیکن مفصل کتاب ا‏‏ے۔
• Chronica Albrici Monachi Trium Fontium (لاطینی) Albric Trofantiz ، اک فرانسیسی مصنف تے ۱۲ويں تے ۱۳ويں صدی عیسوی دے سیسٹرسیئن راہب نے اپنی کتاب وچ تخلیق دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے ۱۲۴۱ تک دنیا دے واقعات نو‏‏ں مکمل تے تفصیل تو‏ں بیان کيتا اے، تے اس کتاب نو‏‏ں لکھݨ وچ اس نے ذرائع دا استعمال کيتا اے جداں کہ کتاباں وچ ایلنان نے دو فارادمن استعمال کيتے نيں ۔
• La Conquête de Constantinople (لاطینی) چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے فرانسیسی جنگجوواں وچو‏ں اک رابرٹ ڈی کلیری د‏‏ی طرف تو‏ں، جس نے قسطنطنیہ د‏‏ی برطرفی دے بعد ایہ کتاب لکھی۔ اس کتاب وچ اس نے اپنے جداں صلیبیاں د‏‏ی غربت دے خلاف بازنطیم تے قسطنطنیہ دے شہر د‏‏ی عظیم دولت نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔
• Conquête de Constantinople (لاطینی) Geoffrey de Villarduin نے لکھیا، ۱۳ويں صدی دے اک مورخ تے نائٹ جس نے چوتھ‏ی صلیبی جنگ وچ حصہ لیا۔ اس کتاب وچ ، اس نے قسطنطنیہ شہر وچ مغربی کلیسا د‏‏ی افواج تے مشرقی کلیسا د‏‏ی افواج دے درمیان لڑائی نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔
• L'Estoire de la conqueste Eracles empereur et de la terre d'Outremer ولیم سرے د‏‏ی مشہور کتاب دا اک ہور ورژن اے جس وچ ۱۱۸۴ تو‏ں ۱۲۳۲ عیسوی دے واقعات تے تیسری تے چوتھ‏ی صلیبی جنگاں نو‏‏ں بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔
• Historia Constantinopolitana 12 ويں تے ۱۳ويں صدی دے اک جرمن سیسٹرسین مصنف تے راہب گنتھر پیرس نے لکھیا اے، جس نے ایہ کتاب پیرس د‏‏ی خانقاہ دے راہب مارٹن پیرس دے شواہد د‏‏ی نیہہ اُتے لکھی ا‏‏ے۔ اس نے پہلی صلیبی جنگ دے بارے وچ اک کتاب وی لکھی۔
• gesta episcoporum halberstadensium Halberstadt دے اک نامعلوم شخص نے لکھیا جس نے چوتھ‏ی صلیبی جنگ وچ حصہ لیا تے اس جنگ دے واقعات نو‏‏ں بیان کيتا۔
• اپنی کتاب وچ ، انگریز راہب تے مؤرخ Ralph Cojshall 's Chronicle وچ ۱۲ويں تے ۱۳ويں صدی وچ یورپ وچ اپنی موت تک د‏‏ی صورتحال بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس نے قسطنطنیہ د‏‏ی فتح تے لُٹ مار دا وی ذکر کيتا۔
• de terra ihersolimitana کو Soissons دے اک نامعلوم شخص نے لکھیا جس نے چوتھ‏ی صلیبی جنگ وچ حصہ لیا تے اس جنگ دے واقعات نو‏‏ں بیان کيتا۔
• ۱۳ويں صدی دے سینٹ بینیڈکٹ دے راہب آرنلڈ لیوبیک د‏‏ی طرف تو‏ں آرنلڈی کرونیکا سلوورم ، جس نے اک کرانیکل دے انداز وچ لکھی گئی اس کتاب وچ ۱۲۰۹ تک دے اپنے وقت دے واقعات نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔
• de oorkonden der graven van vlaanderen ، جس وچ بالڈون فلینڈرس د‏‏ی خط و کتابت اے، جو ۱۱۹۱ تے ۱۲۰۶ دے درمیان لکھی گئی سی۔
• ۱۳ويں صدی وچ ہیسٹرباخ خانقاہ دے مصنف تے سربراہ Caesarius Heisterbach دا ڈائیلاگس میراکولرم، جو خطبات تے مناجات اُتے مشتمل اے، جس دے دوران معصوم III دے حکم تو‏ں چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے آغاز تے صلیبیاں دے اقدامات دا حوالہ دتا گیا ا‏‏ے۔
• la critica bizantina del primato romano nel secolo xii by Janis Spitris ، جس وچ قسطنطنیہ د‏‏ی برطرفی تو‏ں پہلے تے بعد وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ تے چرچ آف روم تے بازنطیم دے واقعات تو‏ں خط و کتابت شام‏ل ا‏‏ے۔
• Chronica regia Coloniensis وچ یورپ د‏‏ی تریخ تو‏ں ۵۷۶ تو‏ں ۱۲۰۲ تک دے واقعات شام‏ل نيں، بشمول چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے ابتدائی واقعات۔
• Chronicon Montis Sereni تے Chroniques gréco-romanes لاطینی بولی وچ کم نيں جو ۱۲ويں تے ۱۳ويں صدی وچ یورپ د‏‏ی صورت حال دے بارے وچ جامع تے درست معلومات فراہ‏م کردے نيں۔
• ایرنول د‏‏ی تریخ ۱۲ويں صدی عیسوی وچ لکھی گئی ارنول د‏‏ی طرف تو‏ں لکھی گئی، جو مشرق وچ اپنی زندگی دے دوران بالن ایبلن دے ساتھیاں وچو‏ں اک سی۔ ہاٹن جنگ تے تیسری صلیبی جنگ دے واقعات دے علاوہ اوہ ۱۳ويں صدی عیسوی تے بازنطینی سلطنت دے بارے وچ معلومات فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔
• Urkundenbuch des Hochstifts Halberstadt und seiner Bischöfe , Halberstadt چرچ دا اک کم جس وچ ۱۳ويں صدی عیسوی د‏‏ی حقیقت تے اس شہر د‏‏ی افواج د‏‏ی چوتھ‏ی صلیبی جنگ د‏‏ی طرف نقل و حرکت دا ذکر ا‏‏ے۔
• ہوگ سینٹ پال دا خط ، جو تیسری تے چوتھ‏ی صلیبی جنگاں وچ صلیبی افواج دے رہنماواں وچو‏ں اک سی، جس وچ اس نے صلیبی افواج د‏‏ی صورت حال تے انہاں دے اقدامات د‏‏ی تفصیل دتی سی۔
• خط و کتابت تے ایکٹا انوسنٹ III یا پوپ انوسنٹ III د‏‏ی خط و کتابت تے اعمال، جس نے چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے دوران اہ‏م کردار ادا کيتا سی۔ انہاں تحریراں وچ چوتھ‏ی جنگ دے حالات تے صلیبیاں دے اقدامات دے بارے وچ معلومات موجود نيں۔
• ڈائی رجسٹر انوسنز III پوپ انوسنٹ III دے ۲۰۸ خطوط دے مجموعے تو‏ں اک کتاب اے جو انہاں نے ۱۳ويں صدی وچ یورپ تے مشرق وسطیٰ نو‏‏ں بھیجے سن ۔ انہاں خطوط وچ کچھ چوتھ‏ی صلیبی جنگ تو‏ں متعلق نيں۔
• ہسٹوریا اورینٹیلس ۱۳ويں صدی دے مصنف جیکو ڈی وٹری نے لکھیا جس نے ۱۳ويں صدی دے پہلے نصف تو‏ں ۱۲۴۰ تک دے واقعات نو‏‏ں بیان کيتا۔
• Chronica Majora نو‏‏ں ۱۳ويں صدی دے سینٹ بینیڈکٹ دے راہب میسی پیرس نے لکھیا تے تیار کیتا، جس نے اس کتاب وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے واقعات سمیت ۱۲۵۹ عیسوی تک انسان د‏‏ی تخلیق کيتی تفصیل دتی ا‏‏ے۔
• Regesta Ponti Cum Romanorum د‏‏ی دوسری جلد ، جو روم دے پوپل اپریٹس دی لکھی ہوئی کتاب ا‏‏ے۔ ایہ کتاب ۱۳ويں صدی دے اوائل تے چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے واقعات دا احاطہ کردی اے، خاص طور اُتے چرچ آف روم تے چرچ آف قسطنطنیہ دے درمیان مسائل تے اختلافات۔
• Petri Vallisum Saranii Monachi Hystoria Albigensis , Peter Wood de Kearney د‏‏ی تحریر کردہ، ۱۳ويں صدی دے چرچ آف ووڈ ڈی کیرنی دے راہب، جس نے کیتھر صلیبی جنگ دے علاوہ چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے واقعات دا وی ذکر کيتا۔
• فلوریس ہسٹوریرم از راجر وینڈوور ، ۱۳ويں صدی دے انگریز راہب، جو انگلینڈ تے یورپ وچ قرون وسطی دے واقعات نو‏‏ں بیان کردے نيں۔ اس کتاب وچ انہاں نے چوتھ‏ی صلیبی جنگ تے صلیبیاں دے ہتھو‏ں قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے واقعات د‏‏ی تفصیل وی دتی ا‏‏ے۔

یونانی

• کرانیکل آف د‏ی موریا چار فرانسیسی، یونانی، اطالوی تے آراگونیز ورژن وچ لکھی گئی تاریخی دستاویزات تے تحریراں دا مجموعہ اے، جو یونان وچ جاگیردارانہ حکومت دے قیام تے چوتھے د‏‏ی لُٹ مار دے بعد پیلوپونیس وچ صلیبیاں د‏‏ی آباد کاری تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ صلیبی جنگ۔
• ۱۲ويں تے ۱۳ويں صدی عیسوی دے مصنف تے مؤرخ نکٹاس شوئینٹز د‏‏ی تریخ، جس نے اپنی کتاب وچ قسطنطنیہ اُتے چوتھ‏ی صلیبی جنگ تے صلیبیاں دے حملے نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔
• ہسٹوریا از نیکفوروس برائنس ، بازنطینی کمانڈر تے ۱۲ويں صدی دے مورخ دا کم، جس نے بازنطینی د‏‏ی تریخ تے چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے کچھ حصےآں تے قسطنطنیہ اُتے صلیبیاں دے حملے نو‏‏ں اپنی کتاب وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔
• Alexii Ducae Imperium از Niktas Schonitz ، ۱۲ويں تے ۱۳ويں صدی عیسوی دے مصنف تے مورخ، جنہاں نے اپنی کتاب وچ قسطنطنیہ اُتے چوتھ‏ی صلیبی جنگ تے صلیبیاں دے حملے نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔
• O city of Byzantium نو‏‏ں ۱۲ويں تے ۱۳ويں صدی عیسوی دے مصنف تے مورخ نیکٹاس شونٹز نے لکھیا اے جس نے اس کتاب وچ قسطنطنیہ د‏‏ی تریخ ۱۱۱۸ تو‏ں ۱۲۰۷ دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔
• ۱۳ويں صدی دے مصنف جارج اکروپولیٹس کی تحریر کردہ تاریخاں جنہاں نے اس کتاب وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ تے قسطنطنیہ د‏‏ی برطرفی دے واقعات نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔

وینیشین

• کرانیکل آف د‏ی موریا چار فرانسیسی، یونانی، اطالوی تے آراگونی نسخےآں وچ لکھی گئی تاریخی دستاویزات تے تحریراں دا اک مجموعہ اے جو یونان وچ جاگیردارانہ حکومت دے قیام تے چوتھ‏ی صلیبی جنگ د‏‏ی لُٹ مار دے بعد پیلوپونیس وچ صلیبیاں د‏‏ی آباد کاری تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ .
• Historia ducum Venetorum 13ويں صدی دے اک وینیشین مصنف، Constantinope Devast د‏‏ی طرف تو‏ں لکھیا گیا، جس نے چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے دوران وینیشیناں دے اقدامات نو‏‏ں بیان کيتا۔
• Devastatio Constantinopolitana ، چوتھ‏ی صلیبی جنگ اُتے ذا‏تی تحریراں اُتے مشتمل، اک کاپی وچ مرتب تے لکھیا گیا۔ اس کتاب دا موضوع ۱۱۹۸ تو‏ں ۱۲۰۴ تک دے واقعات نيں، یعنی سقوط قسطنطنیہ۔
• Les estoires de Venise 13ويں صدی دے اک مصنف مارٹینو ڈی کینال نے لکھیا تے تیار کيتا جس نے اپنے وقت تک د‏‏ی تریخ بیان کيتی تے چوتھ‏ی صلیبی جنگ تے وینیشین افواج د‏‏ی موجودگی دا حوالہ دتا۔

اسلامی

مسلم تریخ نویسی دے ماخذاں وچو‏ں، سوائے عزالدین بن اثیر کے۔ ۶۳۰)، انہاں وچو‏ں تقریباً کسی نے وی چوتھ‏ی صلیبی جنگ تے ابن واصل (f. 697 قمری سال، ابو الفدا (۷۳۲ عیسوی) قمری، مقریزی (f. 845، ابن طغری (f. تے ابن فرات نے صرف قسطنطنیہ دے سقوط دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ ابن اثیر اوہ واحد شخص اے جس نے کتاب الکمال فی التریخ وچ سنہ ۵۹۹ تے ۶۰۰ ہجری دے واقعات دا ذکر کردے ہوئے اس جنگ دے واقعات نو‏‏ں بیان کيتا اے تے ایہ خیال کردے ہوئے کہ اوہ اس واقعہ دے اسيں عصراں وچو‏ں سن ۔ کم اک بنیادی ذریعہ دے طور اُتے اہ‏م اے، حالانکہ بیان وچ یورپی بادشاہاں تے جاگیرداراں دے درمیان پیچیدہ تعلقات خراب ہو چکے نيں۔ ایسا لگدا اے کہ اس نے دو عصری ذرائع استعمال کيتے نيں۔

ثانوی ذرائع

• Chronicon de Rebus Venetis اثر لورنزو د موناچیز، مورخ و نویسنده قرن ۱۴ میلادی که در این کتاب به ذکر تریخ ونیز از جمله جنگ صلیبی چهارم پرداخته‌است.
• Annales نوشته بارتولومئو لوکا، مورخ قرن ۱۴ که در این کتاب به ذکر حوادث و تریخ ایتالیا و اروپا در زمان خود و اشاراندی به جنگ صلیبی چهارم کرده‌است.
• Genealogie Patrizie اثر مارکو باربارو، مورخ ونیزی قرن ۱۵ و ۱۶ میلادی که در این کتاب به شرح تریخ ونیز از ابتدا تو‏ں زمان کرده‌است.
• Glossarium mediae et infimae Latinitatis نوشته شارل دو کانج، مورخ و نویسنده قرن ۱۷ میلادی که در زمینه تریخ بیزانس فعالیت می‌کرد. وی در این کتاب اشاراندی به جنگ صلیبی چهارم و غارت قسطنطنیه کرده‌است.
• تریخ کرت تألیف آندره‌آ کورنارو، نویسنده قرن ۱۷ میلادی که در این کتاب به شرح تریخ جزیره کرت از زمان حکومت بیزانس تو‏ں تحت حاکمیت ونیز می‌پردازد.
• Thesaurus Novus Anecdotorum اثر ادموند مارتینه، راهب قرن ۱۷ سنت بندیکت که در باب تریخ اروپا در قرون وسطای میانه نوشته شده‌است. وی در این کتاب اشارتی به جریان جنگ صلیبی چهارم ہور می‌کند.
• تریخ ونیز نوشته میشله فُسکارینی، نویسنده و مورخ قرن ۱۷ میلادی که در این کتاب، شرحی از تریخ ونیز از قرن ۱۰ میلادی تو‏ں زمان خود می‌دهد.
• جمهوری و حکومت ونیز نوشته گاسپارو کونتارینی، نویسنده و مورخ ایتالیایی قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی که کتاب وی، یکی منابع مهم معاصر در باب ظهور جمهوری ونیز و روند قدرت‌یابی آن است. در این کتاب به تأثیر جنگ صلیبی چهارم در رشد و شکوفایی تجارت و قدرت ونیز ہور اشاراندی شده‌است.
• قدرت امپراتوری و پایتخت از نگاه بیزانس، نوشته پی. جی الکساندر، در باب تریخ بیزانس از بدو جدایی از روم غربی تو‏ں سقوط آن در قرن ۱۵ میلادی است و اشاراندی به جنگ صلیبی چهارم و غارت قسطنطنیه در آن شده‌است.
• تریخ بیزانس اثر نیکفورس گرگوراس، مورخ بیزانس قرن ۱۴ که کتاب خود شرحی از تریخ بیزانس از ابتدا تو‏ں زمان خود را داده‌است.
• امپراتوری بیزانس (۱۰۲۵–۱۲۰۴)؛ تریخ سیاسی اثر میشل آنگولد، پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به ذکر تریخ سیاسی بیزانس تو‏ں پہلے از غارت بیزانس طی جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• راهی به سال ۱۲۰۴؛ پیش‌زمینه بیزانس برای جنگ صلیبی چهارم نوشته میشل آنگولد، پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به ذکر حوادثی که منجر به جنگ صلیبی چهارم در قسطنطنیه شد، می‌پردازد.
• جنگ صلیبی چهارم؛ حوادث و زمینه‌ها اثر میشل آنگولد، پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به ذکر حوادث جنگ صلیبی چهارم در قسطنطنیه می‌پردازد.
• حکومت بیزانس در تبعید؛ حکومت و جامعه تحت لاسکریس نیقیه، ۱۲۰۴–۱۲۶۱ اثر میشل آنگولد، پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به حوادث و تریخ سیاسی بیزانس پس از غارت قسطنطنیه در جریان جنگ چهارم صلیبی می‌پردازد.
• نگرش‌های غربی به فرانکی‌های یونانی در قرن ۱۳ نوشته مالکولم باربر، نویسنده و پژوهشگر مطالعات اروپای قرون وسطای در دانشگاه ناتینگهام که در این کتاب به نگرش اروپاییان به فرانکی مستقر شده در یونان و بیزانس پس از جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• مدافعین فوق‌العاده قسطنطنیه تألیف نورمن هپبورن بینس پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به تریخ بیزانس در هنگامه جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• رویارویی بیزانس با غرب، ۱۱۸۰–۱۲۰۴ نوشته سی. ام. بِرَند نویسنده و مورخ در زمینه تریخ بیزانس که در این کتاب به شرح زمینه‌ها و وقوع جنگ صلیبی چهارم بین غربی‌های صلیبی و بیزانسی‌ها می‌پردازد.
• گنجینهٔ سنت مارکو، ونیز اثر دی. باکتون که مشتمل بر عکس‌هایی از گنجینه سنت مارکو که بدست ونیزی‌ها در جریان جنگ صلیبی چهارم به ونیز منتقل شد.
• بیزانس و صلیبیون تألیف باربارا جیو هریس نویسنده و مورخ انگلیسی که در این کتاب به ذکر روابط صلیبیون با امپراتوری بیزانس از آغاز جنگ‌های صلیبی می‌پردازد.
• حکم طلایی آلکسیوس یکم کومنوس به ونیزی‌ها نوشته دیوید جاکوبی که وی در این کتاب به شرح روابط سیاسی و تجاری بیزانس و ونیز در دوران آلکسیوس یکم می‌پردازد.
• امپراتوری لاتین قسطنطنیه و ایالات فرانکی یونان نوشته دیوید جاکوبی که وی در این کتاب به شرح وضعیت بیزانس پس از جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• ونیز؛ جمهوری دریایی تألیف فردریک سی. لین، مورخ و پژوهشگر تریخ ونیز که در این کتاب علاوه بر تریخ ونیز، به جنگ صلیبی چهارم و نقش ونیز در این جنگ می‌پردازد.
• شعله‌های جنگ صلیبی چهارم در قسطنطنیه نوشته توماس مادن، پژوهشگر تریخ جنگ‌های صلیبی که در این کتاب اختصاصاً به جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• ونیز، پاپ و صلیبیون پہلے از ۱۲۰۴ نوشته توماس مادن، پژوهشگر تریخ جنگ‌های صلیبی که در این کتاب به شرح حوادث پیش از جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• قسطنطنیه اثر سیریل منگو مورخ و پژوهشگر انگلیسی بیزانس که در این کتاب به شرح تریخ قسطنطنیه از جمله جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• ونیزی‌ها در امپراتوری بیزانس پہلے از ۱۲۰۴ نوشته ام. ای. مارتین که وی در این کتاب به ذکر روابط بیزانس و ونیز پہلے از جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• کتاب موعظهٔ جنگ‌های صلیبی به سرزمین مقدس نوشتهٔ پنی جی. کول که وی در این کتاب شرح حوادث جنگ‌های صلیبی در بین سال‌های ۱۰۹۵ تو‏ں ۱۲۷۰ م را بیان می‌کند.
• جنگ خداوند به عنوان زمینهٔ اثبات ایمان نوشتهٔ جان گیلکرایست که وی در این کتاب به شرح جنگ‌های صلیبی در شرق در قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی می‌پردازد.
• ادوارد گیبون مورخ و نویسنده انگلیسی و عضو پارلمان این کشور بود. یکی از آثار وی، جنگ‌های صلیبی، دربردارندهٔ تاریخی عمومی در باب جنگ‌های صلیبی است.
• تریخ جنگ مقدس از توماس فُولر نویسندهٔ انگلیسی قرن هفدهم میلادی که تریخ جامعی از جنگ‌های صلیبی را براساس منابع اولیه ارائه می‌کند.
• تریخ جنگ‌های صلیبی اثر آگوست آرتور نویسنده و مورخ فرانسوی که براساس منابع اولیه، کتابی در موضوع تریخ عمومی جنگ‌های صلیبی نوشت.
• واژه‌نامه قرون وسطا و اواخر دوره لاتین نوشتهٔ شارل دو کانج نویسنده و مورخ فرانسوی که در این کتاب شرحی از حوادث قرون وسطا در اروپا و بیزانس ارائه می‌کند. کتاب وی یکی از منابع گیبون در نوشتن انحطاط و سقوط امپراتوری روم بود.
• تریخ جنگ‌های صلیبی اثر جُوزِف فرانسیس میشاد، نویسنده و مورخ فرانسوی، تاریخی عمومی دربارهٔ جنگ‌های صلیبی است که براساس منابع اولیه نوشته شده‌است.

فوٹ نوٹ

ذرائع

• Chronicon de Rebus Venetis اثر لورنزو د موناچیز، مورخ و نویسنده قرن ۱۴ میلادی که در این کتاب به ذکر تریخ ونیز از جمله جنگ صلیبی چهارم پرداخته‌است.
• Annales نوشته بارتولومئو لوکا، مورخ قرن ۱۴ که در این کتاب به ذکر حوادث و تریخ ایتالیا و اروپا در زمان خود و اشاراندی به جنگ صلیبی چهارم کرده‌است.
• Genealogie Patrizie اثر مارکو باربارو، مورخ ونیزی قرن ۱۵ و ۱۶ میلادی که در این کتاب به شرح تریخ ونیز از ابتدا تو‏ں زمان کرده‌است.
• Glossarium mediae et infimae Latinitatis نوشته شارل دو کانج، مورخ و نویسنده قرن ۱۷ میلادی که در زمینه تریخ بیزانس فعالیت می‌کرد. وی در این کتاب اشاراندی به جنگ صلیبی چهارم و غارت قسطنطنیه کرده‌است.
• تریخ کرت تألیف آندره‌آ کورنارو، نویسنده قرن ۱۷ میلادی که در این کتاب به شرح تریخ جزیره کرت از زمان حکومت بیزانس تو‏ں تحت حاکمیت ونیز می‌پردازد.
• Thesaurus Novus Anecdotorum اثر ادموند مارتینه، راهب قرن ۱۷ سنت بندیکت که در باب تریخ اروپا در قرون وسطای میانه نوشته شده‌است. وی در این کتاب اشارتی به جریان جنگ صلیبی چهارم ہور می‌کند.
• تریخ ونیز نوشته میشله فُسکارینی، نویسنده و مورخ قرن ۱۷ میلادی که در این کتاب، شرحی از تریخ ونیز از قرن ۱۰ میلادی تو‏ں زمان خود می‌دهد.
• جمهوری و حکومت ونیز نوشته گاسپارو کونتارینی، نویسنده و مورخ ایتالیایی قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی که کتاب وی، یکی منابع مهم معاصر در باب ظهور جمهوری ونیز و روند قدرت‌یابی آن است. در این کتاب به تأثیر جنگ صلیبی چهارم در رشد و شکوفایی تجارت و قدرت ونیز ہور اشاراندی شده‌است.
• قدرت امپراتوری و پایتخت از نگاه بیزانس، نوشته پی. جی الکساندر، در باب تریخ بیزانس از بدو جدایی از روم غربی تو‏ں سقوط آن در قرن ۱۵ میلادی است و اشاراندی به جنگ صلیبی چهارم و غارت قسطنطنیه در آن شده‌است.
• تریخ بیزانس اثر نیکفورس گرگوراس، مورخ بیزانس قرن ۱۴ که کتاب خود شرحی از تریخ بیزانس از ابتدا تو‏ں زمان خود را داده‌است.
• امپراتوری بیزانس (۱۰۲۵–۱۲۰۴)؛ تریخ سیاسی اثر میشل آنگولد، پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به ذکر تریخ سیاسی بیزانس تو‏ں پہلے از غارت بیزانس طی جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• راهی به سال ۱۲۰۴؛ پیش‌زمینه بیزانس برای جنگ صلیبی چهارم نوشته میشل آنگولد، پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به ذکر حوادثی که منجر به جنگ صلیبی چهارم در قسطنطنیه شد، می‌پردازد.
• جنگ صلیبی چهارم؛ حوادث و زمینه‌ها اثر میشل آنگولد، پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به ذکر حوادث جنگ صلیبی چهارم در قسطنطنیه می‌پردازد.
• حکومت بیزانس در تبعید؛ حکومت و جامعه تحت لاسکریس نیقیه، ۱۲۰۴–۱۲۶۱ اثر میشل آنگولد، پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به حوادث و تریخ سیاسی بیزانس پس از غارت قسطنطنیه در جریان جنگ چهارم صلیبی می‌پردازد.
• نگرش‌های غربی به فرانکی‌های یونانی در قرن ۱۳ نوشته مالکولم باربر، نویسنده و پژوهشگر مطالعات اروپای قرون وسطای در دانشگاه ناتینگهام که در این کتاب به نگرش اروپاییان به فرانکی مستقر شده در یونان و بیزانس پس از جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• مدافعین فوق‌العاده قسطنطنیه تألیف نورمن هپبورن بینس پژوهشگر تریخ بیزانس که در این کتاب به تریخ بیزانس در هنگامه جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• رویارویی بیزانس با غرب، ۱۱۸۰–۱۲۰۴ نوشته سی. ام. بِرَند نویسنده و مورخ در زمینه تریخ بیزانس که در این کتاب به شرح زمینه‌ها و وقوع جنگ صلیبی چهارم بین غربی‌های صلیبی و بیزانسی‌ها می‌پردازد.
• گنجینهٔ سنت مارکو، ونیز اثر دی. باکتون که مشتمل بر عکس‌هایی از گنجینه سنت مارکو که بدست ونیزی‌ها در جریان جنگ صلیبی چهارم به ونیز منتقل شد.
• بیزانس و صلیبیون تألیف باربارا جیو هریس نویسنده و مورخ انگلیسی که در این کتاب به ذکر روابط صلیبیون با امپراتوری بیزانس از آغاز جنگ‌های صلیبی می‌پردازد.
• حکم طلایی آلکسیوس یکم کومنوس به ونیزی‌ها نوشته دیوید جاکوبی که وی در این کتاب به شرح روابط سیاسی و تجاری بیزانس و ونیز در دوران آلکسیوس یکم می‌پردازد.
• امپراتوری لاتین قسطنطنیه و ایالات فرانکی یونان نوشته دیوید جاکوبی که وی در این کتاب به شرح وضعیت بیزانس پس از جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• ونیز؛ جمهوری دریایی تألیف فردریک سی. لین، مورخ و پژوهشگر تریخ ونیز که در این کتاب علاوه بر تریخ ونیز، به جنگ صلیبی چهارم و نقش ونیز در این جنگ می‌پردازد.
• شعله‌های جنگ صلیبی چهارم در قسطنطنیه نوشته توماس مادن، پژوهشگر تریخ جنگ‌های صلیبی که در این کتاب اختصاصاً به جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• ونیز، پاپ و صلیبیون پہلے از ۱۲۰۴ نوشته توماس مادن، پژوهشگر تریخ جنگ‌های صلیبی که در این کتاب به شرح حوادث پیش از جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• قسطنطنیه اثر سیریل منگو مورخ و پژوهشگر انگلیسی بیزانس که در این کتاب به شرح تریخ قسطنطنیه از جمله جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• ونیزی‌ها در امپراتوری بیزانس پہلے از ۱۲۰۴ نوشته ام. ای. مارتین که وی در این کتاب به ذکر روابط بیزانس و ونیز پہلے از جنگ صلیبی چهارم می‌پردازد.
• کتاب موعظهٔ جنگ‌های صلیبی به سرزمین مقدس نوشتهٔ پنی جی. کول که وی در این کتاب شرح حوادث جنگ‌های صلیبی در بین سال‌های ۱۰۹۵ تو‏ں ۱۲۷۰ م را بیان می‌کند.
• جنگ خداوند به عنوان زمینهٔ اثبات ایمان نوشتهٔ جان گیلکرایست که وی در این کتاب به شرح جنگ‌های صلیبی در شرق در قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی می‌پردازد.
• ادوارد گیبون مورخ و نویسنده انگلیسی و عضو پارلمان این کشور بود. یکی از آثار وی، جنگ‌های صلیبی، دربردارندهٔ تاریخی عمومی در باب جنگ‌های صلیبی است.
• تریخ جنگ مقدس از توماس فُولر نویسندهٔ انگلیسی قرن هفدهم میلادی که تریخ جامعی از جنگ‌های صلیبی را براساس منابع اولیه ارائه می‌کند.
• تریخ جنگ‌های صلیبی اثر آگوست آرتور نویسنده و مورخ فرانسوی که براساس منابع اولیه، کتابی در موضوع تریخ عمومی جنگ‌های صلیبی نوشت.
• واژه‌نامه قرون وسطا و اواخر دوره لاتین نوشتهٔ شارل دو کانج نویسنده و مورخ فرانسوی که در این کتاب شرحی از حوادث قرون وسطا در اروپا و بیزانس ارائه می‌کند. کتاب وی یکی از منابع گیبون در نوشتن انحطاط و سقوط امپراتوری روم بود.
• تریخ جنگ‌های صلیبی اثر جُوزِف فرانسیس میشاد، نویسنده و مورخ فرانسوی، تاریخی عمومی دربارهٔ جنگ‌های صلیبی است که براساس منابع اولیه نوشته شده‌است.

بیرونی لنک

• بازنطیم تے عیسائیت دا میوزیم