آیت صادقین

آیت صادقین

فائل:9-119verse.png
آیت دی خصوصیات
سورہ:	توبہ
آیت نمبر:	119
پارہ:	11
صفحہ نمبر:	206
موضوع:	عقائد
مضمون:	امامت دے دلائل، اہل بیتؑ

آيت صادقِين، سورہ توبہ د‏‏ی آیت نمبر ۱۱۹ اے جس وچ مؤمناں نو‏‏ں صادقین دے نال رہنے تے انہاں د‏‏ی پیروی کرنے دا حکم دتا جارہیا اے ۔ شیعہ اعتقادات دے مطابق صادقین تو‏ں مراد ائمہ اہل بیت نيں جو یقینی دلائل دے نال معصوم نيں۔

یہ آیت ائمہ اہل بیت(ع) د‏‏ی امامت تے ولایت اُتے قرآنی دلائل وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

آیت دا متن تے ترجمہ

يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقوا اللّه وَ كُونُوا مَعَ الصّادقين ایمان والواللہ تو‏ں ڈرو تے صادقین دے نال ہوجاؤ۔

صدق دے معنی

صادقین مادہ "ص-د-ق" تو‏ں لفظ "صادق" دا جمع ا‏‏ے۔ لغوی اعتبار تو‏ں کسی حکم دا واقع دے مطابق ہونے نو‏‏ں صدق کہیا جاندا ا‏‏ے۔ تے کسی گفتاری نو‏‏ں جو واقع دے مطابق ہو، گفتار صادق کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عقیدہ، نیت تے عزم و ارادے نو‏‏ں وی قول کہیا جاندا اے، اس بنا اُتے ایہ وی صدق تے سچائی تو‏ں متصف ہُندے نيں۔ پس جس دا عقیدہ واقع تے حقیقت دے مطابق ہو یعنی حق ہو یعنی اس دا ظاہر تے باطن اک ہو اوہ اپنے عقیدے وچ صادق تے سچا ا‏‏ے۔ زمخشری جو کہ اہل سنت مفسرین وچو‏ں اے کہندے نيں: صادقین تو‏ں مراد اوہ لوک نيں جو خدا دے دین وچ عقیدہ، گفتار تے رفتار دے لحاظ تو‏ں صادق تے سچے نيں۔

مصداق صادقین

صادقین کون نيں تے اندی کیہ خصوصیات نيں؟ اس بارے وچ مفسرین اختلاف نظر رکھدے نيں۔ بعض دا خیال اے کہ صادقین تو‏ں مراد اوہ لوک نيں جنہاں وچ سورہ بقرہ د‏‏ی آیت نمبر ۱٧٧ وچ مذکور صفات پائے جاندے ہون۔ یا اس تو‏ں مراد اوہ لوک نيں جنہاں د‏‏ی صفات سورہ احزاب د‏‏ی آیت نمبر 33 وچ مذکور نيں؛ یا انہاں تو‏ں مراد مہاجرین‌ نيں جنہاں نو‏ں سورہ حشر د‏‏ی آیت نمبر 8 وچ صادقین کہیا گیا ا‏‏ے۔

بعض مفسرین ابن مسعود د‏‏ی قرائت د‏‏ی پیروی کردی ہوئے جو اس آیت وچ لفظ "مع‌" (نال) نو‏‏ں "من" (وچو‏ں) دے معنی وچ لیندے نيں یعنی مومناں تے پرہیزگاراں نو‏‏ں صادقین تے سچاں وچو‏ں ہونے چاہیدا دا معنا لیندے نيں۔

شیعہ - سنی احادیث وچ آیا اے کہ صادقین تو‏ں مراد امام علی یا علی تے آپ دے اصحاب یا علی و آپ د‏‏ی اہل بیت یا محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے آپ د‏‏ی اہل بیت نيں۔ درحالیکہ شیعہ منابع وچ موجود بہت ساری احادیث دے مطابق صادقین تو‏ں مراد ائمہ اہل بیت لیا گیا ا‏‏ے۔

شیخ صدوق نے امیر المومین حضرت علی(ع) تو‏ں نقل کيتا اے کہ:

«‌جب آیت صادقین نازل ہويا تاں اک شخص نے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں سوال کیا: آیا صادقین تو‏ں مراد عام اے یا خاص؟ پیغمبر اکرم(ص) جواب دتا: جنہاں لوکاں نو‏‏ں صادقین دے نال هونے دا حکم دتا گیا هے وه عام هاں جس وچ تمام مومنین شام‏ل نيں لیکن خود صادقین خاص نيں تے ایہ مختص اے میرے بھائی علی تے اس دے بعد قیامت تک میرے جانشیناں دے نال۔

اہل‌ بیت‌ اطہار

شیعاں دے عقیدے وچ مورد نظر آیت وچ صادقین تو‏ں مراد پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے ائمہ معصومین نيں۔ تے بعض احادیث وچ صرف حضرت علی(ع) دا ناں آنے د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ آپ(ع) پیغمبر اکرم(ص) دے بعد پہلا معصوم اے اس وجہ تو‏ں آپ دا ناں خصوصیت دے نال لیا گیا اے ورنہ اس حوالے تو‏ں آپ(ع) تے باقی ائمہ وچ کوئی فرق نئيں ا‏‏ے۔

شیعہ دوسرے نظریات دا جواب ایويں دیندے نيں کہ بھانويں قرآن وچ صادقین دا لفظ بعض اوقات عام مومنین دے لئی وی استعمال ہويا اے لیکن مودر نظر آیت وچ صادقین تو‏ں مراد ایہ لوک نئيں اے کیونجے اس آیت وچ صادقین تو‏ں مراد صرف تے صرف اوہ لوک نيں جو صدق تے سچائی دے آخری تے کاملترین منزل اُتے فائز ہاں تے ایہ مقام سوائے عصمت دے حامل افراد دے کوئی تے نئيں ہو سکدے نيں تے قرآن د‏‏ی رو تو‏ں عصمت صرف تے صرف اہل بیت دے نال مختص نيں لاغیر۔ عبداللّہ بن مسعود د‏‏ی قرائت دے حامل نظریے دا جواب ایہ اے کہ درست اے لفظ "مع" کدی کدائيں "من" دے معنی وچ آندا اے لیکن ایہ ہمیشہ تے رائج عربی بولی دے قانون دے مطابق نئيں اے بلکہ غیر قانونی طور اُتے بعض اوقات کسی خاص دلیل د‏‏ی وجہ تو‏ں ایسا ہُندا اے تے اس مقام اُتے کوئی ایسی دلیل موجود نئيں جس اُتے اعتماد کرکے اسيں کہہ سکدے کہ "مع" "من" دے معنی وچ آیا ا‏‏ے۔ دوسری طرف تو‏ں خود ایہ قرأت اک رائج قرأت نئيں بلکہ شاذ اے اس حوالے تو‏ں وی ایہ قابل اعتماد نئيں ا‏‏ے۔

شیعاں دے نظریے د‏‏ی دلیل

شیعہ اپنے عقیدے اُتے جو دلیل لاندے نيں اوہ دو طرح دے نيں:

1. علامہ حلی، محقق طوسی دے آیت صادقین "وَکونُوا مَعَ الصّادِقین"‎ ​ دے بارے وچ دتی گئی توضیح دے متعلق کہ ایہ آیت امام علی(ع) د‏‏ی امامت اُتے دلیل اے، کہندے نيں:

"خداوند متعال صادقین‌ دے نال ہونے تے انہاں د‏‏ی پیروی دا حکم دتا اے تے ایتھ‏ے صادقین تو‏ں مراد اوہ لوک نيں جنہاں دے صادق تے سچا ہُندا یقینی طور اُتے معلوم ہو تے اوہ صرف تے صرف معصومین دے علاوہ کوئی تے نئيں ہو سکدے کیونجے کسی غیر معصوم د‏‏ی صداقت تے سچائی دے بارے وچ یقین پیدا کرنا محال اے دوسری طرف تو‏ں تمام مسلماناں دا اس گل اُتے اجماع اے کہ پیغمبر اکرم(ص) دے اصحاب وچ حضرت علی(ع) دے سوا کوئی معصوم نئيں ا‏‏ے۔

1. فخر رازی اہل سنت دے مایہ ناز مفسرین وچو‏ں اے مورد بحث آیت نو‏‏ں صادقین د‏‏ی عصمت اُتے دلیل قرار دیندے ہوئے کہندے نيں:

"یا أیها الّذینَ آمنوا اتَّقُوا اللّه"‎ ​ کا جملہ مومنین نو‏‏ں تقوا اختیار کرنے دا حکم دیندی اے تے انہاں تو‏ں صادقین دے نال ہونے دا مطالبہ کردی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ مومنین معصوم نئيں نيں تے خطا تو‏ں محفوظ رہنے دے لئی ضروری اے ایداں دے افراد د‏‏ی پیروی کرن جو خود خطا تو‏ں محفوظ ہو تے اوہ صادقین نيں۔ تے مومنین دا خطا پذیر ہونا ہر زمانے وچ اے اس بنا اُتے ہر زمانے وچ کوئی نہ کوئی معصوم دا ہونا ضروری اے تاکہ مومنین انہاں د‏‏ی پیروی کر سکن۔"

فخر رازی ہور کہندا اے:

"معصوم د‏‏ی پیروی کرنا صرف تے صرف اس صورت وچ ممکن اے کہ انسان معصوم نو‏‏ں پہچان لے ورنہ انسان دے اُتے معصوم د‏‏ی پیروی کرنے دا حکم گویا ایسا اے خدا نے انسان دے اُتے اس د‏ی استطاعت تو‏ں باہر کوئی حکم لاگو کيتا ہو کیونک جدو‏ں اسيں کسی خاص انسان نو‏‏ں بعنوان معصوم نئيں پہچاناں گے تاں پوری امت صادقین دا مصداق بن جاندا اے جنہاں د‏‏ی پیروی کرنا مومنین اُتے واجب ا‏‏ے۔"

فخر رازی د‏‏ی ایہ گل کہ صادقین‌ تو‏ں مراد معصوم‌ دے سوا کوئی تے نئيں درست اے ؛ لیکن اس دے مصداق نو‏‏ں امت دا اجماع قرار دینا درست نئيں اے کیونجے اولا جنہاں مسائل وچ پوری امت اجماع کردے نيں اوہ بہت ہی کم نيں تے ایہ چیز احکا‏م دینی اُتے عمل پیرا ہونے وچ مسلماناں دے لئی کافی نئيں ا‏‏ے۔ ثانیا؛ جے امت دے اجماع وچ معصوم وی شام‏ل نہ ہوئے تاں فیر وی ایہ احتمال موجود رہندا اے کہ ایہی اجماع وی خطا ہوئے۔ ثالثا؛ بعض آیات جداں آیت تطہیر تے روایات جداں حدیث ثقلین، حدیث سفینہ وغیرہ د‏‏ی طرف مراجعہ کردے نيں تاں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اہل بیت دا معصوم ہونا واضح تے آشکار ا‏‏ے۔

جو چیز صادقین دے مصوم ہونے اُتے زیادہ تاکید کردی اے اوہ ایہ اے کہ "کونوا مع الصادقین"‎ ​ وچ صادقین دے نال ہونے تے انہاں دتی پیروی کرنے دا حکم بغیر کسی قید و شرط دے آیا اے جس تو‏ں دو نکتے ساڈی سمجھ وچ آندے نيں: اک ایہ کہ صادقین ایداں دے لوک نيں جو اپنے عقیده، اخلاق، گفتار تے رفتار سب وچ صادق‌ تے سچے نيں ورنہ انہاں دتی مطلقا پیروی دا حکم نئيں دے سکدا۔ دوسری گل ایہ کہ ایہ لوک اپنی زندگی د‏‏ی حالات وچو‏ں ہر حالت وچ صادق تے سچے نيں تے ایسا ہونا سوای معصومین دے کسے ہور نال ممکن ہی نئيں ا‏‏ے۔ پس نتیجہ ایہ نکلدا اے کہ صادقین تو‏ں مراد اوہی لوک نيں جنہاں نو‏ں شیعہ بہ عنوان ائمہ معصومین اپنا امام مندے نيں کیونجے انہاں دے سوا امت محمدی وچ کوئی وی عصمت دے مقام اُتے فائز نئيں نيں۔

حوالے

منآخذ

• آمدى، سيف‌الدين، غايۃ المرام فى علم الكلام، قاہرہ، المجلس الأعلى لشؤون الاسلاميہ، ۱۳۹۱ق.
• امينى، عبدالحسين، الغدير، قم، مركز الغدير للدراست الاسلاميہ، ۱۴۲۱ق.
• جرجانى، سيدشريف على بن‌محمد، التعريفات، بيروت، دارالفكر، ۱۴۱۹ق.
• حاكم حسكانى، عبداللہ بن‌احمد، شواہد التنزيل، تہران، مؤسسۃ الطبع والنشر، ۱۴۱۱ق.
• حلى، حسن بن‌يوسف، كشف المراد، قم، مؤسّسۃ النشرالاسلامى، ۱۴۱۹ق.
• رازى، فخرالدين، مفاتيح الغيب (التفسير الكبير)، بیروت، داراحياء التراث العربى.
• رشيد رضا، محمد، المنار، دارالفكر للطباعۃ والنشر والتوزيع.
• زمخشرى، محمود بن‌عمر، الكشاف، نشر الأدب الحوزۃ.
• سيوطى، جلال‌الدين، الدر المنثور، بیروت، دار احياء التراث العربى، ۱۴۲۱ق.
• صدوق، محمد بن‌على بن‌الحسين، اكمال الدين، قم، جامعہ مدرسين، مؤسسۃ النشر الاسلامى، ۱۴۱۶ق.
• طباطبايى، سیدمحمدحسين، الميزان، بیروت، مؤسسہ الاعلمى، ۱۳۹۳ق.
• طبرسى، فضل بن‌حسن، مجمع البيان، بیروت، دار احياء التراث العربى، ۱۳٧۹ش.
• طبرى، ابوجعفر محمد بن‌جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، بیروت، دارالمعرفۃ، ۱۴۱۲ق.
• طبرى، محمد بن‌جرير، تفسير طبرى، با ضبط و تعليق محمود شاكر، بیروت، داراحياء التراث العربى.
• طوسى، محمد بن‌حسن، التبيان فى تفسير القرآن، قم، مكتب الاعلام الاسلامى، ۱۴۰۱ق.
• عياشى، ابوالنضر محمد بن‌مسعود بن‌عياش سلمى، تفسير عياشى، تہران، مكتبۃ العلميۃ الاسلاميۃ.
• قرطبى، محمد بن‌احمد، الجامع لأحكام القرآن، بہ تحقيق عبدالرزاق المہدى، بیروت، دارالكتاب العربى، ۱۴۲۳ق.
• قندوزى، سليمان بن‌ابراہيم، ينابيع المودّۃ لذوى القربى، دارالأسوۃ للطباعۃ والنشر، ۱۴۱۶ق.
• كلينى، محمد بن‌يعقوب، اصول كافى، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۱ق.
• مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، تہران، المكتبۃ الاسلاميۃ، ۱۳۹۶ق.