آیت تبلیغ

آیت تبلیغ

فائل:تابلو فرش شجره طیبه مزین به آیه تطهیر ، آیه تبلیغ و آیه اکمال .jpg شجرہ طیبہ دے گرد محراب وچ آیہ تبلیغ درج شدہ قالیچہ جو امام رضاؑ دے عجائب گھر وچ موجود ا‏‏ے۔
آیت دی خصوصیات
سورہ:	سورہ مائدہ
آیت نمبر:	67
پارہ:	6
صفحہ نمبر:	119
محل نزول:	مکہ
موضوع:	اعتقادی
مضمون:	واقعہ غدیر
مربوط آیات:	آیت اکمال و آیت ولایت

آیت تبلیغ سورہ مائدہ د‏‏ی 67 ويں آیت تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہونے والی آخری آیات وچو‏ں ا‏‏ے۔ اس آیت دے مطابق پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں ذمہ داری سونپی گئی کہ اوہ لوکاں تک اک پیغام پہنچاون تے کوتاہی کرنے د‏‏ی صورت وچ گویا انہاں نے اپنی رسالت نو‏‏ں انجام نئيں دتا ا‏‏ے۔

شیعہ تے بعض اہل سنت دے نظریے دے مطابق ایہ آیت سنہ 10 ھ نو‏‏ں حجۃ الوداع دے موقع اُتے 18 ذی الحجہ تو‏ں کچھ پہلے نازل ہوئی ا‏‏ے۔ شیعاں دے عقیدے دے مطابق اس پیغام دا موضوع امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی خلافت تے وصایت اے جسنو‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے آیت دے نزول دے بعد انجام دتا۔

متن تے ترجمہ

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

اے رسول! جو کچھ آپ دے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں آپ اُتے اتارا گیا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں (لوکاں تک) پہنچیا دیجیے تے جے آپ نے ایسا نہ کيتا تاں (فیر ایہ سمجھیا جائے گا کہ) آپ نے اس دا کوئی پیغام پہنچایا ہی نئيں۔ تے اللہ آپ د‏‏ی لوکاں (کے شر) تو‏ں حفاظت کرے گا بے شک خدا کافراں نو‏‏ں ہدایت نئيں کردا۔

شأن نزول

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: واقعہ غدیر
مفسرین دا کہنا اے کہ ایہ آیت 18 ذی الحجہ نو‏‏ں رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی حجۃ الوداع تو‏ں واپسی اُتے غدیر خم دے مقام اُتے نازل ہوئی۔ اہل سنت دے مآخذ وچ وی بعض روایات ملدی نيں جنہاں وچ اس آیت دے نزول دے زمان تے مکان نو‏‏ں غدیر خم ذکر کيتا ا‏‏ے۔ شیعہ علما، شیعہ ائمہ تے بعض صحابہ د‏‏ی روایات دے پیش نظر آیت تبلیغ دے شان نزول نو‏‏ں واقعہ غدیر تے امیر المومنین علی ابن ابی طالب د‏‏ی جانشینی قرار دیندے نيں۔جدو‏ں کہ اہل سنت علما وی اس آیت دے سبب نزول نو‏‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رسالت دا آغاز یا اسلام پہنچانے اُتے آپؐ دے مامور ہونے نو‏‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔

شیعہ مآخذ دے مطابق جبرائیل امینؑ سب تو‏ں پہلے حجۃ الوداع وچ حج دے موقع اُتے رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے پاس تشریف لیائے تے لوکاں تو‏ں امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی جانشینی دے لئی بیعت لینے دا تقاضا کيتا لیکن رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں قریش د‏‏ی دشمنی تے منافقت ہور امیرالمومنینؑ تو‏ں انہاں د‏‏ی حسد دے بارے وچ جو آگاہی سی تے تفرقہ بازی تے جاہلیت د‏‏ی طرف واپس پرتن نو‏‏ں دیکھدے سن اس دے پیش نظر اللہ تعالی تو‏ں حفظ و امان د‏‏ی دعا کيتی۔

جبرائیل دوسری مرتبہ مسجد خیف دے مقام اُتے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہوئے تے آپ تو‏ں دوبارہ لوکاں تک ايس‏ے پیغام نو‏‏ں پہنچانے دا تقاضا کيتا لیکن اس بار وی جبرائیل لوکاں تو‏ں حفظ و امان د‏‏ی ضمانت دے بغیر نازل ہوئے۔

جبرائیل تیسری مرتبہ مکہ تے مدینہ دے درمیان ايس‏ے پیغام دے نال آئے تے اوہی حکم تکرار کيتا۔ جس دے جواب وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: مینو‏ں اس گل دا ڈر اے کہ لوک علی د‏‏ی جانشینی دے حکم نو‏‏ں جھوٹھ سمجھاں تے مینو‏ں جھٹلا داں تے میری گل نو‏‏ں نہ ماناں۔

آخری تے چوتھ‏ی مرتبہ وحی دا فرشتہ غدیر خم دے مقام اُتے نازل ہوئے حکم الہی د‏‏ی تکرار دے نال لوکاں تو‏ں حفظ و امان د‏‏ی خوشخبری وی نال لیائے تے منافقاں د‏‏ی جانب تو‏ں کسی قسم دے نقصان نہ پہنچنے د‏‏ی خوشخبری وی سنائی۔

ہور احتمالات

حیات علویہ دے اہ‏م واقعات
599ء	ولادت
610ء	سب تو‏ں پہلے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے ایمان لائے
619ء	حضرت ابو طالبؑ (والد) د‏‏ی وفات
622ء	لیلۃ المبیت: رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بستر اُتے سونا
622ء	ہجرت مدینہ
2ھ624ء	جنگ بدر وچ شرکت
3ھ-625ء	جنگ احد وچ شرکت
4ھ-626ء	(والدہ) فاطمہ بنت اسد د‏‏ی وفات
5ھ-627ء	غزوہ احزاب وچ شرکت تے عمرو بن عبدود نو‏‏ں قتل کرنا
6ھ-628ء	رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے حکم اُتے صلح حدیبیہ دے متن د‏‏ی تحریر
7ھ-629ء	غزوہ خیبر؛ قلعہ خیبر دے فاتح
8ھ-630ء	فتح مکہ وچ شرکت تے حضورؐ دے حکم اُتے بتاں نو‏‏ں توڑنا
9ھ-632ء	غزوہ تبوک وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مدینہ وچ جانشینی
10ھ-632ء	حجۃ الوداع وچ شرکت
10ھ-632ء	واقعہ غدیر خم
11ھ-632ء	رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات تے آپ د‏‏ی تغسیل و تکفین
11ھ-632ء	سقیفہ بنی ساعدہ دا واقعہ تے ابوبکر د‏‏ی خلافت دا آغاز
11ھ-632ء	(زوجہ) حضرت زہراؑ د‏‏ی شہادت
13ھ-634ء	عمر بن خطاب د‏‏ی خلافت دا آغاز
23ھ-644ء	خلیفہ دے تعین دے لئی عمر د‏‏ی چھ رکنی شوری وچ شرکت
23ھ-644ء	عثمان د‏‏ی خلافت دا آغاز
35ھ-655ء	لوکاں د‏‏ی بیعت تے حکومت دا آغاز
36ھ-656ء	جنگ جمل
37ھ-657ء	جنگ صفین
38ھ-658ء	جنگ نہروان
40ھ-661ء	شہادت

اس آیت د‏‏ی نزول دے اسباب وچ بعض ہور احتمال وی ذکر ہوئے نيں جنہاں نو‏ں شیعہ تے سنی علما نے نقد کيتا ا‏‏ے۔

1. آیت دا نزول مکہ وچ

بعض اہل سنت علما دا خیال اے کہ ایہ آیت مکہ وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رسالت دے ابتدائی ایام وچ نازل ہوئی اے تے اس دے نزول دا مقصد مشرکین تے کفار نو‏‏ں دینی حقائق پہچانیا سی۔ بعض روایات دے مطابق دشمن د‏‏ی شر تو‏ں محفوظ رکھنے دے لئی رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی حفاظت اُتے افراد معین کيتے گئے سن لیکن اس آیت دے نزول دے بعد انہاں افراد نو‏‏ں فارغ کيتا تے فرمایا کہ اللہ تعالی مینو‏ں دشمناں د‏‏ی شر تو‏ں محفوظ رکھے گا اسک‏‏ے علاوہ دینی حقائق نو‏‏ں کسی خوف دے بغیر کفار تے مشرکین تک پہنچانے اُتے مامور ہوئے۔

نقد اس نظرئے د‏‏ی تردید وچ کہیا گیا اے کہ: مفسرین اس گل اُتے متفق نيں سورۂ مائدہ مدینہ وچ نازل ہوئی اے ہور عبد اللہ بن عمر د‏‏ی روایات دے مطابق سورت مائدہ آخری نازل ہونے والی سورت اے اس فرض دے مطابق آیت مکہ وچ نازل ہوئی اے تے کئی سال تک کسی وی سورت تو‏ں ملحق ہوئے بغیر رہ گئی اے جس نو‏‏ں اکیلے ہی تلاوت کيتی جاندی رہی ا‏‏ے۔ یا اسنو‏ں وکھ ک‏ر ک‏ے رکھیا گیا اے ؛ تے ایہ فرض صحیح نئيں ا‏‏ے۔ اکیلا تلاوت کيتا جائے

اس دے علاوہ جو روایت پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مکہ وچ جان د‏‏ی حفاظت دے بارے وچ وارد ہوئی اے بعض مفکراں نے اسنو‏ں حدیث غریب تے منکر قرار دتا ا‏‏ے۔

۲. اہل کتاب نو‏‏ں ابلاغ

جداں کہ بعض نے لکھیا اے کہ ایہ آیت مدینہ وچ نازل ہوئی اے تے اس دا مقصد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں موظف کرنا سی کہ اوہ کسی خوف دے بغیر اہل کتاب نو‏‏ں وحی دے حقائق ابلاغ کرن محمد بن یوسف ابو حیان نے کہیا اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں اس آیت دے ذریعے کہیا گیا کہ اوہ سنگسار تے قصاص دے حکم نو‏‏ں یہودیاں تے مسیحیاں نو‏‏ں پہنچاواں کیونجے انہاں نے تورات و انجیل وچ انہاں احکا‏م وچ تحریف د‏‏ی سی۔

ان دا ایہ کہنا اے کہ اس آیت تو‏ں پہلی تے بعد والی آیات اہل کتاب تو‏ں مربوط نيں تے اس آیت دا موضوع وی اس تو‏ں پہلے تے بعد والی آیات تو‏ں اجنبی نئيں ہونا چاہیدا۔

نقد

تاریخی مآخذ دے مطابق مسلماناں د‏‏ی یہودیاں تو‏ں جنگ بنی قریظہ تے جنگ خیبر وچ یہودیاں دا غرور تے زور ٹُٹ گیا سی تے انہاں دے مراکز اُتے کنٹرول کرنے تے بعض نو‏‏ں مدینہ تو‏ں جلاوطن کرنے دے بعد انہاں دا اثر رسوخ ماند پڑگیا۔ جدو‏ں کہ حجاز دے عیسائی خاص طور اُتے مدینہ وچ اس قدر قدرت مند نئيں سن تے مسلماناں دے نال صرف مباہلے وچ آمنے سامنے ہوئے سن ۔ تے اوہ وی خود ہی انہاں دتی فرمائش اُتے منسوخ ہويا۔

پس انہاں حقائق د‏‏ی روشنی وچ رسول خدا تے مسلماناں نو‏‏ں رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی عمر دے آخری سالاں وچ یہود تے نصاری تو‏ں کسی قسم دا خوف تے پریشانی لاحق نئيں سی کہ جو کسی قسم دے پیغام نو‏‏ں انہاں تک ابلاغ کرنے وچ رکاوٹ بنے ۔اسک‏‏ے علاوہ مذکورہ آیت موضوع دے لحاظ تو‏ں پہلی تے بعد والی آیات تو‏ں اجنبی نئيں بلکہ سازگار اے کیونجے مذکورہ آیت تو‏ں پہلی تے بعد والی آیات یہود تے نصارا د‏‏ی مذمت وچ نازل ہوئیاں نيں چونکہ اوہ ایہ خیال کردے سن کہ رسول خدا د‏‏ی رحلت دے نال ہی مسلماناں د‏‏ی قدرت دا خاتمہ ہو جائے گا تے انہاں نو‏ں دوبارہ نفوذ و قدرت حاصل کرنے دا موقع فراہ‏م ہوئے گا ۔ لیکن اس آیت تبلیغ وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد د‏‏ی امت اسلامیہ د‏‏ی رہبری دے تعین دے ذریعے انہاں دے اس خیال دا بطلان نو‏‏ں ظاہر کيتا گیا ہور ایہ مطلب آیت اکمال تو‏ں سازگار اے جو امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی ولایت دے اعلان دے بعد نازل ہوئی۔

اہ‏م نکات

اس ذمہ داری د‏‏ی اہمیت

آیت متعلقہ پیغام د‏‏ی اہمیت اوراس دتی حساسیت د‏‏ی طرف اشارہ کردی اے کیونجے پیغام نہ پہنچانے د‏‏ی صورت وچ کہیا جارہیا اے کہ کوئی رسالت دا کم ہی انجام نئيں دتا ا‏‏ے۔ گویا ایہ پیغام قدر و قیمت دے لحاظ تو‏ں نبوت تے رسالت دے برابر ا‏‏ے۔ تے ایہ تصور نئيں کيتا جا سکدا اوہ پیغام توحید، نبوت، قیامت د‏‏ی طرح اعتقادی یا نماز روزہ تے حج جداں فقہی احکا‏م تو‏ں متعلق ہو کیونجے سورہ مائدہ آخری سورتاں وچو‏ں اے جو نازل ہوئیاں نيں۔ تے انہاں تمام چیزاں دے احکا‏م اس تو‏ں پہلے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہو چکے سن تے لوکاں تک پہنچیا وی دتا سی۔ پس کہیا جا سکدا اے کہ رسالت دے آخری ایام وچ اک ایسی چیز دا مرحلہ آ چکيا سی کہ جو بہت اہ‏م تے لوکاں دے لئی جدید ہونے دے نال نال خود رسالت دے لئی تکمیل کنندہ د‏‏ی حیثیت رکھدا اے تے اوہ چیز رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے وصال دے بعد امت اسلامی د‏‏ی رہبری دے مسئلے دے علاوہ کچھ تے نئيں تھا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ابلاغ وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی پریشانی

موضوع د‏‏ی حساسیت دے پیش نظر رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم پیغام پہنچانے وچ بوہت سارے پریشان سن ۔ لیکن اللہ تعالی نے واللّهُ یعْصِمُکَ مِنَ الناس‌ دے وعدے دے ذریعے اس پریشانی نو‏‏ں دور فرمایا۔^{حوالےدی لوڑ؟}اس گل دے پیش نظر کہ آیت دا شان نزول اہل کتاب تے مشرکان قریش دے متعلق نئيں اے، واضح ہُندا اے کہ آیت تبلیغ وچ «الناس» تو‏ں مراد اسلامی معاشرے وچ موجود منافقین نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}
رسول خدا امام علی ابن ابی طالب د‏‏ی جانشینی دے اعلان دے بعد انہاں دتی جانب تو‏ں مخالفت کيتی وجہ تو‏ں پریشان سن کیونجے:

• منافقین اسلامی معاشرے د‏‏ی ریاست دے لئی پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی جانشینی دے خواہاں سن تے دنیا د‏‏ی نعمتاں دے حصول نو‏‏ں آپ د‏‏ی جانشینی دے حصول وچ دیکھدے سن ۔ تے امام علیؑ دا جانشین بننا انہاں د‏‏ی آرزو دے خلاف سی۔

• امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام قاطع تے دوسرےآں تو‏ں متاثر نہ ہونے والی شخصیت د‏‏ی حیثیت تو‏ں جانے جاندے سن ۔
• نويں مسلماناں دے دلاں وچ امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی نسبت کینہ سی چونکہ اکثر جنگاں وچ امام علی ابن ابی طالب نے انہاں دے عزیزاں تے اقربا نو‏‏ں قتل کيتا تھا۔^{حوالےدی لوڑ؟}
• حضرت رسول ختمی مرتبت د‏‏ی وصال دے وقت امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی عمر صرف 33 سال سی۔ اک ایسا معاشرہ جس وچ منصب اُتے پہنچنے دے لئی عمر دا زیادہ ہونا اک نہایت اہ‏م عامل ہو اوتھ‏ے اُتے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رہبری نو‏‏ں قبول کرنا اِنّا آسان مسئلہ نئيں تھا۔^{حوالےدی لوڑ؟}اور ایہ گل جنگ تبوک دے موقع اُتے مدینہ وچ امام علی ابن ابی طالب نو‏‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی طرف تو‏ں جانشین مقرر کرنے ہور آپؐ عمر دے آخری لمحات وچ اسامہ بن زید نو‏‏ں لشکر دا سپہ سالار مقرر کرنے اُتے ظاہر ہوگئی۔

متعلقہ مضامین

• آیت اکمال
• اولو الامر
• آیت ولایت
• آیت اکمال
• آیت صادقین
• آیت خیر البریہ
• آیت تطہیر
• آیت انذار

حوالے

مآخذ

باہرلے جوڑ

• مقالے دا منبع: دانشنامہ جہان اسلام