دسويں صدی عیسوی دی اسلامی تریخ دا خط زمانی

دسويں صدی عیسوی 1001ء–1100ء تقریباً 494 ہجری تو‏ں 596 ہجری اُتے محیط ا‏‏ے۔

901ء تو‏ں 910ء

• 901ء: 23 جنوری— مکمل سورج گرہن واقع ہويا۔ ایہ بغداد تے مسلم ریاستاں وچ دکھادی دتا۔
• 901ء: 18 فروری— عباسی منجم، ماہر فزکس، ریاضی دان تے مترجم ثابت بن قرہ بغداد وچ 75 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔
• 901ء: اپریل— عباسی وزیر عبیداللہ ابن سلیمان بغداد وچ فوت ہويا۔
• 902ء: 20 اپریل — دولت صفاریہ دا دوسرا امیر عمر بن اللیث الصفاری بغداد وچ فوت ہويا۔ اُس نے بحیثیت امیر 879ء تو‏ں 901ء تک حکومت کیت‏‏ی۔
• 902ء: 5 اپریل— عباسی خلیفہ المعتضد باللہ بغداد وچ فوت ہويا۔ المعتضد باللہ دا بیٹا المکتفی باللہ خلیفہ بنیا۔
• 902ء: 1 اگست— اغالبہ نے سسلی دے علاقہ تاورمینا دا محاصرہ ک‏ے لیا تے تاورمینا اُتے مکمل مسلم قبضہ ہوئے گیا۔ تاورمینا د‏‏ی فتح دے بعد سسلیماں مسلم فتوحات مکمل ہوگئياں۔ ایہ فتوحات جون 827ءماں شروع ہوئی سی۔ اغالبہنے بازنطینی سلطنت نو‏‏ں شکست دے ک‏ے سسلی اُتے مکمل قبضہ ک‏ر ليا تے سسلی دولت اغالبہ دا حصہ بن گیا۔
• 902ء: 14 اگست — عباسی وزیر بدر المعتضدی نو‏‏ں بحالت نماز شہر المدائن وچ قتل کر دتا گیا۔ اوہ 892ء وچ عباسی وزیر بنایا گیا سی۔
• 902ء: ہسپانیہ دے جزائر بلیبار دا سب تو‏ں وڈا جزیرہ مایورکا اُتے قرطبہ د‏‏ی اُموی حکومت دا قبضہ ہوئے گیا۔
• 903ء: قرامطہ دا بانی ابو سعید حسن الجنابی قتل ہوئے گیا۔ اوہ فارس دے علاقہ شہرستان گناوہ وچ پیدا ہويا سی جو موجودہ دور وچ ایران دے صوبہ صوبہ بوشہر دا حصہ سی۔ ابو طاہر سلیمان الجنابی اپنے باپ د‏‏ی جگہ قرامطہ دا حاکم مقرر ہويا۔
• 903ء: 9 دسمبر— مسلم ماہر فلکیات تے منجم عبدالرحمن الصوفی فارس دے شہر رے وچ پیدا ہويا۔
• 904ء: 13 فروری— قرامطہ دے سربراہ یحییٰ ابن زکرویہ نو‏‏ں بغداد وچ قتل کر دتا گیا۔ اُس نے کئی سال صحرائے شام وچ غارت گری پھیلائے رکھی۔
• 904ء: اکتوبر—عباس ابن الحسن الجرجرائی عباسی وزیر بنیا۔
• 904ء: 30 دسمبر— طولونی امیر مصر ہارون ابن خمارویہ مصر وچ فوت ہوئے گیا۔ اوہ 896ء وچ امیرمصر بنا سی۔ اُس دا چچا شیبان ابن محمد ابن طولون امیر مصر بن گیا۔
• 905ء: 10 جنوری— آخری طولونی امیر مصر شیبان ابن احمد ابن طولون نے عباسی سپہ سالار محمد ابن سلیمان الکاتب دے سامنے ہتھیار ڈال دیے۔ اِس طرح دولت طولونیہ دا مصر تو‏ں بالکل خاتمہ ہوئے گیا۔
• 905ء: عباسی سپہ سالار عیسیٰ ابن محمد النوشاری نو‏‏ں گورنر مصر مقرر کر دتا گیا۔ اوہ دولت طولونیہ دے بعد پہلا مقرر ہونے والا عباسی گورنر سی۔تکین الخزاری امیر مصر مقرر ہويا۔
• 906ء: سامانی امیر نصر الثانی بخارا وچ پیدا ہويا۔
• 908ء: عباسی خلیفہ المتقی باللہ بغداد وچ پیدا ہويا۔
• 908ء: ابو الحسن مؤنس المظفر خلافت عباسیہ دا کمانڈر اِنچیف مقرر ہويا۔
• 908ء: دولت صفاریہ دا خاتمہ ہوئے گیا۔ دولت سامانیہ نے تمام صفاری ریاستاں تے علاقےآں وچ دولت سامانیہ وچ شامل ک‏ے لیا۔
• 908ء:13 اگست— عباسی خلیفہ المکتفی باللہ بغداد وچ 31 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔ المعتضد باللہ دا دوسرا بیٹا المقتدر باللہ خلیفہ بنیا۔
• 908ء: 17 دسمبر— عباسی وزیر عباس ابن الحسن الجرجرائی قتل ہويا۔
• 909ء: مارچ— سلطنت فاطمیہ دا مصر وچ زور تے شور تو‏ں قیام عمل وچ آیا۔ اغالبہ دا اِقتدار اِختتام نو‏‏ں پہنچیا۔
• 910ء: موسمبہار— عباسی سپہ سالار تے گورنر مصر عیسیٰ ابن محمد النوشاری فوت ہويا۔
• 910ء: 11 اپریل — مسلم صوفی جنید بغدادی بغداد وچ اِنتقال کر گئے۔

911ء تو‏ں 920ء

• 911ء: ابن الراوندی 84 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔

• 912ء: مسلم ریاضی دان احمد بن یوسف دمشق وچ فوت ہويا۔
• 912ء: 15 اکتوبر— امیر قرطبہ عبداللہ ابن محمد الاموی فوت ہويا۔ عبد الرحمٰن الناصر امیر قرطبہ بنیا۔
• 914ء: 12 جنوری— سامانی امیر احمد بن اسماعیل سامانی قتل ہوئے گیا۔ اُس دا بیٹا نصر الثانی امیر دولت سامانیہ تخت نشاں ہويا۔
• 915ء: عرب شاعر المتنبی کوفہ وچ پیدا ہويا۔
• 916ء: 22 جون— امیر حلب سیف الدولہ حمدانی حلب وچ پیدا ہويا۔
• 917ء: عباسی جرنیل تے صوبہ دار گورنر العباس بن عمرو الغنوی فوت ہويا۔
• 919ء: 3 فروری : بدھ28 شعبان306ہجری— مختصر ترین مکمل سورج گرہن واقع ہويا جس دا سایہ صرف 9 سیکنڈ تک برقرار رہیا۔ ایہ گرہن بغداد وچ تے مسلم ریاستاں وچ دکھادی نئيں دتا۔

921ء تو‏ں 930ء

• 921ء: مہدیہ (شہر) سلطنت فاطمیہ دا نواں راجگڑھ بنیا۔
• 921ء: فاطمیاں نے شہر تلمسان موجودہ شمال مغربی الجزائر دا شہر تے مراکش دا شہر فاس سلطنت فاطمیہ وچ شامل کرلئی۔
• 921ء: 21 جون— احمد بن فضلان نو‏‏ں پہلی بار عباسی خلیفہ المقتدر باللہ د‏‏ی جانب تو‏ں وولگا بلغاریہ دے پہلے مسلم امیر المش د‏‏ی طرف روانہ کيتا گیا۔ احمد بن فضلان د‏‏ی بہترین سفارت تو‏ں خلافت عباسیہ تے وولگا بلغاریہ اتحادی بن گئے۔
• 922ء: 26 مارچ— فارسی صوفی تے مصنف حسین بن منصور حلاج نو‏‏ں بغداد وچ شاہی فرمان دے مطابق صلیب اُتے چڑھا دتا گیا۔
• 922ء: 12 مئی— احمد بن فضلان بحیثیت عباسی سفیر وولگا بلغاریہ دے راجگڑھ بولغار پہنچیا۔
• 922ء: فارسی ریاضی دان، منجم تے ماہر فلکیات النیریزی 57 سال د‏‏ی عمر وچ بغداد وچ فوت ہويا۔
• 923ء: مفکر تے فلسفی ابو حیان التوحیدی بغداد وچ پیدا ہويا۔
• 923ء: 17 فروری— مسلم مورخ ابن جریر طبری بغداد وچ 86 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔
• 924ء: 18 جولائ‏ی— عباسی وزیر ابو الحسن علی ابن الفرات نو‏‏ں قتل کر دتا گیا۔
• 927ء: کُرد سردار ابن ضحاک عباسی گورنر طرسوس ثمل الزلفی دے ہتھو‏ں قتل ہويا۔ ابن ضحاک نے اسلام نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے مسیحیت اخیتار کرلئی سی تے اوہ قیصر روم رومانوس اول دے پاس چلا گیا سی جس نے اُسنو‏‏ں طرسوس وچ اُسنو‏‏ں رہائش دے لئی قلعہ دے دتا سی۔
• 929ء: 16 جنوری— امیر قرطبہ عبد الرحمٰن الناصر نے قرطبہ وچ خلیفہ ہونے دا اعلان کيتا۔
• 929ء: مسلم منجم تے ماہر فلکیات، ریاضی دان جابر بن سنان البتانی سامرا وچ 71 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔

931ء تو‏ں 940ء

• 931ء: ستمبر— الحسین ابن القاسم دا تقرر بطور عباسی وزیر کيتا گیا۔
• 932ء: مئی— الحسین ابن القاسم نو‏‏ں عباسی وزیر دے عہدہ تو‏ں معزول کر دتا گیا۔
• 932ء: 31 اکتوبر— عباسی خلیفہ المقتدر باللہ 37 سال د‏‏ی عمر وچ بغداد وچ فوت ہويا۔ المعتضد باللہ دا تیسرا بیٹا القاھر باللہ خلیفہ بنیا۔
• 933ء: اگست— خلافت عباسیہ دا کمانڈر اِنچیف ابو الحسن مؤنس المظفر فوت ہويا۔
• 933ء: 16 مارچ— امیر مصر تکین الخزاری فوت ہويا۔
• 933ء: جولائ‏ی— محمد بن القاسم عباسی وزیر مقرر ہويا۔ اُس دا تقرر عباسی خلیفہ القاھر باللہ دے عہد خلافت وچ ہويا۔
• 933ء: اکتوبر— عباسی وزیر محمد بن القاسم معزول کر دتا گیا۔
• 934ء: 4 مارچ— سلطنت فاطمیہ دا بانی عبیداللہ مہدی 61 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔محمد قائم بامراللہ اُس دا جانشین تخت نشین ہويا۔
• 934ء: 19 اپریل—عباسی خلیفہ القاھر باللہ نو‏‏ں معزول کر دتا گیا۔
• 934ء: 23 اپریل—عباسی خلیفہ راضی باللہ تخت نشاں ہويا۔
• 934ء: رکن الدولہ دیلمی نے شہر رے نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا تے ایتھ‏ے آل بویہ د‏‏ی سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اوہ آل بویہ دا پہلا دیلمی امیر سی۔
• 934ء: فارسی اسماعیلی مفکر ابو حاتم احمد ابن حمدان الرازی فوت ہويا۔ اوہ اسماعیلیشیعہ جماعت دا داعی مطلق وی سی ۔
• 935ء: ناصر الدولہ حمدانی امیر موصل بنیا۔
• 936ء: مسلم ماہر طبیب تے ماہر جراحی ابو القاسم الزہراوی اندلس دے شہر مدینہ الزہراء وچ پیدا ہويا۔
• 938ء : بغداد اُتے ابو الحسین بجکم المکانی دا تسلط قائم ہوئے گیا۔
• 938ء: ستمبر— ابو الحسین بجکم المکانی عباسی امیر الامراء مقرر ہويا۔
• 940ء: 10 جون — مسلم ماہر فلکیات تے منجم، ریاضی دان ابو الوفا البوزجانی فارس دے شہر بوزجان وچ پیدا ہويا۔
• 940ء: 23 دسمبر— عباسی خلیفہ راضی باللہ 33 سال د‏‏ی عمر وچ بغداد وچ فوت ہويا۔المقتدر باللہ دا بیٹا المتقی باللہ خلیفہ بنیا۔

941ء تو‏ں 950ء

• 941ء: شیعی محدث محمد بن یعقوب الکلینی بغداد وچ فوت ہويا۔
• 941ء: 21 اپریل— عباسی امیر الامراء ابو الحسین بجکم المکانی اک کُرد دے ہتھو‏ں قتل ہوئے گیا۔
• 942ء: بانی سلطنت غزنویہ ابو المنصور سبکتگین بمقام بارسغان وچ پیدا ہويا۔
• 943ء: مسلم جغرافیہ دان تے سیاح ابن حوقل مشرقی دنیا د‏‏ی سیاحت نو‏‏ں روانہ ہويا۔
• 943ء: اواخرمارچ— سامانی امیر نصر الثانی تپ دق تخت سامانیہ تو‏ں دستبردار ہوئے گیا۔
• 943ء: 6 اپریل— سامانی امیر نصر الثانی تپ دق دے مرض تو‏ں اِنتقال کرگیا۔
• 944ء: قرامطہ دا حاکم ابو طاہر سلیمان الجنابی مرض چیچک وچ مبتلاء ہوک‏ے بحرین وچ مرگیا۔ اوہ باقاعدہ طور اُتے 923ء وچ قرامطہ دا امیر بن گیا سی۔
• 944ء: 26 اگست— عباسی خلیفہ المتقی باللہ نو‏‏ں معزول کر دتا گیا۔ بعد وچ اُسنو‏‏ں اَنھّا کر دتا گیا۔ المستکفی باللہ خلیفہ بنیا۔
• 946ء: 28 جنوری— عباسی خلیفہ المستکفی باللہ نو‏‏ں معزول کر دتا گیا۔ المطیع باللہ بحیثیت خلیفہ تخت نشاں ہويا۔
• 946ء: 17 مئی— سلطنت فاطمیہ دا حکمران محمد قائم بامراللہ 53 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہوئے گیا۔المنصور باللہ تخت نشاں ہويا۔
• 949ء: ستمبر/اکتوبر— عباسی خلیفہ المستکفی باللہ 44 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔ اُسنو‏‏ں 28 جنوری 946ء نو‏‏ں معزول کر دتا گیا سی۔
• 950ء: 14 دسمبر950ء تو‏ں 12 جنوری951ء دا درمیانی عرصہ— مسلم مفکر تے فلسفی فارابی دمشق وچ 78 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔

951ء تو‏ں 960ء

• 953ء: 19 مارچ— سلطنت فاطمیہ دا حکمران المنصور باللہ 40 سال د‏‏ی عمر وچ قاہرہ وچ فوت ہويا۔معز لدين اللهتخت نشاں ہويا۔
• 954ء: اگست— سامانی امیر نوح اول سامانی فوت ہويا۔ اُس دا بیٹا عبدالملک اول سامانی بحیثیت امیر دولت سامانیہ تخت نشاں ہويا۔

961ء تو‏ں 970ء

• 961ء: 15 اکتوبر— امیرقرطبہ تے قرطبہ دے پہلے مسلم خلیفہ عبدالرحمٰن الناصر دا 70 سال د‏‏ی عمر وچ انتقال ہويا۔ الحکم الثانی ابن عبدالرحمن الناصر خلیفہ قرطبہ بنیا۔
• 965ء: 23 ستمبر— عرب شاعر المتنبی 50 سال د‏‏ی عمر وچ النعمانیہ عراق وچ فوت ہويا۔
• 967ء: ناصر الدولہ حمدانی امیر موصل فوت ہويا۔ ابو تغلب امیر موصل بنیا۔
• 967ء: 9 فروری— امیر حلب سیف الدولہ حمدانی بمقام حلب 51 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔ اُس د‏‏ی تدفین موجودہ سیلوان، دیار باقر وچ ہوئی۔سعد الدولہ حمدانی جانشین ہويا۔
• 968ء: ابو تغلب امیرموصل نو‏‏ں جلاوطن کر دتا گیا۔
• 968ء: جولائ‏ی— عباسی خلیفہ المتقی باللہ 60 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہوئے گیا۔ اُسنو‏‏ں 26 اگست 944ء نو‏‏ں معزول کر دتا گیا سی۔
• 970ء: ہفتہ 2 اپریل— یونیورسٹی الازہر د‏‏ی تعمیر شروع ہوئی۔

971ء تو‏ں 980ء

• 971ء: جون— فاطمی جنرل جعفر ابن فلاح قرامطیاں دے نال جنگ وچ قتل ہوئے گیا۔

• 971ء: 2 نومبر— سلطان محمود غزنوی بمقام غزنی وچ پیدا ہوئے۔
• 972ء: ہفتہ22 جون— یونیورسٹی الازہر د‏‏ی تعمیر مکمل ہوئی۔
• 973ء: 4 ستمبر— مسلم مورخ، ماہر فلکیات، جغرافیہ دان، ماہر فزکس، ریاضی دان ابو ریحان البیرونی بمقام کاث موجودہ بیرونی، ازبکستان خوارزم دولت سامانیہ وچ پیدا ہويا۔
• 974ء: 4 اگست— عباسی خلیفہ المطیع باللہ 60 سال د‏‏ی عمر وچ بغداد وچ فوت ہويا۔ اُس دا بیٹا الطائع باللہ خلیفہ بنیا۔
• 976ء: ستمبر— دیلمی امیر آل بویہ رکن الدولہ دیلمی فارس دے شہر رے وچ فوت ہويا۔
• 976ء: 16 اکتوبر— قرطبہ دے دوسرے اُموی خلیفہ الحکم الثانی بن عبدالرحمٰن الناصر دا اِنتقال قرطبہ وچ ہويا۔ اُس دا بیٹا ھشام المؤيد بالله قرطبہ دا امیر تے خلیفہ بنیا۔
• 977ء: مسلم سیاح تے جغرافیہ دان ابن حوقل نے اپنی مشہور تصنیف "صورۃ الارض" مرتب کيتی۔
• 977ء: 20 اپریل— سبکتگین نے سلطنت غزنویہ د‏‏ی بنیاد رکھی تے بحیثیت بانی تے امیر غزنی تخت نشاں ہويا۔
• 978ء: مسلم جغرافیہ دان تے سیاح ابن حوقل فوت ہويا۔
• 979ء: 29 اگست— ابو تغلب امیرموصل نو‏‏ں شہر رملہ وچ قتل کر دتا گیا۔
• قریباً 980ء: دسويں صدی عیسوی دے اٹھويں عشرہ دے اِختتام وچ خوزستان فارس وچ تاج الدولہ دیلمی د‏‏ی حکومت قائم سی۔
• قریباً 980ء: دسويں صدی عیسوی دے اٹھويں عشرہ دے اِختتام وچ بصرہ عراق وچ ضیاء الدولہ دیلمی د‏‏ی حکومت قائم سی۔شرف الدولہ دیلمی اُس دا جانشین ہويا۔

981ء تو‏ں 990ء

• 983ء: خوزستان دے دیلمی امیر تاج الدولہ دیلمی دا اِنتقال ہوئے گیا۔ شرف الدولہ دیلمی تخت نشاں ہويا۔
• 984ء: دیلمی امیر فخر الدولہ دیلمی بحیثیت امیر گورگان، طبرستان، جبال تخت نشاں ہويا۔
• 986ء: 25 مئی — مسلم ماہر فلکیات تے منجم عبدالرحمن الصوفی فارس دے شہر شیراز وچ 83 سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہويا۔

991ء تو‏ں 1000ء

• 991ء: 30 اکتوبر— عباسی خلیفہ الطائع باللہ نو‏‏ں معزول کر دتا گیا۔
• 991ء: اپریل—چیرکاسیائی غلام بقجور نو‏‏ں حلب وچ قتل کر دتا گیا۔ اِس نے 975ء تو‏ں 977ء تک حلب اُتے قبضہ کیتے رکھیا سی۔
• 991ء: دسمبر— امیر حلب سیف الدولہ حمدانی بمقام حلب فوت ہويا۔
• 991ء: 1 نومبر— عباسی خلیفہ القادر باللہ تخت نشاں ہويا۔ اوہ خلافت عباسیہ دا پچیسواں خلیفہ سی۔
• 997ء: 5 اگست— امیر سلطنت غزنویہ سبکتگین 55 سال د‏‏ی عمر وچ بلخ وچ فوت ہويا۔ اُس دا بیٹا اسماعیل بن سبکتگین تخت نشاں ہويا۔
• 997ء: اکتوبر/نومبر— دیلمی امیرفخر الدولہ دیلمی فوت ہويا۔
• 998ء: فروری— امیر سلطنت غزنویہ اسماعیل بن سبکتگین معزول کر دتا گیا۔ سلطان محمود غزنوی تخت نشاں ہويا۔
• 998ء: مارچ — جنگ غزنی پیش آئی۔ سلطان محمود غزنوی نو‏‏ں فتح ہوئی تے اسماعیل بن سبکتگین نو‏‏ں تخت تو‏ں معزول کرکے قید کر دتا گیا۔
• 998ء: 15 جولائ‏ی— مسلم ماہر فلکیات تے منجم، ریاضی دان ابو الوفا البوزجانی 58 سال د‏‏ی عمر وچ بغداد وچ فوت ہويا۔
• 999ء: 31 دسمبر— دسويں صدی عیسوی دے اِختتام تک مسلم آبادی 10 ملین دے نیڑے سی۔ دسويں صدی عیسوی دے اِختتام قرطبہ مسلم دنیا دا بلحاظ آبادی سب تو‏ں وڈا شہر سی، قرطبہ د‏‏ی آبادی 4 لکھ 50 ہزار سی جدو‏ں کہ بغداد مسلم دنیا دا دوسرا وڈا شہر سی، بغداد د‏‏ی آبادی 1 لکھ 25 ہزار سی۔

حوالے