سپرنووا

کپلر تارہ: سپرنووا ۱۶۰۴

سپر نووا یا تارا دھماکا، تارے دا اک طاقتور تے چمکدار دھماکا اے۔ اک سپرنووا اک وڈے ستارے دے آخری ارتقائی مراحل دے دَوران ہُندا اے، یا جد اک سفید بونا بھاگے ہوئے جوہری فیوژن وچ متحرک ہُندا اے۔ اصل آبجیکٹ، جیہنوں پروجینیٹر کہیا جاندا اے، یا تاں نیوٹران ستارے یا بلیک ہول وچ گر جاندا اے، یا مکمل طور تے تباہ ہو کے اک پھیلیا ہویا نیبولا بن جاندا اے۔ سپرنووا دی چوٹی دی نظری روشنی دا موازنہ پوری کہکشاں نال کئی ہفتیاں یا مہیناں وچ ختم ہون توں پہلے کِیتا جا سکدا اے۔

تارا دھماکے نال پھٹدا تے اوہدے چوں چوکھی ساری انرجی تے چانݨ نکلدا اے۔ ایہ اودوں ہُندا اے جدوں اک تارا اپنے سارے مادے نوں انرجی وچ پلٹ دیندا اے۔ ایہ وڈے تارے چوکھے دباء پاروں گرم ہو کے پھٹدے نیں۔ ایس مگروں ایہ کالے سوراخ یا نیورٹرون تارے وچ پلٹدے نیں۔ ایہ کچھ ملیئن ورھے ای جیندے نیں۔ جد کہ نکے تارے جِداں سورج، ایہ ہولی ہولی سڑدے نیں تے فیر چٹے بونے وچ پلٹ جاندے نیں۔

اک ہی کہکشاں وچ SN 2007ck تے SN 2007co

سپرنووا ساڈے سورج تو‏ں دس گنا ودھ کمیت والے ستارے دے پھٹن دے عمل نو‏‏ں کہندے نيں۔ تمام ستارےآں دی اک معینہ مدت یا عمر ہُندی ا‏‏ے۔ اوہ پیدا ہُندے نيں، پروان چڑھتے نيں تے مرجاندے نيں۔ چھوٹے ستارےآں دی عمر زیادہ لمبی ہُندی اے جدو‏ں کہ وڈے ستارےآں دی عمر کم ہُندی اے تے اوہ جلدی مر جاندے نيں۔ ساڈے سورج دی حالے عمر لگ بھگ پنج ارب سال اے تے ہور پنج ارب سال بعد ایہ سورج فنا ہو جائے گا۔ ستارے دی موت دا مطلب ایہ اے کہ نیوکلیئر فیوژن دا عمل رک جاندا اے تے اس تو‏ں توانائی (روشنی) خارج ہونا بند ہو جاندی ا‏‏ے۔ اپنی زندگی دے اختتام اُتے ساڈا سورج پہلے بہت زیادہ پھیلے گا تے اپنی فضا کھو دے گا۔ صرف اس دا اندرونی قلب باقی رہ جائے گا جو جسامت وچ ساڈی زمین دے برابر ہوئے گا۔ لیکن ساڈا سورج سپر نووا دی موت نئيں مرے گا بلکہ سفید بونے وچ تبدیل ہو جائے گا۔

اوہ ستارے جو ساڈے سورج تو‏ں بہت زیادہ وڈے ہُندے نيں، انہاں دا اختتام زیادہ بھیانک ہُندا ا‏‏ے۔ اس زبردست موت دے دوران اوہ ساڈے سورج تو‏ں سو ارب گنا زیادہ روشنی خارج کردے نيں۔ ایسے ستارےآں دی موت نو‏‏ں سپر نووا (supernova) کہندے نيں۔

تاریخ

لگ بھگ ہزار سال قبل 1054ء وچ چین دے ہیئت داناں نے اپنیاں کتاباں وچ آسمان اُتے اک ایسے نويں ستارے دے بارے وچ لکھیا جو رات نو‏‏ں انتہائی روشن سی تے سورج طلوع ہونے دے بعد وی نظر آندا سی تے کئی ہفتاں تک نظر آندا رہیا پھر غائب ہو گیا۔ آسمان اُتے جو جگہ انہاں نے درج دی سی ہن اوتھ‏ے کریب نیبولا (Crab Nebula) نظر آندا اے جو کسی مردہ ستارے دی باقیات نيں۔ اس دے عین مرکز وچ صرف ۳۰ کلومیٹر چوڑا اک مرکزہ اے جو Crab Pulsar کہلاندا ا‏‏ے۔ ایہ اک نیوٹرون ستارہ اے تے ایہ سورج تو‏ں دیڑھ گنا زیادہ بھاری ا‏‏ے۔

لگ بھگ ہزار سال قبل زمین تو‏ں ۶۵۰۰ نوری سال دے فاصلے اُتے اک ستارہ سپر نووا دی شکل وچ پھٹا سی ۔ ہن دوربین تو‏ں اوہدی باقیات کریب نیبولا دی شکل وچ نظر آندی نيں۔

ہائیپر نووا

جے کسی ستارے دی کمیت ساڈے سورج تو‏ں ۱۵۰ گنا زیادہ ہو تو اوہ وڈی جلدی اپنی عمر پوری کر دے اک بھیانک دھمااکے نال پھٹتا اے جسنو‏ں ہائیاُتے نووا (hypernova) کہندے نيں۔ لگ بھگ دس سیکنڈ وچ ہائیاُتے نووا تو‏ں اِنّی توانائی خارج ہُندی اے جتنی ساڈا سورج دس ارب سالاں وچ کر سکدا ا‏‏ے۔ ایسے ہائیاُتے نووا تو‏ں انتہائی طاقتور ایکس رے (X-ray) دی شعاعاں وی نکلتی نيں جنہاں نو‏ں gamma-ray bursts (GRBs) کہندے نيں۔ ایہ قریب و جوار دے سیاراں وچ موجود زندگی نو‏‏ں ختم کر سکدی نيں۔ جے ساڈی دنیا تو‏ں ۷۵۰۰ نوری سال دے فاصلے اُتے کوئی ہائیاُتے نووا پھٹے تو دنیا وچ رات نو‏‏ں دن جیسی روشنی ہو جائے تے ایکس ریز دی وجہ تو‏ں قیامت آ جائے۔
کسی کہکشاں وچ ہائیاُتے نووا پھٹنے دے امکان بہت ہی کم ہُندے نيں یعنی اک لکھ تو‏ں دس لکھ سال وچ صرف اک ہائیاُتے نووا پھٹتا ا‏‏ے۔ مگر چونکہ کائنات وچ ارباں کہکشائاں موجود نيں اس لئی لگ بھگ ہر رات نو‏‏ں اک ہائیاُتے نووا دا مشاہدہ ہُندا اے جو بہت ہی دور دراز واقع کہکشااں وچ ہُندے نيں۔

ہور دیکھو

• سورج
• سفید بونا
• بھورا بونا
• نیوٹرینو
• فشن بمقابلہ فیوزن
• بندھنی توانائی
• بلیک ہول
• نظام شمسی