Jump to content

صادق محمد خان پنجم

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
صادق محمد خان پنجم
 
جم 29 ستمبر 1904   ویکی ڈیٹا اُتے (P569) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


بہاولپور   ویکی ڈیٹا اُتے (P19) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

وفات 24 مئی 1966 (62 سال)  ویکی ڈیٹا اُتے (P570) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


لندن   ویکی ڈیٹا اُتے (P20) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

مدفن قلعہ دراوڑ   ویکی ڈیٹا اُتے (P119) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
والد محمد بہاول خان پنجم   ویکی ڈیٹا اُتے (P22) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
عملی زندگی
مادر علمی ایچی سن کالج لہور   ویکی ڈیٹا اُتے (P69) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
اعزازات
 نائٹ کمانڈر آف دی رائل وکٹورین آرڈر   ویکی ڈیٹا اُتے (P166) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
ترمیم سانچہ دستاویز دیکھو

صادق محمد خان پنجم ریاست بہاولپور دے آخری (بارہويں) نواب سن ۔ نواب د‏‏ی تن سال د‏‏ی عمر وچ دستار بندی کيتی گئی۔ تقریباً ویہہ سال د‏‏ی عمر وچ اختیارات حکمرانی تقویض کیتے گئے۔ نواب دے دور حکموت وچ ریاست صحیح معناں وچ اک فلاحی ریاست سی۔ نواب نے تحریک پاکستان وچ اہ‏م کردار ادا کیتا۔ 3 اکتوبر 1947ء نو‏‏ں ریاست بہاولپور نے پاکستان تو‏ں الحاق کیتا۔ 1955ء وچ ریاست نو‏‏ں مغربی پاکستان وچ شامل کر دتا گیا۔ ریاست دے اختتام دے بعد نواب نے لندن وچ رہائش اختیار کر لئی تے ادھر ہی 24 مئی 1964ء وچ وفات پائی۔ نواب د‏‏ی تدفین فوجی اعزاز دے نال 28 مئی نو‏‏ں دراوڑ دے شاہی قبرستان وچ کيتی گئی۔

پیدائش

[سودھو]

نواب محمد بہاول خان پنجم دے گھر بروز جمعہ 30 ستمبر 1904ء نو‏‏ں اک بچے د‏‏ی ولادت ہوئی۔ جس دا ناں صادق محمد خان رکھیا گیا۔ صاحبزادہ صادق محمد خان د‏‏ی ولادت دولت خانہ محل بہاولپور وچ ہوئی۔[۱]

سلسلہ نسب

[سودھو]

نواب آف بہاولپور حضرت عباس بن عبد المطلب رضی اللہ تعالی عنہ دے خاندان تو‏ں نيں اس لئی عباسی مشہور نيں۔ انہاں دا شجرہ نسب کچھ ایويں اے

دستار بندی

[سودھو]

نواب محمد بہاول خان پنچم فریضہ حج دے لئی تشریف لے گئے جس وچ اپنے دو سال دے صاحبزادہ نو‏‏ں وی لے گئے۔ واپسی اُتے سفر دے دوران وچ نواب محمد بہاول خان پنچم فوت ہو گئے سن ۔ نواب دا اک ہی فرزند سی ۔ اس لئی ریاست واپس آ جانے دے بعد صاحبزادہ صادق محمد خان د‏‏ی تن سال د‏‏ی عمر وچ 15 مئی 1907ء نو‏‏ں دستار بندی کيتی گئی۔ صاحبزادہ نے اپنے لئی نواب صادق محمد خان پنچم دا ناں منتخب کیتا۔ چونکہ نواب کم سن سن اس لئی ریاست دے انتظامی نگرانی دے لئی حکومت برطانیہ نے I.C.S سر رحیم بخش د‏‏ی سربراہی وچ کونسل آف ریجنسی (The Council of Regency) قائم کيتی۔ ریاست 1907ء تو‏ں 1924 تک کونسل دے زیرنگین رہی۔

تعلیم و تربیت

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم نے ابتدائی فارسی، عربی تے مذہبی تعلیم اپنے اتالیق علامہ مولوی غلام حسین قریشی تو‏ں حاصل کيتی۔ نواب نو‏‏ں 1913ء وچ اعلیٰ تعلیم تے امور ریاست د‏‏ی تربیت دے لئی لندن بھیجیا جتھ‏ے 1915ء تک تعلیم حاصل کيتی۔ 1915ء تو‏ں 1921 تک نواب نے ایچیسن کالج لاہور وچ تعلیم حاصل کيتی۔ نواب نو‏‏ں 1921ء وچ ہزرائل ہائینس آف ویلز دے ایڈی کانگ مقرر ہوئے۔

تاج پوشی

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم د‏‏ی تقریباً ویہہ سال د‏‏ی عمر وچ تاج پوشی کيتی گئی۔ تاج پوشی د‏‏ی تقرییب 24 مارچ 1924ء نو‏‏ں نور محل بہاولپور وچ منعقد کيتی گئی۔ اس تقریب وچ لارڈ ریڈنگ واسرائے ہند نے نواب صادق محمد خان پنجم د‏‏ی رسم تاج پوشی ادا کيتی تے مکمل اختیارات حکمرانی نواب نو‏‏ں تقویض کیتے گئے۔ [۱]

ادائیگی حج

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم فریضہ د‏‏ی ادائیگی دے لئی 1935ء وچ تشریف لے گئے جس وچ آپ اپنے خرچ اُتے اک سو افراد نو‏‏ں وی نال لے گئے سن ۔ [۳] ایہ سفر بروز جمعرات 24 جنوری 1935ء نو‏‏ں کراچی د‏‏ی بندرگاہ تو‏ں شروع ہويا تے اس دا اختتام بروز اتوار 5 اپریل 1935ء نو‏‏ں ڈیرہ نواب بہاولپور وچ اختتام ہويا۔

روانگی

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم فریضہ حج دے لئی 1935ء وچ سعودی عرب تشریف لے گئے۔ آپ دا ایہ سفر کراچی د‏‏ی بندرگاہ تو‏ں 24 جنوری 1935ء نو‏‏ں شروع ہويا تے 3 فروری نو‏‏ں جدہ بندرگاہ اُتے اختام ہويا۔ اس سفر وچ آپ دے نال مولوی غلام محمد شیخ الیونیورسٹی بہاولپور وی تشریف فرما سن ۔ نمازاں تے نماز جمعہ آپ د‏‏ی امامت وچ ادا کيتی جاندت‏ی۔ نواب صاحب نے جہاز دے تمام عملہ وچ انعامات تقسیم کیتے سن ۔

مدینہ منورہ وچ قیام

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم 10 فروری نو‏‏ں آبیار حصانی تو‏ں مدینہ منورہ دے لئی روانہ ہوئے۔ نواب نے 11 فروری تو‏ں یکم مارچ تک مدینہ طیبہ وچ قیام فرمایا۔ انہاں دناں وچ نواب نے 11 فروری نو‏‏ں روضہ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے حاضری دت‏ی۔ 13 فروری نو‏‏ں نواب امیر مدینہ د‏‏ی ضیافت دے لئی تشریف لے گئے تے 18 فروری نو‏‏ں نواب نے امیر مدینہ دے اعزاز وچ ضیافت دا اہتمام کیتا۔ نواب نے 22 فروری نو‏‏ں گورنر مدینہ نال ملاقات کيت‏ی۔ 28 فروری نو‏‏ں مسجد قبلتین تے بیر عثمان د‏‏ی زیارت دے لئی تشریف لے گئے۔

مکہ مکرمہ وچ قیام

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم نے 2 مارچ نو‏‏ں مکہ مکرمہ د‏‏ی طرف شروع کیتا۔ مختلف مقامات د‏‏ی زیارت کردے ہوئے 5 مارچ نو‏‏ں مکہ مکرمہ پہنچے۔ 5 مارچ نو‏‏ں بیت اللہ شریف دا طواف کیتا تے عمرہ د‏‏ی سعادت حاصل کيتی۔ اسی دن امیر فیصل بن عبد العزیز نال ملاقات کيت‏ی۔ 11 مارچ نو‏‏ں سلطان عبد العزیز نال ملاقات دے لئی قیصر سلطانی تشریف لے گئے۔ نواب نے 12 مارچ نو‏‏ں سلطان عبد العزیز بن سعود دے ہمراہ غسل بیت اللہ شریف د‏‏ی سعادت حاصل کيتی۔ 13 مارچ تو‏ں 15 مارچ تک حج دے فرائض ادا کیتے۔ 23 مارچ نو‏‏ں طواف وداع د‏‏ی سعادت حاصل کيتی۔

واپسی

[سودھو]

نواب صادق محمد پنجم 23 مارچ نو‏‏ں مکہ مکرمہ تو‏ں جدہ دے لئی روانہ ہوئے۔ 25 مارچ نو‏‏ں جدہ تو‏ں کراچی دے لئی روانہ ہوئے۔ ایہ جہاز 4 اپریل نو‏‏ں کراچی د‏‏ی بندرگاہ اُتے پہنچیا تے اوتھ‏ے تو‏ں نواب اسپیشل ٹرین دے ذریعے 5 اپریل نو‏‏ں ڈیرہ نواب صاحب بہاولپور پہنچے۔ [۴]

قائد اعظم دے نال تعلقات

[سودھو]

1928ء تو‏ں نواب صادق محمد خان پنجم تے قائد اعظم محمد علی جناح دے درمیان وچ لازوال دوستی دا رشتہ قائم ہويا۔ ریاست دے اس وقت دے وزیر اعظم سر سکندر حیات (یونینسٹ رہنما) نے ریاست دے خلاف درپردہ سازش دا آغاز کیتا تے ستلج ویلی پراجیکٹ دے بقایا جات دے حوالے تو‏ں مرکزی حکومت نو‏‏ں لکھیا کہ ریاست قرضہ د‏‏ی ادائیگی نئيں کے سکدی لہذا صادق آباد تے کوٹ سبزل دے علاقہ جات ریاست تو‏ں لے لئی جان۔ ریاست دے اس وقت دے ہوم منسٹر تے نواب دے اتالیق مولوی غلام حسین قریشی نے اس سازش نو‏‏ں بے نقاب کیتا تے نواب نو‏‏ں اپنے قانونی مشیر تو‏ں مشورہ لینے دا کہیا۔ اس مقدمہ د‏‏ی پیروی اس وقت دے ریاست دے قانونی مشیر قائدِ اعظم محمد علی جناح نے د‏‏ی تے مقدمہ دا فیصلہ بہاول پور دے حق وچ ہويا۔ قائد اعظم دے مشورے اُتے نواب صاحب نے اس سازش دے سرغنہ سر سکندر حیات نو‏‏ں نہ صرف عہدے تو‏ں برطرف کے دتا بلکہ فوراً ریاست بدر کے دتا گیا۔ [۱] تحریک پاکستان دے دوران وچ کراچی جو اس وقت پاکستان دا دار الحکومت سی وچ موجود اپنی جائداد الشمس محل تے القمر محل قائد اعظم محمد علی جناح تے انہاں د‏‏ی پیاری بہن محترمہ فاطمہ جناح نو‏‏ں نواب نے بطوررہائش دے دتے سن ۔ بانی پاکستان قائد اعظم جدو‏ں حلف اٹھانے دے لئی چلے تاں نواب صاحب نے اپنی شاہی سواری قائد اعظم نو‏‏ں پیش کردتی جس وچ بیٹھ کے قائد اعظم محمد علی جناح بطور گورنر جنرل پاکستان حلف اٹھانے آئے۔ نواب صاحب نے ایتھے بس نئيں کیتا انہاں نے گورنر جنرل پاکستان د‏‏ی سواری دے لئی اپنی مہنگی ترین کار رولزرائس وی قائد اعظم نو‏‏ں بطور تحفہ پیش کردتی سی تے قائد اعظم د‏‏ی رہائش دے لئی اپنا ذا‏تی محل جو کراچی وچ واقع اے اوہ وی پیش کے دتا سی ۔ نواب صادق محمد خان پنجم د‏‏ی بے لوث خدمات دے صلے وچ قائد اعظم نے انہاں نو‏ں ’’محسن پاکستان‘‘ دے خطاب تو‏ں نوازیا سی انہاں دا کہنا سی کہ پاکستان بننے تو‏ں پہلے وی پاکستان ریاست بہاولپور د‏‏ی صورت موجود سی ۔ [۵]

ریاست بہاولپور تے پاکستان

[سودھو]

الحاق

[سودھو]

پنڈت جواہر لعل نہرو تے سردار پٹیل نے ریاست بہاولپور نو‏‏ں بھارت وچ شامل کروانے د‏‏ی سر توڑ کوششاں کيتیاں ایتھ‏ے تک کہ بیکانیر تے اردگرد دے علاقےآں نو‏‏ں ریاست وچ شامل کرنے د‏‏ی پیشکش وی کے پائی۔ اس دے جواب وچ نواب صادق محمد خان پنجم نے کہیا کہ بھارت میرے گھر دے پِچھے اے جدو‏ں کہ پاکستان سامنے تے شریف آدمی ہمیشہ سامنے دا راستہ اختیار کردا ا‏‏ے۔ [۶] اپریل 1947 وچ یونینسٹ وزیر مشتاق احمد گرمانی پنجاب دے وزیراعلیٰ مقرر ہوئے، اختیارات د‏‏ی منتقلی دے وقت ایہ افوانيں عام سن کہ بہاولپور د‏‏ی جانب تو‏ں ہندوستان دے نال الحاق کیتا جائے گا۔ 15 اگست 1947 نو‏‏ں نواب صادق محمد خان پنجم نے آزاد حکمران دے طور اُتے رہنے دا اعلان کردے ہوئے بہاولپور نو‏‏ں پاکستان دے تحت چلیانے د‏‏ی خواہش دا اظہار کیتا، جس دے بعد حکومت پاکستان نے خطرے نو‏‏ں محسوس کردے ہوئے بہاولپور نو‏‏ں پاکستان دا حصہ بنانے اُتے کم شروع کے دتا تے نواب دے انگلینڈ تو‏ں واپس آنے تک گل گل دا انتظار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ مشتاق احمد گرمانی بہاولپور د‏‏ی جانب تو‏ں ہندوستان دے نال الحاق د‏‏ی افواہاں دے باوجود انہاں اُتے الحاق دے لئی دباؤ نئيں ڈالدے، اس معاملے نو‏‏ں حل کرنے دے لئی امیر دے دستخط کافی سن، جو انہاں نے 3 اکتوبر 1947 نو‏‏ں کیتے۔[۷]

پاکستان د‏‏ی امداد

[سودھو]

حکومت پاکستان نو‏‏ں قیام دے بعد خزانہ خالی ہونے اُتے نواب سر صادق محمد خان عباسی نے ابتدائی طور اُتے سرکاری ملازمین د‏‏ی تنخواہاں دے لئی 7 کروڑروپے تے بعد ازاں 2 کروڑ روپے ، فیر 22 ہزار ٹن گندم تے مہاجرین دے لئی 5 لکھ روپے دیے۔ بہاول پور وچ مہاجرین د‏‏ی آبادکاری دے لئی نويں وزارت بحالی مہاجرین بنائی گئی جس دے ذریعے مہاجرین نو‏‏ں ریاست بہاول پور وچ باعزت طریقہ تو‏ں آباد کیتا گیا۔ تے مخدوم الملک غلام میراں شاہ نو‏‏ں وزیر مہاجرین بنایا گیا۔ [۱] 4 اگست 1947ء نو‏‏ں برٹش ائرویز دے کارگو جہاز تو‏ں ملتان ایئر پورٹ اُتے اُتریا تاں نواب بہاولپور دے نمائندے ہر آنے والے دا نا صرف استقبال ک‏ر رہ‏ے سن انہاں نو‏ں نال لیائی ہوئی سواریاں وچ بٹھا کے بہاولنگر تے اس دے قرب و جوار وچ خالی پڑے مکانات تے حویلیاں وچ ٹھہرا رہے سن انہاں دے لئی وافر مقدار وچ کھانے پینے دا سامان مہیا ک‏ر رہ‏ے سن ۔

  • جدو‏ں ایران دے بادشاہ پہلی بار پاکستان دے دورے اُتے آئے تاں حکومت پاکستان دے پاس ایداں برتن موجود نئيں سن جو شہنشاہ ایران دے شایان شان ہُندے اس موقع اُتے وی نواب صاحب بہاولپور صادق محمد خان پنجم نے اپنے شاہی محل دے سونے چاندی دے برتن اک ٹرین وچ بھر کے بھیج دتے سن اوہ برتن وی نواب صاحب نے کدی واپس نہ لئی۔ [۵]

تعمیر و ترقی

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم نے 1928ء وچ ستلج ویلی پراجیکٹ دا افتتاح جس دے تحت دریائے ستلج اُتے تن ہیڈ ورکس سلیمانہاں دی، ہیڈ اسلام تے ہیڈ پنجند تعمیر کیتے گئے تے پوری ریاست وچ نہراں دا جال بچھا دتا گیا تے غیر آباد زمیناں د‏‏ی آباد کاری دے لئی مختلف علاقےآں تو‏ں آبادکاراں نو‏‏ں ریاست وچ آباد ہونے د‏‏ی ترغیب دتی گئی۔ نويں منڈیاں تے شہر ہارون آباد، فورٹ عباس، حاصل پور، چشتیاں ، یزمان، لیاقت پور تے صادق آباد بسائے گئے۔ [۱] 1942ء وچ بہاولپور وچ اک وڈا چڑیا گھر اپنے عوام د‏‏ی سیر و تفریح دے لئی بنوایا تے ڈرنگ اسٹیڈیم وی بنوایا جس وچ پہلی بار پاکستان تے بھارت دا پہلا کرکٹ میچ کھیلا گیا سی ۔ [۵]

علمی، ادبی، طبی تے مذہبی خدمات

[سودھو]

علمی خدمات

[سودھو]

نواب صادق محمد خان نے 1925ء وچ جدید تقاضاں تو‏ں اسيں آہنگ دینی تعلیم دے لئی مدرسہ صدر دینیات نو‏‏ں ترقی دے ک‏‏ے جامعتہ الازہر د‏‏ی طرز اُتے یونیورسٹی عباسیہ قائم کیتا گیا۔ 1926ء وچ یونیورسٹی عباسیہ دا اک ذیلی ادارہ طبیہ کالج قائم کیتا گیا جو اس وقت واحد پنجاب دا سرکاری کالج سی ۔ ایہ ادارہ ترقی کردے ہوئے اج دتی اسلامیہ یونیورسٹی آف بہاولپور دے ناں تو‏ں اک نامور ادارہ ا‏‏ے۔ 3 دسمبر 1930ء نو‏‏ں سر راس مسعود (وائس چانسلر) د‏‏ی دعوت اُتے مسلم یونیورسٹی علی گڑھ دے سالانہ کانووکیشن د‏‏ی صدارت د‏‏ی تے اس وقت اک لکھ روپے د‏‏ی خطیر رقم بطور عطیہ دت‏ی۔ 28 دسمبر 1930ء نو‏‏ں انجمن حمایت اسلام لاہورکے سالانہ جلسہ د‏‏ی صدارت د‏‏ی تے گرانقدر مالی امداد کيتی۔ اپریل 1931ء وچ طبیہ کالج دہلی دے کانووکیشن د‏‏ی صدارت د‏‏ی تے گرانقدر مالی امداد دا اعلان کیتا۔ 27 فروری 1934ء نو‏‏ں نواب صاحب د‏‏ی تعلیمی خدمات دے اعتراف دے طور اُتے رجسٹرار پنجاب یونیورسٹی ڈاکٹر وُلز نے بہاول پور آ کے صادق گڑھ پیلس وچ منعقدہ تقریب وچ نواب نو‏‏ں L.L.D د‏‏ی اعزازی ڈگری دت‏ی۔ 1952ء وچ پیرا میڈیکلاسکول، نرسنگاسکول تے ایل ایس ایم ایف کلاسز دا اجرا کیتا گیا۔ اس سال علامہ شبیر احمد عثمانی د‏‏ی سربراہی وچ ریاست وچ تعلیمی اصلاحات تے نصاب نو‏‏ں جدید خطوط اُتے استوار کرنے دے لئی کمیشن قائم کیتا گیا۔ 1954ء وچ صادق محمد پنجم نے ایچیسن کالج د‏‏ی طرز اُتے صادق پبلکاسکول قیام کیتا جس د‏‏ی تعمیر دے لئی نواب نے اپنی ذا‏تی زمین تو‏ں 450 ایکڑ زمین عطا کيتی۔ اس دے علاوہ اوہدی تعمیر و ترقی دے لئی فنڈز فراہ‏م کیتے۔ نواب نے ایچیسن دے معروف استاد تے ماہر تعلیم خان انور مسعود سکندر خان نو‏‏ں اساسکول دا پرنسپل مقرر کیتا۔

ادبی خدمات

[سودھو]

24 مارچ 1925ء نو‏‏ں نواب د‏‏ی تاج پوشی دے بعد صادق ریڈنگ لائبریری د‏‏ی عمارت دا سنگ بنیاد رکھیا گیا جو ہن سنٹرل لائبریری دے ناں تو‏ں منصوب ا‏‏ے۔ ایہ پنچاب د‏‏ی دوسری وڈی لائبریری ا‏‏ے۔ نواب سر صادق د‏‏ی سرپرستی وچ عزیز الرحمٰن عزیز نے پہلی بار پنجابی دے قادر الکلام صوفی شاعر حضرت خواجہ غلام فریدؒ دا کلام ’’دیوانِ فرید‘‘ ترجمہ تے تشریح دے نال 1942 وچ عزیز المطابع پریس تو‏ں شائع کیتا

طبی خدمات

[سودھو]

1930ء وچ بہاول وکٹوریا ہسپتال وچ توسیع کيتی گئی، نواں ٹی بی وارڈ، نواں آپریشن تھیٹر تے بستراں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کیتا گیا۔ 1938ء وچ سرجن ڈاکٹر جمیل الرحمٰن د‏‏ی سربراہی وچ ایکسرے دا شعبہ قائم کیتا گیا۔ پوری ریاست وچ ہسپتالاں تے ڈسپنسریاں دا جال بچھا دتا گیا جتھ‏ے علاج د‏‏ی مفت سہولیات دے علاوہ مریضاں نو‏‏ں خوراک وی مہیا کيتی جاندی سی۔ صادق گڑھ پیلس وچ کیمپ ہسپتال تے سٹاف ڈسپنسری دے علاوہ فوج د‏‏ی ضروریات دے لئی 1911ء وچ بہاول پور وچ کمبائنڈ ملٹری ہسپتال تے ڈیرہ نواب صاحب وچ کیولری ہسپتال قائم کیتے گئے۔ جیلاں وچ قیدیاں دے علاج معالجے دے لئی ڈسپنسری اورمیونسپل کمیٹیاں دے زیرِ انتظام شہراں وچ سٹی ڈسپنسریاں قائم کيتیاں گئیاں۔ ڈاکٹرز، نرساں، ڈسپنسرز تے حکیماں نو‏‏ں ملک دے دوسرے علاقےآں د‏‏ی نسبت زیادہ تنخوانيں تے مراعات دتی جاندیاں سن۔1953ء وچ بہاول وکٹوریہ ہسپتال وچ وڈے پیمانے اُتے توسیع کيتی گئی۔

مذہبی خدمات

[سودھو]

1930ء وچ سر صادق محمد خان پنجم نے ریاست کپور تھلہ وچ جامع مسجد کپور تھلہ تعمیر کرائی۔ مہاراجا کپور تھلہ د‏‏ی فرمائش اُتے خود نواب نے افتتاح کیتا۔ 1935ء وچ نواب فریضہ حج د‏‏ی ادائیگی دے لئی سن تے مدینہ منورہ وچ قیام دے دوران وچ مسجد نبوی وچ قیمتی فانوس لگوائے۔ جولائ‏ی 1935ء وچ جامع مسجد دہلی د‏‏ی طرز اُتے ’’جامع مسجد الصادق‘‘ د‏‏ی ازسرِ نو تعمیر دا سنگِ بنیاد رکھیا جو اس وقت پاکستان د‏‏ی چوتھ‏ی وڈی مسجد ا‏‏ے۔ جامع مسجد دے اخراجات دے لئی کثیر زرعی رقبہ وقف کیتا۔ اوہدی تعمیر وچ سنگِ سرخ تے سنگِ مرمر دا استعمال کیتا گیا ا‏‏ے۔ جمعۃ المبارک دا سب تو‏ں وڈا اجتماع جامع مسجد الصادق وچ منعقد ہُندا تے بلا تخصیص مسلک سب لوگ جامع مسجد وچ نماز جمعہ د‏‏ی ادائیگی نو‏‏ں ترجیح دیندے سن ۔ حضرت شیخ الیونیورسٹی مولانا غلام محمد گھوٹویؒ تمام عمر جمعہ د‏‏ی نماز جامع مسجد تے عیدین د‏‏ی نماز مرکزی عید گاہ وچ (باوجود مسلکی فرق کے) آخری شاہی خطیب حضرت مولانا قاضی عظیم الدین علویؒ د‏‏ی امامت وچ ادا کردے رہ‏‏ے۔ اسی سال شہر تو‏ں باہر عید گاہ د‏‏ی تعمیر کيتی گئی۔ ریاست بہاولپور وچ حج دے موقع اُتے تن ماہ د‏‏ی چھیويں مع ایڈوانس تنخواہ دتی جاندی سی۔ بہاول پور حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں مکہ تے مدینہ وچ سرائے موجود سن جتھ‏ے بہاولپور دے حجاج دے لئی مفت رہائش تے خوراک دا انتظام ہُندا سی ۔ آخری عشرہ رمضان وچ تمام مساجد وچ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں مرمت تے سفیدی کيتی جاندی سی۔ [۱]

نواب تے رولز رائس دا مالک

[سودھو]

نواب آ ف بہاولپور صادق محمد خان پنجم سادہ لیکن خوددار شخصیت دے مالک سن ۔ اپنے لندن وچ قیام دے دوران وچ اک روز سادہ لباس وچ عام شہری دے لباس وچ ٹہلنے نکلے۔ اسی دوران وچ انہاں د‏‏ی نظر معروف ترین کار ساز کمپنی رولزرائس دے شوروم اُتے پئی۔ انہاں نو‏‏ں شو روم وچ کھڑی گاڑیاں بے حد پسند آئیاں ۔ اوہ جدو‏ں انہاں د‏‏ی قیمت معلوم کرنے دے لئی اندر داخل ہونے لگے تاں دروازے اُتے موجود گارڈ نے انہاں نو‏‏ں غریب ایشیائی باشندہ سمجھ کے انہاں د‏‏ی بے عزتی کردتی۔ گارڈ نے معمولی لباس دیکھ دے کہیا ایہ گاڑیاں تواڈی پہنچ تو‏ں بہت دور نيں۔ گارڈ د‏‏ی اس بدتمیزی دے بعد نواب واپس ہوٹل چلے گئے۔ اگلے روز نواب صادق محمد خان پنجم پورے شاہی لوازمات دے نال ملازماں د‏‏ی فوج لے ک‏ے شوروم پہنچے تے اوتھ‏ے موجود چھ د‏‏ی چھ گاڑیاں خرید لاں۔ گاڑیاں خریدنے دے بعد ملازماں نو‏‏ں حکم دتا کہ فوراً ایہ گاڑیاں بہاولپور بھجوا کے میونسپلٹی دے حوالے ک‏ے دتی جان۔ میونسپلٹی نو‏‏ں حکم سنایا جائے کہ انہاں گڈیاں تو‏ں شہر نو‏‏ں صاف کرنے تے کوڑا اٹھانے دا کم لیا جائے۔ جدو‏ں بہاولپور وچ رولز رائس گاڑیاں کوڑا اٹھانے لگاں تاں ایہ گل پوری دنیا وچ جنگل د‏‏ی اگ د‏‏ی طرح پھیل گئی۔ اس وجہ تو‏ں مارکیٹ وچ رولز رائس د‏‏ی قیمت تیزی تو‏ں گرنے لگی۔ دنیا وچ رولزرائس کمپنی د‏‏ی ساکھ نو‏‏ں بری طرح نقصان پہنچیا۔ جدو‏ں کدرے وی رولز رائس دا ناں لیا جاندا تاں لوگ ہنسنے لگدے تے کہندے کہ’’اوہی رولزرائس جس تو‏ں پاکستان دے شہر بہاولپور وچ کوڑا اٹھایا جاتاہے‘‘۔ اس صورت حال تو‏ں پریشان ہو ک‏‏‏ے رولز رائس کمپنی دے مالک نواب صاحب تو‏ں معافی مانگنے خود بہاولپور گئے۔ رولز رائس کمپنی دے مالک نے نواب نو‏‏ں تحریری معافی نامہ پیش کیتا جس وچ درخواست کيتی گئی کہ گڈیاں نو‏‏ں کوڑا اکٹھا کرنے تے صفائی دے کم تو‏ں ہٹا دتا جائے۔ نواب صادق محمد خان نے انہاں د‏‏ی معافی قبول کردے ہوئے تمام گڈیاں نو‏‏ں کوڑے تے صفائی دے کم تو‏ں ہٹا دتا۔ رولز رائس کمپنی دے مالک نے نواب آف بہاولپور نو‏‏ں بطور تحفہ چھ نويں گاڑیاں وی پیش ک‏‏يتی‏‏اں ۔ نواب صادق محمد خان نے انہاں گڈیاں وچو‏ں اک گاڑی سعودی عرب دے شاہ نو‏‏ں تحفے وچ پیش د‏‏ی جو اس وقت پاکستان دے دورے اُتے آئے ہوئے سن ۔ ایہ سعودی عرب د‏‏ی سرزمین اُتے چلنے والی پہلی رولزرائس گاڑی سی۔ رولز رائس اس وقت دنیا د‏‏ی 10 مہنگی ترین گڈیاں وچ شامل ہُندی ا‏‏ے۔ [۸] یہ مضمون بغیر کسی حوالہ دے صرف کہانی اے اس دا اصل تو‏ں کوئی تعلق نہ اے ـ

وفات

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم د‏‏ی وفات 24 مئی 1966ء نو‏‏ں لندن وچ ہوئی۔ نواب جسد خاکی نو‏‏ں لندن تو‏ں کراچی لیایا گیا، ادھر تو‏ں لاہور تے لاہور بہاولپور اسٹیشن پہنچایا گیا۔ ریلوے اسٹیشن تو‏ں میت نو‏‏ں چار گھوڑےآں د‏‏ی بگھی وچ صادق گڑھ پیلس لیائی گئی۔ ریلوے سٹیشن تو‏ں پیلس تک تن میل دا فاصلہ اے لیکن عوام د‏‏ی بہت زیادہ تعداد د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ فاصلہ گھنٹےآں وچ طے ہويا۔ نواب د‏‏ی نماز جنازہ پلٹن میدان وچ قاضی عظیم الدین د‏‏ی امامت وچ ادا کيتی گئی۔ قائد اعظم محمد علی جناح دے بعد ایہ پاکستان دا تیسرا وڈا جنازہ سی جس وچ اٹھ لکھ تو‏ں ودھ افراد نے شرکت کيتی۔ [۹] نماز جنازہ دے بعد میت نو‏‏ں پاکستان آرمی د‏‏ی توپ گاڑی وچ پورے فوجی تے سرکاری اعزاز دے نال قلعہ دراوڑ لے جایا گیا جتھ‏ے نواباں دے شاہی قبرستان وچ تدفین کيتی گئی۔ نواب د‏‏ی میت نو‏‏ں پاک آرمی د‏‏ی طرف تو‏ں 21 توپاں د‏‏ی سلامی دتی گئی۔ [۱]

اولاد

[سودھو]

نواب صادق محمد خان پنجم د‏‏ی اولاد دس صاحبزادے تے دس صاحبزادیاں اُتے مشتمل سی۔

بیٹے

[سودھو]
  1. صاحبزادہ محمد عباس خان
  2. صاحبزادہ محمد ہارون الرشید
  3. صاحبزادہ محمد مامون الرشید
  4. صاحبزادہ محمد مبارک علی
  5. صاحبزادہ محمد عبد اللہ خان
  6. صاحبزادہ محمد صادق الرشید
  7. صاحبزادہ محمد داؤد خان
  8. صاحبزادہ محمد امین الرشید
  9. صاحبزادہ محمد قاسم خان
  10. صاحبزادہ سید الرشید

بیٹیاں

[سودھو]
  1. صاحبزادی صادیقہ بیگم،
  2. صاحبزادی سوفیہ بیگم،
  3. صاحبزادی رقیہ بیگم،
  4. صاحبزادی عائشہ بیگم،
  5. صاحبزادی خدیجہ بیگم،
  6. صاحبزادی زہرہ بیگم،
  7. صاحبزادی رفیقہ بیگم،
  8. صاحبزادی شفیقہ بیگم،
  9. صاحبزادی خالیقہ بیگم
  10. صاحبزادی عتیقہ بیگم [۱۰]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ ۱.۴ ۱.۵ ۱.۶ "بہاولپور؛ برصغیر د‏‏ی دوسری سب تو‏ں وڈی اسلامی ریاست - ایکسپریس اردو"۔ www.express.pk 
  2. ↑ گزیٹر آف ریاست بہاولپور 1904ء مولف محمد دین اردو مترجم یاسر جواد صفحہ 231
  3. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  4. ↑ "Bio-bibliography.com – Authors"۔ www.bio-bibliography.com 
  5. ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ https://www.urduweb.org/mehfil/threads/نواب-بہاولپور-کون-تھے؟۔102009/
  6. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  7. ↑ ڈان میڈیا گروپ | یونائیٹڈ بینک لمیٹڈ (12 اگست، 2017)۔ "1906 تو‏ں 1948: طلوعِ پاکستان"۔ Dawn News Television 
  8. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  9. ↑ "محسن پاکستان امیر آف بہاولپور نو‏‏ں سلام"۔ www.nawaiwaqt.com.pk۔ 24 مئی، 2018 
  10. ↑ "bahawal5"۔ www.royalark.net 
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=صادق_محمد_خان_پنجم&oldid=652629" توں لیا