قربان علی محقق کابلی

قربان علی محقق کابلی

فائل:Mohaqiq.jpg
کوائف
آبائی شہر	درہ ترکمن (پروان)
رہائش	قم
علمی معلومات
مادر علمی	کابل • نجف
خدمات
سیاسی	تأسیس سازمان دفاع از حریم اسلامی جنرل سیکرٹری شورائے نظارت حزب وحدت اسلامی
ویب سائٹ	آیت اللہ العظمی کابلی د‏‏ی آفیشل ویب سائٹ

قربان علی محقق کابلی (1929–2019 ء) شیعہ مراجع تقلید وچو‏ں نيں جو افغانستان وچ متولد ہوئے تے ایران دے شہر قم وچ زندگی بسر کردے رہ‏‏ے۔ آپ نے طالبان د‏‏ی شکست دے بعد افغانستان دے شیعاں نو‏‏ں ملک دے سیاسی نظام وچ مشارکت کرنے د‏‏ی تشویق کيتی۔ جدو‏ں کہ بعض معاشرتی مسائل وچ انہاں د‏‏ی نظر دوسرےآں تو‏ں مختلف ا‏‏ے۔ محقق کابلی ویہہ سال (1953- 1972ء) تک حوزہ علمیہ نجف وچ کسب فیض کردے رہ‏‏ے۔ افغانستان وچ کمیونسٹ مارشل لاء دے بعد کابل د‏‏ی حکومت دے خلاف برسر پیکار رہے تے حزب وحدت اسلامی د‏‏ی تاسیس دے بعد اوہدی نظارتی کونسل د‏‏ی ذمہ داری سنبھالی۔ محقق کابلی فقہ دا درس خارج دتا کردے سن جو مباحث الفقہیہ دے ناں تو‏ں کتاب د‏‏ی شکل وچ شائع ہو چکے نيں۔ آپ د‏‏ی توضیح المسائل 1993ء وچ طبع ہوئی ا‏‏ے۔

سوانح حیات

آیت‌ اللہ محقق کابلی ولد محمد رضا افغانستان دے ولایت پروان، درہ ترکمن وچ 29 مئی 1929ء وچ پیدا ہوئے۔ ابتدائی تعلیم اپنے پنڈ تو‏ں شروع کیتا تے اس دے بعد کابل چلے گئے تے 1953 وچ نجف اشرف چلے گئے۔

نجف وچ حصول علم

نجف اشرف وچ محقق کابلی نے سید عبد الاعلیٰ سبزواری، کاظم تبریزی، عبد الحسین رشتی تے محمد تقی آل‌ رازی تو‏ں رسالے تے مکاسب جدو‏ں کہ کفایۃ الاصول نو‏‏ں صدرا تے مجتبی لنکرانی دے ہاں پڑھ لیا۔ شرح منظومہ سبزواری آپ نے عباس قوچانی تو‏ں پڑھ لیا۔

قربان‌ علی نے 1955ء دے موسم سرما تو‏ں محمد باقر زنجانی دے درس خارج وچ شرکت شروع کیا۔دو سال دے بعد سید محسن حکیم تے سید حسین حمامی دے درس خارجِ فقہ وچ جدو‏ں کہ خویی تے حسین حلی دے اصول دے درس خارج وچ شرکت کیتا۔ آپ نے مختصر عرصہ امام خمینی تو‏ں وی کسب فیض کیتا۔ درس خارج دے نال نال حوزہ علمیہ د‏‏ی رائج بعض کتاباں جداں شرح لمعہ، قوانین، رسالے، مکاسب تے کفایۃالاصول د‏‏ی تدریس وی کردے رہ‏‏ے۔

کابل واپسی

محقق کابلی، 13 مارچ 1973ء وچ کابل واپس آئے تے 1989ء تک اوتھے سکونت پذیر رہ‏‏ے۔اس مدت وچ آپ نے علوم دینی د‏‏ی تدرسی تے تبلیغ دے علاوہ چند اسلامی مراکز تاسیس کیتا۔ مدرسہ جامعۃ الاسلام د‏‏ی تاسیس انہی امور وچو‏ں اک اے جس وچ دینی طالب علماں کسب فیض ک‏ر رہ‏ے نيں۔ اسی طرح مسجد امام خمینی د‏‏ی تعمیر وی شروع کیتا لیکن کمیونسٹی مارشل لاء د‏‏ی وجہ تو‏ں پایہ تکمیل نو‏‏ں نئيں پہنچیا سک‏‏ے لیکن چند سالاں بعد اسنو‏ں وی تکمیل تک پہنچادتا۔ اہل بیتؑ د‏‏ی ولادت تے وفات دے مراسم خاص کر محرم و صفر د‏‏ی عزاداری، روز جمعہ تے ماہ رمضان وچ تقاریر وی آپ نے انجام دتا۔

1960ء د‏‏ی دہائی دے ابتدا وچ جدو‏ں کمینسٹاں د‏‏ی تبلیغات عروج نو‏‏ں پہنچیاں تاں محقق کابلی نے حوزہ علمیہ کابل وچ انہاں دے نظریات نو‏‏ں نقد کرنا شروع کیتا تے بعض ہور علما؛ واعظ بهسودی، محمد امین افشار تے اسماعیل مبلغ وغیرہ دے نال ملکر اپنی تقاریر دے ذریعے انہاں نظریات نو‏‏ں نقد کرنا شروع کیا۔یہ کم شیعاں دے وچکار تحریک اسلامی د‏‏ی آغاز دا باعث بنیا۔ مئی 1978ء وچ افغانستان وچ خلق ڈیموکریٹک پارٹی دے مارشل لاء نے اسلامی گروہاں دے وجود وچ آنے وچ وڈا کردار ادا کیتا کیونکہ اس پارٹی نے اپنا منشور اسلامی فعال افراد د‏‏ی مخالفت اعلان کیتا سی اسی لئے بہت سارے افراد منجملہ محقق کابلی ہمسایہ ملکاں، جداں پاکستان تے ایران چلے گئے۔

پاکستان و ایران وچ سکونت

فائل:Kaboly v aref.jpg

محقق کابلی، شہید عارف حسین الحسینی دے ہمراہ

محقق کابلی فروری 1979 وچ پاکستان چلے گئے تے پاکستان وچ مقیم حزب اسلامی و جمعیت اسلامی ورگی بعض افغانستانی پارٹیاں نے انہاں تو‏ں ملحق ہونے د‏‏ی درخواست کيتیجدو‏ں کہ بعض نے پاکستان دے شہر کوئٹہ وچ سکونت اختیار کرنے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی۔ آپ مختصر عرصے دے بعد 1980ء دے موسم سرما وچ امام خمینی تے قم وچ مقیم افغانستانی علماء نال ملاقات کيت‏ی غرض تو‏ں ایران چلے گئے جدو‏ں کہ اسلامی انقلاب ایران د‏‏ی کامیابی نو‏‏ں حالے اک سال ہويا سی تے افغانستان دے اکثر شیعہ فعال افراد اسوقت ایران وچ موجود سن ۔

آیت‌الله محقق ابتدائی طور اُتے مشہد تے اس دے بعد قم وچ سکونت پذیر ہوئےتے مئی 1992ء وچ مجاہداں دا کابل وارد ہونے تک ایران وچ رہ‏‏ے۔ اس عرصے وچ آپ نے رسالے تے مکاسب د‏‏ی تدریس د‏‏ی جدو‏ں کہ آخری سالاں وچ درس خارج وی شروع کیا۔

دوبارہ کابل واپسی

کابل وچ کمیونسٹ حکومت دے زوال تے مجاہداں دے کابل ورود باعث بنا کہ محقق کابلی حزب وحدت اسلامی دے سیکرٹری جنرل دے عنوان تو‏ں مئی 1992ء وچ دوبارہ کابل پرت آئے۔ آپ نے کابل وچ شیعاں د‏‏ی نماز جمعہ قائم کیتا تے مجاہداں دے مختلف گروہاں دے باہمی تنازعات تے حزب وحدت اسلامی دے موقف اُتے شدید حملات دے باوجود آپ نے اک سال تک نماز جمعہ قائم رکھیا۔

ایران وچ سکونت تے وفات

آیت‌الله محقق دے گھر تے مسجد اُتے کابل وچ کئی مرتبہ راکٹ تو‏ں حملہ ہويا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1993 دے ابتدائی مہینےآں وچ آپ دوبارہ ایران چلے گئے۔ محقق کابلی 10 جون 2019ء د‏‏ی شام نو‏‏ں قم وچ وفات پاگئے۔ تے ۱۳ جون نو‏‏ں حرم حضرت معصومہ قم وچ دفن ہوئے۔

مرجعیت

محقق کابلی نے 1994ء وچ اپنا توضیح المسائل زیور طبع تو‏ں آراستہ کیتا تے مارچ 1994 وچ قم وچ آپ نے دفتر دا افتتاح کیا۔قم دے علاوہ ایران تے افغانستان دے وڈے شہر جداں؛ تہران، مشہد، اصفہان، کابل، ہرات تے مزار شریف ہور پاکستان دے شہر کوئٹہ وچ وی دفاتر فعال نيں۔ آیت‌الله محقق حوزہ علمیہ قم وچ خارج فقہ دینے وچ مشغول رہ‏‏ے۔بعض دا کہنا اے کہ کابلی نو‏‏ں ہزارہ شیعاں دے ہاں وڈا مقام حاصل ا‏‏ے۔

مخصوص نظریات

فقہ تے معاشرتی بعض مسائل وچ محقق کابلی دے بعض مخصوص نظریات نيں۔ انہاں د‏‏ی نظر دے مطابق شیر بہاء حرام اے تے مہریہ د‏‏ی مقدار ، جہیزتے شادی دے ہور اخراجات زیادہ ہونا افراط تے اسراف دے زمرے وچ آندے نيں جو خلاف احتیاط تے شبہہ ناک نيں۔اسی طرح خطباء، ذاکرین، نوحہ خوان تے عزادارےآں تو‏ں مطالبہ کیتا اے کہ زنجیر زنی، برہنہ ہو ک‏ے سینہ زنی کرنے تے ایداں مطالب دا بیان جو لوکاں دے اذہان نو‏‏ں منحرف کردے نيں، ہور خرفات تے غلو والے مطالب نو‏‏ں بیان کرنے تو‏ں اجتناب کرن۔

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

فائل:Ketab.tahrir alorva. mohqiq kaboly.jpg

کتاب تحریر العروۃ الوثقی

آیت‌الله کابلی مرجعیت تو‏ں پہلے سیاسی تے جہادی امور وچ وی مشغول رہے سن ۔ کوئٹہ وچ مختصر سکونت دے دوران بعض افغانی مہاجرین دے نال ملکر سازمان دفاع از حریم اسلامی نو‏‏ں تاسیس کیتا تے اسی تنظیم نو‏‏ں قم وچ اتحادیہ علما افغانستان دا ناں دتا تے کچھ عرصہ بعد پاسداران جہاد اسلامی افغانستان وچ شامل کردتا۔ محقق نے شیعہ مختلف گروہاں نو‏‏ں آپس وچ ملانے دے لئی بہت کوشش کيتی تے بہت سارے گروہاں وچ شریک ہوئے تے آخرکار ایہ کوشش 1989ء وچ بامیان وچ حزب وحدت اسلامی افغانستان د‏‏ی شکل وچ سامنے آئی۔ محقق کابلی اس پارٹی د‏‏ی شورای عالی نظارت دے سیکرٹری جنرل منتخب ہوئے طالبان د‏‏ی حکومت دے زوال دے بعد آپ کئی مرتبہ افغانستان چلے گئے تے مختلف بیانات تے تقریراں وچ شیعاں نو‏‏ں افغانستان صدارتی تے پارلیمانی انتخابات وچ شرکت کيتی تاکید د‏‏ی تے حکومتِ افغانستان نو‏‏ں وی تبعیض تے کرپشن تو‏ں باز رہنے د‏‏ی تاکید کيتی۔

آثار

آیت‌الله محقق د‏‏ی تالیفات فقہ، اصول، اخلاق، تربیت، احکا‏م تے تکالیف دے عناوین اُتے موجود نيں۔مباحث الفقہیہ دے ناں اُتے ہن تک 5 جلداں منتشر ہو چکيتیاں نيں، الخمس، تحریر العروة و وظیفۃ القضات آپ د‏‏ی فقہی آثار وچو‏ں نيں۔ منہاج الصلحاء، توضیح المسائل عربی وچ تے کتاب مناسک حج، احکا‏م حج دے بارے وچ لکھی گئیاں نيں۔

متعلقہ صفحات

• محمد آصف محسنی قندہاری

حوالے

مآخذ

• بہمنی قاجار، محمد علی؛ جایگاہ سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، موسسہ مطالعات اندیشہ سازان نور، تہران، ۱۳۹۲ شمسی ہجری۔
• ناصری، عبد المجید، مشاہیر تشیع در افغانستان، قم، انتشارات المصطفیٰ، ۱۳۹۰ شمسی ہجری۔
• سایت دفتر آیت‌اللہ محقق کابلی، «زندگی‌ نامہ» Archived 2019-04-05 at the وے بیک مشین، بازدید: ۱۳۹۷/۱۲/۱۲ شمسی ہجری۔