اشراط الساعہ

اشراط الساعہیا قیامت د‏‏ی نشانیاں، قرآنی تے حدیثی اصطلاح اے تے ایداں دے واقعات نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو قیامت تو‏ں پہلے پیش آئیاں گے. بعض مآخذ وچ قیامت د‏‏ی نشانیاں ظہور تے آخری زمانے دے واقعات کيتے گئے نيں۔

واقعیت یا اصل

اشراط شرط د‏‏ی جمع اے جس دا معنی علامت اے . "اشراط الساعہ" اوہ واقعات نيں جو قیامت تو‏ں پہلے یا اس دے نزدیک رونما ہون گے. بعض مفسرین نے کہیا اے کہ اشراط دا معنی قیامت دے واضح دلائل وی ہوئے سکدا اے .

قرآن وچ

"اشراط الساعہ" اک بار قرآن وچ سورہ محمد آیت ١٨ وچ استعمال ہويا اے . "فَهَلْ يَنظُرُ‌ونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً ۖ فَقَدْ جَاءَ أَشْرَ‌اطُهَا ۚ فَأَنَّىٰ لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَ‌اهُمْ" ترجمہ:"فیر کیہ ایہ لوک قیامت دا انتظار کررہے نيں کہ اوہ اچانک انہاں دے پاس آجائے جدو‏ں کہ اس د‏ی علامتاں ظاہر ہوگئیاں نيں تاں جے اوہ آبھی گئی تاں ایہ کیہ نصیحت حاصل کرن گے".

علامہ طباطبائی دے مطابق، بعض مفسرین د‏‏ی نظر وچ "جَاءَ أَشْرَ‌اطُهَا" (اس د‏ی علامتاں ظاہر ہوئے گئياں نيں) تو‏ں مراد، پیغمبر اکرم(ص) دا ظہور اے تے کہندے نيں کہ "شق القمر" تے "نزول قرآن" وی اوہ نشانیاں نيں جو آپ(ص)کے زمانے وچ رونما ہوئیاں نيں.

قرآن نے عام طور اُتے قیامت دے اوصاف بیان کردے وقت، اس د‏ی علامتاں ظاہر ہونے د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے کہ کس طرح دنیوی نظام درہم برہم ہوئے جائے گا. قیامت د‏‏ی نشانیاں تے علامتاں اکثر مکی سورتاں وچ بیان ہوئیاں نيں، مثال دے طور اُتے نباء، نازعات، تکویر، انفطار، انشقاق، فجر تے قارعہ تے بعض نشانیاں مدنی سورتاں وچ ملدی نيں جداں کہ سورہ زلزال وچ . انہاں سورتاں وچ "اشراط الساعہ" د‏‏ی جو نشانیاں بیان ہوئیاں نيں اوہ درج ذیل نيں:

• آسمان دا پھٹ جانا۔
• ستارےآں دا پھیل جانا تے گرنا۔
• سورج تے ستارےآں دا خاموش ہوئے جانا۔
• زمین دا پھٹ جانا تے جو کچھ اس دے اندر اے اس دا باہر آ جانا۔
• زمین اُتے شدید زلزلہ آنا۔
• زمین ایسی خبراں سنائے گی جو اس اُتے اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف تو‏ں وحی ہوئی ہوئے گی۔
• دریا اک دوسرے تو‏ں مل جاواں گے تے قبراں پھٹ جاواں گی۔
• پہاڑ اپنی جگہ تو‏ں حرکت کرن گے تے ختم ہوئے جاواں گے۔
• پرندےآں د‏‏ی طرح لوکاں دا ہر طرف پھیل جانا۔

اشراط الساعہ نو‏‏ں قرآن وچ بیان کرنے د‏‏ی وجہ

بعض دے عقیدے دے مطابق، انہاں نشانیاں نو‏‏ں قرآن وچ بیان کرنے د‏‏ی وجہ، غافل افراد د‏‏ی بیداری، تے انہاں دا توبہ د‏‏ی طرف مائل کرنا اے . بعض محققاں دے مطابق انہاں آیات دا مقصد مسلماناں دے قیامت دے بارے وچ سوال دا جواب دینا اے .

احادیث وچ

شیعہ روائی مآخذ وچ جو احادیث آئیاں نيں، انہاں وچ قیامت بپا ہونے د‏‏ی کچھ ہور علامتاں بیان ہوئیاں نيں، جو درج ذیل نيں: سورج دا مغرب تو‏ں طلوع ہونا، مشرق، مغرب تے جزیرۃ العرب وچ چاند گرہن لگنا، یاجوج و ماجوج دا ظاہر ہونا، دجال دا ظاہر ہونا، دابۃ الارض، عدن تو‏ں اگ ظاہر ہوئے گی جو لوکاں نو‏‏ں محشر د‏‏ی طرف ہدایت کرے گی. حضرت عیسیٰ(ع) دا آنا البتہ ایہ علامتاں اہل سنت دے روائی مآخذ وچ وی ذکر ہوئیاں نيں.

بعض روائی منابع وچ ، امام مہدی(عج) دا ظہور وی قیامت بپا ہونے د‏‏ی نشانی اے . قمی تفسیر وچ ، اشراط الساعہ دے بارے وچ حضرت پیغمبر اکرم(ص) د‏‏ی روایت، نقل ہوئی اے کہ جس وچ ظہور تو‏ں پہلے جو فساد دنیا وچ ظاہر ہون گے جداں کہ، نماز د‏‏ی اہمیت کم ہوئے جانا، شہوات د‏‏ی پیروی کرنا، رشوت دا عام ہوئے جانا، ربا خواری، ہمجنس بازی، زنا، طلاق و... ایہ قیامت د‏‏ی نشانیاں نيں. البتہ ایہی موارد بعض دوسری جگہاں اُتے آخری زمانے د‏‏ی نشانیاں دے عنوان تو‏ں یا قیامت دے نزدیک ہونے دے عنوان تو‏ں بیان ہوئے نيں.

اسی طرح پیغمبر اکرم(ص) د‏‏ی بعثت، حضرت مہدی(عج) دا قیام، تے صور وچ پھونکنا وی قیامت د‏‏ی نشانیاں وچو‏ں نيں. بعض نے پیغمبر اکرم(ص) د‏‏ی بعثت نو‏‏ں قیامت د‏‏ی پہلی نشانی قرار دتا اے .

دوسرے ادیان وچ

اشراط الساعہ دا موضوع دوسرے ادیان وچ وی ذکر ہويا اے . مثال دے طور پر، انجیل، مرقس تے متی وچ آیا اے کہ حضرت عیسیٰ(ع) دے چاہنے والے آپ تو‏ں دنیا دے ختم ہونے دے دن تے وقت دے بارے وچ سوال کردے نيں حضرت عیسیٰ(ع) انہاں دے جواب وچ فرماندے نيں کہ اس بارے وچ اوہ تے فرشتے کچھ علم نئيں رکھدے تے فقط خداوند آگاہ اے . انجیل وچ دنیا ختم ہونے تو‏ں پہلے کچھ نشانیاں ذکر ہوئیاں نيں جو درج ذیل نيں:

• سورج دا تاریک ہوئے جانا.
• ستارےآں دا آسمان تو‏ں گرنا.
• قوای افلاک دا متزلزل ہونا.
• تمام اقوام دے درمیان جنگ تے ناامنی.
• دریاواں دا فریاد بلند کرنا.
• قطحی تے اغتشاش دا ظاہر ہونا.
• بھائی بھائی نو‏‏ں قتل کريں گا، تے باپ اولاد کو.
• اولاد دا والدین دے خلاف آواز اٹھانا.
• دجال دا ظاہر ہونا.

مآخذ

• ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، دارالمعرفہ، بیروت.
• ابن حنبل، احمد، مسند، استانبول، ۱۴۰۱ق-۱۹۸۱م.
• ابن ماجہ، محمد، سنن، استانبول، ۱۴۰۱ق-۱۹۸۱م.
• جمعی از محققان، دانشنامہ کلام اسلامی.
• دارمی، عبدالله، سنن، استانبول، ۱۴۰۱ق-۱۹۸۱م.
• راغب اصفہانی، حسین، مفردات، استانبول، ۱۹۸٦م.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح: علی اکبر غفاری، جامعہ مدرسین، قم، ۱۳٦۲ش
• شیخ صدوق، محمد بن علی،کمال الدین و تمام النعمہ، انتشارات اسلامیہ، تہران، ۱۳۹۵ق.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، ۱۳۹۳ق-۱۹٧۳م.
• علامہ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تصحیح: جمعی از محققان، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
• فخررازی، التفسیر الکبیر، بیروت، داراحیاء، بیروت.
• قمی، علی بن ابراہیم، تفسیر القمی، تصحیح: طیب موسوی جزایری، دارالکتب، قم، ۱۴۰۴ق.
• گذشتہ، ناصر، اشراط الساعہ، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۹.
• مسلم بن حجاج، صحیح، محمد فؤاد عبدالباقی د‏‏ی کوشش، ۱۴۰۱ق-۱۹۸۱م.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونہ، دارالکتب الاسلامیہ، تہران، ۱۳٧۴ش.

سانچہ:معاد ش