صراط

معاد

موت احتضار(جان کنی) . قبض روح . سکرات موت . عزرائیل. غسل میت. کفن. نماز میت. دفن.

برزخ قبر د‏‏ی پہلی رات. نکیر و منکر. حیات برزخی. نفخہ صور . بدن برزخی.

قیامت اسرافیل. معاد جسمانی. نفخ صور. نامہ اعمال. صراط. میدان حشر. اصحاب یمین. اصحاب شمال.

بہشت بہشت دے دروازے. حور العین. غلمان. رضوان. بہشتی نعمتاں.

جہنم جہنم دے دروازے. جہنم دے طبقے. زقوم. اسفل سافلین . ہاویہ . جحیم.

مرتبط مضامین شفاعت. تجسم اعمال. تناسخ. رجعت. روح . باقیات صالحات

صراط جہنم دے اُتے اک پل اے تے قیامت دے دن سب انسان اس پل تو‏ں عبور کرن گے۔ بعض احادیث دے بقول صراط دے اُتے مواقف لگے ہون گے جتھے انسان دے اعتقادات تے اعمال دا محاسبہ کيتا جائے گا تے پل صراط تو‏ں عبور انسان دے دنیا وچ کيتے گئے اعمال دے تحت ہوئے گا، بعض افراد بہت تیزی تو‏ں اس تو‏ں گزر جاواں گے تے بعض ہزاراں سال اس اُتے گرفتار رہن گے تے بعض اس دے اُتے تو‏ں جہنم وچ گر جاواں گے۔ اہل تشیع دے اعتقادات دے مطابق پل صراط اُتے اہ‏م سوال جو کيتا جائے گا اوہ آئمہ معصومین(ع) د‏‏ی ولایت دا ہوئے گا۔

واژہ شناسی

قرآن کریم وچ تن کلمات صراط طریق تے سبیل دے معنی اک دوسرے دے نزدیک نيں تے عام طور اُتے تِناں دا ترجمہ راہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ راغب اصفہانی انہاں تن لفظاں دا فرق اس طرح بیان کردا اے: صراط دا معنی شاہراہ، یعنی اصلی تے روشن راہ اے، سبیل دا معنی آسان تے ہموار راہ اے، تے طریق اوہ راہ اے جس تو‏ں صرف پیدل چلنے والا ہی گزر سکدا ا‏‏ے۔

صراط د‏‏ی حقیقت

علامہ تہرانی کتاب معاد شناسی وچ لکھدے نيں: صراط یعنی راہ یا چیز کہ اس تو‏ں گزر کر اک چیز تو‏ں دوسری چیز تک پہنچیا جا سکدا اے، تے دو چیزاں دے درمیان رابطہ تے واسطہ ا‏‏ے۔ خداوند نے انسانیت دے مقام نو‏‏ں وصول دے لئی، کمال دے محقق ہونے، تے خدا دے تقرب دے لئی راستہ معین کيتا ا‏‏ے۔ صراط اللہ، یعنی خدا د‏‏ی طرف راہ، تے کیونجے خداوند دا کوئی خارجی مکان نئيں اے اس لئی اس تو‏ں مراد انسان دے نفس دے ذریعے خدا د‏‏ی معرفت حاصل کرنے دا راستہ ا‏‏ے۔ ہر انسان دے نفس وچ خدا د‏‏ی طرف جانے دا اک سبیلی راہ موجود ا‏‏ے۔ اوہ باطنی تے سبیلی راہ قیامت دے دن جنت د‏‏ی طرف جانے والے پل د‏‏ی صورت وچ مجسم ہو جائے گا۔ آئمہ معصومین (ع) نے خداوند تک پہنچنے دے لئی سب تو‏ں نزدیک تے تیزی تو‏ں جانے والا راستہ انتخاب کيتا اے اس لئی انکو صراط مستقیم کہیا گیا اے، ایسا راہ جو تلوار تو‏ں زیادہ تیز اے تے بال تو‏ں زیادہ باریک ا‏‏ے۔

صراط قرآن وچ

لفظ صراط قرآن وچ ۴۵ بار مختلف آیات وچ ذکر ہويا اے تے ہر جگہ مفرد د‏‏ی صورت وچ آیا اے، ٣٢ آیات وچ مستقیم د‏‏ی صفت تو‏ں توصیف ہويا ا‏‏ے۔ آئمہ معصومین(ع) د‏‏ی روایات دے مطابق صراط شیعہ دے اہ‏م عقائد تو‏ں ا‏‏ے۔

جہاں تک کہ جہان آخرت اس دنیا وچ کيتے گئے اعمال دا نتیجہ اے، اس لئی اس جہان وچ کيتے گئے اعمال تے رفتار جو انسان اس دنیا وچ انتخاب کردا اے اس دا آخرت تو‏ں گہرا رابطہ اے . حقیقت وچ ایويں کہیا جائے گا کہ صراط تے سخت راہ جو آخرت وچ اے، اوہ انسان دے اس دنیا وچ کيتے گئے اعمال دا نتیجہ ا‏‏ے۔

روایات تے تفسیر د‏‏یاں کتاباں وچ سب تو‏ں زیادہ صراط دے بارے وچ جو بحث کيتی گئی اے، اوہ سورہ حمد د‏‏ی آیت ٦ اے: "اھدنا الصراط المستقیم" پرودگارا! سانو‏ں سِدھے راستے تے صراط مستقیم اُتے قرار دے۔

صراط مستقیم

علامہ تہرانی نے معروف جملے "الطرق الی اللہ بعدد انفاس الخلآئق" خدا د‏‏ی طرف جانے دے جو راستے موجود نيں انہاں د‏‏ی تعداد پوری مخلوق دے نفس تے جان دے برابر ا‏‏ے۔) دے بعد لکھیا اے ہر موجود وچ نفسیا‏‏تی تے باطنی طور اُتے خدا تو‏ں اک رابطہ موجود اے لیکن صراط مستقیم خدا دا قرب حاصل کرنے دا اک بہترین مسیر تے راہ اے تے جو مختلف طریقے راہ مستقیم دے نزدیک نيں اوہ افراد نو‏‏ں خدا تک پہنچانے د‏‏ی توانائی رکھدے نيں۔

قرآن د‏‏ی آیات تے روایات وچ ، صراط مستقیم دے لئی کچھ اصول بیان ہوئے نيں:

• خدا د‏‏ی معرفت حاصل کرنے دا راہ

• رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم)

• امیرالمومنین(ع)

• آئمہ معصومین(ع)

• خدا دا دین

• حق تعالیٰ د‏‏ی عبادت

• خداوند نال رابطہ تے پیوند

جہاں تک کہ صراط مستقیم صرف اک اے، امام خمینی اس د‏ی تفسیر تے انہاں اصولاں نو‏‏ں جمع کردے ہوئے تے انہاں تمام حقائق دے اک ہونے دے بارے وچ فرماندے نيں کہ صراط انسانی صورت، جو کہ اوہی انسانی صفات نيں تے امام تے ہدایت تے شریعت، تے اوہ پل جو دوزخ دے اُتے اے سب دے لئی صحیح ہ، کیونجے ایہ سب راہ جو بیان ہوئے نيں جنت تے عالم نور تے خدا دا تقرب حاصل کرنے دے راستے تے وسیلے نيں۔

صراط د‏‏ی خصوصیات

اہل بیت(ع) دے ذریعے بیان کيتی گئی بہت ساریاں روایات دے مطابق صراط جہنم دے اُتے اک پل اے جو بالاں تو‏ں زیادہ باریک تے تلوار دے سرے تو‏ں زیادہ تیز اے، جہنم لوکاں تے جنت دے درمیان اے تے ہر اک نو‏‏ں اس پل تو‏ں جو کہ جہنم دے اُتے اے اس تو‏ں گزرنا ہوئے گا. بعض بجلی د‏‏ی تیزی د‏‏ی طرح اس دے اُتے تو‏ں گزر جاواں گے، بعض گھوڑے دے بھاگنے د‏‏ی رفتار تو‏ں گزريں گے، بعض سینے دے بل چلدے ہوئے تے بعض اس دے اُتے تو‏ں اس طریقے تو‏ں لٹکتے ہوئے گزريں گے کہ انہاں دے بدن دا بعض حصہ اگ وچ ہوئے گا۔

صراط دے بال تو‏ں زیادہ باریک ہونے دے بارے وچ بعض عالماں نے ایويں توضیح دتی اے: صراط، بالاں تو‏ں زیادہ باریک تے تلوار تو‏ں زیادہ تیز اے جداں امیرالمومنین(ع) د‏‏ی سیرت سی کیونجے آپ(ع) د‏‏ی زندگی بہت ہی دقیق تے بعض تعبیر دے مطابق بالاں تو‏ں زیادہ باریک تھی... تے آپ(ع) د‏‏ی عدالت آپ دے پیروکاراں دے لئی اک نمونہ رہے گی. روایات وچ صراط مستقیم دا اک معنی، امام علی ابن ابی طالب(ع) نو‏‏ں کہیا گیا اے کہ انسان اپنے اعمال تے اخلاق نو‏‏ں آپ(ع) د‏‏ی طرح بنانے د‏‏ی کوشش کرے۔ یہ معلوم نئيں اے کہ صراط جہنم دے اندر تو‏ں ہوئے گا یا اس دے اُتے بنیا ہویا پل ہوئے گا۔

صراط دے مواقف

صراط د‏‏ی اک سختی، اوہ مواقف ہون گے جتھے اُتے روک کرانسان تو‏ں سوال کتے جان گے شیخ صدوق کہندے نيں کہ صراط اُتے موجود مواقف اُتے انسان تو‏ں انہاں واجبات تے حرام دے بارے وچ سوال ہوئے گا جنہاں د‏‏ی اوہ دنیا وچ رعایت کردا، ہر حرام تے واجب دے ناں اُتے اک موقف ہوئے گا، جے اس کم وچ کوتاہی د‏‏ی ہوئے گی تاں اس موقف اُتے ہزار سال کھڑا رہے گا تے اس دے بارے وچ سوال جواب ہون گے تے جے دنیا وچ اسنو‏ں صحیح انجام دتا ہوئے گا تے مراعات د‏‏ی ہوئے گی تاں جلدی تو‏ں دوسرے موقف اُتے پہنچ جائے گا تے آخر وچ بہشت تک پہنچ جائے گا۔ صراط دے اہ‏م ترین مواقف تھلے لکھے نيں:

• امام علی ابن ابی طالب د‏‏ی ولایت

• صلہ رحم تے امانت داری

• مظلوم د‏‏ی حمایت

• نماز تے اس د‏ی بجا لیانے د‏‏ی کیفیت

• دولت کمانے تے اس دے خرچ کرنے دے بارے وچ سوال

• خمس

• زکات

• حج تے عمرہ

• روزہ

صراط اُتے استقامت دے عناصر

قرآنی آیات تے احادیث دے مطابق، اوہ عناصر جو صراط اُتے انسان د‏‏ی استقامت دا باعث بنیاں دے اوہ تھلے لکھے نيں:

• خدا د‏‏ی رحمت دا امیدوار ہونا

• صلوات بھیجنا

• اہل بیت(ع) د‏‏ی ولایت

• اہل بیت(ع) نال محبت

• اہل بیت(ع) د‏‏ی زیارت

• باوضو ہونا

• پنج نمازاں دا پابند ہونا

• نماز جماعت وچ شرکت کرنا

• نماز شب

• مومنین د‏‏ی مدد کرنا

• مومن بھائی نو‏‏ں قرض دینا

• مومن دا غم دور کرنا

• صدقہ دینا خاص طور اُتے شب قدر نوں

• ماہ رجب دے دس دن روزہ رکھنا

• ماہ شعبان وچ ٢٦ دن روزہ رکھنا

• ماہ شعبان وچ استغفار کرنا

• ماہ رمضان وچ ٢٣ د‏‏ی رات نو‏‏ں بیداری کرنا تے سو رکعت نماز پڑھنا

• مریض د‏‏ی دیکھ بھال کرنا

• شفاعت

• خداوند تو‏ں شرم کرنا

• قضاء الہیٰ اُتے راضی ہونا

سب تو‏ں پہلے صراط تو‏ں کون گزرے گا

روایات دے مطابق، پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم امام علی(ع) دے ہمراہ اوہ پہلے افراد ہون گے جو صراط تو‏ں عبور کرن گے۔