الغ بیگ رصدگاہ
الغ بیگ رصدگاہ اک رصدگاہ اے جو 1420 دی دہائی وچ ميں سمرقند ، ازبکستان وچ تیموری فلکیات دان الغ بیگ نے تعمیر کيتی سی ، اسنوں اہل علم دے خیال وچ اسلامی دنیا دی بہترین رصد گاہاں وچ شمار کيتا جاندا اے ۔ [۱] اسلامی ماہرین فلکیات جنھاں نے اس رصد گاہ وچ کم کیہ انہاں وچ ال کاشانی ، علی قوشجی تے خود الغ بیگ شامل نيں۔ ایہ رصد گاہ 1449 وچ تباہ کردتی گئی سی تے 1908 وچ اسنوں دوبارہ دریافت کيتا گیا سی۔
تریخ
[سودھو]عروج و زوال
[سودھو]الغ بیگ دی آبزرویٹری ، جسنوں وڈے پیمانے اُتے سمرقند آبزرویٹری دے ناں توں وی جانیا جاندا اے ، ریاضی تے فلکیات دی نويں نويں دریافتاں لیانے وچ اک بہت ہی اہم رصدگاہ اے۔ [۲]
شاہ رخ دا بیٹا تے سلطان تیمور دا پوتا الغ بیگ 15 واں صدی عیسوی وچ سمرقند دا حکمران بنیا۔ اولوغ بیگ ریاضی تے فلکیات دے ماہر سن ۔ اس نے بہت سارے اہم ماہر فلکیات نوں تعلیم دی۔ اس دی اک مثال مشہور علی قوشجی اے۔
بوہت سارے مورخین نے سمرقند یا الغ بیگ رصد گاہ دے دوران پیش آنے والے واقعات دی تاریخاں دی درست شناخت کرنے دی کوشش کيتی اے۔ [۳] تاریخاں دے وسائل دی تشریح تے تاریخی حوالےآں وچ اختلافات نے اس دوران غلطیاں تے کچھ واقعات دی نظرانداز دی اے۔
الغ بیگ دے والد نوں جمشید الکشی دے خطوط وچ ، دیکھیا جا سکدا اے کہ اولوغ بیگ اُتے مراغہ آبزرویٹری دے دورے دا اثر پيا سی۔ اس توں اولوغ بیگ دی سمرقند شہر وچ تبدیلی تے اس دی ریاضی دی سمت دی وجہ متاثر ہوسکدی سی۔ ہور معاملات جداں ، سیاسی ، معاشی ، فوجی ، معاشرتی ، تے حتی کہ تجارتی وجوہات وی اولوغ بیگ دے رصد گاہ دی تعمیر وچ اپنا کردار ادا کرسکدی نيں۔ اپنے مشاہدہ خانہ نوں شروع کرنے دی اک ہور وجہ ایہ وی ہوئے سکدی اے کہ الصوفی دے مشاہدات وچ الغ بیگ دے اختلافات سن ۔
الغ بیگ آبزرویٹری 824–1422 دے آس پاس کدرے تعمیر کيتی گئی سی۔ مختلف ذرائع مختلف تاریخاں دا ذکر کردے نيں۔ اُتے ، بہت سارے ذرائع دے بارے وچ 830 دے ارد گرد رصدگاہ دی بنیاد دی تریخ تے 1422–1428 دی مدت دسی جاندی اے جس دے دوران اس نگرانی دی تعمیر مکمل ہوئی سی۔ [۳] فارسی دی بہت ساریاں عبارتاں وچ سمرقند آبزرویٹری تے عظیم الغ بیگ شامل نيں۔
انہاں نے ماہر ریاضی داناں تے ماہرین فلکیات نوں دعوت دتی کہ اوہ اس رصد گاہ دی تعمیر وچ مدد کرن تے سمرقند وچ اک مدرسہ وی بنائاں۔ انھاں نے جنہاں لوکاں نوں مدعو کیہ انہاں وچ غیاث الدین جمشید الکشی ، معین الدین ال کاشی ، معین النشی کاشی ، صلاح الدین قادی زادہ رومی ، تے علی قوشجی شامل سن ۔ [۳] 60 توں ودھ ریاضی داناں تے ماہر فلکیات نوں اس آبزرویٹری وچ مدعو کيتا گیا سی۔ جمشید الکشی نوں رصد گاہ دا پہلا ڈائریکٹر مقرر کيتا گیا۔ ال کشی دی موت دے بعد قاضی زادہ رصد گاہ دے ڈائریکٹر بن گئے۔ قاضی زادہ دی موت دے بعد ، قوشجی نے آخری ہدایت کار دی حیثیت توں رصد گاہ دی قیادت کيتی۔ سمرقند آبزرویٹری ماہرین فلکیات تے ریاضی دان دے لئی نويں دریافتاں تلاش کرنے وچ اک نال کم کرنے دی جگہ سی۔
الغ بیگ دی رصد گاہ رصدگاہ مراغہر دے منصوبےآں دے مطابق تعمیر کيتی گئی سی ، جسنوں نصیر الدین طوسی نے ڈیزائن کيتا سی۔ [۴] الغ بیگ دی رصد گاہ وچ سب توں وڈا چوکور اصول آلہ شامل سی۔ عمارت لمبی نئيں سی لیکن دائرہ دے قوس دے لئی زیادہ توں زیادہ سائز دی اجازت سی۔ ایہ آلہ احتیاط اُتے مبنی سی ، تے آرک نوں بہت درست طریقے توں اسکیل کيتا گیا سی۔ ایہ آلہ بہت ورسٹائل سی۔ ایہ افق ، اک ستارے تے دوسرے سیارےآں دی اونچائی توں سورج دی درستگی توں پیمائش کرسکدا اے۔ اس آلہ دے ذریعہ سال دی مدت ، سیارےآں تے چاند گرہن دی پیمائش کيتی گئی۔ اولوک بیگ دے سیارےآں دی پیمائش دا اج دے پیمائش توں گہرا تعلق اے ، جو سانوں آلے دی غیر معمولی درستگی نوں ظاہر کردا اے۔
وہ لوک جو اج اولوک بیگ دے رصد گاہ اُتے جاندے نيں ، اوہ صرف سنگ مرمر کواڈرینٹ دیاں بنیاداں تے دفن شدہ حصہ دیکھ سکدے نيں۔ [۴] رصد گاہ توں اوہی اصل وصیت نيں۔ اس رصد گاہ دے زوال دا بیشتر حصہ اس دے بیٹے عبد اللطیف دے 1449 وچ الغ بیگ دے قتل توں منسوب ہوسکدا اے۔ [۵] اولوک بیگ دی موت توں رصد گاہ وچ انتشار پھیل گیا۔ اس رصد گاہ نوں تباہ کردتا گیا تے درجناں باصلاحیت ماہرین فلکیات تے ریاضی داناں نوں بھگادتا گیا۔ سن 1908 وچ ، روسی آثار قدیمہ دے ماہر واسیلی واٹکن نے اس رصد گاہ دی باقیات نوں دریافت کيتا۔
سائنسی ماحول
[سودھو]15 واں صدی دے ماہر فلکیات تے ریاضی دان ، جمشید الکشی، اوتھے ہونے والے سائنسی عمل توں تعامل دے لئی سمرقند چلے گئے سن ۔ الغ بیگ دی طرف توں دعوت نامہ موصول ہونے دے بعد ، الکاشی شمالی وسطی ایران وچ اپنی آبائی زمین کاشان چھڈ کے سمرقند چلے گئے۔ سمرقند وچ قیام دے دوران الکشی نے اپنے والد نوں جو خط لکھیا سی اس دا ترجمہ کینیڈی (1960) تے سیدی (1960) نے کيتا اے۔ اس خط ، جو فارسی وچ لکھیا گیا اے ، سمرقند دی سرگرمیاں دے جدید نظریے نوں کافی حد تک شکل دے چکيا اے ، اس دے باوجود اس نگرانی وچ ہونے والی سائنسی سرگرمیاں دے بارے وچ معلومات دی کمی اے۔ اُتے ، الکاشی دے اپنے والد نوں لکھیا گیا اک نواں خط ایران وچ پایا گیا اے ، تے بگھیری دے اس خط دا ترجمہ خاص طور اُتے سمرقند دی سائنسی فضا اُتے زیادہ روشنی ڈالدا اے تے پہلے خط وچ بعض عناصر دی ابہام نوں کم کردا اے۔ انہاں دے اوور لیپنگ حصےآں دی خوبی۔ [۶][۱][۷]
خط وچ ، الکشی نے نجومیات دے بارے وچ اک مسئلہ بیان کيتا اے جس اُتے اس نے اپنے ساتھیاں دے نال تبادلہ خیال کيتا۔ ترجمہ ، '' [آؤ فرض کرن کہ] سورج ایکویاریس دی 10 ڈگری وچ ، اک خاص اونچائی دے نال اے ، تے وقت دی چڑھائی اک مخصوص ڈگری اے [گرہن دی]؛ فیر [اس وقت دا چڑھائی] جدوں اس [یعنی ، سورج دی] اونچائی [اس لمحے وچ چاند گرہن دی زیادہ توں زیادہ اونچائی اے ] اک چکنی اے (یعنی سورج دی پوزیشن توں پہلے)] ، یعنی 10 ڈگری (20) وچ ورشب "، انکشاف کردا اے کہ شاید سمرقند دی سائنسی فضا ماحولیات دی طرف زیادہ ترجیحی سی اس توں پہلے" الگو بیگ دی میراث "کے بارے وچ کرسچیونس دے مقالے وچ جتھے علم نجوم دی اک انتہائی محدود گفتگو اے۔ [۷][۸] علم الہیات ، جس دا صرف اک بار الغ بیگ دی سائنسی فضا اُتے کرسکیونس دے مقالے وچ گزرنا سی ، شاید اس سمرقند دی دنیا وچ سائنسی گفتگو دا اک زیادہ مربوط عنصر سی ، جس نوں نويں ، مذکورہ خط نوں دتا گیا سی۔ [۹]
اپنے والد نوں الکشی دے خط دے مطابق ، اولوغ بیگ دے نال اک بدعت پیدا ہوئی۔ فخری ساکنسٹ ، اک چٹان دے اُتے کھڑا سی جس وچوں کچھ کھدی ہوئی سی ، لہذا اس علاقے دی نرم اِٹاں دے پیش نظر ایہ عمارت لمبی نئيں ہوئے گی۔ الکشی نے اس دا رصدگاہ مراغہسے موازنہ کردے ہوئے کہیا اے کہ سیکسینٹینٹ اوتھے اُچی پوزیشن اُتے اے لیکن ایہ وی نوٹ کردا اے کہ سمرقند وچ موجود فلیٹ چھت نوں سائنسی بہتری وچ مدد ملنی چاہیدا کیونجے اس حقیقت نوں سامنے رکھدے ہوئے کہ "آلات اس اُتے رکھے جاسکدے نيں"۔ [۷] ایہ معلومات ، مراگھا وچ موجود Sextants دے بارے وچ ہور ذرائع توں متصادم نيں جنہاں دا کہنا اے کہ مراغہ وچ Sextants نئيں سن ۔ [۱۰][۶] ایہ تضاد ترجمہ دے ذریعہ سامنے آیا سی۔
ہور ایہ کہ ، سمرقند دی سائنسی فضا عام تنہائی وچوں اک سی کیونجے الکشی ٹالمی دے طریق کار اُتے قابو پانے تے رصدگاہ مراغہ دے واقعات دے بارے وچ شعور دی کمی نوں بیان کردا اے۔ اولوک بیگ دے ذریعہ بیداری دی کمی تے پیشگی طریقےآں اُتے سختی توں عمل پیرا ہونے توں انہاں دے مطالعے دی شائد صوبائی نوعیت دا پتہ چلدا اے۔ اُتے ، سائنسداناں تے طلباء دی ودھدی ہوئی تنوع دے ذریعہ اس مبینہ بند سوچ نوں ختم کيتا گیا سی جس نوں آبزرویٹری وچ مدعو کيتا گیا سی۔ شیوچینکو دے ذریعہ سمرقند وچ ٹیلمی وچ غلطیاں دا جائزہ لینے توں سمرقند دی ابتدائی وکھ تھلگ نوعیت دے اثرات دی ہور تصدیق ہُندی اے۔ [۱۱]
بیگیری دے الکشی دے خط دے ترجمہ دے مطابق ، ہرات وچ ماہرین فلکیات توں سیکھنے والے استاداں دی یادداشت توں سختی توں اوتھے تدریس جاری سی۔ [۷] ہور ایہ کہ اس وقت جدوں الکاشی نے خط لکھیا سی ، استاداں وچوں تن ، قاضی زادہ ، مولانا محمد خانی ، تے مولانا ابو الفتح اسلامی فقہ: وچ مہارت رکھدے سن ۔ خط وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ اولوغ بیگ اکثر کلاس پڑھانے نوں ظاہر نئيں کردے سن ۔
مولانا ابو الفتح نے بیان کيتا کہ اوہ دانشورانہ طور اُتے مولانا محمد خانی دے تھلے سن جو کدی کدائيں عدالت دے اجلاساں یا رصدگاہاں دی مجلساں وچ موجود رہندے سن تے قاضزادہ ، جو ہمیشہ اپنے دستکاری اُتے عمل پیرا رہندا سی۔ "ان دے نال انصاف کرنے دے ل [، [مینوں ایہ تسلیم کرنا ضروری اے ] () 30) جدوں انہاں دی میٹنگ وچ بحث ہُندی اے تاں وچ مداخلت کرنے دی جسارت نئيں کردا ہاں ، اس لئی کہ اس دا مہتمم اس فن نوں بخوبی جاندا اے تے [لہذا] کوئی وی باہم قابلیت دا دعوی نئيں کرسکدا اے۔ " [۷]
اولوغ بیگ نے اس وقت دے بہترین ماہر فلکیات اُتے مشتمل ماحول نوں فروغ دتا ، تے انہاں سب نے ہزاراں ستارےآں دے تھاںواں دا مشاہدہ کيتا تے اس دا حساب لگایا۔ الغ بیگ دا مرکزی کم زیج سلطانی سی۔ [۱۲] 1437 وچ لکھیا گیا ، ایہ کم فارسی وچ سی ، تے ایہ نصیرالدین طوسی توں وی بہت متاثر ہويا سی۔ [۱]
اک سائنس دان جس دے نال جمشید الکشی مطالعہ کريں گا اوہ یوسف الاج سی ، جس نوں ہرات ، مصر ، شام ، اناطولیہ تے ملحقہ علاقےآں وچ پیشگی تجربات سن ۔ [۷] یوسف ایلج مولانا ایلج دا بیٹا سی ، جو ايسے وقت سمرقند وچ مقیم سی ، ايسے وقت الکشی اوتھے سی۔
الغ بیگ دوسرے اسلامی فلکیات دان جداں علی قوشجی دے نال گھرا ہويا سی ، جو اج کل اک عظیم عثمانی ریاضی دان تے ماہر فلکیات دے طور اُتے منے جاندے نيں۔
یہ وی نوٹ کيتا جاندا اے کہ موسیقی دا مطالعہ تے رصد گاہ وچ کیہ جاندا سی۔ پروڈوڈی ، میوزک تے ریاضی اس وقت دے سائنسداناں دے تجسس نوں فروغ دیندے نظر آرہے سن ۔ اُتے ، الکاشی دے خط وچ ، انہاں نے نوٹ کيتا کہ میوزک تے ریاضی دے بارے وچ اپنے تجسس دے باوجود ، انہاں نوں اپنے کماں اُتے توجہ دینے دی اپیل کيتی گئی اے۔ [۷]
ترمیم تے فن تعمیر
[سودھو]اولوغ بیگ دے رصد گاہ دا فن تعمیر اس وقت دے اردگرد تعمیر کردہ ہور توں مختلف سی۔ الغ بیگ نوں اس دی مدد دے لئی اک ہنر مند معمار دی ضرورت سی ، لہذا اس نے قاضی زاد اول رومی نال رابطہ کيتا تے اس توں تجربہ کار تے ہنر مند معمار تلاش کرنے نوں کہیا۔ قاضی زاد اول رومی نے ریاضی دان تے معمار کاشانی توں دوبارہ ملاقات کيتی۔ ایہ رصد گاہ مراگہ آبزرویٹری دے بعد ماڈلنگ کيتی گئی سی جس دے بارے وچ ہلاگو خان تے منگو خان دے بارے وچ سوچیا گیا سی ، انہاں نے ناصر الدون ال طوسی دی خدمات حاصل کيتیاں تاکہ اس رصد گاہ دی تعمیر دا سربراہ بن جا.۔ الغ بیگ دی رصد گاہ زمین توں 21 میٹر بلندی اُتے اک پہاڑی اُتے تعمیر کيتی گئی سی۔ اس آبزرویٹری وچ بیلناکار شکل دی عمارت اے جس دا قطر 46 میٹر اے تے اونچائی 30 توں 33 میٹر اے ، سیکسٹنٹ اس سلنڈر دے وسط وچ سی۔ ایہ عمارت اِٹاں توں بنی سی ، جو آسانی توں دستیاب سی لیکن خاص طور اُتے مستحکم ننيں۔ سیکسٹنٹ دے رداس دے مطابق اونچائی اِنّی زیادہ ہونی ہوئے گی کہ اس توں عمارت بہت لمبی ہوسکدی اے تے ممکنہ طور اُتے گر سکدی اے۔ اوہ زیر زمین زمین دے نصف حصے دی تعمیر کرکے اس مسئلے نوں حل کرنے وچ کامیاب ہوگئے سن ۔ اس توں سیکسٹنٹ دے سائز نوں اونچائی خطرناک حد تک لمبا ہونے دے بغیر برقرار رکھنے دی اجازت دتی گئی۔
یہ رصد گاہ تن منزلاں اُتے مشتمل سی ، پہلی منزل عملے دے رہنے دے لئی سی۔ تمام مشاہدات دوسری تے تیسری منزلاں توں کيتیاں گئیاں ، جنہاں وچ دیکھنے دے لئی بوہت سارے محراب سن ۔ آبزرویٹری دی چھت فلیٹ سی ، جس توں عمارت دے اوپری حصے وچ آلات استعمال کیتے جاسکدے سن ۔
حالیہ برساں وچ اس رصد گاہ دے داخلی راستے وچ متعدد بار ترمیم کيتی گئی اے۔ ایہ بنیادی طور اُتے جمالیاتی وجوہات دی بناء اُتے اے تے رصدگاہ دی درستگی نوں بہتر بنانے دے لئی نئيں اے۔
-
2001
-
2006
-
2008
-
2012
-
2012
زیج سلطانی
[سودھو]زیج سلطانی ( فارسی: زیجِ سلطانی ) زیج فلکیاتی میز تے اسٹار کیٹلاگ اے جو الوغ بیگ نے 1437 وچ شائع کيتا سی۔
زیج اک فلکیاتی جدول اے جو عددی جدولاں تے وضاحتاں توں بنا اے جو ماہرین فلکیات نوں کِسے وی پریشانی دا سامنا کرنے دی اجازت دیندے نيں۔ اسنوں اِنّی معلومات فراہم دی جانی چاہیدا کہ اوہ وقت دی پیمائش کرنے تے سیارےآں تے ستارےآں دی پوزیشن دی گنتی کرنے دا طریقہ سمجھ سکدے نيں۔ زیج وچ ٹیبلاں وچ شامل ریاضی تے نظریات دا ثبوت وی ہوسکدا اے۔ [۱۳]
الغ بیگ دی زیج سلطانی 1437 وچ شائع ہوئی ، اسنوں فارسی وچ لکھیا گیا ، تے اس وچ لگ بھگ اک ہزار ستارے درج سن ۔ ایہ ٹولیمک کم دی پیروی کردا اے تے گرہاں دے ماڈل وچ کِسے قسم دی تبدیلی دا مشورہ نئيں دیندا اے۔ اسنوں زیج اول الغ بیگ ، زیج اول جدید اول سلطانی ، تے زیج اول گرگانی وی کہیا جاندا اے۔ [۱۳] ایہ سوچیا جاندا اے کہ اوہ نصیرالدین طوسی دے ذریعہ اپنا زیج بنانے دے لئی متاثر ہويا سی ، جس نے 150 کتاباں لکھی سن۔ ٹولیمی دے لکھے ہوئے الماجسٹ دے بعد الغ بیگ دا اسٹار کیٹلاگ شائع ہويا سی ۔ زیج اول سلطانی وچ الماجسٹ وچ بیان کردہ ستارے شامل نيں ، لیکن انہاں دے نال زیادہ درست تعداد موجود اے۔ زیج اول سلطانی وچ معلومات حاصل کرنے دے لئی استعمال ہونے والا بنیادی آلہ الغ بیگ دے رصد گاہ کواڈرنٹ توں آیا سی۔ اوہ تنہا کم نئيں کردا سی ، اس دی مدد اس دے طلباء تے ہور مسلم ماہرین فلکیات بشمول جمشید الکشی تے علی قوشجی نے دی ۔ ستارےآں دی مکمل لسٹ مرتب کرنے وچ 17 سال لگے ، انہاں دی ابتدا 1420 وچ ہوئی جدوں اولوک بیگ 26 سال دے سن تے انہاں نے 1437 وچ ختم کيتا۔ زیج اول سلطانی دے سب توں اہم حصے وچوں اک الغ بیگ دی سائین ٹیبل اے۔ جدول 18 صفحات لمبا اے تے صفر توں 87 تک ہر ڈگری دے لئی جیون توں نو اعشاریہ دس تھاںواں دی قیمتاں رکھدا اے ، اس وچ وی سائن کیتی قیمت 87 توں 90 ڈگری تک 11 اعشاریہ 11 تھاںواں اُتے مشتمل اے۔ زیج بااثر سی تے انیہويں صدی تک مستقل طور اُتے استعمال ہُندا رہیا تے پوری فارسی نسخے دی سیکڑاں کاپیاں پوری دنیا وچ موجود نيں۔ عربی ، ترکی ، تے عبرانی سمیت متعدد زباناں وچ اس دا ترجمہ کيتا گیا اے۔ کوئش جی جداں مشہور ماہر فلکیات دی تبصرے وی ہوچکيتیاں نيں۔
الغ بیگ نے ٹروپیکل سال دی لمبائی نوں 365 دن 5 گھینٹے 49 منٹ 15 سیکنڈ تک طے کيتا ، جس وچ +25 s کی غلطی اے ، جس توں ایہ نیکولاس کوپرینک دے اندازے توں کدرے زیادہ درست اے جس وچ +30 s کی غلطی سی۔ الوغ بیگ وی زمین دے اس نتیجے اُتے پہنچے محوری جھکاؤ وچ 23;30,17 ڈگری؛ دے طور sexagesimal 23،5047 ڈگری سنکیتن، جس ڈیسیمل وچ سنکیتن تبدیل کردا اے .[۱۴]
میوزیم
[سودھو]الغ بیگ آبزوریٹری میوزیم 1970 وچ الغ بیگ دی یاد وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ میوزیم وچ الوغ بیگ دے اسٹار چارٹس ، زیجِ سلطانی ، تے الغ بیگ دے کم دے اہم یورپی چھپی ہوئی ایڈیشناں دی دوبارہ اشاعت اے۔ اس وچ آسٹرولیبس تے ہور آلات دے نال نال خود رصد گاہ دی اک چھوٹی تعمیر نو وی اے۔
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ Ekmeleddin İhsanoğlu; Feza Günergun (2000). Science in Islamic Civilisation: Proceedings of the International Symposia: "Science Institutions in Islamic Civilisation", & "Science and Technology in the Turkish and Islamic World". IRCICA.
- ↑ Al-Naimiy, Hamid M.K. (2011). "The role of astronomy and space sciences in Arab societies and cultures". The Role of Astronomy in Society and Culture Proceedings IAU Symposium 260: 429–37. doi: . Bibcode: 2011IAUS..260..429A.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ Yazdi, Hamid-Reza Giahi (2015). "Chronology of the Events of the Samarquand "Observatory and School" Based on some Old Persian Texts: a Revision". Suhayl: 145–65.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Juhel. Prince of Samarqand Stars.
- ↑ "Ulugh Beg Observatory". http://www.atlasobscura.com/places/ulugh-beg-observatory. Retrieved on 2019-11-22.
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ A Letter of Jamshıd al-Kashı to His Father: Scientific Research and Personalities at a Fifteenth Century Court, Orientalia 29 (1960), 191–213; reprinted in Edward S. Kennedy, colleagues and former students, Studies in the Islamic Exact Sciences, Beirut: American University, 1983, pp. 722–44.).
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ ۷.۴ ۷.۵ ۷.۶ Bagheri, Mohammad (1997). A Newly Found Letter of Al-Kashı on Scientific Life in Samarkand. https://core.ac.uk/download/pdf/82060301.pdf.
- ↑ "The Legacy of Ulugh Beg | Central Asian Monuments | Edited by H. B. Paksoy | Carrie Books". https://web.archive.org/web/20190519141139/http://vlib.iue.it/carrie/texts/carrie_books/paksoy-2/cam6.html.
- ↑ Kulikovskij, P. G. (October 1981). Book Review: Science at Samarkand: From the History of Science in the Time of Ulugh Beg.
- ↑ Aydın Sayılı, Ulugˇ Bey ve Semerkanddeki Iˆlim Faalıyeti Hakkında Gıyasu¨ddin-i Kaˆs¸ı’nin Mektubu: Ghiyath al-Dın al-Kashı’s Letter on Ulugh Bey and the Scientific Activity in Samarqand, Ankara: Tu¨rk Tarih Kurumu Basımevi, 1960.) ( Edward S. Kennedy.
- ↑ Shevchenko, M. (1990-05-01). "An Analysis of Errors in the Star Catalogues of Ptolemy and Ulugh Beg". Journal for the History of Astronomy 21: 187–201.
- ↑ Fazlioglu, I. : The Samarqand Mathematical-Astronomical School: A Basis for Ottoman Philosophy and Science, Journal for the History of Arabic Science 14, 22–23, 2008.
- ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ Kennedy, E. S. (1956). "A Survey of Islamic Astronomical Tables". Transactions of the American Philosophical Society 46 (2): 123–77. doi: . ISSN 0065-9746.
- ↑ L.P.E.A. Sédillot, Prolégomènes des tables astronomiques d'OlougBeg: Traduction et commentaire (Paris: Firmin Didot Frères, 1853), pp. 87 & 253.
باہرلے جوڑ
[سودھو]- الغ بیک تے اس دی آبزرویٹری سمرقند وچ
- Fazlıoğlu İ. (2008). "The Samarqand Mathematical-Astronomical School: A Basis for Ottoman Philosophy and Science". Journal for the History of Arabic Science 14: 3–68. http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/The_Samarqand_Mathematical-Astronomical_School.pdf. Archived 2014-02-22 at the وے بیک مشین