محمد تقی بہجت

محمد تقی بہجت فومانی
آیت اللہ العظمی محمد تقی بہجت
لقب	مرجع
ہور نام	آیت اللہ بہجت
ذاتی
پیدائش	24 اگست 1916 شہرستان فومن, ایران
وفات	۱۷ مئی ۲,۰۰۹(2009-05-17) (عمر 92 سال) قم, ایران
مذہب	اسلام, شیعہ,اثنا عشری, اصولی
دیگر نام	آیت اللہ بہجت
مرتبہ
مقام	قم
دور	1916–2009
منصب	مرجع تقلید
ویب سائٹ	The Center for Compilation and Publication of the Works of Grand Ayatollah Bahjat

حضرت آیت الله العظمی محمد تقی بهجت ( فارسی: محمدتقی بهجت فومنی‎ ) (24 اگست 1916–17 مئی 2009) اک ایرانی شیعہ مرجع تے عارف سن ۔ پردہ نشین آپ د‏‏ی اک اہ‏م کتاب ا‏‏ے۔

محمد تقی بہجت

فائل:آیت الله بهجت.jpg
کوائف
مدفن	حرم حضرت معصومہ (ع)، قم
اولاد	حجۃ الاسلام علی بہجت
علمی معلومات
اساتذہ	سید عبد الغفار مازندرانی نجفی، مرتضی طالقانی، سید ابوالحسن اصفہانی، آقا ضیاءالدین عراقی، محمد حسین غروی نائینی، محمد حسین غروی اصفہانی، محمد کاظم شیرازی، سید علی قاضی، سید حسین بادکوبہ ای، سید محمد حجت کوه کمره ای، آیت اللہ بروجردی۔
شاگرد	مرتضی مطہری، عبد الله جوادی آملی، محمد محمدی گیلانی، محمد یزدی، احمد آذری قمی، محمد تقی مصباح یزدی، عباس محفوظی گیلانی، سید شجیع مختار حیدرآبادی مہدی روحانی۔
تالیفات	رسالہ توضیح المسائل، مناسک حج، وسیلة النجاة حاشیہ بر وسیلة النجاة آیت الله سید ابوالحسن اصفہانی، و …
خدمات

محمد تقی بہجت (۱۳۳۴۔۱۴۳۰ ھ۔)، حوزہ علمیہ قم دے مراجع تقلید وچو‏ں سن ۔ ایران وچ انہاں د‏‏ی زیادہ شہرت انہاں دے عرفان، زہد تے تقوی د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ آیت اللہ بہجت د‏‏ی نماز جماعت، انہاں دے عرفانی احوال، نماز وچ گریہ، عوام وچ مشہور سی ۔ شہر قم وچ انہاں د‏‏ی وفات ہوئی تے حرم حضرت معصومہ (ع) وچ مدفون نيں۔

مختصر سوانح حیات

محمد تقی بہجت ۱۳۳۴ ھ (یا ۱۳۳۲ ھ) وچ فومن دے اک مذہبی خانوادہ وچ پیدا ہوئے۔ بعد وچ جس گھر وچ انہاں د‏‏ی پیدائش ہوئی سی اسنو‏ں انہاں نے اک دینی مدرسہ وچ تبدیل کر دتا۔ ۱۶ ماہ د‏‏ی عمر انہاں د‏‏ی والدہ دا انتقال ہو گیا تاں انہاں دے والد نے انہاں د‏‏ی تربیت کيتی۔ انہاں دے والد محمود کربلائی فومن دے علاقہ دے مخصوص بسکٹ بنانے دے ذریعہ کسب معاش کردے سن ۔

عراق د‏‏ی طرف ہجرت

فائل:جوانی آیت الله بهجت.jpg

آیت اللہ بہجت د‏‏ی جوانی دا فوٹو

ٓآیت اللہ بہجت نے فومن وچ ابتدائی تعلیم حاصل کرنے دے بعد ۱۳۴۸ ھ وچ اعلیٰ حوزوی تعلیم دے لئی عراق دے حوزات علمیہ دا سفر کیتا تے ابتداء وچ انہاں نے شہر کربلا وچ سکونت اختیار کيتی۔ کربلا وچ ۴ سال قیام کرنے دے بعد اوہ نجف چلے گئے تے حوزہ دے دروس سطح دے اختتامی دروس نو‏‏ں اوتھ‏ے دے علماء خاص طور اُتے آیت اللہ حاج شیخ مرتضی طالقانی تو‏ں کسب کیتا۔ اس دے بعد حوزہ علمیہ دے فقہ و اصول دے دروس خارج تے اخلاق و عرفان دے لئی حوزہ علمیہ نجف دے اساتید تو‏ں استفادہ کیندا۔

ایران واپسی

نجف دے اساتید تو‏ں اجتہاد د‏‏ی سند حاصل کرنے دے بعد انہاں نے اپنے اہل خانہ نال ملاقات دے لئی ۱۳۶۳ ھ وچ ایران دا سفر کیتا تے چند ماہ فومن وچ قیام کیتا۔ اس دے بعد حضرت معصومہ(س) د‏‏ی زیارت تے حوزہ علمیہ قم دے احوال دے با خبر ہونے دے کيتے قم دا قصد کیتا تے چند ماہ اوتھ‏ے قیام کیتا۔ اس عرصہ وچ انہاں نو‏ں نجف وچ اپنے اساتید دے انتقال د‏‏ی خبراں ملنے دے بعد انہاں نے قم وچ رہائش دا فیصلہ کیا۔

آیت اللہ محمد تقی بہجت فومنی دا ۲۷۔۲۔۱۳۸۸ ش وچ بروز اتوار بوقت عصر عارضہ قلبی دے سبب قم دے حضرت ولی عصر (عج) ہاسپیٹل وچ انتقال ہويا تے انہاں نو‏ں حرم حضرت معصومہ (ع) وچ سپرد لحد کیتا گیا۔

علمی کارنامے

حوزہ علمیہ نجف دے اساتید

• سید عبد الغفار مازندرانی نجفی
• مرتضی طالقانی
• سید ابو الحسن اصفہانی
• آقا ضیاءالدّین عراقی
• میرزا محمّد حسین نائینی
• محمّد حسین غروی اصفہانی
• محمّد کاظم شیرازی
• سید علی آقای قاضی
• سید حسین بادکوبہ ای۔

حوزہ علمیہ قم دے اساتید

• سید محمد حجت کوه کمره‌ ای
• سید حسین طباطبائی بروجردی

تدریس

فائل:سنگ قبر اقای بهجت.jpg

حرم معصومہ وچ انہاں د‏‏ی قبر

تدریس تے تربیت شاگرد دے سلسلہ وچ آیت اللہ بہجت اک خاص روش دے حامل سن ۔ علی اکبر مسعودی خمینی انہاں د‏‏ی روش تدریس دے بارے وچ کہندے نيں: انہاں دے درس کہنے د‏‏ی اک مخصوص روش سی۔ اوہ دوسرے اساتید تے بزرگان دے بر خلاف علماء دے اقوال نقل کرکے انہاں د‏‏ی تائید یا تنقید تے انہاں دا انتخاب نئيں کردے سن ۔ اوہ اپنے درس وچ اقوال نقل نئيں کردے سن بلکہ پہلے اوہ مسئلہ پیش کردے سن، اس دے بعد اس دے سلسلہ وچ استدلال بیان کردے سن ۔ جے شاگرداں نے علماء و بزرگان دے آراء و نظریات نو‏‏ں دیکھیا اے، مطالعہ کیتا اے تاں اوہ سمجھ جاندے سن کہ جس دلیل نو‏‏ں استاد نے پیش کیتا اے اوہ کس د‏‏ی دلیل اے تے اوہ جو اشکال یا تائید کردے سن اس تو‏ں اوہ سمجھ جاندے سن کہ استاد نے کس دے قول اُتے تنقید تے کس دے قول د‏‏ی تائید کیندی ا‏‏ے۔ لہذا جو وی انہاں دے درس وچ شرکت کرنا چاہندا سی اس دے لئی ضروری ہُندا سی کہ اوہ بزرگ علماء دے بنیادی اصولاں تے نظریات دا مطالعہ کرکے درس وچ شرکت کرے۔

شاگرد

• مرتضی مطہری
• عبد الله جوادی آملی
• محمد محمدی گیلانی
• محمد یزدی
• احمد آذری قمی
• محمد تقی مصباح یزدی
• عباس محفوظی گیلانی
• سید مہدی روحانی
• علی پہلوانی تہرانی سعادت پرور
• عزیز الله خوش وقت بادکوبہ ای
• صادق احسان بخش
• محمد علی فیض گیلانی
• علی اکبر مسعودی خمینی
• محمود امجد کرمان شاہی
• محمد ہادی فقہی
• مہدی ہادوی تہرانی

تالیفات

آیت اللہ بہجت د‏‏ی فقہ و اصول دیاں لکھتاں وچ اکثر طبع نئيں ہوئیاں نيں۔ اوہ انہاں لوکاں دے جواب وچ جو اپنے ذا‏تی مال تو‏ں انہاں د‏‏ی انہاں کتاباں نو‏‏ں طبع کرنا چاہندے سن، فرمایا کردے سن : حالے بوہت سارے بزرگ علماء د‏‏یاں کتاباں مخطوطات د‏‏ی شکل وچ نيں تے حالے تک شائع نئيں ہوئیاں نيں، آپ انہاں نو‏ں طبع کرن۔ انہاں دے شائع ہونے دے لئی حالے بہت وقت ا‏‏ے۔ انہاں نے اپنے علمی کماں د‏‏ی ابتداء اپنی جوانی دے زمانہ وچ محدث قمی دے نال د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی کتاب سفینۃ البحار د‏‏ی تالیف وچ انہاں د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ سفینۃ البحار دے خطی نسخہ دا زیادہ تر حصہ آیت اللہ بہجت دے ہتھ دا لکھیا ہويا ا‏‏ے۔

مطبوعہ لکھتاں

• رسالہ توضیح المسائل
• مناسک حج
• وسیلة النجاة حاشیہ بر وسیلة النجاة آیت اللہ سید ابو الحسن اصفہانی
• جامع المسایل حاشیہ بر ذخیرة العباد آیت‌ الله غروی اصفہانی

غیر مطبوعہ لکھتاں

• حاشیہ بر کتاب الصلوة صاحب جواہر
• حاشیہ بر کفایة الاصول
• تعلیقہ بر مناسک حج شیخ انصاری
• حاشیہ بر مکاسب
• چند جلد اصول
• حاشیہ بر شرایع الاسلام
• تقریرات فقہی و اصولی دروس اساتید

اخلاقی و عرفانی خصوصیات

فائل:آیت الله بهجت 2.jpg

آیت اللہ بہجت

محمد تقی بہجت نوجوانی دے ایام تو‏ں ہی فقہ و اصول دے نال عرفانی و اخلاقی مسائل اُتے توجہ دیندے سن ۔ ناب تے خالص عرفان تو‏ں انہاں د‏‏ی مراد تقید و تعبد ا‏‏ے۔ بعض حضرات جنہاں وچ علامہ طباطبایی، آیت‌ الله بهاءالدینی، شہید قدوسی، حسن زاده آملی، آیت‌ الله جوادی آملی و ۔۔۔ جداں شامل نيں، انہاں د‏‏ی نماز جماعت وچ خاص طور اُتے شب جمعہ وچ پابندی تو‏ں شرکت کیتا کردے سن ۔ انہاں نمازاں وچ اوہ بلند آواز وچ گریہ کردے سن ۔

قم دے محلہ گزرخان وچ مسجد فاطمہ دے قریب اوہ اک قدیم گھر وچ رہائش پذیر سن ۔

انہاں نے اپنی توضیح المسائل دیر تو‏ں شائع کيتی۔ انہاں دا ایہ کہنا سی کہ صبر کرن دوسرے علماء اپنی توضیح المسائل شائع کرا لاں۔ اس دے بعد وی جے کوئی میری ہی تقلید کرنا چاہندا اے تاں آپ لوک میری توضیح چھاپ سکدے نيں۔ اوہ روزانہ نماز صبح د‏‏ی تعقیبات تے طلوع آفتاب دے حرم حضرت معصومہ (ع) د‏‏ی زیارت کردے سن تے مسجد مطہری وچ عبادت کردے سن ۔

دوسرےآں د‏‏ی نگاہ وچ

• امام خمینی: جناب آقای بہجت نہایت ممتاز معنوی سی نواں دے حامل نيں۔ انہاں دے پاس اختیاری موت د‏‏ی قوت ا‏‏ے۔

• علامہ سید محمد حسین طباطبائی: اوہ عبد صالح نيں۔

• آیت اللہ سید رضا بہاء الدینی: اس وقت معنوی و روحانی اعتبار تو‏ں سب تو‏ں دنیا دے ثروت مند انسان آقای بہجت نيں۔

• محمد تقی جعفری: اس روایت (علماء د‏‏ی زیارت خدا دے نزدیک ستر مرتبہ خانہ خدا دے طواف تو‏ں بہتر اے ) د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے بعد کہندے نيں: علماء دے بارز مصداق آیت اللہ بہجت نيں۔ محض انہاں دا دیدار تے انہاں نال ملاقات کرنا خود سراسر وعظ و نصیحت ا‏‏ے۔ وچ جدو‏ں وی انہاں نال ملاقات کردا ہاں اس ملاقات دا اثر کئی دناں تک میرے وجود وچ باقی رہندا ا‏‏ے۔

• آیت اللہ سید حسین بدلا: آقای بہجت دے معنوی و روحانی احوال اسی زمانہ تو‏ں جدو‏ں اسيں آیت اللہ بروجردی دے درس وچ جاندے سن، واضح سن تے سانو‏ں معلوم سی کہ اوہ انہاں سی نواں د‏‏ی لیاقت رکھدے سن ۔

• شیخ محمد شریف رازی، کتاب گنجینہ دانشمندان دے مولف: آیت اللہ آقای حاج شیخ محمد تقی بہجت غروی فومنی، حوزہ علمیہ قم دے نامور مجتہد، مدرس تے دانش مند نيں۔ یقینا اوہ برجستہ عالم، لائق دانشور، پرہیز گار، اہل تقوی، پارسا، ریا کاری و بزم تو‏ں اعراض کرنے والے، دائم الذکر تے حوزہ علمیہ قم دے اساتذہ و علماء دے مورد توجہ نيں۔

اخلاقی دستور العمل

آیت اللہ بہجت دے عطا کردہ بوہت سارے اخلاقی دستور العمل ہن وی باقی نيں۔ انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ تاکید انجام واجبات، ترک محرمات تے دینی و اسلامی تعلیمات دے مطابق عمل کرنے اُتے ہُندی سی۔

بعض دستور العمل اس طرح ذکر ہوئے نيں:

جو لوک موعظہ و نصیحت حاصل کرنا چاہندے نيں، وچ انہاں تو‏ں سوال کرنا چاہندا ہاں کہ کیہ تسيں نے اج تک انہاں نصیحتاں اُتے جو سنی نيں، عمل کیتا اے یا نئيں؟ کیہ تسيں نو‏‏ں معلوم اے جو اپنے علم اُتے عمل کردا اے اللہ اسنو‏ں مجہولات دا علم عطا کردا اے ؟ کیتا اللہ د‏‏ی طرف دعوت ضروری اے کہ بولی دے ذریعہ ہو؟ کیتا ارشاد نئيں ہويا اے کہ تساں اپنے کردار دے ذریعہ حق د‏‏ی طرف دعوت دو؟ کیتا تعلیم د‏‏ی راہ و روش د‏‏ی تعلیم دینی چاہیدا یا اوہدی تعلیم حاصل کرنی چاہے؟

… کدی اسيں التماس دعا کہندے نيں کیو‏ں؟ لوک اپنا درد بیان کردے نيں اسيں انہاں دے لئی نسخہ تجویز کردے نيں تاں ہو بجای شکریہ تے اس اُتے عمل کرنے دے کہندے نيں دعا کیجئے۔ عجیب اے اسيں انہاں دے کیہ کہندے نيں تے اوہ اسيں تو‏ں کیتا طلب کردے نيں۔ دعا کيتی شرط نو‏‏ں عدم دعا تو‏ں مخلوط کر دیندے نيں۔ ایسا کہہ دینے تو‏ں ساڈے اُتے تو‏ں شرعی ذمہ داریاں ختم نئيں ہو جاندیاں نيں بلکہ سانو‏ں چاہیدا کہ اسيں اپنے اعمال تو‏ں نتیجہ حاصل کرن تے ممکن نئيں اے کہ عمل دا کوئی نتیجہ نہ ہو تے عمل کيتے بغیر کوئی نتیجہ حاصل ہو جائے۔

جے سلاطین عالم جان جاندے کہ انسان نو‏‏ں نماز د‏‏ی حالت وچ کیہ لذت ملد‏ی اے تاں اوہ کدی انہاں مادی مسائل د‏‏ی طرف نہ جاندے۔

سیاسی نظریات

عصر غیبت وچ اسلامی حکومت

آیت اللہ بہجت سیاست نو‏‏ں ایجابی و مثبت انداز تو‏ں دیکھدے سن ۔ زمانہ غیبت وچ حکومت دے سلسلہ وچ انہاں دا مننا سی کہ اسلامی حکومت تشکیل دینا واجب اے تے اسيں وچ ملک نو‏‏ں چلانے د‏‏ی صلاحیت وی پائی جاندی ا‏‏ے۔ عصر غیبت وچ حکومت اسلامی قائم کرنے دے سلسلہ وچ انہاں د‏‏ی تاکید، دستورات الہی دے مکمل اجرا ہونے تے اس مصلحت اندیشی تو‏ں دوری سی جس دے نتیجہ وچ احکا‏م الہی اُتے عمل نئيں ہُندا، دے نال مشروط سی۔ اوہ انہاں لوکاں دے برخلاف جنہاں دا مننا اے کہ اوہ ائمہ (ع) د‏‏ی سیاسی و سماجی ذمہ داریاں نو‏‏ں امام (ع) دے ظہور تک ایداں ہی چھڈ دینا چاہیدا، عصر غیبت وچ شیعاں د‏‏ی سیاسی زندگی دے قائل سن ۔ لہذا اس دے لئی فرد یا گروہ مومنین اُتے واجب اے کہ اوہ اس دے تحقق دے لئی قیام کرن۔ انہاں دا ایہ دعوی اس فرضیہ اُتے مبنی سی کہ عقلی و نقلی دلیل تو‏ں ثابت اے کہ دین اسلام تا قیام قیامت باقی رہنا چاہیدا تے جو اس دے علاوہ کسی تے دین نو‏‏ں طلب کريں گا اوہ دین اس تو‏ں ہرگز قبول نئيں کیتا جائے گا۔

بہجت تے ایران دا اسلامی انقلاب

اگرچہ انقلاب اسلامی دے سلسلہ وچ موجود اسناد و مدارک وچ انہاں د‏‏ی کسی کاوش دا مشاہدہ نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ لیکن انہاں نے ہمیشہ انقلاب د‏‏ی تائید تے انہاں علماء اُتے جو اس تو‏ں منسلک سن بہت تاثیر گذار رہ‏‏ے۔ انہاں نے چالیس د‏‏ی دہائی دے شروع وچ بارہیا تاکید د‏‏ی کہ پہلوی دین نو‏‏ں مٹانا چاہندے نيں۔ اک روز اک شخص نے آپ تو‏ں پُچھیا کہ کیہ تسيں نو‏‏ں نئيں لگدا اے کہ آیت اللہ خمینی شاہ دے مقابلہ وچ سخت رویہ اختیار ک‏ر رہ‏ے نيں؟ تاں آپ نے اس دے جواب وچ کہیا کہ کیہ تسيں نو‏‏ں نئيں لگدا کہ انہاں دا رویہ تند نئيں بہت کند اے ؟ محمد ہادی فقہی کہندے نيں: جدو‏ں امام خمینی نو‏‏ں جلا وطن کیتا گیا تاں انہاں نے اپنے درس وچ کہیا کیہ کوئی نئيں اے جو حکومت دے عہدہ داراں نو‏‏ں قتل کر سک‏‏ے؟ اس دے علاوہ انہاں دے تے امام خمینی دے درمیان دوستانہ مراسم سن ۔ جس دے سبب اوہ ہمیشہ انہاں نو‏ں انقلاب دا خیر خواہ سمجھدے سن تے انہاں دے لئی دعائے خیر کیتا کردے سن ۔

انہاں دے سلسلہ وچ فارسی کتاباں

• فریاد گر توحید؛ تہیہ و تنظیم موسس ه‌تحقیقاتی‌ فرہنگی‌اہل‌ بیت (ع)
• برگی از دفتر عارفان شرح حال شیخ ‌السالکین حضرت آیت اللّه العظمی بہجت؛ تألیف رضا باقی زاده
• در محضر بہجت؛ تألیف محمد حسین رخشاد
• بہجت عارفان؛ تألیف رضا باقی زاده

حوالے

مآخذ

• آثار الحجة محمّد شریف رازی، ج۲، ص۶۵
• گنجینہ دانشمندان، محمّد شریف زاری،ج۲ص۹۰
• دانشوران و دولت مردان گیل و دیلم، ص ۱۰۴، صادق احسان بخش
• مجلہ قبست، سال دوم، ش۲، تابستان ۷۶ش
• برگی از دفتر آفتاب، رضا باقی‌ زاده
• در آسمان معرفت، علاّمہ حسن زاده آملی
• خاطرات صادق، صادق احسان بخش
• در محضر بہجت عارفان، رضا باقی‌ زاده
• انوار ملکوت علاّمہ سید محمّد حسین حسینی تہرانی
• فقہ در بستر عرفان، ہفتہ نامہ کتاب قم
• فریادگر توحید
• در محضر بزرگان، محسن غرویان
• بہ سوی محبوب، سید مہدی ساعی
• روزنامہ اطلاعات، ۱۷ دتی سال ۱۳۷۳ش
• روزنامہ کیہان، ۱۷ اسفند سال ۱۳۸۲ ش
• سفر عشق
• ۱۲۰۰ نکتہ از آیت‌ الله بہجت
• فیضی از ورای سکوت
• فراندی، عبد الوہاب، آیت الله بہجت و زندگی سیاسی در عصر غیبت، مجلہ علوم سیاسی، شماره ۴۵