شیخ مرتضی انصاری

شیخ مرتضی انصاری

فائل:تصویر منسوب به شیخ انصاری.jpg
کوائف
مکمل نام	شیخ مرتضی انصاری
لقب/کنیت	شیخ انصاری
تاریخ ولادت	18 ذی الحجہ، عید غدیر، ۱۲۱۴ قمری
آبائی شہر	ایران، دزفول
تاریخ وفات	18 جمادی الثانی سنہ ۱۲۸۱ ہجری قمری
مدفن	روضہ حضرت امیر (ع)، نجف
نامور اقرباء	جابر بن عبداللہ انصاری
علمی معلومات
اساتذہ	شیخ حسین انصاری دزفولی، سید محمد مجاہد، شریف العلماء مازندرانی، ملا احمد نراقی، شیخ موسی کاشف الغطاء، شیخ علی بن جعفر کاشف الغطاء، شیخ محمد حسن نجفی
شاگرد	میرزای شیرازی، شیخ جعفر شوشتری، میرزا حبیب‌اللہ رشتی، سید حسین کوہ کمرہ‌ای و ....
تالیفات	کتاب رسائل (فرائد الاصول)، کتاب المکاسب المحرمۃ و …
خدمات
سماجی	فقیہ، اصولی،

شیخ مرتضی انصاری (1214۔1281 ھ)، شیخ انصاری دے نام تو‏ں معروف تیرہويں صدی دے شیعہ فقہاء وچو‏ں سن تے صاحب جواہر دے بعد مرجعیت عامہ دے منصب اُتے فائز سن ۔

شیخ انصاری نو‏‏ں خاتم الفقہاء والمجتہدین‌ لقب دتا گیا سی ۔ انہاں نے علم اصول وچ جدید روشاں نو‏‏ں متعارف کردے ہوئے علم فقہ نو‏‏ں اک نويں مرحلے وچ وارد کیتا۔ رسائل تے مکاسب محرمہ انہاں دی اہ‏م ترین کتاباں وچو‏ں نيں۔ ایہ کتاباں شیعہ حوزات علمیہ دے درسی نصاباں وچ شامل ا‏‏ے۔ انہاں دے بعد آنے والے علماء انہاں دے پیرو تے شجے محسوب ہُندے نيں۔ انہاں دیاں کتاباں وی محقق حلی، علامہ حلی تے شہید اول دی کتاباں دی طرح ہمیشہ محققین دی توجہ دا مرکز بنی رہی نيں تے بہت سارے محققین نے انہاں کتاباں اُتے حاشیے وی لکھے نيں۔

شیخ انصاری نے سنہ ۱۲۸۱ ہجری وچ نجف وچ وفات پائی تے امام علی (ع) دے روضہ اطہر وچ مدفون نيں۔

نسب، ولادت تے وفات

شیخ انصاری 18 ذی الحجہ، عید غدیر دے دن سنہ ۱۲۱۴ ہجری نو‏‏ں ایران دے شہر دزفول وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والدین نے انہاں دی تاریخ ولادت عید غدیر دے دن ہونے دی وجہ تو‏ں انہاں دا نام مرتضی رکھیا۔ انہاں دا نسب پیغمبر اکرم (ص) دے جلیل القدر صحابی جابر بن عبداللہ انصاری تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔ ان دے والد محمد امین (متوفی سنہ ۱۲۴۸ ہجری) اک پرہیزگار عالم تے دینی مبلغ سن ۔ انہاں دی والدہ شیخ یعقوب بن شیخ احمد بن شیخ شمس الدین انصاری دی بیٹی سن۔ آپ اک پرہیزگار تے متعبد خاتون سن تے آپ نے نماز شب نو‏‏ں آخر عمر تک ترک نئيں کیتا۔ زندگی دے آخر وچ اوہ نابینا ہو گئی سن اس لئے شیخ انصاری انہاں دے لئی نماز تہجد دے مقدمات فراہ‏م کردے سن حتی ضرورت دے موقع اُتے انہاں دے لئی وضو دا پانی وی گرم کردے سن ۔^{حوالےدی لوڑ؟} شیخ انصاری دی ولادت تو‏ں پہلے انہاں دی والدہ نے اک رات امام صادق (ع) نو‏‏ں عالم رؤیا وچ دیکھیا کہ سونے دی ملمع کاری شدہ اک قرآن انہاں نو‏ں دتا تعبیر خواب دے ماہرین نے اس خواب نو‏‏ں اک بلند پایہ تے صالح فرزند تو‏ں تعبیر کیتا۔ آپ تو‏ں نقل ہويا اے کہ آپ ہمیشہ کوشش کردی سن کہ اپنے بچے نو‏‏ں دودھ پلاندے وقت با وضو ہويا رہیاں۔ آپ نے سنہ ۱۲۷۹ ھ وچ نجف اشرف وچ وفات پائی۔^{حوالےدی لوڑ؟} شیخ انصاری نے 18 جمادی الثانی سنہ ۱۲۸۱ ہجری نو‏‏ں نجف وچ وفات پائی تے حرم امام علی (ع) وچ دفن ہوئے۔^{حوالےدی لوڑ؟}

تعلیم

شیح انصاری نے بچپن ہی وچ قرآن تے اسلامی تعلیمات تو‏ں آشنا ہوگئے۔ قرآن تے ادبیات عرب دے بعد انہاں نے فقہ اوراصول اپنے چچا زاد بھائی شیخ حسین انصاری‌ تو‏ں حاصل کيتی تے جوانی دے عمر وچ انہاں دو علوم وچ اجتہاد دے درجے تک پہنچ گئے۔ تقریبا 20 سال دی عمر وچ اپنے والد دے ہمراہ عتبات عالیات دی زیارت دے لئی عراق دا سفر کیتا جتھ‏ے علاّمہ مجاہد تو‏ں آشنا ہوگئے تے انہاں دی اصرار اُتے کربلا وچ ہی مقیم ہوئے۔ شیخ انصاری نے کربلا وچ قیام دے دوران علاّمہ‏ مجاہد تے شریف العلما دے دروس وچ شرکت کيتی تے انہاں تو‏ں بہت زیادہ علیم استفادہ کیتا۔ اس دے بعد والی بغداد دی جانب تو‏ں کربلا اُتے حملہ کرنے دے سبب شیخ انصاری عراق تو‏ں ایران واپس تشریف لے آئے۔ لیکن اک سال دے بعد دوبارہ کربلا تشریف لے گئے تے تقریبا دو سال تک دوبارہ شریف العلماء دی شاگردی اختیار کيتی۔ اس دے بعد نجف اشرف وچ اک سال تک شیخ موسی کاشف الغطا تو‏ں استفادہ کیتا پھر اس دے بعد دوبارہ ایران واپس آگئے۔ اس بار انہاں نے تن یا چار سال دی مدت تک کاشان وچ بلند پایہ عالم دین ملا احمد نراقی دی شاگردی اختیار کيتی۔ کاشان وچ درس و تدریس دے دوران اصفہان وچ حجت الاسلام شفتی تو‏ں ملاقات کيتی۔ آخر کار شیخ انصاری سنہ۱۲۴۹ نو‏‏ں دوبارہ نجف اشرف مشرف ہوئے تے کئی سال تک شیخ علی بن جعفر کاشف الغطاء دی شاگردی دی ایويں اوہ اجتہاد دے عظیم درجے تک پہنچ گئے۔

اساتذہ

شیخ انصاری نے متعددی اساتذہ تو‏ں کسب فیض کیتا جنہاں دے نام درج ذیل نيں:

• شیخ حسین انصاری دزفولی (17 سالگی تک صاحب ریاض دے شاگرد رہ‏‏ے۔)
• سید محمد مجاہد (وحید بہبہانی دے شاگرد وچو‏ں سن ) شیخ انصاری نے اٹھارہ سال دی عمر وچ دو سال تک انہاں تو‏ں کسب فیض کیتا۔
• شریف العلماء مازندرانی۔
• ملا احمد نراقی (صاحب «مستند الشیعہ)، کاشان وچ پورے 4 سال انہاں دی شاگردی کيتی۔
• شیخ موسی کاشف الغطاء، اک سال تک شاگردی کيتی۔
• شیخ علی بن جعفر کاشف الغطاء، پنج سال تک شاگردی کيتی۔
• شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواہر الکلام اک مختصر عرصے تک انہاں تو‏ں کسب فیض کیتا۔

شاگرد

فائل:تمبر بزرگداشت شیخ مرتضی انصاری.jpg

اسلامی جمہوری ایران دے پوسٹ آفس نے شیخ انصاری دی تجلیل دے لئی شایع کردہ ٹکٹ

شیخ انصاری تو‏ں کسب فیض کرنے والے شاگرداں دی تعداد نو‏‏ں 500 تو‏ں 3000 نفر تک ذکر کيتے نيں انہاں وچو‏ں چیدہ چید افراد دا نام درج ذیل نيں:

• سید محمد حسن شیرازی
• شیخ جعفر شوشتری
• میرزا حبیب اللہ رشتی
• سید حسین کوہ کمرہ‌ ای
• محمد حسن مامقانی
• سید عبد الکریم لاہیجی
• محمد باقر نجفی اصفہانی
• محمد کاظم خراسانی صاحب کفایۃ الأصول
• ملیا حسین قلی ہمدانی
• میرزا حسین خلیلی تہرانی
• فاضل شربیانی
• سید جمال الدین اسد آبادی
• میرزا ابو طالب زنجانی
• سید ابو القاسم خوانساری
• زین العابدین مازندرانی
• سید محمد ابراہیم بہبہانی
• آخوند ملیا قربان علی زنجانی
• میرزا محمد آشتیانی
• حاج آقا رضا ہمدانی

مرجعیت

سنہ ۱۲۶۲ ھ وچ شیعاں دی مرجعیت عامہ آیت اللہ شیخ محمد حسن صاحب جواہر دی طرف منتقل ہوئی۔ انہاں نے سنہ ۱۲۶۶ ھ نو‏‏ں اپنی عمر دے آخری لمحات وچ شیعہ بلند پایہ علماء دے سامنے شيخ انصاري تو‏ں مخاطب ہو ک‏ے کہیا:

ہذا مرجعکم من بعدی: میرے بعد ایہ تواڈے مرجع نيں۔

شیخ انصاری نے شیخ علی کاشف الغطا، انہاں دے بھائی شیخ حسن کاشف الغطا تے شیخ محمد حسن صاحب جواہر دے بعد حوزہ علمیہ نجف دی سرپرستی نو‏‏ں ۱۲۶۶ تو‏ں ۱۲۸۱ یعنی ۱۵ سال تک سنبھالی تے شیعیان جتھ‏ے انہاں دی تقلید کردے سن ۔

علمی میدان وچ شیخ دی جدّت

شیخ انصاری دی شہرت اصول فقہ وچ انہاں دی جدّت دی وجہ تو‏ں اے، تے شیخ انصاری دی تحریر تے قدرت تحلیل دی وجہ تو‏ں علم فقہ اک نويں مرحلے وچ داخل ہو گیا۔ انہاں دے فقہی تے اصولی ابتکارات وچو‏ں بعض ایہ نيں: نظریہ انسداد باب علم دی نفی، نظریہ مصلحت سلوکیہ، نظریہ حکومت و ورود، اسی طرح اصول فقہ وچ حجت دی بحث وچ تغییرات ایجاد کرنا تے اسنو‏ں استحکم بخشنا وغیرہ وی شیخ انصاری دے ابتکارات وچو‏ں نيں۔

فضائل اخلاقی

شیخ اعظم علمی قابلیت خاص کر فقہ تے اصول وچ صاحب نظر ہونے دے نال نال دوسری کئی جہات وچ وی اپنی مثال آپ سن ۔ اخلاق، عرفان تے تقوا وچ اوہ اک عظیم مقام اُتے فائز سن تے انہاں دی احتیاط تے تواضع بولی زد خاص و عام سن ۔

مرجعیت قبول کرنے تو‏ں انکار

کہیا جاندا اے کہ صاحب جواہر دی جانب تو‏ں انہاں نو‏ں اپنا جانشین معرّفی کرنے تے باقی تمام فقہاء دی جانب تو‏ں وی آپ دی مرجعیت نو‏‏ں قبول کرنے دے بعد وی خود شیخ نے اس منصب نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کیتا تے کہیا سعید العلماء مازندرانی جو اس وقت مازندران وچ نيں میرے تو‏ں اعلم نيں۔ اس بنا اُتے انہاں نے سعید العلما دے لئی اک خط لکها جس وچ اس گل کيتی طرف اشارہ کیتا کہ جدو‏ں اسيں دونے شریف العلما دی کلاس وچ جاندے سن تو اس وقت انہاں دے دروس نو‏‏ں میرے تو‏ں زیادہ آپ سمجھدے سن لہذا آپ نو‏‏ں مرجعیت دے منصب نو‏‏ں قبول کرنا چاہئے۔ سعید العلما نے جواب وچ لکھیا کہ اگرچہ اس وقت میری ذہانت آپ تو‏ں زیادہ سی لیکن ہن وچ کافی عرصے تو‏ں علمی بحث و مباحثاں تو‏ں دور ہاں جدو‏ں کہ آپ علمی میدان وچ تحقیق تے بحث و مباحثے وچ مشغول ہو لہذا اس منصب دے لئی میرے تو‏ں زیادہ آپ مناسب نيں۔ انہاں دے اس جواب دے بعد شیخ انصاری قانع ہو جاندے نيں تے مرجعیت نو‏‏ں قبول کردے نيں۔

فائل:فرائد الاصول چاپ کنگره.jpg

فرائد الاصول یا کتاب رسائل، علم اصول وچ

ماں دا احترام تے انہاں دا استخارہ

عراق تو‏ں ایران واپس آنے دے کچھ عرصے بعد شیخ انصاری نے ایران دے دوسرے علماء تو‏ں کسب فیض دی خاطر مختلف شہراں دی سفر دا ارادہ کیتا۔ لیکن شیخ انصاری دی والدہ جس نے کافی عرصہ بعد بیٹے نو‏‏ں اپنے پاس پایی سی، نے شیخ نو‏‏ں اس سفر دی اجازت نئيں دت‏ی۔ شیخ انصاری نے والدہ دے احترام وچ کچھ مدت دے لئی اس سفر نو‏‏ں مؤخر کیتا تاکہ والدہ نو‏‏ں راضی کیتا جا سکے۔ کافی گفت و شنید دے بعد شیخ انصاری دی والدہ استخارہ کرنے اُتے راضی ہو جاندی نيں تے جدو‏ں قرآن تو‏ں استخارہ نکالتی نيں تو ایہ آیت ظاہر ہُندی اے:

وَأَوْحَینَا إِلَی أُمِّ مُوسَی أَنْ أَرْضِعِیه فَإِذَا خِفْتِ عَلَیه فَأَلْقِیه فِی الْیمِّ وَلَا تَخَافِی وَلَا تَحْزَنِی إِنَّا رَادُّوه إِلَیکِ وَجَاعِلُوه مِنَ الْمُرْسَلِینَ(ترجمہ: تے اسيں نے مادر موسٰی دی طرف وحی دی کہ اپنے بچّہ نو‏‏ں دودھ پلاؤ تے اس دے بعد جدو‏ں اوہدی زندگی دا خوف پیدا ہو تو اسنو‏ں دریا وچ ڈال دو تے بالکل ڈرو نئيں تے پریشان نہ ہو کہ اسيں اسنو‏ں تواڈی طرف پلٹا دینے والے تے اسنو‏ں مرسلین وچو‏ں قرار دینے والے نيں۔)

اس دے بعد شیخ انصاری دی والدہ دی دل نو‏‏ں قرار آجاندی اے تے اوہ شیخ انصاری نو‏‏ں سفر اُتے جانے دی اجازت دے دیندی نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}

زہد شیخ انصاری

باوجود ایہ کہ شیخ انصاری اپنے زمانے وچ شیعیان جتھ‏ے دی مرجعیت عامہ دے عہدے اُتے فائز سن تے اس وقت دے اعداد و شمار دے مطابق تقریبا 4 کروڑ شیعہ انہاں دی تقلید کردے سن تے دنیا دے گوشہ و کنار تو‏ں وجوہات شرعیہ انہاں دی خدمت وچ بھیجے جاندے سن، لیکن شیخ انصاری اک سادہ زندگی گزارتے سن تے کم تو‏ں کم اُتے قناعت کردے سن ۔ آپ انہاں وجوہات نو‏‏ں مدارس دینیہ تے فقراء دی مالی معاونت اُتے خرچ کردے سن تے خود ہمیشہ اک فقیر دی مانند زندگی گزارتے سن ایتھ‏ے تک کہ زندگی دی ابتداء تو‏ں عمر دی آخری لمحات تک انہاں دی زندگی وچ کوئی تبدیلی نئيں آئی تے زہد دی آخری منزل اُتے زندگی گزارتے سن ۔ انہاں دے زہد دے حوالے تو‏ں کئی داستاناں نقل ہوئیاں نيں۔

انہاں نے اپنے بعد کوئی مال ارث وچ نئيں چھڈی تے جدو‏ں اس دنیا تو‏ں چلے گئے تو انہاں دی کل جمع پونجی 17 تومان (ایرانی کرنسی) سن تے اِنّی مقدار وچ اوہ مقروض وی سن تے مذکورہ رقم نو‏‏ں اس قرضہ نو‏‏ں واپس کرنے دے لئی اکھٹا کیتا ہويا سی ۔ انہاں دے ورثاء دے پاس انہاں دی تجہیز و تکفین دے اخراجات وی نئيں سن تے اس زمانے دے اک مالدار شخص نے آپ دی تجہیز و تکفین دے اخراجات برداشت کيتے۔^{حوالےدی لوڑ؟}

قلمی آثار

فائل:کتاب المکاسب.jpg

کتاب المکاسب (علم فقہ وچ )

• کتاب رسائل (فرائد الاصول)
• کتاب المکاسب المحرمۃ
• کتاب الصلاۃ
• کتاب الطہارۃ
• تقیہ دے موضوع اُتے اک رسالہ
• رضاع دے موضوع اُتے اک رسالہ
• ر قضاء میت دے موضوع اُتے اک رسالہ
• رمواسعہ و مضایقہ دے موضوع اُتے اک رسالہ
• عدالت دے موضوع اُتے اک رسالہ
• مصاہرہ دے موضوع اُتے اک رسالہ
• ملک اقرار دے موضوع اُتے اک رسالہ
• قاعدہ لاضرر و لاضرار دی تبیین وچ اک رسالہ
• خمس دے موضوع اُتے اک رسالہ
• زکات دے موضوع اُتے اک رسالہ
• خلل صلوۃ دے موضوع اُتے اک رسالہ
• ارث دے موضوع اُتے اک رسالہ
• تیمم دے موضوع اُتے اک رسالہ
• قاعدہ تسامح اُتے اک رسالہ
• حجیت اخبار دے موضوع اُتے اک رسالہ
• قرعہ دے موضوع اُتے اک رسالہ
• تقلید دے موضوع اُتے اک رسالہ
• قطع و جزم دے موضوع اُتے اک رسالہ
• ظن دے موضوع اُتے اک رسالہ
• اصالۃ البرائہ دے موضوع اُتے اک رسالہ
• مناسک حج دے موضوع اُتے اک رسالہ
• استصحاب دے مباحث اُتے حاشیہ
• نجاۃ العباد (توضیح المسائل) اُتے حاشیہ
• نراقی دی کتاب عوائد اُتے حاشیہ
• بغیۃ الطالب اُتے حاشیہ
• اثبات التسامح فی ادلۃ السنن
• التعادل و التراجیح

حوالے

منابع

• امین، محسن، اعیان الشیعہ، دار التعارف، بیروت.
• انصاری، مرتضی، زندگی و شخصیت شیخ انصاری، کنگرہ جہانی بزرگداشت دویست مین سالگرد تولد شیخ انصاری.
• رفیعی پور علوی علویجہ، سید عباس، «‌شیخ انصاری »، در گلشن ابرار، چاپ سوم، نشر معروف، ۱۳۸۵ش.
• «شیخ مرتضی انصاری »، کتابخانہ طہور.
• عقیقی بخشایشی، فقہای نامدار شیعہ، قم، کتابخانہ آیت اللہ مرعشی.
• علی پور، مہدی، درآمدی بر تاریخ علم اصول، مرکز جہانی علوم اسلامی دفتر تدوین متون درسی، قم، ۱۳۸۲ش.
• مطہری، مرتضی، مجموعہ آثار، ج۱۴ (خدمات متقابل اسلام و ایران)، تہران، صدرا، ۱۳۷۷ش.