خواجہ معین الدین چشتی

**معین الدین چشتی**
معین الدین چشتی
	خواجہ صاحب دی پاون درگاہ اجمیر، بھارت
ہور نام	حضرت خواجہ غریب نواز
ذاتی
پیدائش	1141ء مطابق 536 ھ; خراسان، افغانستان
وفات	1236ء مطابق 6 رجب 633 ھ; اجمیر
مذہب	اسلام
دیگر نام	حضرت خواجہ غریب نواز
مرتبہ
مقام	اجمیر، بھارت
دور	12وی اتے 13ویں صدی
پیشرو	`حضرت عثمان علی ہارونی
جانشین	قطب الدین بختیار کاکی; •نظام الدین اولیاء; •بابا فرید ; •نصیر الدین چراغ دہلوی
منصب	صوفی

سُلطان الہند حضرت خواجہ سیّد محمد معین الدین چشتی اجمیری جنوبی ایشیا چ تصوّف دے سلسلۂ چشتیہ دے ہندوستان وچ بانی نیں.

معین الدین چشتی (اردو/معین الدین چشتی) (فارسی: چشتی‎,اردو: چشتی - Čištī) (عربی: ششتى - Shishti) دا جنم 1142 نوں سید غیاث الدین دے گھر سیستان دے مقام تے ہویا۔ اوہ دینی تے دنیاوی تعلیم لیندے ہوئے بچپن توں ہی اﷲ دی بندگی کردے ہوئے معرفت دیاں منزلاں طے کردیاں پیراں دے پیر وجوں پوجے جان لگّ پئے۔ اوہ اپنے مرشد حضرت عثمان علی ہارونی دے فرمان دی پالنا کردے ہوئے اپنے کئی مریداں نال اجمیر پہنچ گئے۔ اتھے پہنچن تے اوہناں دی آمد دا جلوہ سبھ پاسے چھا گیا۔ اجمیر ^[۱] وچّ اوہناں دی سخاوت دا عالم ایہہ سی کہ آپ دے در تے جو کوئی وی آؤندا، اس نوں دین دی تعلیم دیاں رمزاں سمجھاؤن دے نال اس دیاں مراداں وی پوریاں کردے سن۔ اوہناں دا انتقال 1236 نوں اجمیر وکھے ہویا۔^[۲] اوہ برصغیر دے چشتی سلسلے دے صوفی سنتاں وچّ سبھ توں مشہور سنت سن۔ معین الدین چستی نے برصغیر وچّ اس سلسلے دا قیام اتے بڑھاوا کیتا سی۔

پاون درگاہ

اجمیر، جس نگر وچّ خواجہ معین الدین چشتی صاحب دی پاون درگاہ واقع ہے۔

سُلطان الہند حضرت خواجہ سیّد محمد معین الدین چشتی اجمیری (پیدائش: 12 فروری 1142ء– وفات: 15 مارچ 1236ء) ہندوستان وچ سلسلۂ چشتیہ دے مشہور بزرگ نیں، تسیں قطب الدین بختیار کاکی، بابا فرید الدین گنج شکر جداں عظیم الشان پیرانِ طریقت دے مرشد نیں۔ غریباں دی بندہ پروری کرنے دے عوض عوام نے آپ نوں غریب نواز دا لقب دتا جو اج وی زبان زدِ عام اے۔

ولادت

آپ رحمۃ اللہ تعالیٰ علیہ 14 رجب المرجب 536 ھ بمطابق 1141 عیسوی (بروز پیر 14 رجب 530ھ مطابق 1135ء۔^[۳])ناں جنوبی ایران دے علاقے سیستان آپ ایران وچ خراسان دے نزدیک سنجر نامی گاؤں دے اک امیر گھرانے وچ پیدا ہوئے۔ معین الدین دا بچپن وچ ناں حسن سی۔ آپ نسلی اعتبار توں نجیب الطرفین صحیح النسب سید سن آپ دا شجرہ عالیہ بارہ واسطیاں توں امیر المومنین حضرت علی کرم اللہ وجہہ نال جا ملدا اے۔ آپ دے والد گرامی خواجہ غیاث الدین حسین امیر تاجر تے با اثر سن۔ خواجہ غیاث صاحب ثروت ہونے دے نال نال اک عابد و زاہد شخص وی سن۔ دولت دی فراوانی دے باوجود معین الدین چشتی بچپن توں ای بوہت قناعت پسند سن۔ معین الدین دی والدہ محترمہ دا اسم گرامی بی بی مہینے نور اے۔

لیکھ لڑی

تصوف

^{عقائد و عبادات}

^{صوفی شخصیتاں}

^{تصوف دیاں مشہور کتاباں}

^{صوفی مکاتب فکر}

^{علم تصوف دیاں اصطلاحاں}

^مساجد

^{تصوف دی نسبت نال مشہور علاقے}

^{ہور اصطلاحاں}

نسب

خواجہ معين الدين چشتی غریب نواز دا شجرہ نسب حضرت علی توں جا ملتا اے۔ آپ دے والد و والدہ سید گھرانے دے چشم و چراغ سن۔ آپ دا شجرہ نسب ایہ اے: معین الدین بن سید غیاث الدین بن سید کمال الدین بن سید احمد حسین بن سید طاہر بن سید عبد العزیز بن سید ابراہیم بن سید محمد بن امام حسن اصغر بن امام علی نقی بن محمد تقی ابن علي موسی رضا بن موسی کاظم ابن جعفر صادق ابن محمد باقر بن علی زین العابدین بن سید الشہداء امام حسین علیہ سلام بن امیر المومنین حضرت علی کرم اللہ وجہہ۔^[۴]^[۵]

تریخ دے آئنے وچ

والد حضرت امام حسین تے والدہ امام حسن دی اولاد وچوں نیں اسی طرح آپ حسنی وحسینی سید نیں ۔
عمر مبارک 15 سال سی جدوں آپ دے والد دا وصال ہویا ۔
والد دا مزار شہر بغداد وچ اے ۔
پیر ومرشد دا ناں حضرت خواجہ عثمان ہارونی اے ،انہاں دا مزار مکہ معظمہ وچ اے ۔
آپ پیر ومرشد دے نال روضہ رسول اُتے گئے تے کعبۃ اللہ دی زیارت کیتی۔ حضور ﷺ دے حکم اُتے 588ھ وچ ہندوستان تشریف لیائے ۔
ہندوستان دی تشریف آوری دے موقع اُتے مریدین ومعتقدین دی تعداد 40 سی ۔
جدوں آپ تشریف لیائے اس وقت اجمیر وچ اُتے تھوی راج چو ہان دی حکومت سی ۔
آپ نے دو شادیاں کیتیاں اک بیوی دا ناں عصمت اللہ اے جدونکہ دوسری بیوی دا ناں امت اللہ اے۔
آپ دے تن فر زند تے اک بیٹی سی۔ حضرت خواجہ فخر الدین جنہاں دا مزار اجمیر توں سٹھ کلومیٹر دور درواڑ وچ اے ۔
حضرت خواجہ ابو سعید چشتی جنہاں دا مزار احاطہ درگاہ شاہی گھاٹ اُتے اے۔ خواجہ حسام الدین ایام جوانی وچ ای مردان غیب وچ شامل ہو گئے سن ۔
آپ دی صاحبزادی دا نام بی بی حافظ جمال اے ۔

القابات

معین الحق، حجۃ الاولیاء، سراج الاولیاء، فخر الکاملین، قطب العارفین، ہند الولی، عطاء رسول، تاج اولیاء، شاہ سوار قاتل کفار، مغيث الفقراء او معطي الفقراء، سلطان الہند،^[۶] ولی الہند، ہند النبی، وارث النبی فی الہند، خواجہء خواجگان ، خواجہ اجمیری، خواجہ غریب نواز، امام الطریق، خواجہ بزرگ، پیشواء مشایخ ہند، شیخ الاسلام، نائب النبی فی الہند^[۷]

بچپن

جدوں آپ دی عمر صرف 15 سال سی والد دا سایہ سر توں اٹھ گیا۔ ایسے لمحات وچ آپ دی والدہ ماجدہ حضرت بی بی نور نے وڈی استقامت دا ثبوت دتا تے وڈے حوصلے دے نال بیٹے نوں سمجھایا تے کہیا:
”فرزند! زندگی دے سفر وچ ہر مسافر نوں تنہائی دی اذیتاں توں لنگھنا پیندا اے اگر تو ہُنے توں اپنی تکلیفاں دا ماتم کرنے بیٹھ گئیا تے زندگی دے دشوار گزار راستے کداں طے کرے گا۔ تواڈے والد دا اک ای خواب سی کہ انہاں دا بیٹا علم و فضل وچ کمال حاصل کرے۔ چنانچہ تہانوں اپنی تمام تر صلاحیتاں تعلیم دے حصول دے لئی ای صرف کر دینیاں چاہئے“۔
مادر گرامی دی تسلیاں توں حضرت خواجہ معین الدین چشتی دی طبیعت سنبھل گئی تے آپ زیادہ شوق توں علم حاصل کرنے لگے۔ مگر سکون و راحت دی ایہ مہلت وی زیادہ طویل نہ سی مشکل توں اک سال ای لنگھیا ہوۓ گا کہ آپ دی والدہ حضرت بی بی نور وی خالق حقیقی توں جاملیاں۔ ہن حضرت خواجہ معین الدین چشتی اس دنیا وچ اکیلے رہ گئے۔

والد گرامی دی وفات اُتے اک باغ تے اک آٹا پیسنے والی چکی آپ نوں ورثے وچ ملی۔ والدین دی جدائی دے بعد باغبانی دا پیشہ آپ نے اختیار کیتا۔ تعلیمی سلسلہ منقطع ہو گیا۔ آپ نوں اس دا وڈا افسوس سی لیکن ایہ اک ایسی فطری مجبوری سی کہ جس دا بظاہر کوئی علاج نہ سی۔

اک دن خواجہ معین الدین چشتی اپنے باغ وچ درختاں نوں پانی دے رہے سن کہ ادھر توں مشہور بزرگ ابراہیم قندوزی دا گزر ہویا۔ آپ نے بزرگ نوں دیکھیا تو دوڑدے ہوئے کول گئے تے ابراہیم قندوزی دے ہتھاں نوں بوسہ دتا۔ ابراہیم قندوزی اک نوجوان دے اس جوش عقیدت توں بوہت متاثر ہوئے۔ انہاں نے شفقت توں آپ دے سر اُتے ہتھ پھیریا تے چند دعائیہ کلمات کہہ کے اگے جانے لگے تو آپ نے ابراہیم قندوزی دا دامن تھام لیا۔ حضرت ابراہیم نے محبت بھرے لہجے وچ پوچھیا:
اے نوجوان! ”آپ کیہ چاہندے نیں؟“
خواجہ معین الدین چشتی نے عرض کیتی کہ
”آپ چند لمحے ہور میرے باغ وچ قیام فرمائیے۔ کون جانتا اے کہ ایہ سعادت مینوں دوبارہ نصیب ہوگی کہ نہیں“۔
آپ دا لہجہ اس قدر عقیدت مندانہ سی کہ ابراہیم قندوزی توں انکار نہ ہو سکا تے آپ باغ وچ بیٹھ گئے۔ پھر چند لمحےآں بعد انگوراں نال بھرے ہوئے دو طباق معین الدین چشتی نے ابراہیم قندوزی دے سامنے رکھ دتے تے خود دست بستہ کھڑے ہو گئے۔ ابراہیم قندوزی نے اپنے پیرہن وچ ہتھ ڈال کے جیب توں روٹی دا اک خشک ٹکڑا کڈ کے معین الدین ول ودھایا تے فرمایا
”اوہ تیری مہمان نوازی سی ایہ فقیر دی دعوت اے“۔ اس ٹکڑے دا حلق توں نیچے اترنا ای سی کہ معین الدین چشتی دی دنیا ای بدل گئی۔ آپ نوں ایداں محسوس ہونے لگیا جداں کائنات دی ہر شے بے معنی اے۔

علوم ظاہری

بعد ازاں آپ نے سب کچھ اللہ دی راہ وچ لُٹانے دے بعد تحصیل علم دے لئی خراساں نوں خیرباد کہہ دتا تے آپ نے سمرقند بخارا دا رُخ کیتا جو اس وقت علوم و فنون دے اہم مراکز تصور کیتے جاندے سن۔ ایتھے پہلے آپ نے قرآن پاک حفظ کیتا۔ فیر تفسیر‘ فقہ‘ حدیث تے دوسرے علوم ظاہری وچ مہارت حاصل کیتی۔

علوم باطنی

علوم ظاہری دی تکمیل دے بعد آپ نے مرشد کامل دی تلاش وچ عراق دا رخ کیتا۔ اپنے زمانے دے مشہور بزرگ خواجہ عثمان ہارونی دی خدمت وچ آئے خواجہ معین الدین چشتی اپنے مرشد دی خدمت وچ تقریباً ڈھائی سال رہے۔ آپ پیرو مرشد دی خدمت دے لئی ساری ساری رات جاگدے رہندے کہ مرشد نوں کسے چیز دی ضرورت نہ پے جائے۔

سرورِ کائنات صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے روضہ اقدس دی حاضری ہوئی حضرت عثمان ہارونی نے خواجہ معین الدین چشتی نوں حکم دتا۔
”معین الدین! آقائے کائنات دے حضور سلام پیش کرو۔
خواجہ معین الدین چشتی نے گداز قلب دے نال لرزتی ہوئی آواز وچ کہیا۔
”السلام علیکم یا سید المرسلین۔“ اوتھے موجود تمام لوکاں نے سُنواں۔ روضہ رسول توں جواب آیا۔
”وعلیکم السلام یا سلطان الہند“۔

سفر

سفر بغداد دے دوران آپ دی ملاقات شیخ نجم الدین کبریٰ نال ہوئی اولیائے کرام وچ شیخ نجم الدین کبریٰ دا مقام بوہت بلند اے۔ معین الدین چشتی ڈھائی مہینے تک شیخ نجم الدین کبریٰ دے ہاں قیام پزیر رہے تے اک عظیم صوفی دی محبتاں توں فیض یاب ہوئے۔

اس دے بعد معین الدین چشتی بغداد وچ شیخ عبدالقادر جیلانی دی خدمت وچ حاضر ہوئے۔ کچھ عرصہ ایتھے قیام کیتا۔ پھر آپ تبریز تشریف لے گئے تے اوتھے خواجہ ابو سعید تبریزی توں فیض حاصل کیتا۔ ابو سعید تبریزی نوں تصوف دی دنیا وچ ہمہ گیر شہرت حاصل اے۔ چند دن ایتھے گزارنے دے بعد آپ اصفہان تشریف لے گئے۔ اوتھے مشہور بزرگ شیخ محمود اصفہانی دی محبت توں فیض یاب ہوئے۔

جدوں آپ اصفہان توں روانہ ہوئے تو قطب الدین بختیار کاکی جو حالے نوعمر سن آپ دے نال ہوئے جو بعد وچ تاجدار ہند کہلائے۔ آپ گنج شکر بابا فرید دے مرشد تے نظام الدین اولیاء دے دادا مرشد نیں۔

بہرکیف معین الدین چشتی اصفہان توں خرقان تشریف لے آئے ایتھے آپ نے دو سال وعظ فرمایا تے ہزاراں انساناں نوں راہ راست اُتے لیائے۔ پھر ایران دے شہر استرآباد تشریف لے آئے انہاں دناں اوتھے اک مرد کامل حضرت شیخ ناصر الدین قیام پزیر سن۔ جنہاں دا دو واسطےآں توں سلسلہ بایزید بسطامی نال جا ملدا اے چند مہینے ایتھے حضرت شیخ ناصرالدین توں روحانی فیض حاصل کیتا۔ فیر ہرات دا قصد کیتا۔ ایہ شہر ایرانی سرحد دے قریب افغانستان وچ واقع اے۔ ایتھے خواجہ عبداللہ انصاری دے مزار مبارک اُتے آپ دا قیام سی۔ بوہت چھیتی سارے شہر وچ آپ دے چرچے ہونے لگے۔ جدوں گل حد توں ودھ گئی تے خلق خدا دی ہر لمحے حاضری دی وجہ توں وظائف تے عبادت الٰہی وچ فرق پین لگیا تے آپ ہرات نوں خیرباد کہہ کے سبزوار تشریف لےگئے۔

دعوت وتبلیغ

سلسلہ چشتیہ ہندوستان وچ آپ ای توں پھیلیا تے ہندوستان وچ نوے لکھ آدمی آپ دے ہتھ اُتے اسلام لیائے^[۸]

وصال

اک روایت دے مطابق تاريخ الوفاة : 6 رجب627ہ 661هـ-1230 م 97 سال حیات رہے جدونکہ دوسری روایت وچ 103 سال دی عمر وچ آپ دا وصال 633ھ ْ 1229ء وچ اجمیر وچ ہویا۔^[۹]

تصنیفات

انیس‌الارواح : جاں انیس دولت، جو ملفوظات خواجہ عثمان ہاروَنی‌تحریر کیے
گنج اسرار، مجموعہ ہور از ملفوظات خواجہ عثمان ہارونی تے شرح مناجات خواجہ عبد اللّه انصاری نیں
دلیل‌العارفین،ایہ کتاب مسائل طہارت ، نماز، ذکر، محبت، وحدت و آداب سالکین نیں
بحرالحقائق ، ملفوظات‌خواجہ معین‌الدین چشتی خطاب اے خواجہ قطب‌الدین بختیار
اسرارالواصلین، اس وچ شامل اٹھ خطوط جو خواجہ قطب‌الدین اوشي بختیار نوں لکھے
رسالہ وجودیہ
کلمات خواجہ معین‌الدین چشتی
دیوان مُعین الدين چشتي ،اس وچ شامل غزلیات فارسی

خلفاء

معین الدین دے کئی خلفاء نیں جنہاں وچں کجھ اک ایہ نیں:

قطب الدین بختیار کاکی (خلیفہ و جانشین)
فريد الدين مسعود گنج شکر
نظام الدين اولياء مشہور خلیفہ
ابو الحسن يمين الدين خسرو
خواجہ بنده نواز گیسو دراز
السید اشرف جہانگیر سمنانی
عطاء حسين فانی
شاه جمال بابا
شيخ حميد الدين صوفی سعيد ناگوری المعروف سلطان التاركين شيخ فخرالدين اجميری
بی بی حافظہ جمال دختر شان
خواجہ محمد يادگار سبزواری
شمس الدين التتمش بادشاه ہندوستان
شاه فخرالدين گرديزی
مولانا ضياء الدين بلخی
شہاب الدين محمد بن سام غوری فاتح دہلی
پير حاجی سيد علی شاه بخاری

شجرہ طریقت خواجہ معین الدین چشتی

پنجواں تے چھٹی صدی ہجری وچ بعض بزرگان دین نے خراسان دے اک قصبہ چشت وچ رشد و ہدایت دا اک سلسلہ شروع کیتا٬ جو دور دور تک پھیلتا چلا گیا٬ ایہ خانقاہی نظام طریقہ سلسلہ چشتیہ دے ناں توں موسوم ہویا٬

ہور دیکھو

اجمیر شریف

حوالے

↑ Official Dargah Sharif's website Archived 2011-08-04 at the وے بیک مشین. Other accounts say that he was born in the city of Isfahān, in Iran.
↑ Bhakti poetry in medieval India By Neeti M. Sadarangani. Pg 60
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ معین الاولیاء ص38،37
↑ سلطان الہند خواجہ غریب نوازمحمد آصف حسین انصاری صفحہ3
↑ سلطان الہند خواجہ غریب، مصنف نواز محمد آصف حسین انصاری صفحہ۔4
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ تریخ مشایخ چشت http://www.elmedeen.com/read-book-5168#page-174&viewer-text Archived 2018-12-28 at the وے بیک مشین
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

باہرلےجوڑ

ویب سائٹ Archived 2016-04-07 at the وے بیک مشین

خواجہ معین الدین چشتی تے دیگ

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: خواجہ معین الدین چشتی

[1] Official Dargah Sharif's website Archived 2011-08-04 at the وے بیک مشین. Other accounts say that he was born in the city of Isfahān, in Iran.

[2] Bhakti poetry in medieval India By Neeti M. Sadarangani. Pg 60

[3] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[4] معین الاولیاء ص38،37

[5] سلطان الہند خواجہ غریب نوازمحمد آصف حسین انصاری صفحہ3

[6] سلطان الہند خواجہ غریب، مصنف نواز محمد آصف حسین انصاری صفحہ۔4

[شعری_اداری-7] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[8] تریخ مشایخ چشت http://www.elmedeen.com/read-book-5168#page-174&viewer-text Archived 2018-12-28 at the وے بیک مشین

[9] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]