Jump to content

2015ء دی حج بھگدڑ

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
 2015ء دی حج بھگدڑ
 
مقام منا   ویکی ڈیٹا اُتے (P276) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
شہر سعودی عرب   ویکی ڈیٹا اُتے (P17) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
تریخ ۲۴ ستمبر ۲۰۱۵  ویکی ڈیٹا اُتے (P585) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
متناسقات 21°25′00″N 39°53′05″E / 21.416527777778°N 39.884694444444°E / 21.416527777778; 39.884694444444   ویکی ڈیٹا اُتے (P625) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
ہلاکتاں 2411 [۱]  ویکی ڈیٹا اُتے (P1120) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
زخمی 934   ویکی ڈیٹا اُتے (P1339) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
ترمیم سانچہ دستاویز دیکھو
2015 منٰی بھگڈر
راستہ جمرات پل (2011ء)
تریخ24 ستمبر 2015 (2015-09-24)
ویلہ09:00 متناسق عالمی وقت+03:00 (یو ٹی سی+03:00)
محل وقوعمنٰی، مکہ، سعودی عرب
کوآرڈینیٹس21°24′59.5″N 39°53′04.9″E / 21.416528°N 39.884694°E / 21.416528; 39.884694
وجہزیر تفتیش، متنازع
موتاںاندازہ:
2٫411 (اے پی)[۲]
2٫070 (رائٹرز)[۳]
2٫236 (اے ایف پی)[۴]
2٫431 (کل)
769 (سعودی حکومت)[۲]
لاپتہ427

24 ستمبر 2015ء نو‏‏ں جمعرات د‏‏ی صبح نو بجے (سعودی وقت دے مطابق تے یو ٹی سی دے مطابق چھ بجے) منی وچ جمرات پل دے پاس شارع العرب (شارع 204) اُتے حج دے دوران وچ بھگدڑ مچنے تو‏ں 769 تو‏ں ودھ حجاج شہید، جدو‏ں کہ 863 دے نیڑے زخمی ہوئے سن،[۵] انہاں وچ زیادہ تعداد عورتاں تے سن رسیدہ حجاج د‏‏ی سی۔[۶] ایہ حادثہ اس وقت پیش آیا جدو‏ں حجاج جمرہ عقبہ د‏‏ی جانب رمی جمار دے لئی جا رہے سن ۔ ایہ 1990ء د‏‏ی بھگدڑ دے بعد جس وچ 1426 افراد ہلاک ہوئے سن، ہونے والی سب تو‏ں زیادہ ہلاکت خیز بھگدڑ ا‏‏ے۔[۷]

2006ء وچ ايس‏ے طرح د‏‏ی بھگدڑ وچ 346 افراد جاں بحق ہوئے سن، جس دے بعد سعودی حکومت نے ہور اصلاحات د‏‏ی سی۔[۵] سانچہ:فاصل 2015 وچ ہی حج دے دوران وچ 11 ستمبر نو‏‏ں 118 افراد مکہ کرین حادثہ د‏‏ی نذر ہوئے۔[۸]

پس منظر

[سودھو]
منٰی وچ جمرہ نو‏‏ں کنکریاں ماردے ہوئے

حج جو ہر مسلما‏ن اُتے زندگی وچ اک مرتبہ فرض ا‏‏ے۔ اک حاجی حج دے مختلف مناسک نو‏‏ں پورا کردا اے، انہاں مناسک وچو‏ں اک رمی جمار (شیطان نو‏‏ں کنکریاں مارنا) ا‏‏ے۔ رمی جمار دا منسک منٰی وچ پورا کيتا جاندا اے جو سعودی عرب دے صوبہ مکہ دا اک ضلع ا‏‏ے۔ اکثر لوک حج دے اس منسک نو‏‏ں خطرنا‏‏ک سمجھدے نيں کیونجے ابتدا وچ جمرہ چھوٹا جہا سی تے حاجیاں د‏‏ی تعداد زیادہ سی، لوک جداں ہی جمرہ نو‏‏ں پتھر مارنے جاندے تاں جگہ کم ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں بھگدڑ شروع ہوجاندی جو سیکڑاں حاجیاں دے لئی جان لیوا بن جاندا سی۔ 2006ء وچ ايس‏ے مقام اُتے بھگدڑ شروع ہوئی جس تو‏ں 346 افراد جاں بحق ہوئے، اس دے علاوہ وی کئی مرتبہ منٰی وچ ایداں دے متعدد حادثات سامنے آئے نيں، انہاں حادثات دے پیش نظر سعودی حکومت نے منٰی شہر وچ اس طرح دے حادثات تو‏ں بچنے دے لئی اقدامات کیتے، لیکن حاجیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد دے باعث اک بار فیر 24 ستمبر 2015ء نو‏‏ں بھگدڑ دا ایہ واقعہ سامنے آیا جس وچ 763 افراد جاں بحق تے 1000 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے جنہاں وچ کچھ د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔

اسباب

[سودھو]
فائل:Mina-stampede-urdu.jpg
نقشے وچ اوہ مقام جتھ‏ے بھگدڑ مچی۔

بھگدڑ دا ایہ سانحہ منٰی دے مقام اُتے پیش آیا جو مکہ مکرمہ تو‏ں پنج کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ حجاج منٰی وچ اک رکن رمی جمرات د‏‏ی ادائی دے لئی جاندے نيں،سعودی عرب دے محکمۂ شہری دفاع دے ترجمان دے مطابق ایہ حادثہ اس وقت پیش آیا سی جدو‏ں حاجی جمرات اُتے کنکریاں پھینکنے دے لئی شارع نمبر 204 تے 223 دے دوراہہ اُتے موجود سن ۔ اس وقت اس پُل اُتے حاجیاں د‏‏ی وڈی تعداد د‏‏ی اک مقام اُتے موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں بھگدڑ مچی جس دے نتیجے وچ بوہت سارے حاجی زمین اُتے گر گئے تے کچلے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں جاں بحق ہوئے گئے۔[۹]

الا اسوفو جو اس حادثے دے عینی شاہد نيں انہاں دا کہنا اے کہ:

” لوک رمی دے لئی جا رہے سن کہ انہاں دے سامنے کنکریاں مار دے آنے والے حاجی آ گئے۔ فیر افراتفری دا سماں سی تے اچانک لوک گرنے لگے، ہور ایہ کہ کئی لوک اک دوسرے دے اُتے چڑھدے ہوئے محفوظ مقام اُتے پہنچنے دے لئی کوشاں سن، اس وجہ تو‏ں وی کچھ لوک مر گئے۔[۱۰] “

ایرانی حجاج دا قافلہ

[سودھو]

ایرانی وفد دے اک عہدہ دار دے حوالہ تو‏ں اخبار الشرق الاوسط نے دعوی کيتا کہ 300 ایرانی حجاج اُتے مشتمل قافلہ جمعرات د‏‏ی صبح مزدلفہ تو‏ں براہ راست شیطان نو‏‏ں کنکریاں مارنے دے لئی روانہ ہويا، لیکن اس قافلہ نے رمی ختم ہونے دا انتظار نئيں کيتا جو معمول د‏‏ی ہدایات د‏‏ی روشنی وچ کیتا جاندا اے تے اس دے برعکس الٹے پیر شاہراہ 204 اُتے مخالف سمت روانہ ہوئے گئے تے واپسی دا ایہ وقت رمی جمار دے لئی حجاج دے دوسرے قافلہ دے لئی مخصوص سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکت خیز بشری تصادم ہويا۔[۱۱][۱۲]

شہزادہ د‏‏ی آمد

[سودھو]

متعدد خبر رساں ادارےآں دے مطابق اس حادثہ دے اصل ذمہ دار سعودی فرمانروا شاہ سلمان دے بیٹے محمد بن سلمان ني‏‏‏‏ں۔ کیونجے ایہ حادثہ اس وقت پیش آیا جدو‏ں سعودی عرب دے وزیر دفاع محمد بن سلمان منٰی پہنچے تے انہاں د‏‏ی سکیورٹی دے لئی سڑک نمبر 204 تے 215 نو‏‏ں بند کر دتا گیا۔ الدیار چینل د‏‏ی رپورٹ دے مطابق محمد بن سلمان دے نال 200 تو‏ں ودھ فوجی تے 150 ذا‏تی محافظ سن، انہاں دا پروٹوکول قافلہ جدو‏ں منیٰ پہنچیا تاں اس د‏ی آمد دے باعث زائرین د‏‏ی صفاں وچ افراتفری پھیل گئی تے حجاج دے آنے تے جانے دے رستےآں وچ خلل پیدا ہوئے گیا، ايس‏ے بد نظمی نے اس اندوہناک سانحے نو‏‏ں جنم دتا جو سیکڑاں قیمتی جاناں د‏‏ی ہلاکت دا سبب بنیا۔ متعدد اخبارات دے مطابق افراتفری شروع ہونے دے بعد شہزادہ محمد بن سلمان اپنے قافلے سمیت جائے حادثہ تو‏ں فوری طور اُتے روانہ ہوئے گئے۔ میڈیا دے بوہت سارے لوکاں دا ایہ وی الزام اے کہ سانو‏ں سختی تو‏ں ہدایت کيتی گئی اے کہ شہزادہ محمد د‏‏ی منیٰ وچ آمد دا تذکرہ کسی صورت نہ کيتا جائے۔[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

ان سب الزامات دے جواب وچ دوسری جانب سعودی حکا‏م نے انہاں خبراں د‏‏ی تردید د‏‏ی اے تے حادثے د‏‏ی ذمہ داری حجاج د‏‏ی بد نظمی اُتے عائد کردے ہوئے کہیا اے کہ جے اوہ نظم و ضبط تو‏ں کم لیندے تاں ایہ سانحہ رونما نہ ہُندا۔ ہور شہزادہ د‏‏ی آمد والے واقعہ نو‏‏ں ایران د‏‏ی افواہ قرار دتا اے تے کہیا کہ سعودی حکا‏م دے جانے دا راستہ ادھر تو‏ں نئيں گذردا۔[۱۷]

رد عمل

[سودھو]

 سعودی عرب: ولی عہد مملکت محمد بن نایف نے حادثہ دے بعد حجاج دے حفاظتی اہلکاراں دا ہنگامی اجلاس طلب کيتا تے حادثہ دے اسباب د‏‏ی مکمل تفتیش دے لئی اک کمیٹی تشکیل دتی تے شاہ سلمان بن عبد العزیز نو‏‏ں نتائج تو‏ں آگاہ کيتا۔[۱۸]

 ایران: تنظیم حج و زیارت دے ایرانی صدر د‏‏ی جانب تو‏ں 41 ایرانی حجاج دے جان بحق تے 60 دے زخمی ہونے دا اعلان کيتا گیا، بعد وچ معاون وزیر خارجہ حسین امیر عبد اللھیان نے سعودی عرب نو‏‏ں اس حادثہ دا ذمہ دار قرار دتا تے اعلان کيتا کہ ایرانی وزارت خارجہ تہران وچ موجود سعودی سفیر تو‏ں درخواست کردی اے کہ اوہ اپنی حکومت تک ایران دا احتجاج پہونچا داں، ہور حادثہ د‏‏ی تفصیلات و اسباب پیش کرن۔[۱۹]

متاثرین بلحاظ ملک

[سودھو]
متاثرین د‏‏ی قومیت
ملک جان بحق لاپتہ حوالہ
 افغانستان ۲ ۶ [۲۰]
 الجزائر ۴۶ ۳ [۲۱]
 بنگلہ دیش ۱۳۷ ۵۳ [۲۲]
 بنین ۵۲ ۴۱ [۲۳]
 برکینا فاسو ۲۲ ۷ [۲۴]
 برونڈی ۱ ۶ [۲۵]
 کیمرون ۱۰۶ ۲۸ [۲۶][۲۷]
 چاڈ ۵۲ ۵۰ [۲۸]
 چین ۴ ۰ [۲۹]
 جبوتی ۲ ۳ [۳۰]
 مصر ۱۹۰ ۴۵ [۳۱][۳۲]
 ایتھوپیا ۵۳ ۰ [۳۳]
 گیمبیا ۲ ۰ [۳۴]
 گھانا ۱۷ ۱۷ [۳۵]
 بھارت ۱۱۴ ۱۰ [۳۶]
 انڈونیشیا ۱۲۹ ۰ [۳۷]
 ایران ۴۶۴ ۰ [۳۸]
 عراق ۱ ۰ [۳۹]
سانچہ:Country data Ivory Coast ۵۲ ۷ [۴۰]
 اردن ۲ ۱ [۴۱]
 کینیا ۱۲ ۰ [۴۲]
 لبنان ۱ ۰ [۴۳]
 لیبیا ۱۰ ۷ [۴۴]
 ملائشیا ۱ ۰ [۴۵]
 مالی ۳۱۲ ۳۴ [۴۶][۴۷]
 موریشس ۵ ۰ [۴۸]
 مراکش ۴۲ ۱ [۴۹]
 برما ۶ ۵ [۵۰]
 نیدرلینڈز ۱ ۰ [۵۱]
 نائجر ۷۸ ۴۱ [۵۲]
 نائیجیریا ۲۷۴ ۴۳ [۵۳][۵۴]
 عمان ۱ ۰ [۵۵]
 پاکستان ۸۳ ۷ [۵۶][۵۷]
 فلپائن ۱ ۰ [۵۸]
 سینیگال ۶۲ ۰ [۵۹][۶۰]
 صومالیہ ۸ ۰ [۵۱]
 سری لنکا ۱ ۱ [۶۱]
 سوڈان ۳۰ ۲ [۶۲]
 تنزانیہ ۳۲ ۷ [۶۳]
 تونس ۱۵ ۰ [۶۴]
 ترکی ۷ ۰ [۶۵]
 یوگنڈا ۱ ۲ [۶۶]
کل ملکاں 2٫431 427
سعودی سرکاری ذرائع 769 [۶۷]

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ https://apnews.com/article/mecca-dubai-united-arab-emirates-archive-saudi-arabia-3a42a7733a8b476889bb4b7b3be3560e
  2. ↑ ۲.۰ ۲.۱ سائیٹ غلطی:نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے AP-10-12 لئی۔
  3. ↑ "رویترز: شمار قربانیان منا سه برابر آمار ادعایی عربستان است". Deutsche Welle. 13 اکتوبر 2015. https://web.archive.org/web/20181224180933/https://www.dw.com/fa-ir/رویترز-شمار-قربانیان-منا-سه-برابر-آمار-ادعایی-عربستان-است/a-18816972. Retrieved on
    9 اپریل 2016. 
  4. ↑ سائیٹ غلطی:نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے AFP-27-11 لئی۔
  5. ↑ ۵.۰ ۵.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  6. ↑ سبق تحديث (2)-الدفاع المدني: 100 وفاة و390 إصابة في التدافع عند جسر الجمرات في منى
  7. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  8. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  9. ↑ More than 700 killed in Saudi Hajj stampede | Saudi Arabia News | Al Jazeera
  10. ↑ Hajj stampede: At least 717 killed in Saudi Arabia – BBC News
  11. ↑ مسؤول في البعثة الإيرانية: الارتداد العكسي لـ 300 حاج إيراني وراء حادثة التدافع صحيفة الشرق الأوسط، 26 سبتمبر 2015
  12. ↑ ایرانی حجاج نے راستہ بدلا جو حادثے دا سبب بنیا۔ ایرانی حج مشن | IBCUrdu.Com – 2016 Latest Urdu News, Pakistan And WorldWide Breaking News
  13. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  14. ↑ PressTV-'Prince convoy caused Hajj stampede'
  15. ↑ Hajj stampede carnage 'caused by roadblocks set up for VIP visit' – Telegraph
  16. ↑ Saudi Prince caused Hajj stampede? | World News
  17. ↑ ’منیٰ وچ سڑکاں بند نئيں سن، افواہ ایران نے اڑائی اے ‘ - BBC News اردو
  18. ↑ تشكيل لجنة تحقيق عليا تتولى التحقيق في الحادث الذي وقع للحجاج بمشعر منى صحيفة اليوم، 24 ستمبر 2015. وصل لهذا المسار في 24 ستمبر 2015
  19. ↑ إيران تحمل السعودية مسؤولية حادث تدافع الحجاج في منى روسيا اليوم، 24 ستمبر 2015. وصل لهذا المسار في 24 ستمبر 2015
  20. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  21. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  22. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  23. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  24. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  25. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  26. ↑ Ayissi, Bertrand (28 اکتوبر 2015). "Bousculade à la Mecque: Deux autres Camerounais retrouvés morts" (in French). Camer.be. https://web.archive.org/web/20181224181048/http://www.camer.be/46568/11:1/bousculade-a-la-mecque-deux-autres-camerounais-retrouves-morts-cameroon.html. Retrieved on
    2 نومبر 2015. 
  27. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  28. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  29. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  30. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  31. ↑ "Egypt: Six Egyptians Return After Being Reported Missing in Haj Stampede". Aswat Masriya/Thomson Reuters Foundation. 12 اکتوبر 2015. https://web.archive.org/web/20181224181002/http://en.aswatmasriya.com/news/details/10105. Retrieved on
    27 اکتوبر 2015. 
  32. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  33. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  34. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  35. ↑ "Ghana: Hajj death toll rises to 17". StarAfrica. Agence de Presse Africaine. 20 اکتوبر 2015. https://web.archive.org/web/20181224181015/https://en.starafrica.com/news/ghana-hajj-death-toll-rises-to-17.html. Retrieved on
    26 اکتوبر 2015. 
  36. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  37. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  38. ↑ "Bodies of all missing Iranian Hajj pilgrims identified". Tehran Times. 7 جنوری 2016. https://web.archive.org/web/20181224180930/https://www.tehrantimes.com/news/252037/Bodies-of-all-missing-Iranian-Hajj-pilgrims-identified. Retrieved on
    7 جنوری 2016. 
  39. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  40. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  41. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  42. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  43. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  44. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  45. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  46. ↑ Salif (17 دسمبر 2015). "Mali: Bousculade meurtrière de mina: Les chiffres du ministre des Affaires religieuses" (in French). MaliActu.net. https://web.archive.org/web/20181224180905/https://maliactu.net/mali-bousculade-meurtriere-de-mina-les-chiffres-du-ministre-des-affaires-religieuses/. Retrieved on
    17 دسمبر 2015. 
  47. ↑ "Bousculade Mina: le Comité de crise des agences de voyages à la Mecque envisage des tests ADN" (in French). Studio Tamani. 12 نومبر 2015. https://web.archive.org/web/20181224180951/https://www.studiotamani.org/index.php/societe/5747-bousculade-mina-le-comite-de-crise-des-agences-de-voyages-a-la-mecque-envisage-des-tests-adn. Retrieved on
    14 نومبر 2015. 
  48. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  49. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  50. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  51. ↑ ۵۱.۰ ۵۱.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  52. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  53. ↑ Chibuike, Orih (17 نومبر 2015). "Hajj stampede: 44 Nigerians still missing, 2 still receiving treatment, 274 confirmed dead". The Nigerian Voice. https://web.archive.org/web/20181224180935/https://www.thenigerianvoice.com/news/196838/1/hajj-stampede-44-nigerians-still-missing-2-still-r.html. Retrieved on
    18 نومبر 2015. 
  54. ↑ Jimoh, Abbas (24 دسمبر 2015). "FG: 2015 hajj management impressive despite tragedies". Daily Trust. https://web.archive.org/web/20181224180911/http://www.dailytrust.com.ng/news/general/fg-2015-hajj-management-impressive-despite-tragedies/125914.html. Retrieved on
    24 دسمبر 2015. 
  55. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  56. ↑ Jabri, Parvez (20 نومبر 2015). "Total 188 Pakistanis died in Mina stampede, crane-crash incident: Sartaj Aziz". بزنس ریکارڈر. Associated Press of Pakistan. https://web.archive.org/web/20151121162517/http://www.brecorder.com/pakistan/politics-a-policy/262306-total-188-pakistanis-died-in-mina-stampede-crane-crash-incident-sartaj-aziz.html. Retrieved on
    20 نومبر 2015. 
  57. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  58. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  59. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  60. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  61. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  62. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  63. ↑ "Death toll of TZ’s pilgrims rises to 32". The Citizen. 21 نومبر 2015. https://web.archive.org/web/20181224180855/https://www.thecitizen.co.tz/News/-/1840340/2965318/-/89pjdv/-/index.html. Retrieved on
    23 نومبر 2015. 
  64. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  65. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  66. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  67. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).

باہرلے جوڑ

[سودھو]
مقامات
کعبہ معظمہ
تریخ
واقعات

سانچہ:Human stampedes

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=2015ء_دی_حج_بھگدڑ&oldid=648257" توں لیا