انڈونیشیا وچ اشاعت اسلام

لیکھ بسلسلہ تریخ
تریخ انڈونیشیا
Timeline
پہلے تریخ جاوامین 1,000,000 BP ہومو فلورنسز 94,000–12,000 BP Toba catastrophe 75,000 BP Buni culture 400 BCE
ہندو تے بودھ بادشاہتاں Salakanagara Kingdom 130–362 Kutai Kingdom 350–1605 Tarumanagara Kingdom 358–669 Kalingga Kingdom 500s–600s Melayu Kingdom 600s Srivijaya Empire 600s–1200s Sailendra Empire 800s–900s Galuh Kingdom 669–1482 Sunda Kingdom 669–1579 Medang Empire 752–1006 Bali Kingdom 914–1908 Kahuripan Kingdom 1006–1045 Kediri Kingdom 1045–1221 Dharmasraya Kingdom 1183–1347 Pannai Kingdom 1000s–1300s Singhasari Empire 1222–1292 Majapahit Empire 1293–1500
اسلامی سلطنتاں Spread of Islam 1200–1600 Aru Kingdom 1225–1613 Ternate Sultanate 1257–1914 Samudera Pasai Sultanate 1267–1521 Pagaruyung Kingdom 1347–1833 Brunei Sultanate 1368–1888 سلطنت ملاکا 1400–1511 سلطنت سولو 1405–1851 Cirebon Sultanate 1445–1677 Demak Sultanate 1475–1554 سلطنت آچے 1496–1903 Banten Sultanate 1526–1813 Kalinyamat Sultanate 1527–1599 Mataram Sultanate 1500s–1700s Johor Sultanate 1528s–1877 Siak Sultanate 1725–1946 Surakarta Sunanate 1745–1946 Yogyakarta Sultanate 1755–1945 Deli Sultanate 1814–1946 Riau-Lingga Sultanate 1824–1911
عیسائی بادشاہت Larantuka Kingdom 1515–1904
یورپی نوآبادی Portuguese 1512–1850 ولندیزی ایسٹ انڈیا کمپنی 1602–1800 French and British interregnum 1806–1815 ولندیزی شرق الہند 1800–1942 1945–1950
انڈونیشیا دا ظہور National Awakening 1908–1942 Japanese occupation 1942–1945 انڈونیشی قومی انقلاب 1945–1949
جدید تریخ جمہوریہ ریاستہائے متحدہ انڈونیشیا 1949–1950 Liberal democracy 1950–1957 Guided Democracy 1957–1966 Transition 1966–1967 New Order 1967–1998 Reformation 1998–present
بلحاظ موضوع Archaeology Currency Economy Military
سانچہ:باب-inline

انڈونیشیا وچ اسلام د‏‏ی آمد تے پھیلاؤ کی تریخ واضح نئيں ا‏‏ے۔ اک نظریہ وچ کہیا گیا اے کہ اوہ نويں صدی تو‏ں پہلے ہی براہ راست عرب تو‏ں آیا سی ، جدو‏ں کہ اک ہور صوفی بیوپاری تے مبلغین نو‏‏ں 12 ويں یا 13ويں صدی وچ ہندوستان دے گجرات تو‏ں یا براہ راست مشرق وسطی تو‏ں ، انڈونیشیا دے جزیراں وچ اسلام لیانے دا سہرا دیندا ا‏‏ے۔ اسلام د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ، انڈونیشیا وچ سب تو‏ں زیادہ مذاہب بدھ مت تے ہندو مت (خاص طور اُتے اس د‏ی شیویزم دی روایت) سن ۔

ابتدا وچ ، اسلام دا پھیلاؤ سست تے آہستہ آہستہ سی۔ اگرچہ تاریخی دستاویزات نامکمل نيں ، لیکن محدود شواہد تو‏ں پتہ چلدا اے کہ 15 ويں صدی وچ اسلام دے پھیلاؤ وچ تیزی آئی ، کیونجے اج مالائی جزیرہ نما وچ ملکہ سلطانی دی فوجی طاقت نے ملائیشیا تے ہور اسلامی سلطنتاں نو‏‏ں اس خطے وچ غلبہ حاصل کيتا جس د‏‏ی مدد تو‏ں مسلما‏ن بغاوت د‏‏ی اقساط د‏‏ی مدد ملی جداں 1446 وچ ۔ ، جنگاں تے سمندری تجارت تے حتمی منڈیاں دا اعلیٰ کنٹرول۔ 1511 دے دوران ، ٹوم پیرس نے جاوا دے شمالی ساحل وچ دشمنی تے مسلما‏ن پایا۔ کچھ حکمران مسلما‏ن سن ، دوسرے پرانے ہندو تے بدھ مت دی روایات اُتے عمل پیرا سن ۔ ماترم دے سلطان اگونگ دے دور تک ، انڈونیشیا د‏‏ی بیشتر قدیم ہندو بودھ ریاستاں نے گھٹ تو‏ں گھٹ برائے ناں اسلام قبول کرلیا سی۔ ایسا کرنے والا آخری کم 1605 وچ مکاسار سی۔ ماجاہاہت سلطنت دے خاتمے دے بعد ، بالی جاوا تو‏ں فرار ہونے والے ہندو اعلیٰ طبقے ، برہمناں تے انہاں دے پیروکاراں د‏‏ی پناہ گاہ بن گیا ، اس طرح جاوا دے ہندو سبھیاچار نو‏‏ں بالی وچ منتقل کردتا گیا۔ مشرقی جاوا دے کچھ علاقےآں وچ ہندو مت تے بدھ مذہب دا وجود باقی رہیا جتھ‏ے اس نے عداوت دے نال ہ‏م آہنگی پیدا کيتی۔ انہاں د‏‏ی روایات مشرقی تے وسطی جاوا وچ وی جاری رہیاں جتھ‏ے پہلے انہاں دا کنٹرول سی۔ انڈونیشیا دے دوسرے جزیراں دے دور دراز علاقےآں وچ وی دشمنی دا رواج پایا گیا سی۔

انڈونیشیا دے مشرقی جزیراں وچ اسلام دا پھیلاؤ 1605 وچ اس وقت درج اے جدو‏ں تن اسلامی متقی افراد اجتماعی طور اُتے داتو طالو دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، اوہ مکاسار تو‏ں آئے سن ، یعنی داتواری بندنگ (عبد المکرم یا خطیب تنگگل) ، داتواری پتیمنگ (سلیمان علی یا خطیب) سلنگ) تے داتواری ٹیرو (عبدل جواد یا خطیب بنگسو) کرسچن پییلراس (1985) دے مطابق ، داتو طالو نے شاہ گووا تے ٹیلو نو‏‏ں اسلام قبول کيتا تے اپنا ناں تبدیل کرکے سلطان محمد کردتا۔

اسلام دے پھیلاؤ نو‏‏ں ابتدا وچ جزیرے نما بیرون ملک تو‏ں باہر تجارتی روابط ودھیا کر کارفرما کيتا گیا سی۔ عام طور اُتے سب تو‏ں پہلے اسلام قبول کرنے والے تاجر تے وڈی سلطنتاں دے رائلٹی۔ غالب ریاستاں وچ مرکزی جاوا وچ ماترم ، تے مشرق وچ مالوکو جزیرے وچ تیرنات تے تیدور دے سلطانی شامل سن ۔ تیرہويں صدی دے آخر تک ، شمالی سماترا وچ اسلام قائم ہوچکيا ا‏‏ے۔ شمال مشرق ملیانا ، برونائی ، جنوبی فلپائن تے مشرقی جاوا دے کچھ درباریاں وچ 14 ويں صدی تک۔ تے ملاکا تے جزیرہ نما مالا دے ہور علاقےآں وچ 15 ويں صدی تک۔ اگرچہ ایہ معلوم اے کہ اسلام دا پھیلاؤ جزیرے دے مغرب وچ شروع ہويا سی ، لیکن انفرادی ثبوت ملحقہ علاقےآں وچ تبدیلی دے لئی لہر نو‏‏ں ظاہر نئيں کردے ني‏‏‏‏ں۔ بلکہ ، اس تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ ایہ عمل پیچیدہ تے سست سی۔

انڈونیشیا د‏‏ی تریخ دی سب تو‏ں اہ‏م پیشرفت ہونے دے باوجود ، تاریخی شواہد فراموشی تے عام طور اُتے غیر معلومات‏‏ی نيں کہ انڈونیشیا وچ اسلام دے آنے د‏‏ی تفہیم محدود ني‏‏‏‏ں۔ علماء دے وچکار کافی بحث اے کہ انڈونیشیا دے لوکاں دے تبادلاں دے بارے وچ کیہ نتیجہ اخذ کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اس عمل دے ابتدائی مراحل وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ ابتدائی ثبوت قبرستان تے چند مسافراں دے کھاندے نيں ، لیکن ایہ صرف ایہ ظاہر کرسکدے نيں کہ دیسی مسلما‏ن اک خاص وقت اُتے کسی خاص جگہ اُتے سن ۔ اس ثبوت تو‏ں زیادہ پیچیدہ معاملات د‏‏ی وضاحت نئيں کيت‏ی جاسکدی اے جداں نويں مذہب تو‏ں طرز زندگی کس طرح متاثر ہويا یا معاشراں اُتے اس نے کتنا گہرا اثر ڈالیا۔ مثال دے طور اُتے ، ایہ فرض نئيں کيتا جاسکدا اے کہ اک حکمران مسلما‏ن ہونے دے لئی جانیا جاندا سی ، اس لئی کہ اس علاقے د‏‏ی اسلامائزیشن دا عمل مکمل ہوچکيا ا‏‏ے۔ بلکہ ایہ عمل انڈونیشیا وچ جاری و ساری اے تے اج وی جاری ا‏‏ے۔ بہر حال ، اک واضح موڑ اس وقت سامنے آیا جدو‏ں جاوا وچ ہندو سلطنت ماجپاہت اسلامائزڈ دیماک سلطنت دے پاس چلی گئی۔ 1527 وچ ، مسلم حکمران نے نويں فتح شدہ سنڈا کیلاپا دا ناں بدل ک‏ے جیاکارٹا (جس دا مطلب "قیمتی فتح") رکھ دتا جو بالآخر جکارتہ سے معاہدہ ک‏ر ليا گیا۔ اس فتح دے بعد امتزاج وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہويا۔

ابتدائی تریخ

سمودرا پاسائی سلطنت دا نقشہ

انڈونیشیا د‏‏ی نوآبادیات‏ی تے جمہوریہ حکومتاں نے کھدائی تے تحفظ دے لئی وسائل د‏‏ی مختص کرنے وچ جاوا وچ ہندو تے بدھسٹ تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی حمایت د‏‏ی اے ، جس وچ انڈونیشیا وچ اسلام د‏‏ی ابتدائی تریخ اُتے کم زور دتا گیا ا‏‏ے۔ سرکاری تے نجی دونے طرح دے فنڈز پرانی مسیتاں د‏‏ی تلاش دے بجائے نويں مسیتاں د‏‏ی تعمیر اُتے خرچ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

انڈونیشی جماعتاں وچ اسلام دے قیام تو‏ں پہلے ، مسلما‏ن تاجر کئی صدیاں تو‏ں موجود سن ۔ رکلیفس (1991) نے دو اوورلیپنگ پروسس د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی جس دے ذریعہ انڈونیشیا وچ اسلامائزیشن واقع ہوئی: (1) انڈونیشی باشندے اسلام دے نال رابطے وچ آئے تے اس نے مذہب تبدیل کيتا ، تے (2) غیر ملکی مسلما‏ن ایشین (ہندوستانی ، چینی ، عرب ، وغیرہ) انڈونیشیا وچ آباد تے مخلوط مقامی برادریاں دے نال۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اسلام عہد اسلامیہ دے شروع تو‏ں ہی جنوب مشرقی ایشیاء وچ موجود سی۔ اسلام دے تیسرے خلیفہ عثمان ( 644-656) دے زمانے تو‏ں ، مسلما‏ن مندوبین تے سوداگ‏‏ر چین پہنچ رہے سن جو اسلامی دنیا تو‏ں انڈونیشیا دے سمندری رستےآں تو‏ں گزر چکے ہون گے۔ اس رابطے دے ذریعے ہی 904 تو‏ں 12 ويں صدی دے وسط دے درمیان عربی سفیراں دا خیال اے کہ اوہ سریویجایا دے سوماتران تجارتی ریاست وچ شامل ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔

خلافت عباسیہ نال تعلق رکھنے والے انڈونیشی جزیرے دے ابتدائی اکاؤنٹس۔ انہاں ابتدائی کھاتاں دے مطابق ، انڈونیشیا دا جزیرہ نما ابتدائی مسلما‏ن ملاحاں وچ مشہور سی ، اس د‏ی بنیادی وجہ اس وچ جائفل ، لونگ ، گلنگل تے بوہت سارے ہور مصالحے جداں قیمتی مسالہ تجارت د‏‏ی اشیا د‏‏ی کثرت سی۔

انڈونیشیا وچ غیر ملکی مسلماناں د‏‏ی موجودگی ، اُتے ، مقامی تبدیلی یا مقامی اسلامی ریاستاں دے قیام د‏‏ی نمایاں سطح دا مظاہرہ نئيں کردی ا‏‏ے۔ انڈونیشیا وچ اسلام دے ابتدائی پھیلاؤ دا سب تو‏ں قابل اعتماد ثبوت مقبرہ پتھراں اُتے لکھیا ہويا شبیہہ تے مسافراں دے محدود اکاؤنٹاں تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ اس قدیم ترین قدیم سنگ تراشی د‏‏ی تریخ ہجری 475 (1082عیسوی) اے ، حالانکہ ایہ اک غیر انڈونیشیا دے مسلما‏ن تو‏ں اے ، اس بارے وچ شبہ اے کہ آیا اسنو‏ں بعد وچ جاوا پہنچایا گیا سی یا نني‏‏‏‏ں۔ انڈونیشی مسلماناں دا پہلا ثبوت شمالی سماترا تو‏ں آیا ا‏‏ے۔ مارکو پولو نے ، 1292 وچ چین تو‏ں وطن جاندے ہوئے گھٹ تو‏ں گھٹ اک مسلما‏ن قصبے د‏‏ی اطلاع دی۔ تے اک مسلما‏ن خاندان دا پہلا ثبوت سمیڈریا پسائی سلطنت دے پہلے مسلما‏ن حکمران سلطان ملک ال صالح د‏‏ی تریخ 696 ھ( 1297ء) دا قبرستان اے ، جس وچ ہور قبرستان وی جاری نيں جو اسلامی حکمرانی کيت‏ی نشاندہی کردے ني‏‏‏‏ں۔ شافعی مکت‏‏ب فکر د‏‏ی موجودگی ، جو بعد وچ انڈونیشیا اُتے حاوی ہونے والی سی ، د‏‏ی اطلاع مراکشی مسافر ابن بطوطہ نے سن 1346 وچ دی۔ اپنے سفر وچ ابن بطوطہ نے لکھیا اے کہ سمودرا پاسائی دا حکمران اک مسلما‏ن سی جو اپنے مذہبی فرائض پورے جوش و جذبے تو‏ں ادا کردا ا‏‏ے۔ اوہ جس مکت‏‏ب فکر دا استعمال کردا سی اوہ الشافعی سی جو انھاں نے ہندوستان وچ دیکھیا سی۔

زینگ ہی دے سفر دے اثرات

سمندری رستےآں نو‏‏ں محفوظ بنانے ، شہریاری دا آغاز کرنے تے مشترکہ خوشحالی پیدا کرنے وچ معاونت دے لئی انہاں دے انڈونیشیا دے سفیر زینگ دی یادگاری کردے ني‏‏‏‏ں۔

ژینگ ہی نو‏‏ں ایہ اعزاز حاصل اے کہ وہ پالمبنگ وچ تے جاوا ، مالائی جزیرہ نما تے فلپائن دے ساحلاں دے نال نال چینی مسلم کمیونٹیز نو‏‏ں آباد ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں مسلماناں نے مبینہ طور اُتے چینی بولی وچ حنفی مکت‏‏ب د‏‏ی پیروی د‏‏ی سی۔ اس چینی مسلم کمیونٹی د‏‏ی قیادت حاجی یان ینگ یو کررہے سن ، جس نے اپنے پیروکاراں اُتے زور دتا کہ اوہ مقامی ناں لاں۔

ژینگ ہی (1371–1433 یا 1435) ، جس دا اصل ناں ما ہی سی ، اوہ چین د‏‏ی ابتدائی منگ خاندان دے دوران ہويا د‏‏ی دربار دا خواجہ سرا ، سمندری ، ایکسپلورر ، سفارت کار تے بیڑا ایڈمرل سی۔ ژینگ نے جنوب مشرقی ایشیاء ، جنوبی ایشیاء ، مغربی ایشیاء ، تے مشرقی افریقہ نو‏‏ں 1405 تو‏ں لے ک‏ے 1433 تک مہماندی سفر دا حکم دتا۔ اس دے وڈے جہازاں د‏‏ی لمبائی 400 فٹ (لمبائی وچ کولمبس د‏‏ی ساندا ماریا ، 85 فٹ تھی) سی۔ انھاں نے چار درجےآں د‏‏ی ڈیک اُتے سیکڑاں ملاح نو‏‏ں لے ک‏ے گئے۔ یونگلے شہنشاہ دے پسندیدہ دے طور اُتے ، جس نے اس د‏ی ملکیت وچ مدد کيت‏ی سی ، اوہ شاہی سرانجام دے عروج اُتے پہنچ گیا تے جنوبی راجگڑھ نانجنگ دے کمانڈر دے طور اُتے خدمات انجام دتا (بعد وچ ایہ راجگڑھ یونگل شہنشاہ دے ذریعہ بیجنگ چلا گیا)۔ ایہ سفر چینی سرکاری تریخ وچ طویل نظرانداز کيتا گیا سی لیکن لیانگ کیچاؤ د‏‏ی سوانح عمری برائے ساڈے وطن دے عظیم بحری جہاز ، ژینگ ہی د‏‏ی 1904 وچ شائع ہونے دے بعد تو‏ں اوہ چین تے بیرون ملک وچ مشہور ني‏‏‏‏ں۔ اس دے فورا بعد سری لنکا دے جزیرے اُتے بحری جہاز دے ذریعہ چھڈیا گیا اک سہ لسانی نوشتہ مل گیا۔

خطے دے لحاظ تو‏ں

ابتدائی طور اُتے ایہ خیال کيتا جاندا سی کہ اسلام نے انڈونیشیا دے معاشرے وچ وڈے پیمانے اُتے پر امن طریقے تو‏ں دخول لیا ، (جو بہت سارے علماء دے مطابق ہن وی وڈے پیمانے اُتے سچ اے ) تے چودہويں صدی تو‏ں لے ک‏ے 19 ويں صدی دے آخر تک جزیرے وچ کوئی منظم مسلما‏ن مشنری سرگرمی نظر نئيں آئی۔ بعد وچ علمائے کرام د‏‏ی کھوج وچ کہیا گیا اے کہ جاوا دے کچھ حصے ، یعنی جاوانی مسلماناں نے سنڈانی مغربی جاوا تے مشرقی جاوا اُتے بادشاہت ماجاپاہت نو‏‏ں فتح کيتا۔پججران د‏‏ی ہندو بودھ سنڈا ریاست نو‏‏ں 16 ويں صدی وچ مسلماناں نے فتح کيتا سی ، جدو‏ں کہ مشرقی جاوا دا مسلم ساحلی تے ہندو بودھ - داخلی حصہ اکثر جنگ وچ رہندا سی۔ اسلام دا منظم منظم پھیلاؤ ولی سنگا (نو مقدس ولیاں) دے وجود تو‏ں وی عیاں اے جنھاں اس دور وچ انڈونیشیا د‏‏ی اسلامائزیشن دا سہرا دتا جاندا ا‏‏ے۔

شمالی سماترا

مغربی سوماترا وچ مسجد روايتی مینانگکابواؤ فن تعمیر دے نال

جاری ثقافتی منتقلی د‏‏ی دستاویز دے مضبوط ثبوت ، شمالی سماترا دے منی تجوہ تو‏ں چودہويں صدی دے آخر وچ دو قبرستاناں تو‏ں آئے نيں ، جنہاں وچو‏ں ہر اک نو‏‏ں اسلامی شبیہات موجود نيں لیکن ہندوستانی نوعیت دے حروف تے دوسرے عربی وچ ۔ چودہويں صدی نال ملن والی تریخ ، برونائی ، تیرینگانو (شمال مشرقی ملیشیا ) تے مشرقی جاوا وچ مقبرے اسلام دے پھیلاؤ دا ثبوت ني‏‏‏‏ں۔ ترینگنگو پتھر عربی لفظاں اُتے سنسکرت د‏‏ی غلبہ رکھدا اے ، جو اسلامی قانون نو‏‏ں متعارف کرانے د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ ینگ یی شینگ لین دے مطابق: بحر دے ساحلاں دے مجموعی سروے '(1433) وچ زینگ ہی دے دائمی تے مترجم ما ہوان دا اک تحریری احوال: " سماترا دے شمالی حصے د‏‏ی اہ‏م ریاستاں پہلے ہی اسلامی سلطنت سن۔ 1414 وچ ، اس نے مالاکا سلطنت دا دورہ کيتا ، اس دا حکمران اسکندر شاہ مسلما‏ن سی تے اس دے لوک ، تے اوہ بہت سخت مومن سن "۔

کیمپونگ پانڈے وچ ، سلطان جوہان سیہہ دے پو‏تے سلطان فرمان سیہہ دے مقبرے اُتے اک لکھیا ہويا لکھیا اے کہ بندہ آچے ریاست آچے دارالسلام د‏‏ی بادشاہی د‏‏ی راجدھانی سی تے ایہ جمعہ 1 رمضان (22 اپریل 1205) نو‏‏ں تعمیر کيتا گیا سی۔ سلطان جوہان سیہہ نے اندرا پوربہ د‏‏ی ہندو تے بدھ ازم د‏‏ی سلطنت نو‏‏ں شکست دینے دے بعد جس دا راجگڑھ بندر لموری سی۔ شمالی سوماترا وچ ہور اسلامی ریاستاں دے قیام دا دستاویز 15 ويں تے سولہويں صدی دے آخر وچ قبراں نے کيتا اے جنہاں وچ پیڈیر دے پہلے تے دوسرے سلطان وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ آچے د‏‏ی بنیاد سولہويں صدی دے اوائل وچ رکھی گئی سی تے بعد وچ اوہ شمالی سوماتران د‏‏ی اک انتہائی طاقتور ریاست تے پورے ملائی جزیرے وچ اک سب تو‏ں طاقتور بن جائے گی۔ آچے سلطنت دا پہلا سلطان علی مغایت سیاح سی جس دا مقبرہ تریخ (1530) ا‏‏ے۔

پرتگالی اپوتھیکیری ٹومی پیئرس د‏‏ی کتاب جو جاوا تے سوماترا دے اپنے مشاہدات دے اپنے 1512 تو‏ں 1515 دوراں دے دستاویزات د‏‏ی دستاویز کردی اے ، اسنو‏ں انڈونیشیا وچ اسلام دے پھیلاؤ دے حوالے تو‏ں اک اہ‏م ذریعہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 1520 وچ ، علی مغرائت سیہا نے سوماترا دے شمالی حصے اُتے غلبہ حاصل کرنے دے لئی فوجی مہمات دا آغاز کيتا۔ اس نے دتا نو‏‏ں فتح کيتا ، تے لوکاں نو‏‏ں اسلام دے تابع کردتا۔ ہور فتحاں نے مشرقی ساحل اُتے پھیلایا ، جداں پیڈی تے پاسائی نے کالی مرچ تیار کرنے والے تے سونے تو‏ں تیار کرنے والے خطےآں نو‏‏ں شامل کيتا۔ اس طرح دے خطےآں دا اضافہ بالآخر سلطنت دے اندرونی تناؤ دا باعث بنا ، کیونجے آچے د‏‏ی طاقت اک تجارتی بندرگاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں سی ، جس دے معاشی مفادات بندرگاہاں د‏‏ی پیداوا‏‏ر تو‏ں مختلف ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

اس وقت ، پیرس دے مطابق ، زیادہ تر سوماتران بادشاہ مسلما‏ن سن ۔ مشرقی ساحل دے نال نال آچے تے جنوب تو‏ں لے ک‏ے پلمبنگ تک حکمران مسلما‏ن سن ، جدو‏ں کہ پاممبنگ دے جنوب وچ تے سوماترا دے جنوبی کنارے دے ارد گرد تے مغربی ساحل تک ، زیادہ تر نئيں سن ۔سوماتران د‏‏ی دوسری ریاستاں وچ ، جداں پاسائی تے مننگکابو ، حکمران مسلما‏ن سن حالانکہ اس مرحلے وچ انہاں دے مضامین تے ہمسایہ علاقےآں دے لوک نئيں سن ، اُتے ، ایہ دسیا گیا اے کہ ایہ مذہب مستقل طور اُتے نويں پیروکاراں نو‏‏ں حاصل کر رہیا ا‏‏ے۔

پرتگالی نوآبادیات د‏‏ی آمد تے مسالہ تجارت اُتے قابو پانے دے بعد پیدا ہونے والی کشیدگی دے بعد ، آچے دے سلطان علاؤ الدین القہار (1539–71) نے عثمانی سلطان سلیمان اعظم نو‏‏ں اک سفارت بھیجی ، جس نے پرتگالیاں دے خلاف عثمانی سلطنت تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی ۔اس دے بعد عثمانیاں نے اپنے ایڈمرل کرت اوغل انہ کيتا جدو‏ں اس نے 22 بحری جہازاں اُتے مشتمل فوجی ، فوجی سازوسامان تے ہور سامان لے ک‏ے جہاز روانہ کيتا۔ پرتگالی ایڈمرل فیرونو مینڈس پنٹو دے لکھے گئے اکاؤنٹس دے مطابق ، عثمانی بیڑے جو سب تو‏ں پہلے آچے پہنچیا سی اس وچ بحر ہند دی بندرگاہاں تو‏ں کچھ ترک تے وڈی تعداد وچ مسلما‏ن شامل سن ۔

مشرقی سماترا تے مالائی جزیرہ نما

15 ويں صدی دے آغاز وچ سلطان پیرمسوارا دے ذریعہ قائم ہويا ، جو مالایا د‏‏ی عظیم تجارتی ریاست اے ، سلطان پیرامیسوارا دے ذریعہ قائم کردہ سلطنت مالاکا ، غیر ملکی مسلماناں دا اک مرکز ، جنوب مشرقی ایشیائی جزیرے دا اک سب تو‏ں اہ‏م تجارتی مرکز سی ، تے اس طرح ظاہر ہُندا اے اسلام دے پھیلاؤ دے حامی ني‏‏‏‏ں۔ پرمیسوارا ، جو خود اسلام قبول کرچکے نيں ، دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے تے انہاں نے ھوئی چینی ایڈمرل ژینگ ہی د‏‏ی آمد دے بعد اسکندر شاہ دا ناں لیا۔ ملاکا تے دوسری جگہاں تو‏ں ، قبرستاناں دے کتبے زندہ رہندے نيں جو نہ صرف مالائی جزیرے وچ پھیلدے نيں بلکہ پندرہويں صدی دے آخر وچ متعدد ثقافتاں تے انہاں دے حکمراناں دے مذہب دے طور اُتے وی دکھاندے ني‏‏‏‏ں۔

وسطی تے مشرقی جاوا

جاوا د‏‏ی پہلی مسلم ریاست ، دیماک دی گرینڈ مسجد

مشرقی جاوا وچ 1369 وچ شروع ہونے والے قبرستاناں د‏‏ی اک اہ‏م سیریز اُتے عربی دے بجائے اولڈ جاویانی بولی وچ لکھے گئے اشارے تو‏ں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ ایہ غیر ملکی مسلماناں د‏‏ی بجائے تقریبا ضرور جاویانی ني‏‏‏‏ں۔ سابقہ ہندو بودھ ماجاہاہت دے راجگڑھ دے مقام تو‏ں انہاں د‏‏ی وسیع و عریض سجاوٹ تے قربت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، دمیس نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا اے کہ ایہ بہت ہی مشہور جاویانیاں د‏‏ی قبراں نيں ، حتی کہ شاہی بھی۔ اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ جاویانی اشرافیہ وچو‏ں کچھ لوکاں نے اس وقت اسلام قبول کيتا جدو‏ں ہندو بودھ مجتہد اپنی شان دے عروج اُتے سن ۔

رکلیفس (1991) د‏‏ی دلیل اے کہ ایہ مشرقی جاون قبرستان ، جو غیر ساحلی ماجاپاہت دے پاس سی تے تریخ دا سی ، نے اس طویل نظریے اُتے شک کيتا کہ جاوا وچ اسلام دا آغاز ساحل اُتے ہويا اے تے اوہ ریاست دے خلاف سیاسی تے مذہبی مخالفت کيتی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ دور رس سیاسی تے تجارتی رابطےآں والی ریاست دے طور اُتے ، ماجاپاہت تقریبا مسلم تاجراں دے نال رابطے وچ رہندا سی ، اُتے اس دے جدید ترین درباریاں دے تاجراں دے مذہب د‏‏ی طرف راغب ہونے دے امکان دے بارے وچ قیاس کيتا جارہیا ا‏‏ے۔ بلکہ ، صوفیانہ صوفی مسلم استاداں ، جو ممکنہ طور اُتے مافوق الفطرت طاقتاں ( کرامت ) دے دعویدار نيں ، دے بارے وچ سوچیا جاندا اے کہ اوہ جاویانی عدالت دے اشرافیہ دے مذہبی تبدیلی دا اک زیادہ ممکنہ ایجنٹ نيں ، جو طویل عرصے تو‏ں ہندو تے بدھ مت دے تصوف دے پہلوآں تو‏ں واقف سن ۔

وسطی تے مشرقی جاوا ، ایہ علاقہ جتھ‏ے جاویانی نسلی رہندے سن ، اس دا دعویٰ ہندو بودھ بادشاہ نے داھا دے مشرقی جاوا دے اندرونی حصے وچ کیہ سی۔ اُتے ، سورابایا جداں ساحلی علاقےآں وچ ، ایہ اسلام یاقتہ سن تے توبان دے علاوہ ، اکثر داخلہ دے نال جنگ وچ رہندے سن ، جو ہندو بودھ بادشاہ دے وفادار رہ‏‏ے۔ کچھ ساحلی مسلم لارڈاں نو‏‏ں جاویانی ، یا مسلما‏ن چینی ، ہندوستانی ، عرب تے ملائیشین تبدیل کيتا گیا سی جو ساحل اُتے اپنی تجارتی ریاست آباد تے قائم کرچکے سن ۔ مسلم ساحل تے ہندو بودھ داخلہ دے وچکار ایہ جنگ دیماک سلطنت دے ذریعہ ماجپاہت دے خاتمے دے بعد وی بہت طویل جاری رہی اوردشمنی وی دونے خطےآں دے اسلام قبول کرنے دے کافی عرصے بعد جاری رہی۔

جب جاوا دے شمالی ساحل دے لوکاں نے اسلام قبول کيتا تاں ایہ واضح نئيں ا‏‏ے۔ چینی مسلما‏ن ، ما ہوان تے چین دے ینگل شہنشاہ دے ایلچی ، نے 1416 وچ جاوا دے ساحل دا دورہ کيتا تے اپنی کتاب ، ینگ یی شینگ لین: سمندر دے ساحلاں دے مجموعی سروے '(1433) وچ دسیا کہ ، اوتھ‏ے جاوا وچ صرف تن قسم دے افراد سن : مغرب دے مسلما‏ن ، چینی (کچھ مسلما‏ن) تے جاویانی۔ چونکہ مشرقی جاوین دے قبرستان پنجاہ سال پہلے جاویانی مسلماناں دے سن ، لہذا ما ہوان د‏‏ی رپورٹ تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ساحل جاویانیاں تو‏ں پہلے اسلام نو‏‏ں واقعتا جاویانی درباریاں نے اپنایا سی۔

ابتدائی ہجری 822 د‏‏ی تریخ (1879 ء) دا اک ابتدائی مسلما‏ن قبرستان جس د‏‏ی مشرقی جاوانی بندرگاہ گریسک اُتے ملی اے تے ملک ابراہیم دی تدفین کيتی گئی ا‏‏ے۔ اُتے ، جداں کہ ایہ ظاہر ہُندا اے کہ اوہ غیر جاویانی غیر ملکی سی ، قبرستان ساحلی جاوانی تبدیلی دے ثبوت نئيں دیندا ا‏‏ے۔ ملک ابراہیم ، اُتے ، جاوانی روایت دے مطابق جاوا ( ولی سانگا ) وچ اسلام دے ابتدائی نو رسولاں وچو‏ں اک سی ، اگرچہ اس روایت دے بارے وچ کوئی دستاویزی ثبوت موجود نئيں ا‏‏ے۔ 15 ويں صدی دے آخر وچ ، جاوا وچ طاقتور مجاپاہت سلطنت عروج اُتے سی۔ متعدد لڑائیاں وچ شکست کھا جانے دے بعد ، جاوا وچ آخری ہندو سلطنت 1520 وچ اسلامکائیزڈ کنگڈم آف دیماک دی ودھدی ہوئی طاقت دے تحت آگئی ۔

ولی سانگا د‏‏ی دعوۃ

سوال ایہ اے کہ: صرف 40–50 سال دے عرصہ وچ ، جاوا وچ اسلام نو‏‏ں اِنّے وسیع پیمانے اُتے کیو‏ں حاصل کيتا جاسکدا اے ، جدو‏ں کہ اس تو‏ں پہلے اس د‏ی نشوونما بہت مشکل تھی؟ ولی سانگا د‏‏ی دعوۃ د‏‏ی کامیابی دا اک اہ‏م کلیدی عنصر ایہ اے کہ والیسونگو نے ماجپاہت د‏‏ی اک لاوارث رہتل نو‏‏ں اک نويں رہتل وچ کس طرح تیار کيتا جس د‏‏ی جڑاں ماجاہت د‏‏ی تشکیل کردیاں نيں لیکن اسلامی خصوصیات دے نال۔ مثال دے طور اُتے ، دیمک دے ابتدائی دور تک ، معاشرے نو‏‏ں دو وڈے گروہاں وچ تقسیم کيتا گیا اے ، جداں کہ ماجاپاہت عہد۔ پہلے ، گستی دا گروپ ، یعنی اوہ لوک جو محل وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ دوم ، قول گروپ ، اوہ لوک جو محل دے باہر رہندے ني‏‏‏‏ں۔

گستی دا مطلب آقا اے ، کوولہ دا مطلب غلام یا نوکر اے ، جنہاں نو‏ں صرف لیز اُتے لینے دا حق اے ، ملکیت دا حق نئيں ، کیونجے ملکیت دا حق صرف انہاں لوکاں دا اے جو (گستی) د‏‏ی سماجی حیثیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ ماجاہت دے دور وچ ، تمام پراپرٹی محل (ریاست ، یا قوم ، یا بادشاہی) د‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔ تے جے بادشاہ اک مستحق مضمون دینا چاہندا اے ، تاں بادشاہ دے حکم تو‏ں اس شخص نو‏‏ں سیما زمین یا پردیکان زمین (چور) دتی جائے گی۔ اس دا ایہ مطلب وی اے ، جے اوہ کوولہ ہُندا تاں اس د‏ی معاشرتی حیثیت بلند ہوئے گی ، تے اوہ گستی بن جائے گا ، تے اسنو‏ں وی ملکیت دا حق حاصل اے کیو‏ں کہ اسنو‏ں سمہہ زمین (چور) دے دتی گئی سی۔

ولی سانگا، خاص طور اُتے شیخ سیندی جنر تے سنان کالیجاگیا نے ثقافتی تے معاشرتی ڈھانچے وچ اک نواں تناظر پیدا کيتا۔ "گستی تے کوولہ" دے ثقافتی تے معاشرتی ڈھانچے تو‏ں ، انہاں نے نويں کمیونٹی ڈھانچہ متعارف کرایا جسنو‏ں "مسیارکات" کہیا جاندا اے ، جو مشارکہ دی عربی اصطلاح تو‏ں ماخوذ اے ، جس دا مطلب اے مساوات تے باہمی تعاون د‏‏ی جماعت ا‏‏ے۔ جاویانی کاوی لفظاں وچ "مسیرکات" ، "رقیعت" ، تے ايس‏ے طرح د‏‏ی اصطلاح د‏‏ی عدم موجودگی تو‏ں ایہ ثابت ا‏‏ے۔ ایہ اک نويں اصطلاح اے جسنو‏ں والیسونگو نے اپنے دعوہ دے دوران لیایا سی۔

والیسونگو دے ذریعہ استعمال ہونے والے طریقےآں وچو‏ں اک معاشرے د‏‏ی ذہنیت نو‏‏ں تبدیل کرنا ا‏‏ے۔ گوستی د‏‏ی معاشرتی حیثیت رکھنے والے افراد خود نو‏‏ں بطور اسم: اسماہلون ، کلون یا انگسن۔ جدو‏ں کہ سماجی حیثیت والے افراد کاولہ ضمیر وچ اپنے آپ نو‏‏ں ایہ کہندے نيں: کولا یا کاولہ (جاوی) ، ابدی (سنڈاہور) ، سیا یا سہایا (سوماتران): ہیمبا یا امبو (مینانگکاباؤ)۔ ولی سانگانے انہاں تمام تلفظات یا عہدےآں نو‏‏ں تبدیل کيتا جو غلاماں دے معنی د‏‏ی نشاندہی کردا اے ، تے اس د‏ی جگہ انگسن ، اکو ، کلون یا جاگ د‏‏ی اصطلاح تے دوسرے عہدہ تو‏ں لگیایا گیا اے جو غلاماں یا کم معاشرتی درجہ دے حامل افراد د‏‏ی شناخت د‏‏ی نمائندگی نئيں کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ والسینگو دے معاشرے دا تصور اے ، مساوی یا باہمی تعاون اُتے مبنی معاشرے دا ، جو "امتیازات" کہلاندا اے ، جداں "گستی تے کوولہ" دے مضامین طبقاں دے وچکار کسی تعصب دا حامل نئيں اے تے نہ ہی خود ساختہ د‏‏ی شرائط نو‏‏ں امتیاز دیندا ا‏‏ے۔ موجودہ زمانے وچ ، کولا ، امبو ، ابدی ، ہمبہ ، سہایا یا سیاہ د‏‏ی اصطلاح ہن وی دوسرےآں دے لئی احترام ظاہر کرنے دے مقصد دے لئی استعمال ہورہی اے ، مثال دے طور پر: وڈے تو‏ں ، والدین ، اجنبی وغیرہ د‏‏ی گل کردے ہوئے۔

ماجاپاہت دے وقت ، کلاس گوستی دے علاوہ ، لوکاں نو‏‏ں مکانات ، مویشیاں ، وغیرہ جداں املاک دے حقوق نئيں ہُندے نيں ، کیونجے انہاں سب دا تعلق محل تو‏ں سی۔ جے محل دا ارادہ سی ، جداں پل یا ہیکل بنانا چاہندے نيں تے قربانی د‏‏ی ضرورت ہُندی اے ، تاں طبقات‏ی مضامین دے بچےآں نے انہاں دا نشانہ لیا تے شکار کيتا۔ معاشرے دے ڈھانچے نو‏‏ں تبدیل کرنے تو‏ں ، نويں معاشرتی نظام وچ مساوات د‏‏ی وجہ تو‏ں طبقات‏ی مضامین بالآخر مسترد ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔

ماجاپاہت دے دور وچ جاویانی بہت متکبر ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا زندگی دا اصول "اڈیگینگ اڈیگنگ اڈیگونا" (طاقت ، اختیار تے علم وچ اعلیٰ) ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں بہت فخر اے کہ اوہ دوسرےآں نو‏‏ں محکوم بنانے یا انہاں نو‏‏ں ذلیل کرنے وچ کامیاب رہے ني‏‏‏‏ں۔ انتونیو پگفاٹا د‏‏ی گواہی دے مطابق ، اس وقت جاویانیاں تو‏ں ودھ ک‏ے تکبر کرنے والا کوئی نئيں ا‏‏ے۔ جے اوہ چل رہے سن ، تے کسی دوسری قوم دے لوک وی نيں جو اُچی جگہ اُتے چلدے نيں تاں ، انہاں نو‏ں تھلے اترنے دا حکم دتا جائے گا۔ تے جے انہاں نے انکار کيتا تاں اوہ مارے جاواں گے۔ ایہ جاویانیاں دا کردار ا‏‏ے۔ چنانچہ پرانا جاویانی کاوی وچ ، "کالا" ("ہار") د‏‏ی کوئی اصطلاح نئيں ا‏‏ے۔ جے کسی دا دوسرےآں تو‏ں اختلاف اے تاں فیر صرف "جیت" یا "مردہ" ا‏‏ے۔ جداں کہ ما ہوان نے نوٹ کيتا ، چاو وا ( جاوا ) وچ ، جے کوئی شخص اپنے سر تو‏ں انہاں دے سر نو‏‏ں چھوندا اے ، یا جے کسی فروخت اُتے پیسے دے بارے وچ کوئی غلط فہمی پیدا ہوئے رہی اے ، یا جدو‏ں اوہ شرابی دے نال دیوانے نيں تاں ، اوہ اک دم کھچ کر کھینچدے نيں انہاں دے چاقو تے وار کيتا [اک دوسرے] جو مضبوط اے اوہ غالب ہُندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں [اک] شخص نو‏‏ں چھری مار دتی گئی اے ، جے اوہ دوسرا آدمی بھاگتا اے تے ابھرنے تو‏ں پہلے تن دن تک اپنے آپ نو‏‏ں پوشیدہ رکھدا اے ، تاں اوہ اپنی جان نو‏‏ں ضائع نئيں کردا ا‏‏ے۔ [لیکن] جے ايس‏ے لمحے [چھرا گھونپنے] اُتے اسنو‏ں پھڑ لیا گیا تاں ، اوہ وی فوری طور اُتے چاقو تو‏ں وار کيتا گیا۔ ملک نو‏‏ں کوڑے مارنے ورگی کوئی سزا نئيں ا‏‏ے۔ اس تو‏ں کوئی فرق نئيں پڑدا اے کہ جرم وڈا ہوئے یا چھوٹا ، اوہ دونے [مجرم دے] ہتھو‏ں نو‏‏ں اس د‏ی پیٹھ دے پِچھے باریک رتن تو‏ں باندھدے نيں تے اسنو‏ں کئی تیز رفتار تو‏ں دور رکھدے نيں ، فیر اوہ اک لا لاؤ تے اس اُتے چھرا گھونپتے ني‏‏‏‏ں۔ مجرم اک یا دو بار پِچھے د‏‏ی چھوٹی سی یا تیرتی پسلیاں وچ ، فوری موت دا سبب بندا ا‏‏ے۔ ملک دے مقامی رسم و رواج دے مطابق ، کسی آدمی نو‏‏ں مارے جانے دے بغیر کوئی دن نئيں گزردا۔ [یہ] بہت خوفناک ا‏‏ے۔

ولی سانگا نے فیر "نگالہ" ("نگ اللہ") د‏‏ی شرائط تیار ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ایہ "کلاہ" دے لفظ تو‏ں ماخوذ نئيں اے جداں بہاسا انڈونیشیا وچ ۔ لیکن ایہ جاویز دے سابقہ "این جی" تو‏ں آیا اے جس دا مطلب اے (مقصد ، تے منزل) د‏‏ی طرف ، مثال دے طور پر: این جی-الاس (جنگل د‏‏ی طرف) ، این جی-آنگ (بادلاں د‏‏ی طرف) ، تے این جی اللہ دا مطلب اللہ د‏‏ی طرف ا‏‏ے۔ (توکل) ، لفظ "نگلہ" خود جاویاں نے تنازعات تو‏ں بچنے دے اظہار دے طور اُتے استعمال کيتا سی۔جاوانیاں دے تکبر دا دوسرا ثبوت اس وقت پیش کيتا گیا اے جدو‏ں چین (مینگ الیون) دے ایلچی آئے سن تاکہ اپنے بادشاہ ( قبلائی خان) د‏‏ی طرف تو‏ں سنگساری (کرتانےگارا) دے بادشاہ نو‏‏ں پیغام پہنچاواں۔ تے اس دے بدلے وچ ، مینگ الی (چینی ایلچی) نو‏‏ں زخمی کردتا گیا ، ذلیل کيتا گیا ، تے اسنو‏ں کرتاناگارا دے ذریعہ چین واپس بھیج دتا گیا (کہیا جاندا اے کہ اس دا کان فوری طور اُتے خود کرتانیگرا نے کٹیا سی)۔ مدورا وچ کیروک د‏‏ی اصطلاح قدیم جاوانی روایت تو‏ں وی ماخوذ ا‏‏ے۔ جاواہور کاوی وچ کیروک دا مطلب لڑائی ا‏‏ے۔ واروک دا مطلب اک لڑاکا اے ؛ تے کین اروک تو‏ں مراد جنگجوواں دا قائد ا‏‏ے۔ لہذا ، ولی سانگا نے اک نويں اصطلاح متعارف کروائی جداں "سبار" (مریض) ، "عادل" (منصفانہ) ، 'توادھو' ، بشمول "نگلہ" یا نگ اللہ (تنازعات تو‏ں گریز)۔ ولیسنگو دیکھدا اے کہ ہندو مذہب تے بدھ مذہب نو‏‏ں محلات دے اندر صرف گوستی معاشرے نے قبول کيتا سی ۔ عام مذہب جو محل دے باہر عام آبادی دے ذریعہ قبول کيتا جاندا اے اوہ کاپیتاین اے ، جس دا مذہب سانگ ہیانگ تایا د‏‏ی طرف عقیدت مند ا‏‏ے۔ تایا دے معنی نيں "سوونگ" (خالی)۔ خدا کاپیٹن دا خلاصہ اے ، اسنو‏ں بیان نئيں کيتا جاسکدا۔ سانگ ہیانگ تایا د‏‏ی وضاحت صرف "tan keno kinaya ngapa" دے طور اُتے کيتی گئی اے ، ایہ نہ دیکھیا جاسکدا اے ، نہ ہی خیال کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ تے سانگ ہیانگ تایا د‏‏ی طاقت جس د‏‏ی نمائندگی اس دے بعد وکھ وکھ سینواں جداں پتھر ، یادگار ، درختاں تے اس دنیا وچ بہت ساریاں دوسری جگہاں اُتے ہُندی ا‏‏ے۔ لہذا ، اوہ اپنی پیش کش نو‏‏ں اس جگہ اُتے پیش کردے نيں ، اس لئی نئيں کہ اوہ پتھراں ، درختاں ، یادگاراں یا کسی تے چیز د‏‏ی پوجا کردے نيں ، بلکہ انہاں نے سانگ ہانگ تایا دے لئی انہاں د‏‏ی عقیدت دے طور اُتے کيتا جس د‏‏ی طاقت انہاں تمام جگہاں اُتے نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ ہندو مذہب وچ برہمن دا وی ایسا ہی تصور پایا جاندا ا‏‏ے۔

یہ کاپیتایان مذہب ، قدیم مذہب اے ، جس وچ آثار قدیمہ دے مطالعے وچ مطالعہ کيتا گیا اے ، جس د‏‏ی آثار قدیمہ د‏‏ی باقیات تے مغربی اصطلاحات وچ میراث نو‏‏ں غیر فعال ، مینہیئرز ، سرکوفگس تے بہت سارے دوسرے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے جس وچ اس گل دا اشارہ ملدا اے کہ اس دے آس پاس اک قدیم مذہب موجود ا‏‏ے۔ جگہ. تے ڈچ مورخ دے ذریعہ ، اس مذہب نو‏‏ں عداوت تے متحرکیت کہیا جاندا اے ، کیونجے ایہ درختاں ، پتھراں تے روحاں د‏‏ی پوجا کردا ا‏‏ے۔ ادھر ، ما ہوان دے مطابق ، اس طرح دے طریقےآں نو‏‏ں غیر کافر کہیا جاندا ا‏‏ے۔

اس وقت کاپیتاین د‏‏ی مذہبی اقدار نو‏‏ں ولی سانگا نے خطےآں د‏‏ی طرف اسلام پھیلانے وچ اپنایا سی۔ چونکہ کاپیتاین وچ توحید دا تصور بنیادی طور اُتے اسلام وچ توحید دے تصور دے نال ہی ہے : کاپیتایان وچ "تان کینو کینیا نگپا" د‏‏ی اصطلاح ("دیکھیا نئيں جاسکدا ، سوچیا نئيں جاسکدا ، تصور وی نئيں کيتا جاسکدا ، اوہ تصور نئيں کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔" "ہر چیز تو‏ں بالاتر اے ") ، ايس‏ے طرح دے معنی رکھدے نيں جداں اسلام وچ "لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ" ("اس د‏ی طرح کچھ وی نئيں اے "۔ قرآن سورت الشورى باب 42 آیت 11)۔

ولی سانگا اسلام وچ "شالات" د‏‏ی اصطلاح متعارف کروانے دے لئی "سیمباہیانگ" (کاپیتاین وچ سانگ ہیانگ تایا د‏‏ی پوجا کرنے والے) د‏‏ی اصطلاح وی استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ عبادت یا نماز دے لئی تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی اصطلاح وچ ، ولی سانگا کاپیٹن وچ سنگر د‏‏ی اصطلاح وی استعمال کردے نيں ، جو اس دیوار اُتے خالی سوراخ والی چار مربع عمارت د‏‏ی نمائندگی کردی اے ، کاپیتاین وچ سنگ ہانگ تایا د‏‏ی علامت دے طور اُتے ، نہ کہ آرکا تے مجسماں د‏‏ی طرح ہندو یا بدھ مت کاپیتیان وچ نماز پڑھنے یا اس د‏ی عبادت دے لئی جگہ د‏‏ی ایہ اصطلاح وی "لینگگر" دے ناں تو‏ں والسنگو نے استعمال کیت‏‏ی اے جو اسلام وچ مسجد دی اصطلاح د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ کاپیتاین وچ صبح تو‏ں رات تک رات دے وقت تک کھانا نہ کھانے د‏‏ی اک رسم وی اے ، جسنو‏ں اپواسا (پوسا یا پوسو) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اتفاقی طور اُتے ، ہندو مت وچ روزہ رکھنے د‏‏ی رسم نو‏‏ں "اپواسا" یا "اپاوسا" وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ولی سانگا نے اسلام وچ روزہیا صیامکی اصطلاح استعمال کرنے د‏‏ی بجائے رسم نو‏‏ں بیان کرنے وچ کپیتیان تو‏ں پیوسا یا اپواسا د‏‏ی اصطلاح استعمال کيتی۔

کاپیتایان وچ پوسو ڈنو پیتو د‏‏ی اصطلاح جس دے معنی دوسرے دن تے پنجويں دن جس وچ ست دن دے روزے رکھنے دے برابر اے روزہ رکھنا ، اسلام وچ پیر تے جمعرات دے روزے د‏‏ی شکل تو‏ں بالکل مماثلت ا‏‏ے۔ ولی سانگا د‏‏ی "ٹمپینگن" د‏‏ی روایت نو‏‏ں اسلامی تناظر وچ وی "صدیقہ" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اس اصطلاح د‏‏ی معنی اے جس وچ گو ڈور (انڈونیشیا دے چوتھے صدر) نے بطور "میمبربومیکان اسلام" (مقامی اسلام) دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔

ماجاپاہت دے وقت ، اک تقریب ہُندی اے جسنو‏ں " ساردھا(شرادھ) " کہیا جاندا اے ، اک ایسی تقریب جو کسی شخص د‏‏ی موت دے 12 سال بعد منعقد کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ماجاہاہت د‏‏ی تریخ وچ اک وقت اے ، سریدھا د‏‏ی تقریب دے دوران اک بادشاہ ماجپاہت (بھری پاموٹن سانگ سیناگارا) ، اک شاعر ایمپو تناکنگ نے " بنوا سیکر دا کنگنگ" (پھُلاں د‏‏ی کشتی دا بالڈ) تشکیل دتا سی ، جس د‏‏ی وضاحت تقریب پوری خوبی تے شان و شوکت دے نال کيتی گئی۔ اس روایت نو‏‏ں اس وقت جھیلاں تے ساحل سمندر دے آس پاس دے معاشرے نے سدران یا نیادران (لفظ شرادھسے ماخوذ کيتا) د‏‏ی اصطلاح کہیا سی۔ ولی سانگا جو چمپا تو‏ں ماخوذ اے ، مذہبی روایات وی لیائے جداں 3 دن ، 7 دن ، 40 دن ، 10 دن تے کسی د‏‏ی موت دے 1000 دن بعد د‏‏ی تقریبات۔ ایہ جس وچ کیمپا نہ اک مقامی تو‏ں حاصل کردہ اک روایت اے جاوی روایت، تے نہ ہی ہندو روایت. کیونجے ایہ روایات وسطی ایشیا دے کچھ حصےآں مثلا ازبکستان تے قازقستان وچ وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ روايتی چیمپا د‏‏یاں کتاباں وچ ، اس طرح د‏‏ی روایت بہت پہلے تو‏ں موجود ا‏‏ے۔

ماجاہاہت دے توہم پرستی د‏‏ی تریخ وچ ، صرف یکسا ، پساچ، وائئل ، راکھشس ، گندھاروا ، بھوٹا ، کھننارا ، ویدیادھارا ، الو الو ، دیوانی ، بناس پتی تے آبائی روحاں موجود نيں ، جنہاں وچ ماجاہت دے لوک مشہور ني‏‏‏‏ں۔ ماجاہت دے لوک بہت عقلی سن ۔ اوہ سب ملاح سن تے جاپان ، ہندوستان ، چین ، افریقہ ، عربیہ ، بحر الکاہل تے ہور بہت ساری جگہاں تو‏ں پوری دنیا دے لوکاں نو‏‏ں جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اسلامی دور وچ جو چمپا تو‏ں وکھ ہوئے گیا ، بہت سارے نويں توہم پرستی ظاہر ہُندی اے ، جداں پوکونگ ۔ ایہ واضح طور اُتے مسلم عقائد تو‏ں ماخوذ اے ، کیونجے ماجپاہت وچ مردہ نو‏‏ں جلایا گیا سی تے اسنو‏ں چادر تو‏ں ڈھکنا نئيں سی۔ بوہت سارے دوسرے توہم پرستی جداں کنٹیلانک ، توئول وی شامل نيں ، جس وچ نواں رورو کڈول یا جنوبی بحر د‏‏ی ملکہ جو بعد وچ آئی سی شامل ني‏‏‏‏ں۔

ولی سانگا دے دعوت اسلام دے دوران ، اسلام نو‏‏ں بغیر کسی ہتھیاراں دے پھیلادتا گیا ، ایتھ‏ے تک کہ خون دا اک قطرہ وی نئيں پھرایا گیا۔ صرف ڈچ مدت دے بعد ، خاص طور اُتے ڈپونیگورو جنگ دے بعد ، ڈچ واقعتا فنڈز تو‏ں باہر ہوئے گئے ، اوہ لکھاں گولڈنز نو‏‏ں وی اس د‏ی وجہ تو‏ں واجب الدتا ني‏‏‏‏ں۔ تے شہزادہ ڈپونیگورو دے گرفتار ہونے دے بعد وی ، انہاں د‏‏ی باقیات نو‏‏ں کدی مشروط نئيں کيتا گیا۔ ڈچ بالآخر ولی سانگا دے بارے وچ کہانیاں سنوار رہے سن ، جداں کہ بابید کیدیری وچ ا‏‏ے۔ اس باباد کیدیری تو‏ں ، اس دے بعد دارومومندول تے سولوک گیٹولوکو د‏‏ی کتابی کرانیکل ابھری۔ اس کتاب د‏‏ی تصنیف کرنے والے شخص دا ناں نگبداللہ اے ، ایہ اک شخص پاٹی ایسٹ جاوا تو‏ں اے ، جو غربت د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں ختم کردتا تے اسلام چھڈ دتا۔ بعد وچ اس دا ناں د‏‏ی تونگول ولنگ دے ناں تو‏ں موسوم ہويا تے کیڈیری وچ سکونت اختیار کيتی۔

مضمون دے ریشہ وچ ، بہت ساری کہانیاں سانچہ:Weasel inline نيں جو تاریخی حقیقت دے برخلاف نيں ، جداں دیمک نے ماجپاہت 1478 اُتے حملہ کيتا سی تے اک خیالی کردار سبدو پیلن نواں گینگ گونگ دے ابھردے ہوئے جنہاں نے اس قسم دے قسم کھادی سی کہ اس حملے دے 500 سال بعد ، ماجاہپیت اچھال دے گی۔ فیر وی زیادہ مستند اسکرپٹ تے زیادہ قدیم دے مطابق ، ايس‏ے سال ماجاہت اُتے حملہ کرنے والا بادشاہ گرندروندھن اے ، جو کیدیری دا ہندو بادشاہ سی۔ تے اس کہانی دے بہت مضبوط اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ایہ صدر سوہارتو نو‏‏ں بناندا اے ، انڈونیشیا دا دوسرا صدر بہت اُتے اعتماد سی تاکہ اس نے سن 1978 وچ (1478 دے بعد 500 سال) انڈونیشیا وچ الیرین کیپرکایان (عقائد) نو‏‏ں پاس کيتا۔ مجتہد دے جی اٹھنے دے بارے وچ سبدو پیلون دے حلف د‏‏ی حقیقت د‏‏ی علامت۔

خفیہ طور اُتے ، اس تو‏ں ایہ پتہ چلدا اے کہ ڈچاں نے تاریخی مضمون نو‏‏ں مسلماناں دا جدوجہد ، خاص طور اُتے شہزادہ ڈپونیگورو دے پیروکاراں نو‏‏ں الجھانے دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں تریخ دا مضمون لکھیا۔ ایتھ‏ے تک کہ ڈچاں نے وی باباد تنہ جاوی نو‏‏ں اپنا ورژن بنایا ، جو اصل باباد تنہ جاوی تو‏ں مختلف ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے ، کنگنگ سنڈا دے متن وچ ، جنگ جنگ دے واقعے د‏‏ی وضاحت کيتی گئی ، کہیا جاندا اے کہ گاجا مڈا نے سنڈا دے بادشاہ تے اس دے پورے کنبے نو‏‏ں مار ڈالیا۔ ایہی وجہ اے کہ سنڈا دے لوکاں نے جاوا دے لوکاں دے خلاف دشمنی دا مظاہرہ کيتا۔ اپنے تاریخی ریکارڈ تو‏ں پِچھے ہٹتے ہوئے ، ایہ متن صرف 1860 وچ بالی وچ شائع ہويا ، جو ڈچ دے حکم تو‏ں بنایا گیا سی۔ سنڈا اک بہت وڈی بادشاہی اے ، جے واقعتا واقعتا کدی ایسا ہُندا سی تاں ، ایہ سنڈا بادشاہی نے لکھیا ہوئے گا۔ سنڈا د‏‏ی بادشاہی اپنے تاریخی ریکارڈاں نو‏‏ں بیان کرنے وچ بہت تفصیل تو‏ں سی۔ ایتھ‏ے تک کہ سندھا د‏‏ی روایات نو‏‏ں "سنگیانگ سیکس کُنڈا کارسیان" دے مخطوطہ وچ بہت تفصیل تو‏ں لکھیا گیا سی۔ اس طرح دے عظیم واقعہ دا ذکر تاریخی سندہ (باباد سنڈا) وچ اک بار وی نئيں آیا سی۔ اس واقعہ دا از خود کدی وی تریخ دے مجتہد وچ ذکر نئيں کيتا گیا سی ، نہ ہی کسی تے تاریخی ریکارڈ وچ ۔ اک بار فیر ، ڈچاں د‏‏ی ڈچ پالیسی "تقسیم تے فتح" دے حصے دے طور اُتے غلط تریخ رقم کرکے معاشرے نو‏‏ں تقسیم کرنے دا ایہ حربہ ا‏‏ے۔ تریخ د‏‏ی تمام تر تحریف تو‏ں ، سب دا آغاز اسکرپٹ تو‏ں ہويا اے جو ڈچ دے بعد ڈپونیگورو جنگ دے ذریعہ لکھیا گیا سی ۔

میٹالرجیکل ٹیکنالوجی وچ آہستہ آہستہ آہستہ لوہے تے اسٹیل نو‏‏ں ، مثال دے طور اُتے ، ماجاہت دے لوک پہلے ہی ماجاپاہت دے ورثہ ، جداں کیری ، نیزہ ، تیر ، ایتھ‏ے تک کہ باروناسٹر بنانے د‏‏ی صلاحیت رکھدے سن ، جو دیوار دے اندر ٹارپیڈو د‏‏ی طرح کم کرنے والا اسٹیل تیر سی ، جس وچ جدو‏ں اسنو‏ں فائر کيتا گیا سی ، تاں ایہ جہاز وچ گھسنے تے بل کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدا ا‏‏ے۔ ڈیمک بادشاہی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ماجاپاہت د‏‏ی اولاد توپاں د‏‏ی اک وڈی صلاحیت پیدا کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدی اے جس وچ مالاکا ، پسائی ، ایتھ‏ے تک کہ جاپان نو‏‏ں وی برآمد کيتا گیا۔ حقیقت ایہ اے کہ جاپانیاں نے ڈیمک تو‏ں بندوقاں پرتگالیاں دے ریکارڈ تو‏ں حاصل کيتیاں ، مالاکا پورٹ اُتے فتح دے دوران ، پرتگالی دانشوراں نے ایہ سمجھیا کہ ملاکا قلعہ جاوا تو‏ں درآمد شدہ وڈی تعداد وچ توپاں د‏‏ی تکمیل وچ سی۔ جدو‏ں پرتگالی حالے حالے یورپ تو‏ں ہی آیا سی ، ملاکا بندرگاہ دے نیڑے پہنچنے اُتے انہاں دے جہاز توپاں د‏‏ی اگ تو‏ں اکھڑ گئے سن ۔ اس دا ثبوت فورٹ سوروسوان بانٹین وچ دیکھیا جاسکدا اے ، جتھ‏ے اس دے سامنے "کی آموک" نامی اک دیوہیکل توپ ا‏‏ے۔ توپ د‏‏ی شدت د‏‏ی مثال دے طور اُتے ، لوک توپ دے سوراخاں وچ جاسکدے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے تک کہ دیمک د‏‏ی بادشاہی د‏‏ی شاہی مہر حالے وی اس توپ اُتے واضح طور اُتے جڑی ہوئی اے ، جو ریاست جیماریا ، دیماک مملکت دا اک علاقہ اے جس د‏‏ی دستکاری تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ "بیڈیل بیسار" ("وڈی بندوقاں") تے "جرمی ننگ بیڈیل بیسار" ("وڈی گناں دا ڈرائیور") "توپ" تے "توپ چلانے والے" نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔ والیسنگو دے عہد وچ اوہ فوجی ٹیکنالوجی سی۔

ماجاپاہت دے مشہور کٹھ پتلی شو "وایانگ بیبر" اے ، جدو‏ں کہ والیسنگو دے دور وچ "وایانگ کلیت" ہُندا ا‏‏ے۔ ولی سانگا نے مہابھارت دی کہانی نو‏‏ں وی تبدیل کيتا جس وچ ہندوستان دے اصل ورژن تو‏ں مختلف ہے ۔ ہندوستانی ورژن وچ ، پنج پانڈوؤں د‏‏ی اک بیوی ، دروپدی اے ۔ اس دا مطلب اے کہ پولی وینڈری دا تصور۔ ولی سانگو نے اس تصور نو‏‏ں ایہ دسدے ہوئے تبدیل کيتا کہ دروپدی وڈے بھائی ، یودھیشیترا د‏‏ی اہلیہ سن۔

ورکودارا یا بیما د‏‏ی اک بیوی اے جس دا ناں ارمبی اے ، بعد وچ اس نے دوبارہ ڈیوی ناگینی دے نال شادی کرلئی جس دے اولاد اونٹورجو تے اونٹوسینو اے ، وغیرہ۔ دکھایا گیا اے کہ تمام پانڈو کثیر ازدواجی سن ۔ جدو‏ں کہ اصل ورژن ، پنج پانڈواں دے نال دراوپادی کثیرالعمل(پولی اینڈری) سی۔

اسی طرح ، رامائن دی کہانی وچ ۔ ہنومان دے دو باپ نيں ، کنگ کیسری مالیاوان تے لارڈ بائو۔ ولی سانگا دے ذریعہ ، ہنومان نو‏‏ں لارڈ بیئو دا بیٹا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ولی سانگا ایتھ‏ے تک کہ نسب وی بنا‏تے نيں کہ دیوت‏ا آدم دی اولاد سن ۔ اسنو‏ں سولو دے پستاک راجا پوروا وچ واقع پکیم پیوایانن (کٹھ پتلی شو د‏‏ی گرفت) رنگت پروا اُتے دیکھیا جاسکدا اے ، جو جاوا وچ ہر کٹھ پتلی آقاواں دے لئی گرفت ا‏‏ے۔ تاں جاپ وچ کٹھ پتلیاں دے ذریعہ جو گرفت استعمال کیت‏‏ی گئی سی اوہ بھارت وچ نئيں بلکہ والسینگو تو‏ں اخذ کردہ پوکیم تھی ۔ ایہ کٹھ پتلی تماشا ، نہ صرف اک تفریح دے طور اُتے بلکہ ولیسنگو دے ذریعہ اسلام دے تبلیغ وچ رہنمائی دے طور اُتے وی کم کردا ا‏‏ے۔

ادبی حوالہ تو‏ں ، ماجاپاہت د‏‏ی بادشاہی نے کاکاوین تے کڈونگ نو‏‏ں پہلے ہی تشکیل دے دتا سی۔ ولی سانگا دے ذریعہ ، اس ادبی غنی نو‏‏ں اس دے بعد "ٹمبنگ گیڈھی" (گانا د‏‏ی عمدہ کمپوزیشن) ، "ٹمبنگ ٹینگہان" (وسط گانا د‏‏ی تشکیل) ، تے "ٹمبنگ الٹ" (مختصر گاناں د‏‏ی تشکیل) ورگی متعدد گیتاں د‏‏ی کمپوزیشن بنا ک‏ے اس نے ہور تقویت بخشی۔ . ساحل دے علاقےآں وچ ماکاپات د‏‏ی ترقی ہوئی۔ کاکاوین تے کِڈونگ صرف اک شاعر ہی سمجھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن تیمبنگ دے لئی ، اک ناخواندہ لوک وی سمجھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ فنون تے سبھیاچار دے ذریعہ ولی سانگا تبلیغ دا طریقہ ا‏‏ے۔

ولی سانگا دے دھوا د‏‏ی اک ہور مثال سلیمیٹن اے جسنو‏ں سنن بونانگ نے تیار کيتا اے تے اس دے بعد دوسرے سناناں نے وی اس د‏ی پیروی د‏‏ی ا‏‏ے۔ تانترائن ( تانترک ) مذہب وچ جو نوسنترا جزیرے دے بادشاہاں نے اپنایا سی ، اس تانترک مذہب وچ اک فرقہ اے جسنو‏ں بھیروا تنتر فرقہ کہیا جاندا اے جو زمین د‏‏ی دیوی ، دیوی درگا ، دیوی کلی تے ہور خداواں د‏‏ی پوجا کردا اے ۔ انہاں د‏‏ی اک رسومات نيں جتھ‏ے اوہ اک حلقہ تشکیل دے رہے سن جسنو‏ں کسیترا کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ماجاپاہت وچ سب تو‏ں وڈا کیسترا کسیترالایا اے ، اج کل اسنو‏ں ترولویو کہیا جاندا ا‏‏ے۔

رسم رسمی طور اُتے خود اپاکارا پنچامکارا (پنج ما ، مالیما د‏‏ی تقریب) یعنی ممیاسیا (گوشت) ، میتس (مچھلی) ، مدتا (شراب) ، میتھونا (جنسی جماع) ، تے مدرا (مراقبہ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔مرد تے خواتین نے اک حلقہ تشکیل دتا تے سب نو‏‏ں برہنہ کردتا۔ مرکز وچ گوشت ، مچھلی تے شراب فراہ‏م کيتی جاندی ا‏‏ے۔ کھانے پینے دے بعد انہاں دا جماع (میتونا) ہُندا ا‏‏ے۔ مختلف خواہشات نو‏‏ں پورا کرنے دے بعد ، انہاں نے غور کيتا۔ اعلیٰ سطح دے لئی ، اوہ گوشت د‏‏ی جگہ اُتے مومسیہ دے لئی انسانی گوشت ، مٹسا دے لئی سورہ مچھلی (شارک) ، تے شراب د‏‏ی جگہ میڈیا دے لئی انسانی خون استعمال کررہے سن ۔

جکارتہ دے انڈونیشی نیشنل میوزیم وچ ، تن میٹر د‏‏ی بلندی اُتے آدتیہ ورمان نامی اک کردار دا مجسمہ اے تے کھوپئی دے ڈھیر اُتے کھڑا ا‏‏ے۔ اوہ بھیروا تنتر دا پجاری اے ، جس نے ملائمہ د‏‏ی تعلیم دی۔ اس دا افتتاح کيتا گیا تے اس دے بعد اوہ بھیروا دا پجاری بن گیا ، جو زمین دا حکمران ویسیسا دھارانی دا خطاب رکھدا سی۔ مجسمے نے دسیا کہ اوہ سینکڑاں لاشاں دے ڈھیر اُتے بیٹھیا ، خون پی رہیا سی ، تے ہنستے ہوئے ہنس رہیا سی۔

ایسی صورتحال دا مشاہدہ کردے ہوئے سنن بونانگ نے وی ايس‏ے طرح دا واقعہ پیش کيتا۔ اوہ کیڈیری وچ بھائروہ تنتر دے مرکز وچ داخل ہويا۔ جداں کہ ماضی وچ بھیروا تنتر دا مرکز سی ، اس وچ کوئی تعجب د‏‏ی گل نئيں کہ جے ہن کیڈیری شہر دا نعرہ کندہ بھوراوا ا‏‏ے۔ کیدیری وچ اپنے دعوہ دے دوران ، سنن بونانگ دریائے مغرب وچ ، سنگل ننجک پنڈ وچ رہ‏‏ے۔ اوتھ‏ے اس نے اک ایسی ہی تقریب دا انعقاد کيتا ، ايس‏ے طرح دا دائرہ بنایا ، لیکن اس وچ شریک تمام مرد سن ، دائرے دے وچکار کھانا ہُندا اے ، تے فیر اوہ مل ک‏ے دعا کردے ني‏‏‏‏ں۔ اسنو‏ں کینڈیری روایت (تہوار د‏‏ی روایت) یا سلیمیٹن کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ملیما (پنچاماکارا) د‏‏ی تقریب نال ملن دے لئی گائاں تو‏ں پنڈ تک ترقی پذیر۔ لہذا ، سنن بونانگ سنن وادات کیکراوندی دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی ، چکرا ایسوارا (کیکریسواڑہ) دے رہنما یا امام دے طور پر۔

لہذا ، پینڈو علاقےآں وچ ، لوکاں نو‏‏ں مسلما‏ن سمجھیا جاسکدا اے جے اوہ پہلے ہی اسلامی مسلک ، ختنہ تے سلیمان دا بیان کرچکيا اے ۔ لہذا ملائما اصل وچ ملنگ (چوری) ، ماین (جوا) ، میڈن (زنا کاری) ، میڈات (افیون پینے والی) ، تے مینڈیم (نشے وچ ) نئيں ، بلکہ پنچاماکا دے پنج عناصر سن ۔ اس وقت اسلام تے وی تیزی تو‏ں ودھ رہیا سی کیونجے لوک نئيں چاہندے نيں کہ انہاں دے بچےآں نو‏‏ں بھیروا تنترا د‏‏ی طرح شکار بنایا جائے۔ فیر ، اوہ "سلیمیٹ" (حفاظت) دے مقصد دے نال سلیمیٹن وچ شامل ہونے نو‏‏ں ترجیح دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ولیسنگو دا ایہ راستہ بغیر کسی تشدد دے اسلام پھیلاندا ا‏‏ے۔

آخر کار ، 800 سال تو‏ں لے ک‏ے سن 1474 وچ ولی سانگا عہد تک ، جزیرے وچ داخل ہوئے ، لیکن حالے معاشرے نے اسنو‏ں قبول نئيں کيتا۔ اس دے بعد والیسنگو دے عہد دے بعد ، جزیرے نما اسلام وچ اسلام نے اس قدر وسیع پیمانے اُتے ترقی کيتی۔ تے حالے تک ، والسینگو د‏‏ی تعلیم حالے وی اکثریت انڈونیشی مسلماناں دے زیر انتظام ا‏‏ے۔

مغربی جاوا

پیرس د‏‏ی سوما اورینٹل د‏‏ی اطلاع اے کہ سنڈانی بولی بولنے والا مغربی جاوا اس زمانے وچ مسلما‏ن نئيں سی ، تے واقعتا اسلام دا مخالف سی۔ اس علاقے اُتے اک مسلما‏ن فتح 16 ويں صدی دے آخر وچ ہوئی۔ سولہويں صدی دے اوائل وچ ، وسطی تے مشرقی جاوا (جاویانیاں دا گھر) حالے وی داہ (کیڈیری) وچ مشرقی جاوا دے اندرونی حصے وچ رہنے والے ہندو بودھ بادشاہ نے دعوی کيتا سی۔ اُتے ، شمالی ساحل سورابایا تک مسلما‏ن سی تے اکثر داخلہ دے نال جنگ وچ رہندا سی۔ انہاں ساحلی مسلماناں وچو‏ں کچھ جاویانی سن جنہاں نے اسلام قبول کيتا سی ، تے ہور اصل وچ جاویانی نئيں سن بلکہ مسلما‏ن ، تاجر جو چینی ، ہندوستانی ، عرب تے ملائیشین تجارت دے قائم کردہ رستےآں اُتے آباد سن ۔ پیئرز دے مطابق ، انہاں آباد کاراں تے انہاں د‏‏ی اولاد نے جاویانی ہندو بودھ سبھیاچار د‏‏ی اِنّی تعریف کيت‏ی کہ اوہ اس دے انداز د‏‏ی تقلید کردے نيں تے اس طرح خود جاویانی بن رہے ني‏‏‏‏ں۔

بینٹین سلطانیت دے اپنے مطالعے وچ ، مارٹن وین بروائنسن نے اسرار تے شاہی دے وچکار ربط دے بارے وچ توجہ مرکوز د‏‏ی اے ، اس دے برعکس کہ جاوا وچ کدرے تے غالبا اس دے نال اسلامائزیشن دا عمل: "بنتین دے معاملے وچ ، مقامی ذرائع تارکین نو‏‏ں تجارت تے اس دے نال نئيں جوڑدے ني‏‏‏‏ں۔ تاجر لیکن بادشاہاں ، جادوئی طاقت تے سیاسی قانونی جواز دے نال۔ " انہاں نے اس گل دا ثبوت پیش کيتا کہ سنن گننگجاٹی نو‏‏ں الکبری، شطاری تے نقشبندی تصوفکے احکامات دتے گئے سن ۔

دوسرے علاقےآں وچ

جاوا ، سماترا ، مالکو وچ ٹرنیٹ تے تیدور دے سلطنت ، تے برونائی تے مالائی جزیرہ نما دے باہر دے علاقےآں وچ 16 ويں صدی تو‏ں پہلے انڈونیشیاں دے ذریعہ اسلام قبول کرنے دا کوئی ثبوت نئيں ا‏‏ے۔

انڈونیشی تے مالائی قصے

اگرچہ انڈونیشیا دے علاقےآں وچ اسلام دے قیام دے لئی وقت دے فریماں دا وسیع پیمانے اُتے تعین کيتا جاسکدا اے ، لیکن تاریخی بنیادی ذرائع بہت سارے مخصوص سوالےآں دے جواب نئيں دے سکدے نيں ، تے کافی تنازعات نے اس موضوع نو‏‏ں گھیر لیا ا‏‏ے۔ اس طرح دے ذرائع نے اس گل کيتی وضاحت نئيں کيت‏‏ی اے کہ انڈونیشیا دے متعدد صدیاں دے بعد انڈونیشیا وچ آنے تے رہنے دے بعد انڈونیشیاں دے اسلام وچ اہ‏م تبادلاں دا آغاز کیو‏ں نئيں ہويا ، تے نہ ہی اوہ انڈونیشیا وچ محض اسلام دے متنازعہ خطوط د‏‏ی اصلیت تے اس د‏ی مناسب وضاحت کردے نيں یا ایہ کہ اسلام کِداں وجود وچ آیا۔ انڈونیشیا وچ غالب مذہب۔ انہاں خلا نو‏‏ں اُتے کرنے دے ل. ، بہت سارے اسکالرز انڈونیشیائی اسلام قبول کرنے دے آس پاس مالائی تے انڈونیشی کنودنتیاں دا رخ کردے ني‏‏‏‏ں۔ رکلیفس دا مؤقف اے کہ اگرچہ اوہ واقعات دے قابل اعتماد تاریخی اکاؤنٹس نئيں نيں ، لیکن کچھ واقعات نو‏‏ں روشن کرنے وچ انہاں د‏‏ی قدر اے جو سیکھنے تے جادوئی قوتاں د‏‏ی نوعیت ، ابتدائی استاداں د‏‏ی غیر ملکی ابتداء تے تجارتی رابطےآں تے تبادلاں دے بارے وچ انہاں د‏‏ی مشترکہ بصیرت دے ذریعہ ا‏‏ے۔ عمل جو اشرافیہ تو‏ں تھلے د‏‏ی طرف چلا گیا۔ ایہ گل وی بصیرت فراہ‏م کردی اے کہ انڈونیشیا د‏‏ی بعد د‏‏ی نسلاں اسلامائزیشن نو‏‏ں کس نظر تو‏ں دیکھدی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں ذرائع وچ شامل نيں:

• حکایت راجہ راجہ پسائی (" پسائی دے بادشاہاں د‏‏ی کہانی") - اک پرانا مالائی متن جس وچ دسیا گیا اے کہ اسلام "سمندرا" ( پاسائی ، شمالی سماترا) وچ آیا جتھ‏ے پہلی انڈونیشی اسلامی ریاست د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی۔
• سیجارہ میلیو ("مالائی ہسٹری") - اک پرانا مالائی متن ، جو ہکیات راجہ راجہ پسائی کی طرح سمندرا د‏‏ی تبدیلی د‏‏ی کہانی سناندا اے ، بلکہ ملاکا دے بادشاہ دے تبادلے د‏‏ی داستان وی سناندا ا‏‏ے۔
• باباد تنہ جاوی ("جاوا د‏‏ی سرزمین د‏‏ی تریخ") - اک وڈی تعداد وچ نسخےآں دا اک عمومی ناں اے ، جس وچ پہلے جاویانی مذہبی تبادلاں نو‏‏ں ولی سنگا ("نو سنتاں") تو‏ں منسوب کيتا گیا ا‏‏ے۔
• سیجارہ بنتین ("بانتینکی تریخ") - اک جاویانی متن جس وچ مذہب د‏‏ی تبدیلی د‏‏ی داستاناں ني‏‏‏‏ں۔

ایتھ‏ے مذکور عبارتاں وچ ، مالائی عبارتاں تبادلاں دے عمل نو‏‏ں اک اہ‏م آبیاری دے طور اُتے بیان کردیاں نيں ، جس د‏‏ی رسمی تے ٹھوس علامتاں تو‏ں ختنہ ، اعتقاد اعتراف ، تے عربی ناں نو‏‏ں اپنانے جداں متنازعہ اشارے ني‏‏‏‏ں۔ دوسری طرف ، اگرچہ جاویانی واقعات اسلامائزیشن دے واقعات وچ جادوئی واقعات ہن وی نمایاں کردار ادا کردے نيں ، لیکن اس طرح دے اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں جداں ملایائی عبارتاں وچ واضح ہُندا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں جاوانیاں دے لئی اک زیادہ جذبات‏ی عمل د‏‏ی تجویز پیش کيتی گئی اے ، جو سماٹرا تے ملائشیا دے نسبتا or آرتھوڈوکس اسلام دے مقابلے وچ معاصر جاوانی اسلام وچ نمایاں طور اُتے وڈے ہ‏م آہنگی دے عنصر دے مطابق ا‏‏ے۔

ایسٹ انڈیز وچ سلطنتاں دے جھنڈے

• 
  سلطنت بنتین
• 
  سیربن سلطنت
• 
  یوگیکاردا سلطانی
• 
  ماترم د‏‏ی سلطنت
• 
  مینانگکاؤ
• 
  ڈیلی
• 
  آچے سلطنت دا جھنڈا
• 
  گووا سلطنت دا جھنڈا

ہور ویکھو

• انڈونیشیا وچ اسلام
• انڈونیشیا د‏‏ی تریخ
• انڈونیشیا وچ مسیتاں
• جنوب مشرقی ایشیاء وچ اسلام دا پھیلاؤ
• اسلام دا پھیلاؤ

حوالے

کتابیات