کلیم اللہ نوری
| کلیم اللہ نوری | |
|---|---|
| جم | 1 جنوری 1922 |
| وفات | 31 مئی 2000 (78 سال) |
| عملی زندگی | |
| پیشہ | مزاحمتی لڑاکا |
| مؤثر | سید حمید الدین ، محفوظ الرحمن نامی |
ترمیم  | |
 |
| مضامین بسلسلہ |
| دیوبندی مکتب فکر |
|---|
 دار العلوم دیوبند دی مرکزی عمارت، دار الحدیث |
| کلیدی شخصیتاں |
| اہم مدارس تے مساجد |
| تنظیماں تے تحریکاں |
حالات
[سودھو]مولانا نوریؔ دے آبا واجداد انقلاب1857ء دے بعد قصبہ پلہر ضلع شاہجہان پور توں ترکِ وطن کرکے ہندوستان دی سرحد اُتے واقع اتر پردیش دے شمالی ضلع بہرائچ دے قصبہ فخر پور وچ گمنامی دی زندگی بسر کرنے لگے، دادا نظام الدین قصبہ فخر پور توں شہر بہرائچ منتقل ہوئے تے ایتھے مستقل سکونت پزیر ہوئے گئے۔ مولانا نوریؔ دے والد محترم جناب قاسم علی خان صاحب اک بہترین وماہر فن معمار سن، نويں تے طرح دار عمارتاں دے بارے وچ آپ دی دیکھ ریکھ قابلِ اعتبار تصور کيتی جاندی سی، آپ دی چار اولاد نرینہ رسول بخش، الہ بخش کلیم اللہ، نعیم اللہ عرف امام علی، عظیم اللہ وچوں درمیانی صاحبزادے مجاہد آزادی مولانا کلیم اللہ نوریؔ دے ناں توں مشہور ہوئے تعلیم تے استاداں: حضرت مولانا کلیم اللہ صاحب نوریؔ نے ٹرینگ اسکول بہرائچ توں اپنے تعلیمی سفر دا آغاز کيتا، تے1محرم 1940ء وچ اس وقت دے مدرسہ نور العلوم وچ برائے حصول تعلیم داخلہ لیا تے مشکوٰۃ شریف تک تعلیم مکمل کرکے فیر ایتھے دے ہوئے کے رہ گئے، آپ دے مشہور استاداں وچ بانی جامعہ مولانا محفوظ الرحمن نامیؒ ، شیخ الحدیث مولانا سید حمید الدینؒ نيں، مولانا نوریؔ دونے بزرگاں دے چہیندے تے معتمد علیہ سن، آپ نے1953ءماں الٰہ آباد بورڈ توں مولوی‘ دا وی امتحان دے کے نمایاں کامیابی حاصل کيتی۔ خدمات
جنگ آزادی وچ کردار
[سودھو]مولانا کلیم اللہ صاحب نوری 1940ء وچ اپنے استاداں ومربیان دے حکم توں تعلیم چھڈ کے گاندھی جی دی ستیہ گرہ وچ شریک ہوئے، اک سال توں ودھ بہرائچ تے گونڈہ دے جیلاں وچ قید وبند دی صعوبتاں برداشت کيتیاں ۔ 1942ءماں اپنے بزرگاں دے حکم اُتے ’’ملک چھڈو آندولن تحریک‘‘ وچ انڈر گراونڈ رہ کے کارروائی کردے رہے، بہرائچ وچ گورا پلٹن پہنچنے اُتے اردو بولی وچ ’’انگریزی فوج دا بائیکٹ کرو‘‘ نعرہ دیوار اُتے لکھوائے تے پمفلٹ تقسیم کرائے، جس اُتے گرفتاری دا وارنٹ جاری ہويا، لیڈراں دے کہنے توں ملک نیپال چلے گئے، وارنٹ دی واپسی اُتے بہرائچ واپسی ہوئی، بھگت سنگھ دی انقلابی پارٹی دے ارکان رہے، ایمرجنسی دے زمانے وچ وی سیاسی وملی اسباب دی بنا اُتے میسا دے تحت گرفتار ہوئے کے رمضان المبارک وچ جیل دی سختیاں برداشت کيتیاں،1941ءسے آزادی وطن تک مسلسل مجاہدانہ کارنامے انجام دیندے رہے، جس دے نتیجے وچ وزیر اعظم اندرا گاندھی دی دور وزارت وچ ’’مجاہد آزادی‘‘ دے لقب توں سرفراز ہوئے تے تاحیات مرکزو ریاست دونے جگہاں توں معقول مقدار وچ سرکاری پنشن وہور رعایتاں تے سہولتاں توں مستفید ہُندے رہے۔[۱]
جامعہ نور العلوم وچ ملازمت
[سودھو]مولانا کلیم اللہ صاحب نوریؔ دسمبر 1941ءماں نور العلوم دے ’’سفیر وترجمان‘‘ دی حیثیت توں آپ دا تقرر کر ليا سی، فیر اس دے بعد آپ دی حسن کارکردگی تے جہد مسلسل (کردے کردے مر، مردے مردے کے) دے عظیم عزائم دی وجہ توں ترقی دیندے ہوئے جولائی 1958ء وچ جامعہ دے ’’نائب مہتمم‘‘ دے اہم عہدے اُتے فائز کر دتا، جس اُتے اگست 1989ء تک تقریباً31؍سال اک ماہ وڈی ہی خوش اسلوبی توں کم انجام دیندے رہے، فیر اگست 1989ء نوں جامعہ دے ’’کار گزار مہتمم، ناظرِ کلیہ تے مشیر اعلیٰ‘‘ دے منصب جلیل اُتے فائز کر دتے گئے تے آپ نے دس سال9؍ ماہ اس منصب اُتے متمکن رہ کے جامعہ نوں بامِ عروج اُتے پہنچایا تے اس طرح آپ نے تقریباً 58؍ سال تک جامعہ دی خدمت انجام دتی اے۔ حضرت مولانا محفوظ الرحمن صاحب نامیؔ بانی جامعہ دے انتقال پرملال دے بعد مولانا نوری نے اپنی فکر رسا تے انتھک مساعی جمیلہ توں جامعہ نوں جو ترقیات دتیاں نيں، اوہ محتاج بیان نئيں، قدیم جامعہ دی تن منزلہ عمارت، دار جدید دی پہلی منزل، شعبہ پرائمری دی دومنزلہ عمارت، ادارہ دا بہترین نظم ونسق، دفتر دا صاف وشفاف حساب وکتاب، جامعہ وچ بے مثال صفائی وستھرائی دا نظام اس دی شاہد عدل نيں، اس دے علاوہ متعدد نويں شعبہ جات خصوصاً درجاتِ حفظ، درجات تجوید، شعبہ پرائمری، دار الیتامیٰ دا قیام فرمایا، لائقوفائق، مخلص، سادہ مزاج استاداں کرام وملازمین دی تقرریاں کيتیاں، ایہ مولانا نوری مرحوم دی بلند ہمتی اولو العزمی دور بینی تے بانی جامعہ دی صحیح جانشینی دا بین ثبوت اے۔ دار العلوم فاروقیہ کاکوری دے مہتمم تے ماہنامہ البدر دے اڈیٹر حضرت مولانا عبد العلی صاحب فاروقی لکھنوی نے اپنے تاثراندی مضمون بعنوان ’’چراغ میری یاداں دے ‘‘ وچ مولانا کلیم اللہ صاحب نوری دے بارے وچ تحریر فرمایا اے، جس دا اقتباس درج ذیل اے۔
| ” | مولانا کلیم اللہ نوری جنہاں نوں طلبہ توں لے کے استاداں وملازمین تک سب ہی بلکہ شہر دے لوک وی، ’’مولوی صاحب‘‘ دے ناں توں یاد کردے سن، ضابطہ دے طور اُتے تاں اس وقت نائب مہتمم سن، لیکن عملی طور اُتے انہاں دا نور العلوم خاص طور اُتے نور العلوم دے طلبہ توں اوہ رشتہ سی، جس دے لئی بس ایہی کہیا جاسکدا اے، کہ ۔.۔.۔.۔. اوہ کیہ نئيں سن ؟۔
مدرسہ توں تھوڑے ہی فاصلے اُتے انہاں دا گھر سی، جتھے انہاں دے بیوی بچے تے بھریا پرا کنبہ رہندا سی، مگر اسيں طلبہ نوں نئيں معلوم ہوپاندا سی، کہ اوہ 24؍ گھنٹےآں وچ کدوں تے کِنّی دیر دے لئی اپنے گھر جاندے سن، تے روزانہ جاندے وی سن، یا نئيں؟ بس مدرسہ انہاں دا گھر سی، تے طلبہ انہاں دا کنبہ، اوہ نور العلوم دے طلبہ دے نگرانِ اعلیٰ تے مربی وی سن، تے بقول خود انہاں دی ’’اماں‘‘ بھی۔.۔.۔.۔. تے اوہ طلبہ نوں ماں دی شفقت عطا کرنے وچ کوشاں رہندے سن، لیکن اس دے نال اوہ ’’باپ دی نظر‘‘ رکھنے وچ وی کوئی غفلت نئيں کردے سن، صبح نماز فجر توں پون گھنٹہ پہلے بیدار ہوئے کے ’’دعا‘‘ وچ شامل ہونے توں لے کے رات نوں ختم تعلیم دے بعد آرام دے لئی بستراں اُتے واپس جانے تک طلبہ دی اک اک نقل وحرکت اُتے انہاں دی ناصحانہ وناقدانہ نگاہ رہندی، بلکہ بسا اوقات اوہ راتاں وچ اٹھیا اٹھیا کر سوئے ہوئے طلبہ دی نگرانی کردے، تے اس نگرانی ونظر دا امتیازی وصف ایہ سی کہ کِسے استاذ یا چپراسی دے تعاون دے بغیر طلبہ ہی طلبہ دی نگرانی کردے سن ،تعلیم تے تربیت دی اس چوکِسے نے مدارس دی دنیا وچ خاص کر مشرقی اتر پردیش دے مدارس وچ جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ نوں اک امتیازی مقام عطا کر دتا۔[۱] |
“ |
اوصاف تے خوبیاں
[سودھو]مولانا کلیم اللہ نوری بہت ساریاں خوبیاں مالک سن، اوہ انتہائی مردم شناس، مزاج شناس انسان سن، اوہ جدوں وی گفتگو کردے سن، تاں مخاطب دے مرتبے اس دے مزاج دی رعایت کردے ہوئے کردے تے خرداں دا بے حد خیال فرماندے سن، مولانا نوری توں کوئی وی استاذ یا ملازم کِسے گل نوں کہندا تاں اس دے نشیب وفراز وچ غور کرکے اس اُتے ضرور عمل کردے سن، مولانا امیر احمد قاسمی ؔ اپنی کتاب وچ لکھدے نيں کہ اک مرتبہ ميں نے مولانا نوریؒ توں اک طالب علم دا کھانہ جاری کرانے دی درخواست کيتی، جو کِسے وجہ توں بند سی، تاں تھوڑی دیر دے بعد جناب ناظم مطبخ صاحب نوں بلیا کے اس طالب علم دا کھانہ جاری کرادتا تے بندہ نوں بلیا کے کہیا کہ ميں نے طالب علم دا کھانہ جاری کرا دتا اے، ايسے طرح ابتداً اُتے دی جماعتاں دا تعلیمی وظیفہ سی، لیکن سال سوم تے اس توں تھلے جماعتاں دا نئيں سی، بندہ نے سال سوم والےآں دا تعلیمی وظیفہ جاری کرانے دی درخواست رکھی، تاں حضرت نے سال سوم والےآں دا وظیفہ جاری کرادتا۔ حضرت مولانا کِسے طالب علم نوں جے کِسے غلطی اُتے ڈانٹتے تاں تھوڑی دیر دے بعد اس طالب علم نوں بلیا کے سمجھاندے تے جے پٹائی کردے تاں سمجھانے دے نال ناشتا وی کراندے تے جے ضرورت ہُندی تاں خود ہی تیل دی مالش وی کردے۔ حضرت مولانا نوری مسلک دیوبند تے وحدانیت دے بے باک ترجمان سن، آپ دی تقاریر وچ وحدانیت دا بیان غالب رہندا سی، شرک وبدعات توں ہمیشہ متنفر رہے تے اس سلسلہ وچ آپ نے بوہت سارے مناظرے وی کیتے، انہاں وچ مولوی حشمت علی توں دھانے پور گونڈہ دا مناظرہ بہت مشہور اے، مولانا نوری مرحوم جتھے اک طرف شعلہ بیان خطیب، کامیاب ترین مناظر، انتہائی باصلاحیت منتظم تے بارعب شخص سن، تاں دوسری طرف اُتے جوش مجاہد آزادتی، اُتے اثر وماہر سیاست داں، ملک وملت دے پاسبان، علما صلحا توں گہری نسبت تے عقیدت رکھنے والے سن، آپ شیخ الاسلام حضرت مولانا سید حسین احمد مدنی قدس سرہ توں بیعت سن تے عشق دی حد تک محبت وتعلق رکھدے سن، خانوادہ مدنی توں جنون دی حد تک تعلق سی، فدائے ملت حضرت مولانا سید اسعد مدنی رحمۃ اللہ علیہ دا اک کردا تبرکا رکھے ہوئے سن، وصیت دے مطابق کفن وچ استعمال کیتا گیا۔ جمعیۃ علما تے اکابرین جمعیۃ علما توں نہایت گہرا تعلق رکھدے سن، مدتاں جمعیۃ علما اترپردیش دے نائب صدر، تے14 مارچ 1973ء توں 31 مئی 1975ء تک جمعیۃ علما ضلع بہرائچ دے ناظم اعلیٰ،7 جون 1981ء توں 15 جون 1994ء تک خازن، 8مئی 1997ء توں اک ٹرم صدر تے 8 اگست 1999ء تا حیات سرپرست رہے، ضلع بہرائچ وچ آپ ہی دی ذات توں جمعیۃ علما پروان چڑھی۔
شاگرد
[سودھو]مولانا کلیم اللہ صاحب نوری دے مخصوص تربیت یافتہ لوکاں وچوں جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ دے موجودہ مہتمم تے سابق صدر جمعیۃ علما اترپردیش مولانا حیات اللہ صاحب قاسمی، صدر المدرسین مولانا مفتی ذکر اللہ صاحب قاسمی، حضرت مولانا محمد زکریا صاحب شیخ الحدیث دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ، حضرت مولانا عتیق احمد بستوی دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ، حضرت مولانا نثار احمد صاحب قاسمی صدر المدرسین دار العلوم الاسلامیہ بستی، حضرت مولانا مفتی غلام مصطفے ٰ صاحب رامپور جبدتی، علامہ محمد عمر صاحب مہدیو سنت کبیر نگر، مولانا محمد اقبال صاحب مہراج گنج، مولانا مفتی نعمت اللہ صاحب صدر مدرس مدرسہ فرقانیہ گونڈہ، مولانا قاری عبد الوحید صاحب نوریؒ، مولانا محمد مرسلین صاحب وغیرہ قابل ذکر نيں۔
نکاح تے اولاد
[سودھو]مولانا نوری نے دو نکاح کيتا، پہلا نکاح نانپارہ وچ ہويا، جنہاں توں اک صاحبزادے ذبیح اللہ تے اک صاحبزادی ہاجرہ خاتون سن۔ دوسرا نکاح وی نانپارہ ہی دے جناب حامد خاں صاحب جو ریاست نانپارہماں ملازم سن، انہاں دی صاحبزادی توں ہويا انہاں توں پنج صاحبزادے تے تن صاحبزادیاں ہوئیاں، پہلی صاحبزادی نجمہ خاتون دوسری صاحبزادی حمیرہ خاتون نيں، تیسری صاحبزادی سمیہ خاتون تے صاحبزادگان وچ (1)الحاج حافظ عبید اللہ صاحب نوری نيں، جو جماعت تبلیغ دے سرگرم وفعال کارکن ہونے دے نال نال اس دی شوریٰ دے اہم رکن تے مدرسہ حسینیہ مغلہا دے مہتمم نيں۔#مولانا حیات اللہ صاحب قاسمی سن، جنہاں دا تقرر جامعہ نورالعلوم وچ عربی ادب دے استاذ دی حیثیت توں مورخہ 1 مئی 1975 نوں ہويا، فیر اگست 1989 وچ جامعہ ہذا دے نائب مہتمم تے 8 جون 2000 وچ کارگزار مہتمم بنائے گئے تے 9 مارچ 2008 نوں جامعہ دی مجلس شوریٰ دے متفقہ فیصلہ توں مہتمم منتخب ہوئے، جدوں کہ1997 تک تقریباً 15 سال جمعیۃ علما یوپی دے ناظم، 19 جون 1997سے 11 جولائی 2001 تک تقریباً 4؍ سال نائب صدر دے عہدے اُتے فائز رہ کے جمعیۃ دی تعمیری وتنظیمی منصوبےآں نوں پروان چڑھاندے رہے تے 11 جولائی 2001 تا حال مسلسل جمعیۃ علما اترپردیش دے اہم منصب عہدہ صدارت اُتے متمکن نيں۔14 جنوری 2018 نوں آپ دی وفات بہرائچ واقع رہائش گاہ اُتے ہوئی تے تد فین عیدگاہ قبرستان وچ بعد نماز ظہر ہوئی جس وچ پورے ضلع بہرائچ دی آوام دے علاوہ باہری ضلعاں توں وی کشیر تعداد وچ لوکاں نے شرکت ورگی۔# الحاج عشرت اللہ صاحب نيں جو جمعیۃ علما شہر دے فعال تے سرگرم کارکن ہونے دے نال کئی ٹرماں توں نائب ناظم دے عہدے اُتے منتخب ہُندے رہے نيں تے فی الحال خزانچی دے منصب اُتے گامزن نيں۔ (4) جناب منت اللہ صاحب نيں۔ (5) نصر اللہ صاحب نيں۔ تے آپ دے پوتاں وچ حافظ سعید اختر جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ دے شعبہ دینیات وچ تے حافظ محمد افضل ذبیح جمعیۃ علماء ہند گلی قاسم جان وچ خدمت انجام دے رہے نيں۔[۱]
اعذار تے سفر حج
[سودھو]مولانا نوری 1994سے مختلف بیماریاں خاص طور اُتے شوگر، بلیڈ یوریا تے ہائی بلیڈ پریشر وچ مبتلا رہے 1994 وچ بلیڈ یوریا دے شدید حملہ وچ آپ لکھنؤ دے سحر نرسنگ ہوم وچ وی داخل کیتے گئے، اس دوران آپ دے گھر والے تے تمام ڈاکٹر مولانا دی صحت یابی توں بالکل ناامید ہوچکے سن، ايسے درمیان مولانا قاری سید صدیق احمد صاحب باندوی ناظم جامعہ عربیہ ہتھورہ بنفس نفیس عیادت نوں تشریف لیا کے فرمایا، کہ ’’کلیم اللہ پریشان نہ ہوئے ميں نے تسيں نوں خدا توں منگ لیا اے ‘‘ اس دے بعد ہی آپ رو بصحت ہونے لگے تے چند دناں وچ صحت یاب ہوئے کے بہرائچ تشریف لے آئے۔ حضرت مولانا نوری مرحوم جولائی 1987 وچ حج بیت اللہ دے لئی تشریف لے گئے تے وصال توں 7ماہ پہلے شعبان المعظم دے مہینے وچ اہل خانہ توں فرمائش دی کہ دنیا توں جانے توں پہلے اک بار اللہ دے گھر دی حاضری دی شدید خواہش اے، چنانچہ خرابی صحت دے باوجود اپنے فرزند حضرت مولانا حیات اللہ صاحب قاسمی دے ہمراہ شعبان1420ھ وچ عمرہ نوں تشریف لے گئے تے وڈے اطمینان توں طواف بیت اللہ کیتا تے حجر اسود نوں بوسہ دتا تے دیر تک دعا وچ مشغول رہے تے فیر وسط رمضان وچ وطن واپسی ہوئی۔[۱]
وفات
[سودھو]مولانا نور ی نے بیماریاں تے اعذار دے باوجود جامعہ دے کماں نوں اپنا اوڑھنا بچھونا بنائے رکھیا، چنانچہ وفات توں ذرا پہلے وی طلبہ نوں نماز دے لئی مسجد جانے دے بارے وچ ڈانٹا تے ڈپٹا، جامعہ توں انتہائی محبت تے جذباتی تعلق دی وجہ توں اس تمنا دا بار بار اظہار فرماندے سن ’’میری موت مدرسہ وچ ہوئے تے جنازہ مدرسہ جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ توں اٹھے‘‘ چنانچہ اللہ تعالیٰ نے آپ دی اس تمنا نوں پورا کر دکھایا، اورمولانا کلیم اللہ نوری دی وفات 31 مئی 2000 نوں بہرائچ وچ ہوئی مطابق 26 صفر المظفر1421ھ بروز چہارشنبہ 10 بجکر 15 منٹ اُتے بعمر 78 سال 5 ماہ بہرائچ وچ ہوئی مولانا دے انتقال دی خبر سن کر وڈی تعداد وچ بیرونی ضلعے توں علمائے کرام، مدارس دے ذمہ داران جنازے وچ شرکت دے لئی بہرائچ پہنچے، جنہاں وچ مولانا خلیل الرحمن سجاد نعمانی، مولانا عبد العلیم صاحب فاروقی لکھنؤ، مولانا سعید الرحمن صاحب اعظمی مہتمم دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ، مولانا ب رہان الدین صاحب، مولانا عتیق احمد صاحب دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ، مولانا باقر حسین صاحب مہتمم، مولانا نثار احمد صاحب بستوی صدر المدرسین، مولانا مفتی شکیل احمد صاحب سیتاپوری استاذ دار العلوم الاسلامیہ بستی، مولانا سعید احمد وغیرہ قابل ذکر نيں۔ انہاں دے علاوہ گونڈہ، شراوستی، بلرامپور، بستی، بارہ بنکی، سیتاپور، لکھیم پور، لکھنؤ، کانپور، مرادآباد تے ضلع بہرائچ دے متعدد علما، حفاظ تے طلبہ ہزاراں دی تعداد وچ جنازے وچ شریک ہوئے۔ شہر بہرائچ دے متعدد علما کرام، دانشوران، سیاست داں، صحافی، معززین شہر دے علاوہ فدائے ملت مولانا سید اسعد مدنیؒ صدر جمعیۃ علما ہند، مولانا خلیل الرحمن سجاد ندوی مدیر الفرقان لکھنؤ، مولانا متین الحق اسامہ صاحب قاسمی کانپوری، ڈاکٹر مسعود الحسن عثمانی سکریٹری دینی تعلیمی کونسل (یو۔ پی) مولانا عبد الرب صاحب قاسمی مہتمم مدرسہ فرقانیہ گونڈہ، مولانا محمد یوسف صاحب صدر جامعہ امداد العلوم زید پور وغیرہ نے مولانا نوری مرحوم دے انتقال پرملال اُتے اپنے دلی صدمے تے گہرے رنج وغم دا اظہار کیتا تے اس سانحہ نوں قوم وملت دا خسارہ قرار دتا تے وکھ وکھ تھانواں اُتے تعزیتی اجلاس وچ مولانا نوری نوں خراج عقیدت پیش کیتا گیا۔ آپ دی نماز جنازہ جامعہ دے متصل جامع مسجد دے صحن وچ آپ دے فرزند تے جانشین حضرت مولانا حیات اللہ صاحب قاسمی نے پڑھائی تے تدفین شہر بہرائچ دے مشہور عیدگاہ قبرستان وچ ہوئی۔[۱]
