شاہ نعیم اللہ بہرائچی

مولا‏نا شاہ نعیم اللہ بہرائچی
احاطہ نعیم اللہ شاہ وچ واقع آپ دا مقبرہ
پیدائش	1738ءمطابق 1153ھ موضع بھدوانی قصبہ فخرپور ضلع بہرائچ اتر پردیش ہندوستان
وفات	26مئی 1803ء مطابق 5 صفر المظفر 1218ھ
اسمائے دیگر	مولا‏نا شاہ نعیم اللہ نقشبندی مجددی مظہری بہرائچی
وجہِ شہرت	سلسلہ نقشبندیہ دے بزرگ
مذہب	اسلام

مولا‏نا شاہ نعیم اللہ د‏‏ی پیدائش 1153ھ مطابق 1738ء وچ ہوئی۔ آپ دا مقام پیدائش موضع بھدوانی قصبہ فخرپورضلع بہرائچ اے ۔ آپ دے والد دا ناں غلام قطب الدین سی ۔

سلسلہ نسب

شاہ نعیم اللہ علوی سید سن ۔ آپ دے مورثِ اعلیٗ خواجہ عماد ؒخلجی ہمراہ سید سالار مسعود غازی دے ہندستان آئے سن تے بارہ بنکی دے قصبہ کینتور وچ جنگ وچ جام شہادت نوش فرمایا سی ۔ آپ دا سلسلہ نسب اس طرح ا‏‏ے۔ شاہ نعیم اللہ بن غلام قطب الدین عرف ملک کالے بن ملک غلام محمد بن ملک آدم بن ملک مبارک بن ملک جلال بن ملک نصیرالدین بن ملک ہیبت بن ملک احمد بن ملک حسام الدین تا خواجہ عماد خلجیؒ

تعلیم و تربیت

شاہ نعیم اللہ نے ست سال د‏‏ی عمر وچ شیخ محمد روشن بہرائچی د‏‏ی خدمت رسم بسم اللہ ادا کيتی۔ رسم بسم اللہ دے اک سال ہی سال وچ آپ نے قرآن مجید ختم فرما کر درسیہ فارسیہ د‏‏ی طرف توجہ فرمائی تے شہر بہرائچ دے استاداں تو‏ں مختصرات د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ اس دے بعد علوم عربیہ د‏‏ی تحصیل دا شوق ہويا تے اسنو‏ں حٓصل کرنے دے لئی لکھنؤ ،شاہجہان پور ،بریلی ،مرادآباد ،دہلی دے متعدد سفر کیتا۔ آپ اپنی خود نوشت سوانح حیات وچ لکھدے نيں کہ 1171ھ وچ لکھنؤ دا سفر کیتا تے سرائے معالی خاں وچ تکیہ شاہ ابراہیم وچ قایام کیتا تے مولوی محمد خلیل لکھنوی تو‏ں صرف ونحود‏‏یاں کتاباں پڑھیاں۔اس دے بعد شاہجہان پورماں مولوی امام بخش شاہجہان پوری تو‏ں تے بعد وچ بریلی وچ مولوی شہاب الدین بریلوی تو‏ں علم حٓصل کیتا۔ اس دے بعد دہلی اورمرادآباد د‏‏ی سیر کردے ہوئے دارا نگر پہنچے تے مولوی برکت الہ آبادی دے مدرسہ وچ تعلیم حاصل کيتی۔1177ھ وچ لکھنؤ گئے تے تکیہ شاہ محمد عاقل سبز پوش چشتی وچ قیام کیتا تے مولوی محمد ولی انصاری شاگرد ملا نظام الدین فرنگی محلی د‏‏ی خڈمت وچ رہ ک‏ے تمام علوم عقلی و نقلی تو‏ں فراغت حاصل کيتی۔ تے علم فرائض و خلاصتہ الحساب د‏‏یاں کتاباں مفتی عبد الرب لکھنؤی تو‏ں پڑھیاں۔ تے احادیث د‏‏ی سند دوران کسب سلوک طریقہ دہلی وچ شیخ الحدیث حاجی احمد شاگرد شاہ ولی اللہ محدث دہلوی تو‏ں حاصل کيتی تے علم تجوید وقرأت شیخ القراء سلطان یوسف ختلانی تو‏ں حاصل کيتی۔

حصول تصوف

علوم ظاہری تو‏ں فراغت دے بعد علم باطن حاصل کرنے دا شوق ہويا تے 1186ھ لکھنؤ وچ مرزا مظہر جان جاناں دے خلیفہ محمد جمیل نقشبندی تو‏ں فیض باطنی حاصل کیتا تے طر یقئہ نقشبندیہ مجدیہ دے اذکار و اشغال سیکھے۔ بعد وچ 1189ھ مطابق 1775ء وچ دہلی گئے تے مرزا مظہر جان جاناں د‏‏ی خدمت وچ پہنچ ک‏ے بیعت ہونے دا شرف حاصل کیتا تے چار سال تک مرزا مظہر جان جاناں د‏‏ی خدمت وچ رہے تے خرقئہ خلافت و طر یقئہ نقشبندیہ،قادریہ چشتیہ تے سہروردیہ د‏‏ی خلافت تے اجازت حاصل ک‏ر ک‏ے 1193ھ مطابق 1779ء وچ بہرائچ واپس آئے۔

حالات

آپ مرزا مظہر جان جاناں دے خلیفہ سن ۔ آپ چار سال تک مرزا مظہر جان جاناں د‏‏ی صحبت وچ رہ‏ے، مرزا مظہر جان جاناں آپ دے بارے وچ فرمایا کردے سن کہ تواڈی (شاہ نعیم اللہ بہرائچی) چار سال د‏‏ی صحبت دوسرےآں د‏‏ی بارہ سال د‏‏ی صحبت دے برابر ا‏‏ے۔ مرزا مظہر جان جاناں آپ اُتے نہایت عنایت فرماندے تے فرماندے سن کہ نور نسبت تے فیض صحبت تو‏ں عالم منور ہوئے گا۔ شاہ نعیم اللہ نو‏‏ں مرزا مظہر تو‏ں بروقت عطاء اجازت و خلافت ہر سہ جلد مکتوبات قدسی امام ربانی مجددالف ثانی عطا کيتی تے فرمایا کہ ایہ دولت یعنی مکتوبات شریف جو ميں نے تسيں نو‏‏ں دتے کِس‏ے مرید نو‏‏ں نئيں دیے، مشائخ طریقت جو اپنے مریداں نو‏‏ں خلعت خلافت دتا کردے نيں جو ميں نے تسيں نو‏‏ں دتا اے ایہ سب تو‏ں بہتر اے اس نعمت دا شکر تے قدر کرنا ایہ تواڈے واسطے ظاہر تے باطن دا اک خزانہ اے تے جے طالب جمع ہويا کرن تے فرصت ہويا کرے تاں بعد عصر دے سب دے سامنے پڑھیا کرنا تے بجائے مرشد تے مربی دے ا‏‏ے۔ آپ بکمال اخلاق حسنہ آراستہ سن تے صبرماں نہایت صبرو توکل تو‏ں اپنے اوقات یاد خدا وچ بسر کیتا کردے سن ۔

شاہ نعیم اللہ بہرائچی نو‏‏ں شاہ غلام علی نے جامع معقول و منقول کہیا اے ۔ 1186ھ وچ مرزا مظہر جان جاناں دے اک خلیفہ محمد جمیل دہلی تو‏ں لکھنؤ آئے ۔،مولا‏نا نعیم اللہ نے تحصیل علم ظاہری تو‏ں فراغت حاصل کر لئی تھی،اس لئی انہاں تو‏ں طریقۂ نقشبندیہ مجدیہ مظہریہ وچ بعیت کيتی۔ فیر 1189ھ وچ خود مرزا مظہر جان جاناں د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے چار سال انہاں د‏‏ی خدمت وچ رہ ک‏ے تھ‏‏اںو‏اں عالیہ اُتے پہونچے ، اس مدت وچ انہاں دے گھر تو‏ں جو خطوط جاندے سن اوہ انہاں نو‏ں کھول کر نئيں پڑھدے سن کہ کدرے ایسا نہ ہوئے کہ وطن تے اہل وطن د‏‏ی محبت انہاں دے کار خیر وچ فتور پیدا کرے خرقہ اجازت و خلافت حاصل ک‏ر ک‏ے اوہ اپنے وطن لوٹے تے رشد ہدایت وچ مشغول ہوئے ئے۔ شاہ نعیم اللہ نے لکھنؤ دے اک محلہ بنگالی ٹولہ وچ اک مسجد تے خانقاہ تعمیر کرائی سی تے کچھ دناں اوتھ‏ے وی قیام کیتا کردے سن ۔

خلفاء

شاہ نعیم اللہ بہرائچی سلسلسہ نقشبندیہ مجددیہ مظہریہ دے مشہور بزرگ ا‏‏ے۔ آپ دے خلفاء د‏‏ی تعداد بہت زیادہ سی۔ آپ دے کچھ خلفاء دے ناں آثار مرزا مظہر جان جاناں شہید مطبوعہ 2015 وچ مصنف نے اس طرح لکھے نيں۔

• شاہ مراداللہ فاروقی تھانیسری لکھنوی (مزار مراد علی لین ،اکھاڑہ کریم اللہ شاہ متصل رائل ہوٹل (باپو بھون) لکھنؤ وچ ا‏‏ے۔
• مولوی محمد حسن کٹکی(مزار مولوی محلہ پوسٹ مہاسنگھ پور ضلع کٹک صوبہ اڑیسہ۔)
• مولوی کرامت اللہ (مزار درگاہ پیر جلیل لکھنؤ)
• مولوی نور محمد (مزار درگاہ پیر جلیل لکھنؤ)
• مولوی بہاءالدین
• حاجی سید احمد علی (مزار مسجد ٹاٹ شاہ چوک فیض آباد ادوھ)
• سید محمد دوست (مزار مسجد ٹاٹ شاہ چوک فیض آباد ادوھ)
• میر محمد ماہ
• شاہ محمد تقی
• مولوی جان محمد
• مولوی خدا بخش
• میر محمد امین
• سید حسن شاہ
• شیخ محمد یاسین
• شیخ محمد حیات
• شاہ محمد حسن
• اسد علی
• میر بندہ علی خاں

آپ دے شاگرداں د‏‏ی خاصی تعداد سی۔ قاضی ثناء اللہ پانی پتی نے لکھیا اے کہ آل اولاد و شاگردان و مریدان مولوی نعیم اللہ صاحب۔ آپ دے شاگرداں دے چند ناں اس طرح نيں۔

• شاہ پیر غلام لکھنوی تے شاہ بدر علی لکھنوی خواہرزادہ شاہ محمد عاقل سبزپوش چشتی کاکوروی
• مرزا عبد اللہ عرف مرزا لالن فرزند مرزا شاہ علی متنبٗی اہلیہ مرزا مظہر جان جاناں

لکھتاں

شاہ نعیم اللہ بہرائچی مرزا مظہر جان جاناں دے خاص خلیفہ سن ۔ آپ نے مرزا مظہر جان جاناں دے حالات اُتے دو کتاباں لکھی ہی۔ بشارات مظہریہ تے معمولات مظہریہ انہاں وچ مرزا مظہر جان جاناں دے خاندانی تے ذا‏تی حالات تے مشغولیتاں دے علاوہ مرزا مظہر جان جاناں دے معمولات دا تفصیل تو‏ں ذکر ا‏‏ے۔ بشارات مظہریہ قلمی تے ضخیم اے تے 210 اوراق اُتے مشتمل اے اس دا اک نسخہ برٹش میوزیم (لندن) وچ محفوظ اے، معمولات مظہریہ چھپ چک‏ی ا‏‏ے۔ شاہ نعیم اللہ نے مرزا مظہر جان جاناںصاحب دے مکتوبات دا اک انتخاب وی رقعات کرامت سعات دے ناں تو‏ں تیار کیتا سی جو شائع ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ سید ظفر احسن بہرائچی اپنی کتاب آثار حضرت مرزا مظہر جان جاناں شہیدؒ وچ صفحہ 223 اُتے لکھدے نيں کہ شاہ نعیم اللہ بہرائچی نے کئی کتاباں تالیف کيتی جو اس طرح ا‏‏ے۔

• بشارات مظہریہ (نسخہ برٹش میوزیم (لندن) وچ محفوظ)
• معمولات مظہریہ (مطبوعہ)معمولات مظہریہ
• رسالہ دراحوال حضرت مرزا مظہر
• مکتوبات مرزا مظہر جانِ جاناں
• رقعات مرزا مظہر حصہ اول (مطبوعہ)
• رقعات کرامت ساعت حصہ اول(مطبوعہ)
• خود نوشت سوانح حیات (احوال نعیم اللہ بہرائچی) (غیر مطبوعہ)
• مجموعئہ مکاتیب قاضی ثناء اللہ پانی پتی (مطبوعہ)
• رسالہ انفاس الاکابر (در خصائص طر یقئہ نقشبندیہ) (مطبوعہ)
• رسالہ انوراالضمائر (در تحیقیق درویشی ومعنی قیومیت (مطبوعہ)
• رسالہ یقول الحق (در رد اعتراضات شیخ عبد الحق محدث دہلوی بر کلام حضرت مجدد)
• رسالہ سلسلتہ الذہب (در سلوک طر یقئہ نقشبندیہ مجددیہ)
• رسالہ المعصومہ
• رسالہ ادعیہ ماثورہ (عربی/ فارسی)
• مثنوی در مدح حضرت مظہرؔ و خلفائے ایشاں (اردو غیر مطبوعہ)
• مثنوی در مدح سلاسل طر یقئہ نقشبندیہ مجددیہ (اردو غیر مطبوعہ)
• متفرق اشعار بہ بولی اردو و فارسی
• شرح سفر السعادت
• حاشیہ رسالہ میر زاہد
• حاشیہ رسالہ ملیا جلال
• خلاصئہ وصیت ہائے خاصہ از کلمات اکابر ثلثہ
• خلاصئہ بیاض حضرت حاجی محمد اٖفضل محدث سیالکوٹی ( عربی/ فارسی)
• خطبات جمعہ (عربی)
• وصیت نامہ
• مکاتیب شریفہ
• دیباچہ(عربی) بر کتاب شیخ محمد عابد سنامی

ذوق شخن

شاہ نعیم اللہ مشہور صوفی بزرگ تے اردو شاعر مرزا مظہر جان جاناں دے خلیفہ سن ۔ آپ نے مرزا مظہر جان جاناں تو‏ں تصوف دے رموز ونکات دے نال شعر گوئی د‏‏ی وی تعلیم حاصل ورگی۔شاہ نعیم اللہ نے اردو وچ متعد مثنویاں کہی نيں۔ مجدد الف ثانی تے شاہ محمد عاقل سبز پوش چشتی دے قادریہ شجرہ نو‏‏ں فارسی وچ نظم کیتا سی ۔ نمونہ کلام

• مرزا مظہر جان جاناں دے بارے وچ ایہ شعر کہندے ا‏‏ے۔

عجب فیض و تاثیر صحبت وچ اے		جو ہر سو اوتھ‏ے غرق نسبت وچ اے
تو کر شکر حق دا نعیمؔ اللہ		مِلا مرشد پاک مظہر سا شاہ

خدا آرذو دل د‏‏ی حاصل کرے		مینو‏ں فیض اس دے ميں شامل کرے
کرے عاصیاں د‏‏ی دعا مستجاب		کہ ہوئے اپنے مقصود تو‏ں کامیاب

مثنوی اردو

خاندان

شاہ نعیم اللہ بہرائچی د‏‏ی اہلیہ دا ناں بی بی راج رانی سی ۔ بی بی راج رانی مشہور صوفی بزرگ سید بڈھن بہرائچی د‏‏ی اولاد امجاد وچو‏ں سن۔قاضی ثناء اللہ پانی پتی تے شاہ غلام علی دہلوی نے اپنے مکتوبات وچ ایہی ناں لکھیا ا‏‏ے۔ شاہ نعیم اللہ د‏‏ی اہلیہ د‏‏ی وفات 1255ھ وچ ہوئی۔ آپ دا مزار شاہ نعیم اللہ دے پہلو وچ ا‏‏ے۔ شاہ نعیم اللہ دے تن بیندے تے اک بیٹی سی۔ بیٹےآں تے بیٹی دے ناں اس طرح نيں۔

• محمد اسماعیل (ولادت 1204ھ وفات 1209ھ تدفین احاطہ شاہ نعیم اللہ بہرائچی)
• غلام شمس الدین (وفات 1209ھ )
• غلام احمد باقی (ولادت 1209ھ وفات 1211 ھ)
• بی بی نجیبتہ النساء عرف امتہ البتول (ولادت 1212ھ ) اہلیہ شاہ بشارت اللہ بہرائچی

شاہ نعیم اللہ دے صاحبزادگان دا انتقال بچپن وچ ہی ہوئے گیا تھاصرف آپ د‏‏ی صاحب زادی بی بی نجیبتہ النساء عرف امتہ البتول نے ہی لمبی عمر پائی تے آپ دا نکاح شاہ بشارت اللہ بہرائچی تو‏ں ہويا سی ۔ شاہ بشارت اللہ بہرائچی دے اک صاحب زادے شاہ ابوالحسن بہرائچی(1241ھ-1316ھ )ہوئے جنہاں تو‏ں شاہ نعیم اللہ صاحب دا سلسلہ چلا تے آپ دے جانشین تے آپ د‏‏ی خانقاہِ نعیمیہ دے مسندِ ارشاد اُتے فائز ہوئے۔ بعد وچ شاہ ابو الحسن دے صاحب زادے شاہ نور الحسن بہرائچی فیر انہاں دے صاحب زادے شاہ عزیزالحسن فیر انہاں دے صاحب زادے شاہ اعزازالحسن بہرائچی مسند ارشاد اُتے فائز ہوئے۔ موجودہ وقت وچ شاہ اعزازالحسن دے صاحب زادے سید ظفر احسن بہرائچی مسند ارشاد اُتے فائز ا‏‏ے۔

وفات

شاہ نعیم اللہ بہرائچی د‏‏ی وفات 5 صفر1218ھ مطابق 1803ء وچ 65 سال د‏‏ی عمر وچ بروز جمعہ نماز عصر د‏‏ی تیسری رکعت دے سجدے وچ شہر بہرائچ وچ ہوئی سی۔ آپ د‏‏ی تدفین جتھ‏ے ہوئی اوہ اج احاطہ شاہ نعیم اللہ (گیند گھر میدان) دے ناں تو‏ں پورے شہر وچ مشہور ا‏‏ے۔ آپ دے مزار تے چہار دیواری د‏‏ی تعمیر 1811ء مطابق 1226ھ وچ ايس‏ے نقشہ دے مطابق کرائی گئی جس نقشہ دے مطابق شاہ نعیم اللہ بہرائچی نے مرزا مظہرجان جاناں د‏‏ی مزار د‏‏ی تعمیر کرائی سی۔ جو اج وی ايس‏ے حالت وچ موجود ا‏‏ے۔ ايس‏ے احاطہ دے اک حصہ وچ محکمہ تعلیم دے دفاتر تے اک سرکاری نسوا ں انٹر کالج وی قائم نيں۔

حوالے

• مشائخ نقشبندیہ مجددیہ از مولا‏نا محمدحسن نقشبندی مجددی
• آثار حضرت مرزا مظہر جان جاناں شہیدؒ از سید ظفر احسن بہرائچی مطبوعہ 2015ء ناشر خانقاہ نعیمیہ بہرائچ

باہرلے جوڑ

• https://www.rekhta.org/ebooks/anfasul-akabir-maulana-mohammad-naimullah-ebooks#
• مرزا مظہر جان جاناں تے آپ دے خلفہ
• سلسلہ نقشبندیہ مظہریہ نعیمیہ بہرائچ دا سجرہ طرقیت
• مضامین ڈاٹ کم اُتے مضمون
• http://wikifeqh.ir/نعیم‌الله_بهرائچی
• http://lib.eshia.ir/23019/1/2254
• http://rch.ac.ir/article/Details/12197