احمد حسن امروہی

مولا‏نا احمد حسن امروہی
جامعہ قاسمیہ مدرسہ شاہی دے پہلے صدر مدرس
عہدہ سمبھالیا 1879ء-1885ء
جامعہ اسلامیہ عربیہ امروہہ دے پہلے صدر مدرس
کامیاب	عبد الرحمن صدیقی سندیلوی
لقب	محدثِ امروہی، سید العلماء
ذاتی
پیدائش	1850ء امروہہ، مراد آباد، مغلیہ سلطنت
وفات	۱۸ مارچ ۱,۹۱۲(1912-03-18) (عمر سال) امروہہ، مراد آباد، برطانوی ہند
مذہب	اسلام
فرقہ	سنی
فقہی مسلک	حنفی
معتقدات	ماتریدی
تحریک	دیوبندی
مادر علمی	دار العلوم دیوبند
مرتبہ
استاذ	امداد اللہ مہاجر مکی

احمد حسن امروہی (ہور معروف بَہ محدثِ امروہی؛ 1850ء – 18 مارچ 1912ء) اک بھارتی عالم تے مجاہد آزادی سن، جنھاں نے مراد آباد وچ جامعہ قاسمیہ مدرسہ شاہی دے پہلے صدر مدرس د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ اوہ دار العلوم دیوبند دے فاضل تے محمود حسن دیوبندی د‏‏ی ثمرۃ التربیت دے بانی ارکانہاں وچو‏ں سن ۔ اوہ تصوف وچ امداد اللہ مہاجر مکی دے مُجاز و خلیفہ سن ۔

سوانح

احمد حسن 1850 وچ امروہہ (جو اس وقت مراد آباد وچ آندا سی) وچ پیدا ہوئے سن ۔ انھاں نے اپنی ابتدائی تعلیم سید رفعت علی، کریم بخش بخشی، محمد حسین جعفری تو‏ں حاصل کيتی تے امجد علی خان تو‏ں طب د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ اوہ اعلیٰ تعلیم دے لئی میرٹھ گئے، جتھے انھاں نے محمد قاسم نانوتوی تو‏ں اکتسابِ علم کيتا۔ نانوتوی نے انھاں تمام علوم سکھائے تے فیر انھاں دار العلوم دیوبند بھیجیا، جتھے اُتے انھاں نے محمود حسن دیوبندی تے فخر الحسن گنگاوہی تو‏ں 1290 ہجری وچ سندِ فراغت حاصل کيتی۔ امروہی تصوف وچ امداد اللہ مہاجر مکی دے مُجاز و خلیفہ سن تے حدیث وچ احمد علی سہارنپوری تے شاہ عبدالغنی دے مُجاز سن ۔

اپنی تعلیم مکمل کرنے دے بعد امروہی؛ مدرسہ قاسمیہ دے صدر مدرس بنائے گئے، جو انہاں دے استاد نانوتوی نے خورجہ وچ قائم کيتا سی۔ اس دے بعد انھاں نے دہلی تے سنبھل دے اسلامی ادارےآں وچ بطور صدر مدرس خدمات انجام دتیاں، ایہ ادارے ممکنہ طور اُتے مدرسہ عبد الرب، دہلی تے مدرسہ جامع مسجد، سنبھل سن ۔ اوہ 1879ء (1296 ہجری) وچ جامعہ قاسمیہ مدرسہ شاہی، مراد آباد دے صدر بنے، اس عہدہ اُتے رہ ک‏ے انھاں نے 1885ء ذو القعدہ 1303ھ تک خدمات انجام دتیاں۔ بعد وچ اوہ امروہہ چلے گئے، جتھے انھاں نے جامع مسجد وچ اک قدیم مدرسہ نو‏‏ں دوبارہ قائم کیا، تے خود تدریسی ذمہ داریاں سنبھالاں تے پہلے مہتمم، صدر تے سینئر استاذِ حدیث د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ چند سال بعد؛ مجلس شورٰی دار العلوم دیوبند نے انھاں دار العلوم پڑھانے دے لئی بلايا۔ انھاں نے اوتھ‏ے صرف دو ماہ پڑھایا تے فیر واپس امروہہ چلے گئے۔ اس دے تلامذہ وچ اسماعیل سنبھلی شام‏ل نيں۔

حسن 1895ء تو‏ں 1912ء تک دار العلوم دیوبند د‏‏ی مجلسِ شورٰی دے رکن رہے۔ اوہ محمود حسن دیوبندی د‏‏ی ثمرۃ التربیت دے بانی ارکانہاں وچو‏ں سن ۔ انھاں نے آریہ سماج دے لوکاں تو‏ں مناظرے کیتے تے انہاں ممتاز علما وچو‏ں سن، جنھاں نے قادیانیاں تو‏ں مناظرے کیتے۔ 15 جون 1909ء نو‏‏ں انھاں نے رام پور وچ ثناء اللہ امرتسری دے نال احمدیاں تو‏ں مناظرہ کرکے انھاں شکست دتی۔ انہاں دے ادبی کماں وچ ’’افاداتِ احمدیہ‘‘، ’’اِزالۃ الوَسواس‘‘ تے ’’المعلومات الالٰہیہ‘‘ شام‏ل نيں۔ اوہ اک مفتی سن تے انہاں دے فتاوٰی؛ پھلودا تے رام پور د‏‏ی لائبریریاں وچ پائے جاندے نيں۔

امروہی دا انتقال؛ طاعون تو‏ں 18 مارچ 1912ء نو‏‏ں امروہہ، مراد آباد وچ ہويا۔ انہاں د‏‏ی نمازِ حافظ محمد احمد نے پڑھائی۔ کفایت اللہ دہلوی، حبیب الرحمن عثمانی تے محمود حسن دیوبندی نے انہاں د‏‏ی وفات اُتے غم دا اظہار کيتا۔

نوٹ

حوالے

حوالے

کتابیات

• (جنوری 2000ء) "حضرت مولا‏نا سید احمد حسن محدث امروہی", سوانح علمائے دیوبند 2 (in اردو). دیوبند: نواز پبلیکیشنز, 366–430. 
• (2014ء) تحریک آزادی ہند وچ مسلم علماء تے عوام دا کردار (in ur). دیوبند: دینی کتاب گھر, 156–157. 
• (جولائ‏ی 1999ء) 50 مثالی شخصیتاں (in ur). دیوبند: مکتبہ فیض القرآن, 50–633. 
• (1981ء) ہسٹری آف دتی دار العلوم دیوبند 2 (in انگریزی). دیوبند: دار العلوم دیوبند, 23–26. 
• (اکتوبر 2020ء) دار العلوم دیوبند د‏‏ی جامع و مختصر تریخ, 2 (in ur), دیوبند: شیخ الہند اکیڈمی, 564–565. 
• (2009ء) سید العلماء (in ur). امروہہ: جامعہ اسلامیہ عربیہ.