سرن

یورپین آرگنائزیشن فور نیوکلیئر ریسرچ Organisation européenne pour la recherche nucléaire
فائل:CERN official logo.jpg
رکن ملکاں
تشکیل	۲۹ ستمبر ۱۹۵۴ (۱۹۵۴-۰۹-29)
صدر دفتر	Meyrin، کینٹن جنیوا، سویٹزرلینڈ
رکنیت	21 ملکاں آسٹریا بیلجیم بلغاریہ چیک جمہوریہ ڈنمارک فن لینڈ فرانس جرمنی یونان ہنگری اسرائیل اٹلی نیدرلینڈز ناروے پولینڈ پرتگال سلوواکیہ سپین سویڈن سویٹزرلینڈ برطانیہ معاون ارکان: پاکستان ترکی
سرکاری زبانیں	انگریزی تے فرانسیسی
صدر کونسل	Sijbrand de Jong
Director General	Fabiola Gianotti
ویب سائٹ	home.cern

یورپی ادارہ برائے جوہری تحقیق (انگریزی: یورپین آرگنائزیشن فور نیوکلیئر ریسرچ، فرانسیسی: Organisation européenne pour la recherche nucléaire) جس دا مخفف سرن اے تے اسی ناں تو‏ں مشہور اے، یورپ دا اک تحقیقی ادارہ اے جس نے 1954ء تو‏ں جنیوا وچ ذرا‏‏تی فزکس د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تجربہ گاہ قائم کيتی۔ ایہ تجربہ گاہ جنیوا دے شمال مغربی مضافاتی علاقے وچ فرانس سوئس سرحد اُتے قائم ا‏‏ے۔(46°14′3″N 6°3′19″E) اس وقت اس دے 21 رکن ملکاں نيں۔ اسرائیل پہلا (تے ہن تک دا واحد) غیر یورپی ملک اے، جسنو‏ں مکمل رکنیت دتی گئی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ پاکستان تے ترکی معاون رکن نيں۔

عام طور اُتے سرن د‏‏ی اصطلاح اس تجربہ گاہ دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاندی اے جس وچ 2013ء تک 608 یونیورسٹیاں و تحقیقی ادارےآں دا، 2،513 افراد اُتے مشتمل عملہ، 12,313 معاونین عملہ، شاگرد، مہمان سائنسدان تے انجینئرز شریک ہو چکے سن ۔

تعارف

"سرن تریخ دا سب تو‏ں وڈا انسانی معجزہ اے ‘ آپ جے انسانی کوششاں د‏‏ی معراج دیکھنا چاہندے نيں تاں آپ زندگی وچ اک بار سرن ضرور جائیں‘ آپ حیران رہ جاواں گے لیکن سرن اے کیا؟ سانو‏ں ایہ جاننے تو‏ں پہلے کائنات دے چند وڈے حقائق جاننا ہون گے۔

ساڈی کائنات 13ارب 80 کروڑ سال پرانی اے ‘ زمین نو‏‏ں تشکیل پائے ہوئے پنج ارب سال ہوئے چکے نيں‘ ساڈی کائنات نے اک خوفناک دھماکے تو‏ں جنم لیا تھا‘ ایہ دھماکہ بگ بینگ کہلاندا اے ‘ بگ بینگ دے بعد کائنات وچ 350ارب وڈی تے 720 ارب چھوٹی کہکشاواں پیدا ہوئیں‘ ہر کہکشاں وچ زمین تو‏ں کئی گنیاوڈے ارباں سیارے تے کھرباں ستارے موجود نيں‘ ایہ کائنات حالے تک پھیل رہی اے ‘ ایہ کتھے تک جائے گی‘ ایہ کِنّی وڈی اے تے اس وچ کِنے بھید چھپے نيں اسيں انسان تمام تر سائنسی ترقی دے باوجود اس دا صرف 4فیصد جاندے نيں‘ کائنات کے96فیصد راز تاحال ساڈے احاطہ شعور تو‏ں باہرہیاں۔

یہ96 فیصد نامعلوم وی دو حصےآں وچ تقسیم نيں‘ 44فیصد حصہ اوہ اے جس دے بارے وچ اسيں ایہ جاندے نيں کہ اسيں اسنو‏ں نئيں جانتے‘ سائنس دان اس 44 فیصد حصے نو‏‏ں ’’ڈارک میٹر‘‘ کہندے نيں‘ ایہ ڈارک میٹر سپر انرجی اے ‘ ساڈا سورج اس انرجی دے سامنے صحرا وچ ذرے دے برابر اے ‘ سائنس دان کائنات دے باقی 52 فیصد نامعلوم دے بارے وچ کہندے نيں اسيں ایہ وی نئيں جاندے کہ اسيں اسنو‏ں نئيں جانتے‘ سانو‏ں کائنات نو‏‏ں سمجھنے دے لئی اس د‏ی بنیاد سمجھنا ہوئے گی۔

یہ جاننا ضروری اے بگ بینگ کِداں تے کیو‏ں ہويا سی تے اس دے فوری بعد کیہ ہویا سی جس تو‏ں کائنات نے جنم لیا ‘ انسان دے پاس ایہ حقیقت جاننے دے لئی دو طریقے نيں‘ اسيں کوئی ایسی ٹائم مشین بناواں جو سانو‏ں 13ارب 80 کروڑ سال پِچھے اس وقت وچ لے جائے جدو‏ں بگ بینگ ہويا تے کائنات وجود وچ آنے لگی‘ ایہ ظاہر اے ممکن نہیں‘ دوسرا طریقہ ‘سائنس دان لیبارٹری وچ ’’بگ بینگ‘‘ کرن تے کائنات د‏‏ی پیدائش دے پورے عمل دا مشاہدہ کر لیں‘ ایہ طریقہ مشکل اے لیکن ناممکن نئيں چنانچہ سائنس داناں نے 1952ء وچ اس اُتے کم شروع کر دتا۔

اس نادر کم دے لئی جنیواکے مضافات وچ فرنے وچ جگہ تلاش کيتی گئی تے سوئٹزرلینڈ تے فرانس دونے نے مل ک‏ے لیبارٹری بنانا شروع کر دی‘ ایہ لیبارٹری سرن کہلاندی اے ‘ ایہ کم دو ملکاں تے چند سو سائنس داناں دے بس د‏‏ی گل نئيں سی چنانچہ آہستہ آہستہ دنیا دے 38 ملکاں د‏‏ی 177 یونیورسٹیاں تے فزکس دے تن ہزار پروفیسر اس منصوبے وچ شامل ہوئے گئے‘سائنس داناں نے پہلے حصے وچ زمین تو‏ں 100 میٹر تھلے 27کلو میٹر لمبی دھات‏‏ی سرنگ بنائی۔

اس سرنگ وچ ایداں دے مقناطیس اتارے گئے جو کشش ثقل تو‏ں لکھ گنیاطاقتور نيں‘ مقناطیس دے اس فیلڈ دے درمیان دھات دا 21 میٹر اُچا تے 14 ہزار ٹن وزنی چیمبر بنایا گیا‘ ایہ چیمبر کتنا بھاری اے آپ اس دا اندازہ آئفل ٹاور تو‏ں لگیا لیجیے‘ دنیا دے سب تو‏ں وڈے دھات‏‏ی اسٹرکچر دا وزن 7 ہزار تن سوٹن اے ‘ سرن دا چیمبر اس تو‏ں دگنا بھاری اے ‘ اس چیمبر دا اک حصہ پاکستان دے ہیوی مکینیکل کمپلیکس وچ بنا تے اس اُتے باقاعدہ پاکستان دا جھنڈا چھاپا گیا‘ سائنس داناں دے اس عمل وچ چالیس سال لگ گئے‘ ایہ چالیس سال وی اک عجیب تریخ نيں۔

ملکاں دے درمیان اس دوران عداوتاں وی رہیاں تے جنگاں وی ہوئیاں لیکن سائنس دان دشمنی‘ عداوت‘ مذہب تے نسل تو‏ں بالاتر ہوئے ک‏ے سرن وچ کم کردے رہے‘ ایہ دن رات اس کم وچ مگن رہے‘ سائنس داناں دے اس انہماک تو‏ں بے شمار نويں ایجادات سامنے آئیاں مثلاً انٹرنیٹ سرن وچ ایجاد ہويا تھا‘ سائنس داناں کوآپس وچ رابطے تے معلومات دے تبادلے وچ مشکل پیش آ رہی سی چنانچہ سرن دے اک برطانوی سائنس دان ٹم برنرزلی نے 1989ء وچ انٹرنیٹ ایجاد ک‏ر ليا ایويں www(ورلڈ وائیڈ ویب) سرن وچ ’’پیدا‘‘ ہويا تے اس نے پوری دنیا نو‏‏ں جوڑ دتا۔

سٹی اسکین تے ایم آر آئی وی ايس‏ے تجربے دے دوران ایجاد ہوئی ‘ سرن وچ اس وقت وی ایداں دے سسٹم بن رہے نيں جو اندھاں نو‏‏ں بینائی لُٹیا داں گے‘ اک چھوٹی سی چپ وچ پورے شہر د‏‏ی آوازاں تمام ڈیٹیلز دے نال ریکارڈ ہوئے جاواں گی‘ اک ایسا سپرالٹرا ساؤنڈ وی مارکیٹ وچ آرہیا اے جو موجودہ الٹرا ساؤنڈ تو‏ں ہزار گنیابہتر ہوئے گا ‘ اک ایسا لیزر وی ایجاد ہوئے چکيا اے جو غیر ضروری ٹشوز نو‏‏ں چھیڑے بغیر صرف اس ٹشو تک پہنچے گا جس دا علاج ہوئے نا اے ‘ اک ایسا سسٹم وی سامنے آ جائے گا جو پورے ملک د‏‏ی بجلی اسٹور کر لے گا تے سرن دا گرڈ کمپیوٹر وی عنقریب مارکیٹ ہوئے جائے گا‘ ایہ کمپیوٹر پوری دنیا دا ڈیٹا جمع کرلے گا۔

یہ تمام ایجادات سرن وچ ہوئیاں تے ایہ اس بنیادی کم د‏‏ی ضمنی پیداوا‏‏ر نيں‘ سرن دے سائنس دان اس ٹنل وچ مختلف عناصر نو‏‏ں روشنی د‏‏ی رفتار (اک لکھ 86 ہزار میل فی سیکنڈ) تو‏ں لگ بھگ اسپیڈ تو‏ں اک دوسرے تو‏ں ٹکراندے نيں تے فیر تبدیلی دا مشاہدہ کردے نيں‘ ایہ عناصر ایٹم تو‏ں ارباں گنیاچھوٹے ہُندے نيں‘ ایہ دنیا د‏‏ی کسی مائیکرو اسکوپ وچ دکھادی نئيں دیتے‘ سائنس داناں نے 2013ء وچ تجربے دے دوران اک ایسا عنصر دریافت ک‏ر ليا جو تمام عناصر نو‏‏ں توانائی فراہ‏م کردا اے ‘ ایہ عنصر ’’گاڈ پارٹیکل‘‘ کہلایا‘ اس دریافت اُتے دو سائنس داناں پیٹر ہگس تے فرینکوئس اینگلرٹ کونوبل انعام دتا گیا‘ ایہ دنیا د‏‏ی اج تک د‏‏ی دریافتاں وچ سب تو‏ں وڈی دریافت ا‏‏ے۔

سائنس داناں دا خیال اے مادے د‏‏ی اس دنیا دا ادھا حصہ غیر مادی اے ‘ ایہ غیر مادی دنیا ساڈی دنیا وچ توانائی دا ماخذ اے ‘ ایہ لوک اس غیر مادی دنیا نو‏‏ں ’’اینٹی میٹر‘‘ کہندے نيں‘یہ اینٹی میٹر پیدا ہُندا اے ‘کائنات نو‏‏ں توانائی دیندا اے تے سیکنڈ دے ارباں حصے وچ فنا ہوئے جاندا اے ‘ سرن دے سائنس داناں نے چند ماہ پہلے اینٹی میٹر نو‏‏ں 17 منٹ تک قابو رکھیا ‘ ایہ کسی معجزے تو‏ں کم نئيں تھا‘ ایہ لوک جے ’’اینٹی میٹر‘‘ نو‏‏ں لمبے عرصے دے لئی قابو کر لیندے نيں تاں فیر پوری دنیا د‏‏ی توانائی د‏‏ی ضرورت چند سیکنڈز وچ پوری ہوئے جائے گی‘ دنیا نو‏‏ں بجلی تے پٹرول د‏‏ی ضرورت نئيں رہے گی‘سرن اک انتہائی مشکل اورمہنگا براجیکٹ اے تے سائنس دان ایہ مشکل کم پچھلے 68سال تو‏ں ک‏ر رہ‏ے نيں۔

شمولیت تے مالی امداد

شریک ملک تے بجٹ

Member states of CERN and current enlargement agenda

  CERN full members

  Accession in progress

  Associate members and Candidate for Accession

1954ء وچ سرن دے قیام دے وقت صرف 12 ملکاں اس دے رکن سن، سرن باقاعدگی تو‏ں نويں اراکین نو‏‏ں قبول کردا رہیا ا‏‏ے۔ تمام نويں اراکین اپنے الحاق دے بعد مسلسل تنظیم وچ رہے نيں، سوائے ہسپانیہ (سپین) تے یوگوسلاویہ دے۔ ہسپانیا پہلی بار 1961ء وچ شامل ہويا، تے 1969ء وچ نکل گیا، 1983ء وچ دوبارہ شمولیت اختیار کيتی۔ یوگوسلاویہ 12 بانی اراکین وچو‏ں سی لیکن 1961ء وچ نکل گیا۔اسرائیل 6 جنوری 2014ء تو‏ں مکمل رکن ا‏‏ے۔ پہلا (تے ہن تک دا واحد) غیر یورپی ملک۔

رکن ملک	حیثیت از	شراکت (ملین سی ایچ ایف از 2014)	شراکت (کل حصہ دے لئی 2014)	Contribution per capita (CHF/person for 2014)
بانی ارکان
بیلجیم	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7001305000000000000۳۰.۵	7000250000000000000۲.۵%	7000270000000000000۲.۷
ڈنمارک	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7001193000000000000۱۹.۳	7000160000000000000۱.۶%	7000340000000000000۳.۴
فرانس	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7002169200000000000۱۶۹.۲	7001140000000000000۱۴.۰%	7000260000000000000۲.۶
جرمنی	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7002222900000000000۲۲۲.۹	7001185000000000000۱۸.۵%	7000280000000099999۲.۸
یونان	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7001180000000000000۱۸.۰	7000150000000000000۱.۵%	7000160000000000000۱.۶
اٹلی	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7002126200000000000۱۲۶.۲	7001105000000000000۱۰.۵%	7000210000000000000۲.۱
نیدرلینڈز	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7001506000000000000۵۰.۶	7000420000000000000۴.۲%	7000300000000000000۳.۰
ناروے	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7001280000000000000۲۸.۰	7000230000000099999۲.۳%	7000540000000000000۵.۴
سویڈن	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7001287000000000000۲۸.۷	7000240000000000000۲.۴%	7000300000000000000۳.۰
سوئٹزرلینڈ	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7001400000000000000۴۰.۰	7000330000000000000۳.۳%	7000490000000000000۴.۹
برطانیہ	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	7002152600000000000۱۵۲.۶	7001127000000000000۱۲.۷%	7000240000000000000۲.۴
سانچہ:YUG	000000001954-09-29-000029 ستمبر 1954	5000000000000000000۰	5000000000000000000۰%	5000000000000000000۰
منظور اراکین
آسٹریا	000000001959-06-01-00001 جون 1959	7001244000000000000۲۴.۴	7000200000000000000۲.۰%	7000290000000000000۲.۹
سپین	000000001983-01-01-00001 جنوری 1983	7001911000000000000۹۱.۱	7000760000000000000۷.۶%	7000200000000000000۲.۰
پرتگال	000000001986-01-01-00001 جنوری 1986	7001132000000000000۱۳.۲	7000110000000000000۱.۱%	7000130000000000000۱.۳
فن لینڈ	000000001991-01-01-00001 جنوری 1991	7001153000000000000۱۵.۳	7000130000000000000۱.۳%	7000280000000099999۲.۸
پولینڈ		7001293000000000000۲۹.۳	7000240000000000000۲.۴%	6999800000000000000۰.۸
ہنگری		7000710000000000000۷.۱	6999600000000000000۰.۶%	6999700000000000000۰.۷
چیک لوکراج		7001113000000000000۱۱.۳	6999900000000000000۰.۹%	7000110000000000000۱.۱
سلوواکیہ		7000550000000000000۵.۵	6999500000000000000۰.۵%	7000100000000000000۱.۰
سانچہ:BGR		7000310000000000000۳.۱	6999300000000000000۰.۳%	6999400000000000000۰.۴
اسرائیل	000000002014-01-06-00006 جنوری 2014	7001221000000000000۲۲.۱	7000180000000000000۱.۸%	7000270000000000000۲.۷
رکنیت دے لئی پہلے مرحلے وچ ایسوسی ایٹ اراکین
سربیا	000000002012-03-15-000015 مارچ 2012	7000100000000000000۱.۰	6999100000000000000۰.۱%	6999100000000000000۰.۱
ایسوسی ایٹ ارکان
ترکی	000000002015-05-06-00006 مئی 2015		%
پاکستان	31 جولائ‏ی 2015		%
شمولیت دے لئی امیدوار
رومانیہ	000000002010-02-11-000011 فروری 2010	7000790000000000000۷.۹	6999700000000000000۰.۷%	6999400000000000000۰.۴
اراکین د‏‏ی تعداد، امیدوار تے ایسوسی ایٹ		7003111730000000000۱,۱۱۷.۳	7001928000000000000۹۲.۸%

سرن د‏‏ی رکنیت دا تاریخی نقشہ

1954 (12 اراکان): سرن دا قیام (1954–1990) 1959 (13 اراکین): آسٹریا دی شرکت (1954–1990) 1961 (13 اراکین): ہسپانیا تے یوگوسلاویا نکل گیا (1954–1990) 1969 (12 اراکین): ہسپانیا نکل گیا (1954–1990) 1983 (13 اراکین): ہسپانیا نے دربارہ شمولیت اختیار کيتی (1954–1990) 1985 (14 اراکین): پرتگال د‏‏ی شرکت (1954–1990) 1991 (16 اراکین): پولینڈ تے فن لینڈ تے جرمنی has been reunified (post 1993) 1992 (17 اراکین): ہنگری د‏‏ی شرکت (post 1993) 1993 (19 اراکین): جمہوریہ چیک تے سلوواکیہ ميں شامل (post 1993 borders) 1999 (20 اراکین): بلغاریا د‏‏ی شرکت (post 1993 ) Animated map showing changes in CERN membership from 1954 until 1999 (borders are as at dates of change)

توسیع

ایسوسی ایٹ ارکان، امیدوار:

ترکی نے 12 مئی 2014ء نو‏‏ں ایسوسی ایٹ رکنیت دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔

پاکستان نے 19 دسمبر 2014ء نو‏‏ں ایسوسی ایٹ رکنیت دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔

بین الاقوامی تعلقات

  CERN member states: 21 c.

  Accession in progress: 2 c.

  Associate members and Candidates: 4 c.

  Observers: 4 c. + EU + UNESCO + JINR

  Cooperation agreement: 35 c. + Slovenia, Cyprus, Turkey

  Scientific contacts: 19 c.

چار ملکاں مبصر د‏‏ی حیثیت رکھدے نيں:

• روس – 1993 سے
• جاپان – 1995 سے
• امریکہ – 1997 سے
• بھارت – 2002 سے

اس دے علاوہ مندرجہ ذیل مبصرین بین الاقوامی تنظیماں نيں:

سانچہ:Country data UNESCO – از 1954ء سے

یورپی کمیشن – از 1985ء توں

جنر - از 2014ء توں

غیر رکن ملک (with dates of Co-operation Agreements) currently involved in CERN programmes are:

• سانچہ:Country data الجیریا
• ارجنٹائن – 11 مارچ 1992
• آرمینیا – 25 مارچ 1994
• آسٹریلیا – 1 نومبر 1991
• آذربائیجان – 3 دسمبر 1997
• بیلاروس – 28 جون 1994
• بولیویا
• برازیل – 19 فروری 1990 تے اکتوبر 2006
• کینیڈا – 11 اکتوبر 1996
• چلی – 10 اکتوبر 1991
• چین – 12 جولائ‏ی 1991, 14 اگست 1997 تے 17 فروری 2004
• کولمبیا – 15 مئی 1993
• کروشیا – 18 جولائ‏ی 1991
• قبرص – 14 فروری 2006
• ایکواڈور
• مصر – 16 جنوری 2006
• سانچہ:Country data ایسٹونیا – 23 اپریل 1996
• جارجیا – 11 اکتوبر 1996
• آئس لینڈ – 11 ستمبر 1996
• ایران – 5 جولائ‏ی 2001
• اردن - 12 جون 2003. MoU with Jordan and SESAME، in preparation of a cooperation agreement signed in 2004.
• لتھوانیا – 9 نومبر 2004
• مقدونیہ – 27 اپریل 2009
• مالٹا – 10 جنوری 2008
• میکسیکو – 20 فروری 1998
• مونٹینیگرو – 12 اکتوبر 1990
• مراکش – 14 اپریل 1997
• نیوزی لینڈ – 4 دسمبر 2003
• پیرو – 23 فروری 1993
• سعودی عرب – 21 جنوری 2006
• سلووینیا – 7 جنوری 1991
• جنوبی افریقہ – 4 جولائ‏ی 1992
• جنوبی کوریا – 25 اکتوبر 2006.
• یوکرین – 2 اپریل 1993
• متحدہ عرب امارات – 18 جنوری 2006
• ویتنام

سرن نے مندرجہ ذیل ملکاں دے نال سائنسی رابطے قائم کیتے نيں:

• کیوبا
• گھانا
• آئرلینڈ
• Latvia
• لبنان
• مڈغاسکر
• ملیشیا
• موزمبیق
• فلسطین
• فلپائن
• قطر
• روانڈا
• سنگاپور
• سری لنکا
• تائیوان
• تھائی لینڈ
• تونس
• ازبکستان
• وینزویلا

حوالے