سید محمد عابد دیوبندی
سید محمد عابد دیوبندی | |
---|---|
جم | سنہ 1834 |
وفات | سنہ 1912 (77–78 سال) |
شہریت | مغلیا سلطنت (۱۸۳۴–۱۸۵۷) |
مناصب | |
مہتممین دار العلوم دیوبند کی فہرست | |
دفتر وچ ۱۸۶۶ – ۱۸۶۷ |
|
مہتممین دار العلوم دیوبند کی فہرست | |
دفتر وچ ۱۸۶۹ – ۱۸۷۱ |
|
مہتممین دار العلوم دیوبند کی فہرست | |
دفتر وچ ۱۸۹۰ – ۱۸۹۲ |
|
ترمیم |
مضامین بسلسلہ |
دیوبندی مکتب فکر |
---|
دار العلوم دیوبند دی مرکزی عمارت، دار الحدیث |
کلیدی شخصیتاں |
اہم مدارس تے مساجد |
تنظیماں تے تحریکاں |
دار العلوم دیوبند دے بانیاں وچوں سن، دار العلوم دیوبند دا منصب اہتمام اولاً آپ ہی دے سپرد ہويا سی۔
قرآن شریف تے فارسی پڑھ کر علوم دینیہ دی تعلیم لے کیتے دہلی گئے، ايسے زمانہ تعلیم وچ تصوف دا ایسا شوق ہويا کہ علوم دی تکمیل نہ ہوسکی، کئی بزرگاں توں بیعت و خلافت حاصل کيتی، آپ نے سلسلہ قادریہ وچ وی بیعت حاصل کيتی، میاں جی کریم بخش رام پوری تے امداد اللہ مہاجر مکی توں وی بیعت حاصل کيتی سی۔
آپ دا 60 برس تک چھتہ والی مسجد وچ قیام رہیا، اس دوران مشہور ایہ اے کہ آپ دی تکبیر اولیٰ فوت نئيں ہوئی، تہجد دی نماز دی اِنّی پابندی سی کہ سٹھ سال تک آپ دی تکبیر اولیٰ فوت نہ ہوئی۔ صاحب کشف و کرامت والے سن، وقت دی پابندی دا بہت لحاظ سی تے اتباع سنت دا بہت اہتمام سی۔ انہاں دا مشہور معقولہ اے کہ:
” | بے عمل درویش ایسا اے جداں سپاہی بے ہتھیار | “ |
اک دفعہ معلوم ہويا کہ حاجی محمد انور دیوبندی نے نفس کشی دے طور اُتے کھانا پینا بالکل ترک کر دتا اے، آپ نے تاکیداً انہاں نوں لکھیا کہ ایہ امر خلاف سنت اے بطریق کھانا پینا ضرور اے خواہ تھوڑا ہی کیوں نہ اے۔
ولادت تے حیات
[سودھو]حاجی سید محمد عابد نوں لوک حاجی سید عابد حسین دے ناں توں وی جاندے سن ۔ آپ دی پیدائش دیوبند دے اک سادات گھرانے وچ 1834ء (1250ھ) وچ ہوئی۔ قرآن شریف دے بعد آپ نے فارسی پڑھی تے فیر علوم دینیہ دی تعلیم دے لئی دہلی چلے گئے، زمانہء تعلیم وچ تصوف دا شوق ایسا دامن گیر ہويا کہ علوم دی تکمیل نہ کرسکے، میاں جی کریم بخش رامپوریؒ تے حضرت حاجی امداداللہ مکیؒ توں شرفِ خلافت حاصل کيتا۔
حاجی محمد عابد صاحب نے دار العلوم دیوبند دے قیام دی تحریک وچ حضرت امام قاسم النانوتویؒ دی مدد کيتی۔ امام نانوتویؒ دا خواب سی کہ اک ایسا اعلیٰ درجہ دا مدرسہ قائم کيتا جائے جس وچ علوم دینیہ دی تعلیم جامع تے منظم طریقہ اُتے فراہم کيتی جائے۔ گرچہ حاجی سید محمد عابدؒ شروع وچ اس تحریک دی حمایت وچ نئيں سن، لیکن جدوں امام قاسم النانوتویؒ دا اصرار ودھیا اورعلوم دینیہ دے لئی اک وڈے مدرسے دے قیام دے تئاں انہاں دے جوش و خروش نوں دیکھیا تاں حاجی محمد عابد صاحب انہاں دی تحریک دا نال دینے دے لئی تیار ہوئے گئے تے بانیین وچ آپ دا ناں وی شامل ہوئے گیا۔
روحانیت تے دینداری حاجی محمد عابدصاحب دیوبند دے نہایت متقی، پرہیزگار تے صاحبِ اثر بزرگ سن، تعویذات تے عملیات دے فن وچ دُور دُور تک شہرت سی، چونکہ آپ وی بانیین دار العلوم دیوبند وچوں سن اس لئی دار العلوم دا سب توں پہلا نظام وی آپ دی نیک تے ماہر قیادت دی زیرِ نگرانی وجود وچ آیا۔
حاجی صاحب کاچھتہ دی مسجد(دار العلوم دی پہلی درسگاہ) وچ 60/ سال تک قیام رہیا، مشہور اے کہ تِیہہ سال تک آپ دی تکبیر اولیٰ فوت نئيں ہوئی، نمازِ تہجد دا ایسا التزام سی کہ 60/سال تک قضاء دی نوبت نئيں آئی، صاحبِ کشف و کرامت بزرگ سن، رشدوہدایت تے تذکیر و تزکیۂ قلوب دے علاوہ آپ نوں 'فن عملیات' وچ زبردست ملکہ حاصل سی، لوک دوردورسے تعویذات و عملیات دے لئی حاضر ہُندے تے دامنِ امید گوہرِ مراد توں بھرکر لوٹتے سن، مختلف کماں دی کثرت دے باوجود ضبطِ اوقات دا بے حد التزام سی تے ہر کم ٹھیک اپنے وقت اُتے انجام پاندا سی۔
تعویذات دے ضرورت مند بعض اوقات حد توں زیادہ پریشان کردے مگر اخلاق و تواضع دا ایہ عالم سی کہ کدی تُرش رو ہُندے نئيں دیکھیا گیا، اتباعِ سنت دا غائت اہتمام سی، انہاں دا مقولہ اے کہ 'بے عمل درویش ایسا اے جداں سپاہی بے ہتھیار، درویش نوں چاہیے کہ اپنے آپ نوں چُھپانے دے لئی عامل ظاہر کر دے'۔ اوہ طریقۂ چشتیہ صابریہ دے بزرگ تے زُہد و ریاضت دا مجسمہ سن ۔
اک مرتبہ آپ کومعلوم ہويا کہ مریدین وچ حاجی محمد انور دیوبندی ؒ نے نفس کُشی دے طور اُتے کھانا پینا قطعاً ترک کر دتا اے، آپ نے بتاکید انہاں نوں لکھاکہ 'یہ امر سنت دے خلاف اے، بطریقِ مسنون کھانا پینا ضرور چاہیے، خواہ تھوڑا ہی کیوں نہ ہو'۔
سوانح قاسمی وچ سوانح مخطوطہ دے حوالے توں لکھیا اے کہ 'اہلِ دیوبند نوں آپ توں کمال درجہ دی عقیدت اے، آپ دی ذات فیض آیات توں خلائق نوں بہت طرح دا نفع حاصل اے '،
'غیر مذہب والے وی آپ دے تعویذاں دے معتقد نيں، گھر بار، زمین، باغ جس قدر آپ دی ملک وچ سی سب دا سب راہِ خدا وچ دے کے محض خدا اُتے تکایہ کیہ ہويا اے '۔
اوقات ومعمولات دے ضبط و نظم دا وڈا اہتمام رکھدے سن، مولانا محمد یعقوب نانوتویؒ فرمایا کردے سن کہ "جاننے والا ہر وقت ایہ بتاسکدا اے کہ اِس وقت حاجی صاحب فلاں کم وچ مشغول ہون گے، جے کوئی جاکے دیکھے تاں اُسی کم وچ انہاں نوں مشغول پائے گا"۔
اشرف السوانح وچ حکیم الامت اشرف علی تھانویؒ دا اک ملفوظ نقل کيتا گیا اے کہ" وچ حاجی صاحب نوں بزرگ تاں سمجھدا سی مگر ایہ خیال نہ سی کہ اوہ شیخ تے مربّی وی نيں، لیکن اپنے اک باطنی اشکال دے دوران انہاں دے جوابِ شافی توں مینوں معلوم ہويا کہ اوہ کامل درجہ دے شیخ تے مُربّی سن "۔
تحریکِ دیوبند دار العلوم دیوبند دے لئی عوامی چندے دی تحریک دا آغازآپ ہی نے فرمایا سی، حاجی فضلِ حقؒ نے حضرت نانوتویؒ دی سوانح مخطوطہ وچ لکھیا اے کہ 'اک دن بوقتِ اشراق حضرت حاجی سید محمد عابد سفید رومال دی جھولی بناکراور اس وچ تن روپئے اپنے کولوں ڈال کر چھتہ دی مسجد توں تنِ تنہا مولوی مہتاب عل مرحوم دے پاس تشریف لائے، مولوی صاحب نے کمالِ کشادہ پیشانی توں چھہ روپئے عنایت کیتے تے دعا کيتی تے بارہ روئے مولوی فضل الرحمن صاحب نے تے چھہ روپئے اس مسکین (سوانح مخطوطہ دے مصنف حاجی فضل حق صاحب) نے دئے، اوتھے توں اٹھیا کر مولوی ذو الفقار علی سلمہ دے پاس آئے، مولوی صاحب ماشاء اللہ علم دوست نيں، فوراً بارہ روپئے دتے تے حسنِ اتفاق توں اس وقت سید ذو الفقار علی ثانی دیوبندی اوتھے موجود سن، انہاں دی طرف توں وی بارہ روپئے عنایت کیتے، اوتھے توں اٹھیا کر ایہ درویش بادشاہ صفت محلہ ابوالبرکات پہونچے، دوسو روپئے جمع ہوئے گئے تے شام تک تن سو روپئے، فیر تاں رفتہ رفتہ چرچا ہويا تے جو پھل پھُل اسنوں لگے اوہ ظاہر نيں، ایہ قصہ بروزجمعہ دوم ماہ ذی قعدہ 1282ھ وچ ہويا۔
انتظامِ دار العلوم دیوبند دار العلوم دی مجلسِ شوریٰ دی رکنیت دے علاوہ تن مرتبہ اہتمام آپ دے سپرد ہويا، پہلی مرتبہ یومِ تاسیس توں 1867ءمطابق 1284ھ تک، دوسری مرتبہ 1869ء مطابق 1286ھ توں 1871ء مطابق 1288 تک تے تیسری مرتبہ 1890ء مطابق 1308ھ توں 1892ء مطابق 1310ھ تک، مجموعی طور اُتے ایہ مدت دس سال ہُندی اے۔
جامع مسجد دیوبند دی تعمیر وی آپ ہی دی جدو جہد تے سعی و کوشش دا نتیجہ اے، آخر وچ کثرتِ مصروفیت دے باعث آپ اہتمام توں مستعفی ہوئے گئے سن، انہاں دے اثرووجاہت توں دار العلوم نوں کافی فائدے حاصل ہوئے تے اس دا ہر قدم ترقی دی جانت گامزن رہیا۔
وصال
[سودھو]آپ نے پنجشنبہ 27/ذی الحجہ 1331ھ مطابق 1912ء نوں 81/سال دی عمر وچ وفات پائی، "مدارالمہام بہشت براں" مادہ سنہ وفات اے۔ تذکرۃ العابدینماں آپ دے تفصیلی حالات مذکور نيں۔
حوالے
[سودھو]- ↑ Darul Uloom Deoband – INDIA
- ↑ تذکرۃ العابد ین، صفحہ 67