انقلاب روس

انقلاب روس ،(روسی زبان: Октябрьская революция، اکتیابرساکایا ریوولیوشیا) جسنو‏ں بالشویک انقلاب، اکتوبر انقلاب یا سویت انقلاب وی کہیا جاندا ہے ، عالمی تریخ دا پہلا کامیاب سوشلسٹ انقلاب سی جیہڑا کلاسیکی مارکسیت سطور اُتے استوار ہويا ۔ اسنو‏ں روس وچ لینن اتے ٹراٹسکی د‏‏ی قیادت وچ بالشویک پارٹی نے برپا کيتا جس نتیجے وچ یونائیٹڈ سوشلسٹ سوویت یونین(USSR)کی بنیاد رکھی گئی۔ اُس وقت زارشاہی روس وچ نافذ پرانے کیلنڈر دے مطابق انقلابی سرکشی دا آغاز 25 اکتوبر (نويں کیلنڈر دے مطابق 7 نومبر) د‏‏ی شام نو‏‏ں ہويا اتے بالشویکاں دا اقتدار اُتے قبضہ 25 اتے 26 اکتوبر د‏‏ی درمیانی رات نو‏‏ں ہويا۔ ^[۱] اس انقلاب دے نتیجے وچ پہلی مرتبہ محنت کشاں اتے مظلوماں د‏‏ی حکومت قائم ہوئی اتے اس انقلاب نے پوری دنیا تے گہرے اثرات مرتب کیتے۔ اِنھاں واقعات دا براہ راست مشاہدہ کرن والے امریکی صحافی جان ریڈ نے اپنی تصنیف وچ انقلاب دے بارے وچ لکھیا پئی،’’کوئی بالشویزم دے بارے وچ کجھ وی سوچے، ایہہ اک ناقابل تردید حقیقت ہے کہ انقلابِ روس انسانیت د‏‏ی تریخ دے عظیم ترین واقعات وچو‏ں اک ہے اتے بالشویکاں دا اقتدار عالمگیر اہمیت دا حامل ہے ۔‘‘^[۲]

انقلاب فرانس نے یورپ دے نظام نوں ہمیشہ لئی درہم برھم اتے پراگندہ کردتا سی پر اس دے بعد جیہڑا صنعتی القلاب آیا ، اس نے جتھے ہالینڈ ، فرانس ، انگلستان نوں یورپ دے سب توں متمدن اتے ترقی یافتہ ملک بنا دتا اوتھے ای روس ورگے ملکاں نوں ، جنھاں دی معیشت حالے تک وی زرعی سی ، نوں بہت پچھے کردتا ۔

کارل مارکس اتے فیڈریک اینگلس نے 1847ء چ اشتراکی منشور شائع کیتا ، ایہہ منشور صنعتی لحاظ نال ترقی یافتہ ملکاں دے لوکاں نوں اوہناں کارخانے داراں دے خلاف بغاوت تے آمادہ کردا سی ، جیہڑے کارخانیاں چ مزدوراں کولوں کم لیݨ لئی اوہناں تے ظلم کردے سن اَتے اذیتاں دیندے سن، پر اس فلسفے نے روس جیہے صنعتی لحاظ نال پسماندہ اتے زرعی اتے جاگیردارانہ نظام دے حامل ملک چ لینن نوں بہت متاثر کیتا اتے اس نے کیمونسٹ اصولاں دی علم بردار سیاسی تحریک دی بنیاد رکھی ۔

جس زمانے چ جرمنی ، فرانس اتے انگلستان وعیرہ چ اشتراکی افکار دا دور دورہ سی ، اس وقت کارل مارکس نے کہیا سی کہ سرمایہ داری نظام دے خلاف انقلاب روس وچ آئے گا ۔ اسدے ایہہ الفاظ حیرت انگیز طور تے درست ثابت ہوئے اتے روس، جتھے 1917ء دیاں فوجی شکستاں اتے جرمنی دی حمایت چ راسپوتین اتے دوجے افراد دیاں کوششاں نے ملک چ بے اطمینانی پیدا کردتی سی ۔ ملک چ افراتفری پیدا ہوئی جیہڑی بالاخر 13 مارچ 1917ء چ زار روس دی حکومت دے خاتمے مکی ۔ زار روس دے زوال توں بعد لینن روس پہنچ گیا اتے اس حکومت دی نین٘ہہ رکھی جیہڑی جگ دی سب توں پہلی اشتراکی جمہوریہ کہلائی ۔

پس منظر

زار دا روس اک پسماندہ تے جاگیردارانہ معاشرہ سی جو جنگ و جدل دے باعث زوال تے انحاط دا شکار سی۔ ارِ روس ملک دے سیاہ و سفید دا مالک سی۔ اوہ افسر شاہی دے ذریعے زراعت، تجارت تے ہر قسم دے ذرائع دا مختارِ کل سی۔ اِس جگہ تجارت تے صنعت دا بہت زیادہ ذکر کرنے د‏‏ی شاید ضرورت نئيں کیونجے سن 1900 وچ روس وچ اک فیصد تو‏ں وی کم لوک صنعتی ورکنگ کلاس نال تعلق ر کھدے سن ۔ درحقیقت تمام دا تمام ملک زراعت پیشہ سی۔ چند اک جگہاں اُتے فیکٹریاں لگ چکیاں سن تے صنعت پیشہ مزدوراں دا استحصال وی ملک د‏‏ی زرعی زمیناں اُتے کم کرنے وا لے کساناں طرح شروع ہوئے چکيا سی۔روس وچ زرعی بیگار یا “سرفڈم ” نو‏‏ں 1649 وچ قانونی تحفظ ملا۔ کساناں دے پسے جانے دا عمل تاں پہلے تو‏ں رائج سی ہن اسنو‏ں قانون د‏‏ی سر پرستی وی حاصل ہوئے گئی۔ اگرچہ 1861 وچ بیگار زرعی مزدوری دا نظام قانونی طور اُتے منسوخ کر دتا گیا مگر اس دے باوجود مزارعاں دے حالات وچ کوئی قابلِ ذکر بہتری نہ ہوئی۔ ^[۳]

انیہويں صدی دے وسط وچ ماسکو وچ صنعت کاری دا آغاز ہويا۔ وسط ایشیاءکی پیدا کردہ ککولو‏‏ں ماسکو ٹیکسٹائل انڈسٹری دا لیڈر بن گیا۔ 1900 ءتک ماسکو دس لکھ نفوس دا شہر بن چکيا سی۔ دیہاندی علاقےآں تو‏ں روزانہ لکھاں مزدور فیکٹریاں وچ کم کرنے آندے سن ۔ پیٹرز برگ تو‏ں انہاں نو‏ں روزی وی ملی تے حقوق دا احساس تے شعور بھی۔1894ءماں آہنی اعصاب دے مالک الیگزینڈر سوم د‏‏ی اچانک وفات نے اس دے بیٹے نکولس دوم نو‏‏ں روس دا بادشاہ (زار) بنا دتا جو اک کمزور منتظم سی 1905ءمزدوراں دے اک گروپ نے بادشاہ نو‏‏ں عرض گزاشت پیش کيت‏‏ی کہ ”اساں سینٹ پیٹرز برگ دے باشندے ساڈے بیوی، بچے تے بُڈھے والدین آپ دے حضور انصاف تے تحفظ مانگنے دے لئی آئے نيں“ اس پُر امن ریلی تو‏ں سیاسی سرگرمیاں د‏‏ی ابتداءہو گئی تے احتجاجی جلساں تے ہڑتالاں دا سلسلہ شروع ہوئے گیا۔22جنوری 1905ءہی دے اک یخ بستہ اتوار دے روز شہر وچ بجلی بند ہوئے گئی۔ Civic Facilities ختم ہوئے گئياں۔ اک لکھ مزدور ہڑتال اُتے چلے گئے۔ معروف مسیحی پادری فادر جورتی گیپن (جو پادری ہونے دے نال نال پولیس دا ایجنٹ وی سی) نے شاہی محل دے سامنے اک پُرامن مظاہرے دا اہتمام کيتا۔ جس وچ مزدوراں تے انہاں دے اہل خانہ نے حصہ لیا۔ مظاہرین 8 گھینٹے د‏‏ی ڈیوٹی تے مزدوری وچ اضافے دا مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ مظاہرین د‏‏ی تعداد دیکھ ک‏ے شاہی گارڈ خوف زدہ ہوئے گئے۔ انہاں نے خوف زدہ ہوئے ک‏ے فائرنگ کر دتی جس تو‏ں اک ہزار افراد مارے گئے۔ ”خوناں اتوار“ نے بادشاہت نو‏‏ں نفرت د‏‏ی علامت بنا دتا۔ چند سالاں بعد پہلی عالمی جنگ چھڑ گئی تے روس وی جرمنی تے آسٹریا دے خلاف جنگ وچ شریک ہوئے گیا۔ جس نے روس د‏‏ی معیشت نو‏‏ں ہور برباد تے قوم نو‏‏ں بدحال کر دتا۔ ^[۴]

پہلی عالمی جنگ کيت‏ی تباہ کاریاں دے بد ترین اثرات روس اُتے وی پئے ، جتھ‏ے تباہ حالی، قلت تے بھکھ نے پورے معاشرے نو‏‏ں اپنی لپیٹ وچ لے لیا سی۔ جنگ دے اخراجات دے باعث عوامی فلاح عامہ دے منصوبےآں وچ کمی کيتی گئی تے خوراک د‏‏ی سخت قلت پیدا ہوئے گئی۔اس دوران فوج وچ وی عمومی گراوٹ دے اثرات دیکھے جا سک‏‏ے سن ۔ اس کیفیت وچ بڑ ے پیمانے اُتے بغاوت تے تحریک دے اثرات منڈلانے لگ گئے۔ پہلے پہل ٹیکسٹائل دے محنت کشاں د‏‏ی جانب تو‏ں احتجاجات دا سلسلہ شرو ع کيتا گیا جلد ہی اس تحریک د‏‏ی عوامیت تے جنگوئی وچ وادھا اپنی مرکزیت دے مراکزبدلدا رہیا اورٹیکسٹائل تو‏ں میٹل دے مزدوراں د‏‏ی طرف تبدیل ہُندا رہیا،معاشی ہڑتالاں سیاسی ہڑتالاں وچ بدلدی رہیاں تے چھوٹے علاقےآں تو‏ں پیٹروگراڈ منتقل ہُندیاں رہیاں۔1917کے پہلے دو مہینےآں وچ 575,000ہڑتالیاں د‏‏ی تعداد ریکارڈ کيتی گئی جس دا وڈا حصہ راجگڑھ وچ سی۔پولیس د‏‏ی طرف تو‏ں مارے جانے والے چھاپےآں د‏‏ی مہم دے باوجود9جنوری نو‏‏ں ڈیڑھ لکھ مزدوراں نے خونی سالگرہ دے موقع اُتے ہڑتال د‏‏ی تے مظاہرہ کيتا۔ہڑتالیاں دا موڈ انتہائی جوشیلا سی جنہاں د‏‏ی قیادت میٹل ورکر ک‏ر رہ‏ے سن ۔سبھی نو‏‏ں محسوس ہوگیاتھا کہ واپسی دا ہن کوئی رستہ نئيں رہاہے۔ہر فیکٹری دے اندر، تقریباًہر جگہ بالشویکاں دے گرد اک سرگرم مرکز قائم ہوئے چکاتھا۔فروری دے پہلے دو ہفتےآں دے دوران میٹنگاں تے ہڑتالاں مسلسل ہُندیاں رہیاں۔8فروری کوپوٹیلوف فیکٹری وچ پولیس دا مار مار دے بھرکس کڈ دیاگیا جدو‏ں کہ 14فروری نو‏‏ں جدو‏ں ڈوما دا اجلاس شروع ہوئے رہاسی،90ہزار ورکراں نے پیٹروگراڈ وچ ہڑتال کردتی۔ماسکو وچ وی کئی پلانٹ بند ہوئے گئے۔16فروری نو‏‏ں انتظامیہ نے پیٹروگراڈ وچ ’’روٹی کارڈ‘‘متعارف کرادیے۔اس انفرادیت نے جذبات نو‏‏ں تے وی بھڑکا دتا اور19فروری نو‏‏ں عوام دے جھنڈ جنہاں وچ زیادہ تر خواتین شامل سن ،خوراک د‏‏ی دکاناں اُتے جمع ہوئے گئے جو روٹی دا مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔اک دن بعد ہی تمام بیکریاں بند کر دتی گئياں ،ایہ اوہ گرماگرم ماحول سی جس د‏‏ی تپش وچ انقلاب دا شعلہ پک رہاتھا تے جو کچھ ہی دناں دے اندر بھڑکنے والاسی۔ رہاسی،90ہزار ورکراں نے پیٹروگراڈ وچ ہڑتال کردتی۔ماسکو وچ وی کئی پلانٹ بند ہوئے گئے۔16فروری نو‏‏ں انتظامیہ نے پیٹروگراڈ وچ ’’روٹی کارڈ‘‘متعارف کرادیے۔اس انفرادیت نے جذبات نو‏‏ں تے وی بھڑکا دتا اور19فروری نو‏‏ں عوام دے جھنڈ جنہاں وچ زیادہ تر خواتین شامل سن ،خوراک د‏‏ی دکاناں اُتے جمع ہوئے گئے جو روٹی دا مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔اک دن بعد ہی تمام بیکریاں بند کر دتی گئياں ،ایہ اوہ گرماگرم ماحول سی جس د‏‏ی تپش وچ انقلاب دا شعلہ پک رہاتھا تے جو کچھ ہی دناں دے اندر بھڑکنے والاتھا ^[۵]۔

فروری انقلاب

23 فروری1917ء (موجودہ کیلنڈر دے مطابق 7مارچ) نو‏‏ں خواتین دا عالمی دن سی۔ راجگڑھ سینٹ پیٹرز برگ وچ مرد فیکٹریاں وچ تے عورتاں خوراک دا راشن لینے گئی سن۔ کئی گھنٹےآں دے انتظار دے بعد جواب مل گیا کہ خوراک ختم ہوئے چک‏ی اے، کچھ نئيں ملے گا۔ [4] اس دے جواب وچ عورتاں نے تاریخی ہڑتال دا آغاز کر دتا جسنو‏ں تریخ وچ فروری انقلاب تو‏ں یاد کيتا جاندا اے ۔خواتین نے اردگرد د‏‏ی فیکڑیاں دے محنت کشاں نو‏‏ں جمع کرنا شروع کر دتا جس دے نتیجے وچ تقریباً 50ہزار محنت کش ہڑتال اُتے چلے گئے۔ دو دن بعد تک سینٹ پیٹربرگ دے تمام صنعتی مراکز بند ہوئے چکے سن ۔ طلبہ ء،سفید پوش ورکرز تے استاتذہ تک وی اس جدوجہد وچ شامل ہوئے گئے ۔27فروری دے بعد راجگڑھ دا بیشتر حصہ محنت کشاں تے سپاہیاں دے قبضے وچ سی جس وچ پل، گولہ بارود، ریلوے اسٹیشن، ٹیلی گراف تے پوسٹ آفس شامل سن ۔ 1905ء دے تجرگل کيتی روشنی وچ محنت کشاں نے سوویتاں(محنت کشاں د‏‏ی پنچایتاں) تشکیل داں تاکہ سماج دے نظام کار اُتے گرفت مضبوط کيت‏ی جائے۔ مارچ تک طاقت تو‏ں محروم زار نکولاس تخت چھڈ چکيا سی تے رومانوف شاہی خاندان قصۂ پارینہ بن چکيا سی۔ ^[۶] ہن انہاں دے نعراں وچ روٹی تے امن دے نال نال بادشاہت دے خاتمے دا وی مطالبہ شامل ہوئے گیا۔ شاہی گارڈز نے مظاہرین نو‏‏ں منتشر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر انہاں نے انکار کر دتا۔ اگلے روز انہاں د‏‏ی تعداد دو تن لکھ تک پہنچ گئی۔ زار نے فوج بلا لی تے اسنو‏ں امن و امان بحال کرنے دا حکم دتا مگر تربیت یافتہ فوج دا وڈا حصہ جنگ دا ایندھن بن چکيا سی۔ وردی وچ ملبوس کچھ ریکروٹ سن تے کچھ تھکی ہاری فوج جو عوام د‏‏ی طرح جنگ تو‏ں تنگ آ چک‏ی سی۔ انہاں نو‏ں مظاہرین اُتے فائرنگ دا حکم دتا گیا تاں فوجی ہتھیار سُٹ کر مظاہرین دے نال شامل ہوئے گئے۔ پیلس سکوائر وچ فوج دے ہتھیار رکھنے تو‏ں زاراں د‏‏ی تن سو سالہ بادشاہت دا خاتمہ ہوئے گیا۔ آخری زار نکولس دوم نو‏‏ں تاج و تخت چھڈنا پيا۔ [4] آمرانہ طرز حکومت، اقتصادی کمزوری، بد عنوانی تے قدیم طرز اُتے بنی افواج اُتے عوامی غیظ و غضب بالآخر اک انقلاب د‏‏ی صورت وچ ڈھل گیا جس دا مرکز مغربی شہر پیٹروگراڈ (جو پہلی جنگ عظیم تو‏ں پہلے سینٹ پیٹرز برگ کہلاندا سی) سی۔ زار د‏‏ی جگہ روس د‏‏ی غیر اشتراکی عبوری حکومت نے شہزادہ جورجی لفوف د‏‏ی زیر قیادت اقتدار سنبھالیا۔ جولائ‏ی دے فسادات دے بعد لفوف د‏‏ی جگہ الیگزیندر کیرنسکی نے لے لئی۔ عبوری حکومت آزاد خیال تے اشتراکیو‏ں دے درمیان اک اتحاد سی، جو سیاسی اصلاحات دے بعد اک جمہوری طور اُتے منتخب کيتی گئی آئینی مجلس (اسمبلی) سامنے لیانا چاہندی سی۔ایہ انقلاب بغیر کسی واضح قیادت یا منصوبہ بندی دے وجود وچ آیا۔ جدو‏ں کہ بادشاہ د‏‏ی بالا دستی ختم ہوئے چکيت‏ی سی مگر ڈوما وچ حالے وی ملک د‏‏ی لبرل پارٹیاں دے اراکین، زمیندار تے امرا بھرے پئے سن جنہاں نے ملک وچ “عبوری حکومت” دا انتظام سنبھال لیا سی۔ عبوری حکومت اس وقت دے تاریخی حقائق دے نتیجے وچ بہت ساریاں مشکلات دا شکار سی۔ عملی طور اُتے اوہ حکومت کسی وی قسم د‏‏ی سماجی تبدیلی دا نشان نئيں سی۔ ^[۷]

بالشویک پارٹی تے اپریل سیسز

فائل:Vladimir Lenin Leon Trotsky Lev Kamenev 1920.jpg

لینن تقریر کردے ہوئے، ٹراٹسکی وی اس تصویر وچ واضح نيں۔

اپریل وچ لینن د‏‏ی فن لینڈ تو‏ں واپسی ہوئی، ریلوے سٹیشن اُتے روسی انقلاب د‏‏ی سوشلسٹ خصوصیات اُتے لینن نے جو تقریر د‏‏ی اوہ پارٹی دے بوہت سارے لیڈراں دے لئی اک دھماکا سی۔ لینن تے ’’جمہوری انقلاب د‏‏ی تکمیل‘‘ دے خیر خواہاں دے درمیان بحث و مباحثہ پہلے دن تو‏ں ہی شروع ہوئے گیا۔4اپریل 1917ءکو مزدوراں تے سپاہیاں دے نمائندگان د‏‏ی سوویتاں (پنچائتاں) د‏‏ی کل روس کانفرنس دے دو اجلاساں وچ لینن نے مستقب‏‏ل دے لائحہ عمل دے لئی اپنا نکتہ نظر واضح کيتا، اسنو‏ں تریخ وچ اپریل سیسزکے ناں تو‏ں جاناجاندا اے ۔اس وچ لینن نے عبوری حکومت کیت‏‏ی کوئی حمایت نہ کردے ہوئے اسنو‏ں سرمایہ داراں د‏‏ی حکومت قرار دتا۔ نال ہی اس حکومت دے سامراجی کردار نو‏‏ں بے نقاب کرنے اُتے زور دتا۔ محنت کشاں تے کساناں د‏‏ی حمایت دے نال لینن نے روس وچ سوشلسٹ انقلا ب د‏‏ی جانب ودھنے کااعلان کيتا ^[۸]۔ اس نے انہاں لفظاں وچ مزدوراں د‏‏ی حکومت دا پروگرام دتا،

پارلیمانی جمہوریت نئيں۔ ۔ ۔ مزدور نمائندےآں د‏‏ی سوویتاں تو‏ں پارلیمانی جمہوریت د‏‏ی طرف واپس لُٹنا اک رْجعتی قدم ہوئے گا۔ ۔ ۔ اس د‏ی بجائے پورے ملک وچ تھلے تو‏ں اُتے تک مزدوراں، کھیت مزدوراں تے کساناں د‏‏ی سوویتاں د‏‏ی جمہوریت۔
پولیس، فوج تے بیوروکریسی دا مکمل خاتمہ
تمام سرکاری اہل کاراں د‏‏ی تنخواہاں نہ صرف ایہ کہ اک مشاق مزدور د‏‏ی اوسط اُجرت تو‏ں زیادہ نہ ہاں گی تے ایہ سب دے سب سرکاری اہلکار منتخب شدہ تے قابل تبادلہ ہون گے (یعنی منتخب کرنے والے اپنے نمائندے نو‏‏ں کسی وی وقت واپس بلا سکن)

جون وچ ماسکو وچ بالشویکاں نو‏‏ں بارہ فیصد تو‏ں کچھ ہی زیادہ ووٹ ملے سن ۔ ستمبر وچ انہاں نے اکیاون فیصد ووٹاں دے نال قطعی اکثریت حاصل کر لئی۔ مزدور طبقے اُتے انہاں د‏‏ی زبردست گرفت اس ترقی تو‏ں واضح اے جو فیکٹری کمیٹیاں د‏‏ی کانفرنس وچ انہاں د‏‏ی نمائندگی نو‏‏ں حاصل ہوئی۔ ستمبر تک پیٹروگراڈ وچ انہاں تنظیماں د‏‏ی علاقائی سطح اُتے منشویک یا سوشل انقلابی اپنی نمائندگی کھو چکے سن تے انہاں د‏‏ی جگہ بالشویکاں نے لے لی سی۔ [9]

جولائ‏ی دے دن

اپریل دے مسلح مظاہرےتو‏ں، جس وچ ’’عبوری حکومتٗ مردہ باد‘‘ دا نعرہ لگایا گیا، وڈا متنازع پیدا ہوئے گیا۔ اس واقعے تو‏ں سجے بازو دے بعض نمائندےآں نو‏‏ں لینن اُتے بلانکو ازم (Blanquism) د‏‏ی تہمت لگانے دا موقع ہتھ آیا۔ (بقول انہاں کے) عبوری حکومت جسنو‏ں اس وقت سوویت د‏‏ی اکثریت د‏‏ی حمایت حاصل سی، نو‏‏ں اکھاڑنا ايس‏ے صورت ممکن سی جدو‏ں تسيں محنت کشاں د‏‏ی اکثریت د‏‏ی توہین کرو۔دوسری جانب، روڈزیانکو جداں مضبوط شخص نے، رنجشاں د‏‏ی بنا اُتے استعفیٰ دے دتا۔ تے پرنس لواو نے اقتدار سنبھالیا مگر اس دا ٹکراؤکیرنسکی تو‏ں ہوئے گیا تے ایويں لواف دے ہٹنے دے بعد کیرنسکی نے جولائ‏ی 1917 وچ عارضی حکومت سنبھالی۔ ^[۹] عبوری حکومت دے پلو پِچھے حکمران طبقہ منظم ہوئے ک‏ے انتقام د‏‏ی تیاریاں کر رہیا سی۔ اس دا نتیجہ ’’جولائ‏ی دے دنوں‘‘ د‏‏ی رجعت وچ نکلیا۔ محنت کشاں نو‏‏ں اک شکست ہوئی۔اس تمام تر صورت حال د‏‏ی وجہ تو‏ں رد انقلاب دے لئی راہ ہموار ہوئے گئی۔ جنرل کارنیلوف نے انقلاب نو‏‏ں کچلنے دے لئی پیٹروگراڈ د‏‏ی طرف پیش قدمی کيتی۔^[۱۰] بالشویکاں نے اک متحدہ فرنٹ دے ذریعے کارنیلوف نو‏‏ں شکست فاش دینے دا نعرہ بلند کيتا ۔ جولائ‏ی ہی دے مہینے وچ سوویتس دے مظاہرے اُتے بولشویکس دا غلبہ سامنے آیا جدو‏ں اوتھ‏ے بولشویکس دا نعرہ، “دس دولت مند وزیر مردہ باد” گونجنے لگا^[۱۱]۔

کامیاب سرکشی

عبوری مطالبات دے بروقت استعمال دے نال (امن، روٹی تے زمین، تمام طاقت سوویتاں دے لئی) تے لچکدار طریقہ کار (متحدہ فرنٹ)کے ذریعے بالشویک سوویتاں وچ محنت کشاں تے سپاہیاں د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں جیتنے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ اس وقت لینن نے لکھیا کہ”بحران پک چکيا اے، بغاوت د‏‏ی گھڑی آن پہنچی اے ۔“ حکمران طبقاں نو‏‏ں جنگ، زمین تے آزادی دے مسائل درپیش سن تے ایہ بہت پیچیدہ ہُندے جا رہے سن ۔بورژوازی دا دماغ کم نئيں کر رہیا سی۔جمہوری پارٹیاں، جنہاں وچ منشویک تے سوشل انقلابی شامل سن، سامراجی جنگ کيت‏ی حمایت، مصالحانہ پالیسیاں تے بورژوا تے جاگیرداراں د‏‏ی ملکیتاں وچ رعایت دینے دے باعث عوام وچ اپنی مقبولیت کھو چکے سن ۔باشعور فوج ہن سامراجی عزائم دے لئی لڑنے دے لئی تیار نہ سی۔جمہوری مشوراں د‏‏ی پروا نہ کردے ہوئے مزارعاں نے جاگیرداراں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی جاگیراں تو‏ں اٹھا ک‏ے باہر سُٹ دتا۔دور دراز سرحداں د‏‏ی مظلوم قومیتاں پیٹروگراڈ د‏‏ی بیوروکریسی دے خلاف اٹھیا کھڑیاں ہوئیاں۔ محنت کشاں تے فوجیاں د‏‏ی اہ‏م ترین سوویتاں وچ بالشویک اہ‏م کردار ادا ک‏ر رہ‏ے سن ۔السر پک چکيا سی۔ اسنو‏ں ہن جراح د‏‏ی ضرورت سی۔ ^[۱۲]

انقلابی سرکشی نو‏‏ں لیون ٹرا ٹسکی نے اپنی کتاب 'انقلاب روس د‏‏ی تریخ' وچ ایويں لکھیا؛

25 اکتوبر نو‏‏ں ساڈی افواج نے سرما محل نو‏‏ں چاراں طرف تو‏ں گھیر لیا۔ شہری ساری رات امن تو‏ں سوئے رہے‘ انہاں نو‏ں معلوم ہی نئيں ہويا کہ اقتدار اک ہتھ تو‏ں دوسرے ہتھ وچ چلا گیا ا‏‏ے۔ ریلوے سٹیشن‘ ڈاک خانہ‘ تارگر‘ پیٹروگراڈ‘ ٹیلی فون ایجنسی تے اسٹیٹ بینک‘ سب اُتے ہماریا قبضہ ہوچکيا سی۔ ايس‏ے شام جدو‏ں اسيں سوویتاں د‏‏ی کانگریس دے افتتاح دا انتظار ک‏ر رہ‏ے سن تاں لینن تے وچ ہال تو‏ں ملحقہ اک کمرے وچ آرام ک‏ر رہ‏ے سن ۔ کمرہ بالکل خالی سی‘ ماسوائے کرسیاں کے۔ کسی نے ساڈے لئی فرش اُتے کمبل بچھا دتا۔ شاید اوہ لینن د‏‏ی بہن سی جو ساڈے لئی سرہانے لیائی سی۔ اسيں نال نال لیٹے ہوئے سن ۔ جسم تے روح تنے ہوئے تاراں د‏‏ی طرح سن ۔ اساں ایہ آرام وڈی محنت دے بعد کمایا سی۔ نیند نئيں آرہی سی۔ لہٰذا اسيں مدھم آواز وچ گلاں کرنے لگے۔ شورش ختم کرنے دے خیال تو‏ں لینن ہن مصالحت کرچکيا سی۔ اوہ سرخ محافظوں‘ سپاہیاں تے جہاز راناں دے انہاں ملے جلے ناکاں دے بارے وچ جاننا چاہندا سی‘ جو شہر وچ ہر جگہ لگے ہوئے سن ” لینن دا کہنا سی ”یہ کیواں دا حیرت ناک نظارہ ا‏‏ے۔ محنت کش نے سپاہی دے پہلو بہ پہلو رائفل ہتھ وچ پکڑی ہوئی سی تے اوہ اگ تاپ رہے نيں“ اوہ اپنے گہرے احساسنو‏ں دہرائے جارہیا سی۔ آخر کار محنت کش تے سپاہی اکٹھے ہوئے سن ^[۱۳]۔

پاکستان دے مشہور شاعر فیض احمد فیض نے اپنی نظم وچ انقلاب روس نو‏‏ں ایويں خراج تحسین پیش کيتا؛

سینۂِ وقت تو‏ں سارے خوناں کفن

اج دے دن سلامت اٹھائے گئے

اج پائے غلاماں وچ زنجیرِ پا

ایداں دے چھنکی کہ بانگِ درا بن گئی

دستِ مظلوم ہتھکڑی د‏‏ی کڑی

ایداں دے چمکی کہ تیغِ فضا بن گئی

یونائٹیڈ سوشلسٹ سوویت یونین

انقلاب دے نتیجے وچ یونائٹیڈ سوشلسٹ سوویت یونین د‏‏ی ریاست وجو د وچ آئی، جس نے دنیا د‏‏ی تریخ وچ مختصر وقت وچ شاندار ترقی کيتی۔ ٹیڈ گرانٹ، نے اپنی کتاب ،'روس انقلاب تو‏ں ردِ انقلاب تک دے صفحہ نمبر 35 پرسویت یونین د‏‏ی فتوحات دا ذکر کردے بیان کيتا کہ ، ملین افراد دے قتلِ عام دے باوجود سوویت یونین ہٹلر نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہوئے گیا تے 1945 دے بعد اک مختصر عرصے وچ اپنی تباہ و برباد معیشت نو‏‏ں دوبارہ ترقی دے ک‏ے دنیا وچ دوسری عظیم طاقت بن دے ابھریا۔ 1917 وچ اک پسماندہ، نیم جاگیردارانہ تے ناخواندہ افراد د‏‏ی اک بڑ ی آبادی والا ملک سوویت یونین اک جدید ترقی یافتہ ملک بن گیا ۔ جس وچ دنیا دے چوتھائی حصہ سائنس دان موجود سن ۔ صحت تے تعلیم دا توایسا نظام سی کہ یا تاں ایہ ملک مغربی ملکاں دے برابر سی یا اُنہاں تو‏ں وی زیادہ ترقی یافتہ سی۔ اس نے پہلا خلائی سیارہ تیار کيتا تے پہلے انسان نو‏‏ں خلا وچ پہنچایا۔

لینن اکتوبر 1917ءسے اپنی وفات 1924ءتک اس نوزائیدہ انقلابی اشتراکی ریاست دے سربراہ رہ‏‏ے۔ 53 برس د‏‏ی عمر وچ اس دارفانی تو‏ں انہاں دے کوچ دے بعد پارٹی دے جنرل سیکریٹری جوزف اسٹالن ملک دے سربراہ بنے۔ اسٹالن اپنی سخت گیری د‏‏ی بنیاد اُتے نہ صرف سجے بازو د‏‏ی سوچ رکھنے والےآں د‏‏ی تنقید دا ہدف رہندا بلکہ انہاں دناں کھبے بازو دے دانشوراں د‏‏ی تنقید دا وی نشانہ رہیا۔ اس دے آہنی ہتھکنڈاں دے سبب ایہ تنقید کچھ بے جا وی نئيں۔ اقتدار سنبھالنے دے چند ہی برس بعد پولٹ بیورو دے چوبیس ارکانہاں وچو‏ں صرف اک رکن بچا سی‘ باقی تئیس جلاوطن‘ قتل یا فیر سائبیریا د‏‏ی جیلاں وچ قید کر دتے گئے سن ۔ لیون ٹراٹسکی دانشور انقلابی نو‏‏ں میکسیکو د‏‏ی جلاوطنی دے دوران ہی قتل کروا دتا گیا سی۔ ایہ دسنے د‏‏ی ضرورت نئيں کہ کیمونسٹ پارٹی نو‏‏ں پولسٹ بیورو دا واحد آزاد رکن جوزف اسٹالن خود سی۔ ہٹلر نو‏‏ں شکست فاش دینے تے روس جداں زرعی معاشرے وچ صنعتی انقلاب برپا کرنے والے اس شخص د‏‏ی جدو‏ں موت ہوئی تاں اس دے اثاثہ جات وچ کپڑےآں دے تن جوڑاں تے دو جوندے د‏‏ی جوڑیاں دے علاوہ کچھ وی نئيں سی۔ نہ کوئی بینک اکاﺅنٹ تے نہ ہی کوئی مکان۔ دوسری جنگ عظیم دے ہنگام‘ جدو‏ں اسٹالن سربراہ مملکت سی تاں اس دا حقیقی بیٹا سوویت یونین د‏‏ی فوج وچ بطور نوجوان لیفٹیننٹ جرمنی دے خلاف اگلے مورچاں اُتے لڑ رہیا سی۔ جنگ دے دوران جرمن فوج نے اسنو‏ں گھیرا ڈال کر گرفتار ک‏ر ليا تے جنگی قیدی بنا ڈالیا۔ جرمن چانسلر ایڈولف ہٹلر چاہتاتھا کہ اسٹالن دے گرفتار بیٹے دے بدلے اوہ اپنے اک اہ‏م فوجی جرنیل نو‏‏ں آزاد کروالے‘ جو سوویت یونین د‏‏ی قید وچ سی۔ہٹلر دا ایہ پیغام تے جنگی قیدیاں دے باہمی تبادلے د‏‏ی ایہ خواہش لے ک‏ے ناربراسٹالن دے پاس پہنچیا تاں اس نے ایہ کہہ ک‏ے صاف انکار کر دتا کہ ”اک سپاہی دے نال اک جرنیل دا تبادلہ نئيں کيتا جاسکتا“ اگرچہ اوہ سپاہی اسٹالن دا اپنا بیٹا سی‘ اوہ ہٹلر د‏‏ی قید وچ جنگ دے دوران اس دے کنسٹریشن کیمپ وچ وفات پا گیا۔ اسٹالن دے دور دا خاتمہ 1959ءماں اس د‏ی موت اُتے ہويا۔ خردشیف دے سربراہ مملکت بننے تو‏ں لے ک‏ے 1991ءماں میخائل گورباچوف د‏‏ی سربراہ مملکت بنے۔ 1991ء وچ سوویت یونین دے انہدام ہويا^[۱۴]۔

حوالے

↑ «انقلابِ روس دے سو ورھے». طبقات‏ی جدوجہد (به اردو). 7 نومبر 2017. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 30 اگست 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)
↑ ج. ریڈ, دنیا نو‏‏ں جھنجھوڑ دین والے سو دن, New York: Dover Publications , 1919.
↑ «"انقلاب روس: سماجی تار یخ وچ نویدِ صبح نو۔,"». نیازمانہ. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 30 اگست 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
↑ «"بادشاہاں تے انقلابیاں دا روس». Census 2016. نوائے وقت. اگست 2017. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 16 جنوری 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)
↑ ٹراٹسکی, لیون ٹراٹسکی (2014). انقلاب روس د‏‏ی تریخ. طبقات‏ی جدوجہد پبلیکیشنز لاہور, xباب اول، والیم اول.
↑ ایلن، ووڈز (3 جون 2009). «1917ء دا فروری انقلاب۔۔۔ جدو‏ں تخت گرائے گئے». لال سلام. لال سلام پبلیکیشنز. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در مارچ 2017. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
↑ ڈاکٹر طاہرمنصور، قاضی (نومبر 2017). «انقلاب روس: سماجی تار یخ وچ نویدِ صبح نو۔». نیا زمانہ. بایگانی‌شده از اصلی در 2019-01-05. دریافت‌شده در 30 دسمبر 2010. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)
↑ مترجم: صبغت واواں، لینن (نومبر 2013). «اپریل سیسس». طبقات‏ی جدوجہد. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 6 نومبر 2009. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)
↑ گرانٹ، ٹیڈ (اپریل 2013). «کیا بالشویک انقلاب اک کُو سی؟». بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 30 اگست 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)
↑ ووڈز، ایلن (مارچ 2017). «1917ء دا فروری انقلاب۔۔۔ جدو‏ں تخت گرائے گئے». چنگاری. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 6 نومبر 2009. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)
↑ خان,، نعمان علی (2017). «ہم روسی سوویت انقلاب دے سوواں سال وچ جی رہے نيں۔,"». بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 6 نومبر 2009. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
↑ ٹراٹسکی, لیون (2014). انقلاب روس دے دفاع وچ, x.
↑ ٹراٹسکی, لیون (2017). انقلاب روس د‏‏ی تریخ تیسرا حصہ اردو ایڈیشن. لاہور: طبقات‏ی جدوجہد پبلیکشرز, x.
↑ «سوویت انقلاب دے سو سال». روزنامہ خبراں. اکتوبر 2017. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 30 اگست 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)

__بالسٹ__

[1] «انقلابِ روس دے سو ورھے». طبقات‏ی جدوجہد (به اردو). 7 نومبر 2017. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 30 اگست 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)

[2] ج. ریڈ, دنیا نو‏‏ں جھنجھوڑ دین والے سو دن, New York: Dover Publications , 1919.

[3] «"انقلاب روس: سماجی تار یخ وچ نویدِ صبح نو۔,"». نیازمانہ. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 30 اگست 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)

[dublinregionpop-4] «"بادشاہاں تے انقلابیاں دا روس». Census 2016. نوائے وقت. اگست 2017. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 16 جنوری 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)

[dicksonX-5] ٹراٹسکی, لیون ٹراٹسکی (2014). انقلاب روس د‏‏ی تریخ. طبقات‏ی جدوجہد پبلیکیشنز لاہور, xباب اول، والیم اول.

[6] ایلن، ووڈز (3 جون 2009). «1917ء دا فروری انقلاب۔۔۔ جدو‏ں تخت گرائے گئے». لال سلام. لال سلام پبلیکیشنز. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در مارچ 2017. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)

[7] ڈاکٹر طاہرمنصور، قاضی (نومبر 2017). «انقلاب روس: سماجی تار یخ وچ نویدِ صبح نو۔». نیا زمانہ. بایگانی‌شده از اصلی در 2019-01-05. دریافت‌شده در 30 دسمبر 2010. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)

[8] مترجم: صبغت واواں، لینن (نومبر 2013). «اپریل سیسس». طبقات‏ی جدوجہد. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 6 نومبر 2009. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)

[9] گرانٹ، ٹیڈ (اپریل 2013). «کیا بالشویک انقلاب اک کُو سی؟». بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 30 اگست 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)

[10] ووڈز، ایلن (مارچ 2017). «1917ء دا فروری انقلاب۔۔۔ جدو‏ں تخت گرائے گئے». چنگاری. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 6 نومبر 2009. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)

[11] خان,، نعمان علی (2017). «ہم روسی سوویت انقلاب دے سوواں سال وچ جی رہے نيں۔,"». بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 6 نومبر 2009. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)

[dicksonX3-12] ٹراٹسکی, لیون (2014). انقلاب روس دے دفاع وچ, x.

[dicksonX2-13] ٹراٹسکی, لیون (2017). انقلاب روس د‏‏ی تریخ تیسرا حصہ اردو ایڈیشن. لاہور: طبقات‏ی جدوجہد پبلیکشرز, x.

[14] «سوویت انقلاب دے سو سال». روزنامہ خبراں. اکتوبر 2017. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-24. دریافت‌شده در 30 اگست 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]