نکئی مثل

نکئی مثل (گرمکھی: ਨਕਈ ਮਿਸਲ ) خطۂ پنجاب وچ اٹھارہويں صدی وچ سکھاں د‏‏ی بارہ مثلاں وچو‏ں اک مثل (گروہ) سی اِس مثل دے مقبوضات ضلع قصور، شرقپور، کوٹ کمالیہ تے گوگیرہ تک پھیلے ہوئے سن ۔ اِس مثل دا مزکر چونیاں سی۔ اِس مثل دے لوک اوکاڑہ، دیپالپور، گوگیرہ، کھڈیاں، کھیم کرن، باہروال کلاں دے شہراں وچ آباد سن ۔

علاقے

نکئی مثل سکھ پنجابیاں دیاں 12 مثلاں چوں اک اے۔ ایدا گڑھ چونیاں سی تے اے کھیم کرن بھروال تے کھڈیاں دیاں تھاواں چ سی۔ اے لہور دے لیندے پاسے ول سی۔ ایدے سردار دا ناں ہیرا سنگھ سی۔ نکہ بارڈر نوں کیندے نیں۔ اے لہور دے بارڈر یا نکے تے سی ایس لئی نکئی اخوائی۔

موڈھی

اس مثل دا بانی سردار ہری سنگھ لہور ضلعے دی چونیاں تحصیل دے پنڈ بہروال دا سندھو جٹ سی۔ کئیاں نے اس دا ناں ہیرا سنگھ وی لکھیا اے ۔ اس دا پنڈ لہور دے دکھن لہندے ولّ دو دریاواں راوی اتے ستلج دے درمیان پیندا سی اتے اس علاقے نوں 'ناکا کیہا جاندا سی۔ 'ناکا توں ایہناں دی الّ نکئی پے گئی۔

ہری سنگھ 1706 وچّ چودھری ہیم راج دے خاندان وچ پیدا ہویا۔ ہری سنگھ نے بچپن وچّ ہی ہتھیاراں دی مشق کرنی شروع کر دتی سی۔ اس نے 1731 وچّ کھنڈے باٹے دا امرت پان کیتا تے تیار-بر-تیار سنگھ سج گیا۔ جدوں سکھاں نے 1763 وچّ قصور اتے 1764 وچّ سرہند فتح کیتا تاں ہری سنگھ نے بے مثال بہادری دا مظاہرہ کردیاں بہروال، چونیاں، دپال پور، جمبڑ، جیٹھوپر، کنگنوال اتے کھڈیاں دے علاقیاں 'تے قبضہ کر لیا۔ اس نے اپنے پنڈ بہروال نوں ہی اپنا صدر-مقام بنایا۔ 1748 وچّ ہری سنگھ دی سیوا وچّ 200 گھوڑ-سوار سن۔ ہری سنگھ ہندواں دی پکار تے گٔوآں دی رکیا لئی پاک پتن دے گدی نشین نال لڑائی وچ گولی لگن نال مر گیا۔ اس مگروں اس دے بھتیجے ناہر سنگھ نوں مثل دا نگران تھاپیا۔ اوہ 9 مہینے بعد 1768 وچّ ہی کوٹ کمالیا دی لڑائی وچّ لڑدا ہویا ماریا گیا۔ ناہر سنگھ دا چھوٹا بھرا رن سنگھ مثل دا سردار بنیاں۔ اس دے میلے وچّ نکئی مثل دی طاقت اتے علاقہ کافی ودھے۔ سردار رن سنگھ دے میلے وچّ چونیاں، قصور، شرقپور، گوگیرہ وغیرہ دے علاقیاں توں 9 لکھ روپئے سالانہ دا مالیا آؤندا سی۔ رن سنگھ کول 2000 گھوڑ سوار، اوٹھاں 'تے سوار جمبورک تے توپاں سن۔ اس نے بہروال نوں اپنا صدر مقام بنایا۔ 1781 وچّ رن سنگھ دی موت ہو گئی۔ سردار رن سنگھ دا وڈا پتر بھگوان سنگھ مثل دا چیف بنیاں۔ اس دی بھین داتار کور (پتری سردار خزان سنگھ نکئی) مہاراجہ رنجیت سنگھ دی پٹرانی بنی ۔ داتار کور دی ککھوں ہی ولی عہد کھڑک سنگھ پیدا ہویا۔ مہارانی داتار کور نوں 'مائی نکائن' کر کے جانیاں جاندا سی۔ بھگوان سنگھ توں بعد اس دا چھوٹا بھرا گیان سنگھ مثل دا سردار بنیاں جس دی 1807 وچّ موت ہو گئی۔ گیان سنگھ دا پتر کاہن سنگھ سی جس نوں مہاراجہ رنجیت سنگھ نے 15،000 روپئے سالانہ دی جاگیر دے دتی اتے اس دے سارے علاقے لہور دربار وچّ شامل کر لئے۔

تریخ

نکیئیاں دی مثل: سکھاں دیاں بارھاں مسلاں وچوں اک، جس دا مڈھ بہڑوال دے نواسی س۔ ہیرا سنگھ سندھو نے بنھیا۔ اس دا پنڈ لاہور دے دکھن ول راوی اتے ستلج دریاواں دے وچکار پیندا سی اتے اس علاقے نوں نکا کہندے سن۔ اس کرکے اس دی مسل دا ناں ‘نکیئیاں دی مثل’ پیا۔ ہیرا سنگھ سن 1706ء وچ چودھری ہیم راج دے گھر جنمیا اتے سن 1731ء وچ امرت چھک کے خالصہ بنیا۔ سن 1748ء وچ دل خالصہ دے قیام نال اس دے جتھے نوں مثل دا مقام حاصل ہوگیا اتے اس نوں ترنا دل وچ شامل کیتا گیا۔ جدوں دل خالصہ نے قصور (سن 1763ء) اتے سرہند (سن 1764ء) نوں فتح کیتا تاں ہیرا سنگھ نے بہڑوال، چونیاں، دیپالپور ، جیٹھوپر، کھڈیاں وغیرہ قصبیاں اتے قبضہ کرکے چونیاں وچ اپنی مثل دا صدر مقام قائم کیتا۔ سن 1767ء وچ پاکپتن دی مہم ویلے ایہہ ماریا گیا۔ اس توں بعد کجھ ویلے لئی ناہر سنگھ اتے اس توں بعد رن سنگھ سن 1768ء وچ مسلدار بنیا اتے اپنی مثل دا خوب وستار کیتا۔ اس نے بہڑوال نوں اپنا صدر مقام بنائی رکھیا۔

سن 1781ء وچ رن سنگھ دے مرن توں بعد اس دا پتر بھگوان سنگھ مسلدار بنیا۔ بھگوان سنگھ دی بھین داتار کور (مول ناں راج کور) دا ویاہ سن 1798ء وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نال ہویا، جس توں جانشین کھڑک سنگھ دا جم ہویا۔ بھگوان سنگھ توں بعد گیان سنگھ اتے گیان سنگھ توں بعد اس دا لڑکا کاہن سنگھ سن 1807ء وچ مثل دا سردار بنیا۔ مہاراجہ نے اس نوں 15 ہزار روپئے سالانہ دی جاگیر دے کے مثل دی ساری ریاست نوں اپنے ماتحت کر لیا۔

مثلدار

ہیرا سنگھ سندھو

ایہ مثل سندھو جاٹ سکھاں نے قائم کيتی تھی۔اِس مثل دا بانی سردار ہیرا سنگھ سندھو سی جس نے 1748ء وچ خطۂ پنجاب وچ مغلاں د‏‏ی حکومت کمزور پڑدے ہی اِس مثل نو‏‏ں تشکیل دتا۔ہیرا سنگھ سندھو ضلع لاہور د‏‏ی تحصیل چونیاں ( حال ضلع قصور) دے پرگنہ فریدآباد دا باشندہ سی۔اِس پرگنہ نو‏‏ں ملک نکہ کہندے سن جس تو‏ں اِس مثل دا ناں نکئی مشہور ہويا۔ پنجابی زبان وچ ’’ نَکَہ‘‘ دے معنی نيں: راستہ۔ ایہ علاقہ چونکہ دریائے ستلج تے دریائے راوی دے وچکار واقع سی، اِسی لئی اِسنو‏ں نکہ کہیا جاندا سی۔ اِس مثل د‏‏ی آبادی ضلع قصور، چونیاں تے باہروال کلاں دے شہراں وچ آباد سیہیرا سنگھ سندھو جو اِس مثل دا بانی سردار سی، نے 1731ء وچ پاہل لے ک‏ے سکھ مت مذہب اختیار ک‏ر ليا سی۔ اُس نے اولاً افغاناں تو‏ں پاکپتن دا قبضہ چھڑوانے د‏‏ی کوشش کيتی جس وچ درگاہ بابا فرید دے اک عقیدت مند سجان چشتی تو‏ں لڑائی دے درمیان وچ ہیرا سنگھ سندھو قتل ہو گیا۔

نار سنگھ سندھو

1776ء وچ ہیرا سنگھ سندھو دے قتل دے بعد اُس دا بھتیجا نار سنگھ سندھو (جس دا باپ نتھا سنگھ سندھو سی) اِس مثل دا سردار مقرر ہويا کیونجے ہیرا سنگھ سندھو دا پُتر اُس د‏‏ی وفات دے وقت نو عمر سی۔ 1778ء وچ کھرل قوم دے نال اک لڑائی وچ نار سنگھ سندھو کوٹ کمالیہ وچ قتل ہو گیا تاں اُس دا بھائی رن سنگھ سندھو اِس مثل دا سردار بنیا۔ رن سنگھ سندھو د‏‏ی سربراہی وچ اِس مثل دا دائرہ اقتدار کوٹ کمالیہ، شرقپور تے قصور وچ انتہا نو‏‏ں پہنچ گیا تے اُس نے کوٹ کمالیہ دا قلعہ کھرل قبیلے تو‏ں کھو کر مثل وچ شام‏ل ک‏ر ليا۔1781ء وچ اُس نے سیدوالہ دے حاکم کمار سنگھ تو‏ں سیدوالہ کھو کر اُسنو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں بے دخل کر دتا تے سیدوالہ نکئی مثل دا حصہ بن گیا۔1781ء وچ ہی اوہ کھرل قبیلے نال جنگ دے دوران وچ زنبورق دے حملے تو‏ں قتل ہويا۔

بھگوان سنگھ نکئی

رن سنگھ سندھو دے قتل دے بعد سردار بھگوان سنگھ مثل دا سردار بنا مگر اُس دے دور وچ حاکم سیدوالہ کمار سنگھ دے بھائی وزیر سنگھ نے سیدوالہ اُتے لشکر کشی کرکے اُسنو‏‏ں نکئی مثل دے قبضے تو‏ں چھڑوا لیا۔ بھگوان سنگھ نے اپنی بہن راج کور د‏‏ی نسبت رنجیت سنگھ تو‏ں کردتی جو سکرچکیہ مثل دے سردار مہاں سنگھ دا پُتر سی۔ 1785ء وچ جدو‏ں مہاں سنگھ کنہیا مثل دے سردار جے سنگھ کنہیا دے مدمقابل سی تاں اُس نے مدد دے لئی بھگوان سنگھ تے وزیر سنگھ نو‏‏ں اپنے نال جنگ وچ شریک ہوݨ د‏‏ی استدعا کيتی۔ بھگوان سنگھ تے وزیر سنگھ مہاں سنگھ دے نال اس جنگ وچ جے سنگھ کنہیا دے مد مقابل لڑے تے فتح پائی۔ جے سنگھ کنہیا تو‏ں دوسرے مقابلے دے دوران وچ بھگوان سنگھ قتل ہويا۔

گیان سنگھ نکئی

1789ء وچ ہیرا سنگھ سندھو دے بیٹے دَل سنگھ نے وزیر سنگھ نو‏‏ں اپنے بدلے د‏‏ی خاطر قتل کر دتا، کیونجے وزیر سنگھ نے دَل سنگھ نو‏‏ں بطور خادم دے اپنے پاس رکھیا ہويا سی۔ وزیر سنگھ دے قتل دے بعد 1789ء وچ گیان سنگھ نکئی اِس مثل دا سردار بنیا۔ 1798ء وچ گیان سنگھ نے اپنی دھی داتار کور د‏‏ی شادی رنجیت سنگھ تو‏ں کردتی۔ داتار کور تو‏ں 1802ء وچ کھڑک سنگھ پیدا ہويا تے رنجیت سنگھ داتار کور نو‏‏ں مہارانی نکائن وی کہیا کردا سی۔

کاہن سنگھ نکئی

1807ء وچ گیان سنگھ نکئی دے انتقال دے بعد اُس دا پُتر کاہن سنگھ نکئی سردار بنا مگر 1810ء وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اِس مثل اُتے اپنا تسلط قائم کرکے اِسنو‏ں سکھ سلطنت وچ شام‏ل کر دتا۔ بعد وچ نکئی سردار دربار لاہور وچ اپنا مقام و تشخص برقرار رکھنے وچ باقی رہ‏‏ے۔ رنجیت سنگھ نے کاہن سنگھ نکئی نو‏‏ں باہروال کلاں وچ پندرہ ہزار روپئے د‏‏ی مالیت د‏‏ی جاگیر تفویض کيتی۔سردار خازن سنگھ نو‏‏ں نانکوٹ وچ جاگیر تفویض کيتی گئی جو سردار رَن سنگھ نکئی دا پُتر سی۔

مثل دے سرداراں دا راج ویلہ

• ہیرا سنگھ سندھو (1706ء– 1767ء)
• سردار نار سنگھ نکئی (وفات: 1768ء)
• سردار رن سنگھ نکئی (وفات: 1781ء)
• سردار بھگوان سنگھ نکئی ( وفات: 1789ء)
• سردار گیان سنگھ نکئی (وفات: 1807ء)
• سردار کاہن سنگھ نکئی، 1810ء تک مثل دا سردار رہیا۔ (وفات: 1873ء)

فوجی قوت

بقول سیتا رام کوہلی اِس مثل د‏‏ی عسکری قوت دو ہزار سوار سی ہور مؤرخین دے بیانات دے مطابق عسکری قوت ست ہزار سوار سی

ہورویکھو

• دل خالصہ
• سکھ مسلاں
• مثل
• سردار آصف نکئی

حوالے

باہرلےجوڑ

12 سکھ مثلاں

اہلوالیہ · بھنگی · پھلکیاں · پنجگڑھیا · دلیوالیہ · رامگڑھیا · کنہیا · سنگھپریا · نشانوالیہ · سکرچکیہ · نکئی · شہیداں