چیچن–روسی تنازع

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
چیچن–روسی تنازع

جمہوریہ چیچن دا مقام روسی فیڈریشن دے اندر (سرخ)
تاریخت. 1785 – تاحال(239 سال)
مقامشمالی قفقاز ، جارجیا (پنکِداں د‏ی گورج بحران) وچ اسپل اوور[۱۹][۲۰]
حیثیت
  • روسی فتح 1864
  • چیچن د‏‏ی فتح 1996
  • روسی فتح 2010
  • چیچنیا 2000 تو‏ں روس وچ شامل ہوگیا
سرحدی
تبدیلیاں
  • چیچنیا نو‏‏ں روسی سلطنت وچ تیریک اوبلاست دے طور اُتے 1829–59 د‏‏ی مرید جنگ دے بعد شامل کيتا
    (1859–1917)
  • شمالی قفقاز د‏‏ی پہاڑی جمہوریہ وچ چیچن د‏‏ی آزادی(1917–20)
  • چیچنیا سوویت یونین وچ بطور اک خودمختار اوبلاست
    (1922–36)
  • نازی جرمنی د‏‏ی حمایت تو‏ں عبوری حکومت
    (1940–44)
  • چیچنیا نو‏‏ں سوویت یونین وچ روسی سوویت وفاقی اشتراکی جمہوریہ د‏‏ی اک خودمختار جمہوریہ دے طور اُتے شامل کيتا
    (1936–44, 1957–91)
  • چیچن جمہوریہ اشکیریہ د‏‏ی شکل وچ چیچن آزادی
    (1991–2000)
  • روسی حکومت نے چیچنیا د‏‏ی چیچن قیادت نو‏‏ں گرا دتا
    (2000–تاحال)
    • محارب
    چیچن دے عسکریت پسند تے اس تو‏ں وابستہ گروپ  روس
    (1991 سے)

    سابق:
    امارت قفقاز
    (2007–17)
     چیچنیا
    (1991–2007)
    قفقاز دے پہاڑی لوکاں دا وفاق
    (1989–2000)
    فائل:Flag of Mountain ASSR (1921-1924).svg شمالی قفقاز قومی کمیٹی
    (1940–1944)
    شمالی قفقازی پہاڑی جمہوریہ
    (1917–20)
    امامت قفقاز
    (1828–59)

    		سابق:
     سوویت یونین
    (1922–91)
     Russia
    (1917–22)
    Flag of روس سفید تحریک
    (1917–20)
     روسی سلطنت
    (1721–1917)
    روسی زار شاہی (1547–1721)

    چیچن - روسی تنازع ( روسی بولی: Чеченский конфликт ، چیچنسکی کونفلکٹ ؛ سانچہ:Lang-ce ، Noxçiyn-Örsiyn dov ) صدیاں تو‏ں جاری تنازع اے ، جو اکثر روسی (سابقہ سوویت) حکومت تے چیچن دی مختلف قوتاں دے وچکار مسلح ہُندا ا‏‏ے۔ باضابطہ دشمنی 1785 د‏‏ی اے ، حالانکہ اس تنازع دے عناصر نو‏‏ں کافی حد تک تلاش کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ [۲۱][۲۲]

    روسی سلطنت نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے شمالی قفقاز وچ ہی اپنی دلچسپی کم نئيں سی ، اس دے علاوہ اس د‏ی اتحادی ریاست کارتیلی کاخیندی (مشرقی جارجیا ) تے اس دے دشمناں ، فارس تے عثمانی سلطنتاں دے مواصلا‏تی راستے د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، لیکن روسی سرگرمیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ودھدی ہوئی کشیدگی اس وچ پیدا ہوئی۔ اس خطے دے نتیجے وچ چیچناں د‏‏ی روسی موجودگی دے خلاف بغاوت 1785 وچ ہوئی ، اس دے بعد ہور جھڑپاں ہوئی تے 1817 وچ کاکیشین جنگ دا آغاز ہويا۔ روس نے 1864 وچ باضابطہ طور اُتے امامت دے خلاف کامیابی حاصل کيتی لیکن اوہ صرف 1877 وچ چیچن افواج نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہويا۔

    روسی خانہ جنگی دے دوران ، چیچناں تے دوسری کاکیشین قوماں 1921 وچ سوویت زدہ ہونے تو‏ں پہلے کچھ سال تک آزادی دے نال زندگی گزار رہیاں سن۔ 1944 وچ ، جرمن فوج نو‏‏ں تعاون دینے دے نال وسیع پیمانے اُتے تعاون کرنے دے مشکوک الزامات د‏‏ی بنیاد اُتے ، چیچن قوم نو‏‏ں اجتماعی طور اُتے نسلی صفائی دے اک عمل وچ زبردستی وسطی ایشیاء منتقل کر دتا گیا۔

    چیچن تے روسی حکومت دے وچکار حالیہ تنازعہ 1990 د‏‏ی دہائی وچ ہويا سی۔ جداں ہی سوویت یونین دا ٹکراؤ ہويا ، چیچن علیحدگی پسنداں نے 1991 وچ آزادی دا اعلان کيتا۔ 1994 دے آخر تک پہلی چیچن جنگ شروع ہوئی تے دو سالاں د‏‏ی لڑائی دے بعد دسمبر 1996 وچ روسی افواج اس خطے تو‏ں دستبردار ہوگئياں۔ 1999 وچ ، لڑائی دوبارہ شروع ہوئی جس دے نتیجے وچ اک ہور وڈے مسلح تصادم دا خاتمہ ہويا جس وچ دونے اطراف د‏‏ی وڈی تعداد وچ ہلاکتاں ہوئی جس وچ چیچن دے راجگڑھ کو گروزنی د‏‏ی لڑائی وچ وڈی تباہی ملی جس نے دیکھیا کہ فروری 2000 دے اوائل وچ روسی فوج نے گروزنی اُتے کنٹرول قائم کيتا سی۔ شورشاں تے دشمنیاں دے نال جنگ مختلف شکلاں وچ تے اس دے بعد تو‏ں مختلف ڈگریاں تک جاری ا‏‏ے۔

    اصل[سودھو]

    شمالی قفقاز ، اک پہاڑی علاقہ جس وچ چیچنیا وی شامل ہے ، روس تے مشرق وسطی دے وچکار اہ‏م تجارتی تے مواصلا‏تی رستےآں اُتے پھیلا ہويا اے یا اس دے نیڑے اے ، جس اُتے قابو پانے دے لئی مختلف طاقتاں نے ہزاراں سال جنگ لڑی ا‏‏ے۔ [۲۳] روس دے اس خطے وچ داخلے دے بعد ، 1556 وچ آئیون خوفناک د‏‏ی اردوئے زريں د‏‏ی کازان تے استراخان خانیتاں سمیت ہور معاصر طاقتاں دے نال شمالی قفقاز دے رستےآں اُتے کنٹرول دے لئی اک طویل جدوجہد شروع ہوئی جنہاں وچ فارسی سلطنت ، عثمانی سلطنت تے کریمین خانیت شامل نيں ۔ [۲۳]

    سولہويں صدی دے دوران ، روسی سارڈوم نے شمالی قفقاز وچ اثربرداری حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاکہ مقامی شہزادےآں جداں کبرڈا دے تیمریوک تے چیچنیا دے شِک مرجا اوکوٹسکی دے نال اتحاد کيتا۔ ٹیمریوک نے شمال مغربی قفقاز اُتے قابو پالیا سی تے روس د‏‏ی مدد تو‏ں اوہ کریمین حملہ روکنے وچ کامیاب رہیا سی۔ شمال مشرقی قفقاز اُتے وڈے پیمانے اُتے شمخل شہزادےآں ، آوار خاناں تے طاقتور اوکوٹسکی لارڈ شِخ مرزا دے زیر کنٹرول سی جو اثر و رسوخ دا اثر تمام شمال مشرقی قفقاز تک پہنچیا سی۔ انہاں شہزادےآں نے اسلحہ خریدتا تے اپنے حکمرانی تے اثر و رسوخ نو‏‏ں ہور مستحکم کرنے دے لئی روسی کازاکاںکو دریائے تیرک دے نیڑے آباد کيتا۔ شِخ مرزہ اوکوٹسکی نے اپنی فوج وچ 500 دے نیڑے کازاکاںکو 1000 اوکوچینی (اوکھ چیچن) دے نال ملایا سی ، تے اکثر داغستان وچ ایران مخالف تے عثمانی مخالف مہم چلاندے سن ۔ [۲۴]

    شِخ مرزہ د‏‏ی سیاست نے شمال مشرقی قفقاز وچ روسی سارڈوم نو‏‏ں تے زیادہ اثر و رسوخ عطا کيتا ، تیریک دریا (ان وچ تیرکی دا گڑھ) تے کازاک پنڈ دے نال متعدد روسی قلعے قائم کیتے گئے سن ۔ [۲۵] اس تو‏ں پہلے چیچنیا تے داغستان وچ کازاکاں د‏‏ی تقریبا کوئی موجودگی نئيں سی۔ انہاں دیہاتاں تے قلعےآں دے سبب چیچناں نے شیخ مرزہ اُتے عدم اعتماد کرنا پيا چونکہ چیچن د‏‏ی ملکیت چراگاہاں اُتے قلعے تعمیر کیتے گئے سن ۔ چیچن ملیا میڈا دے وفادار مِکزی (نچلے علاقہ چیچن) تے اوکوکی (اوکھ چیچن) دا اک حصہ کمیک شہزادہ سلطان موٹ وچ شامل ہويا جس نے اک طویل عرصے تک تیریک - سلک دے درمیان مداخلت کرنے والے جنوب وچ رہنے والے چیچناں تو‏ں اتحاد کيتا۔ سلطان مت سب تو‏ں پہلے قفقاز وچ روسی پالیسیاں دے خلاف سی ، اس نے چیچنزاں، کمیکاں تے آواراں دے نال مل ک‏ے روسی کوساکس دا مقابلہ کيتا تے روسی قلعےآں نو‏‏ں جلا ڈالیا۔ روسی زار نے داغستان وچ فوجی مہمات بھیج کر اس دا مقابلہ کيتا ، انہاں تمام 2 مہمات دے نتیجے وچ روسی شکست دا سامنا کرنا پيا تے ایہ میدان کارمان فیلڈ د‏‏ی جنگ وچ اختتام پذیر ہويا جتھ‏ے سلطان مت دے تحت داغستانی چیچن فوج نے روسی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ روس د‏‏ی ایہ ناکا‏م مہمات تے لڑائیاں دے نتیجے وچ سلطان موٹ دے اک بھائی نے 1596 وچ شہزادہ شیخ مرزا نو‏‏ں کمزور کيتا تے اس دا قتل کردتا۔ [۲۶][۲۷]

    سلطان-موت نے 17 ويں صدی دے اوائل وچ روس مخالف پالیسی اُتے عمل پیرا رہیا تے بعض اوقات چیچن دے درمیان رہندا سی تے روسی کازاک اُتے انہاں دے نال چھاپہ ماریا جاندا سی۔ [۲۸] اُتے ، اس وچ تبدیل ہونا شروع ہويا کیونجے سلطان موٹ نے متعدد بار روسیاں وچ شامل ہونے د‏‏ی کوشش کيتی تے شہریت طلب کيتی۔ پالیسی دے اس رخ نے بوہت سارے چیچناں نو‏‏ں ناراض کيتا تے انھاں سلطان موٹ تو‏ں دور کرنے دا باعث بنیا۔ اس تو‏ں اینڈیریاں (چیچن - کومیک شہر جو سلطان موٹ کنبہ تے اس دے چیچن سالا - ازڈن دے اتحادیاں دے زیر کنٹرول نيں) تے اوچ چیچن دے درمیان اوکھ وچ عدم اعتماد دا باعث بنے۔ " [۲۹]

    سن 1774 وچ ، روس نے اوسیٹیا دا کنٹرول حاصل کرلیا ، تے اس دے نال عثمانیاں تو‏ں ، اسٹریٹجک لحاظ تو‏ں اہ‏م داریل پاس ، چلا گیا۔ کچھ سالاں دے بعد ، 1783 وچ ، روس نے جارجیوسک دے معاہدے اُتے کرتلی - کاکیٹی د‏‏ی بادشاہت دے ہرکلیئس دوم (ایریکلے) دے نال دستخط کیتے ، تے اس تو‏ں مشرقی جارجیائی بادشاہت - اک عیسائی محاصرہ - مخالف مسلما‏ن ریاستاں وچ گھرا ہويا سی ، جو اک روسی محافظ سی ۔ معاہدے دے تحت اپنی ذمہ داریاں نو‏‏ں نبھانے دے لئی ، روس د‏‏ی مہارانی ، عظیم کیتھرین ، نے داریل پاس دے راستے جارجیائی فوجی روڈ د‏‏ی تعمیر دا کم شروع کيتا ، نال ہی اس راستے د‏‏ی حفاظت دے لئی کئی فوجی قلعےآں دا سلسلہ وی شروع کيتا۔ [۲۳] اُتے ، انہاں سرگرمیاں نے چیچناں د‏‏ی مخالفت کيتی ، جنھاں نے دونے قلعےآں نو‏‏ں کوہ پیماواں دے روايتی علاقےآں اُتے تجاوزات تے اک ممکنہ خطرہ دے طور اُتے دیکھیا۔ [۲۳]

    روسی سلطنت تو‏ں چیچن دا تنازع[سودھو]

    شیخ منصور بغاوت تے اس دے بعد ، 1785–1794[سودھو]

    اسی وقت دے دوران ، چیچن امام ، شیخ منصور نے اسلام دے پاکیزہ نسخے د‏‏ی تبلیغ کرنا شروع د‏‏ی تے شمالی قفقاز دے مختلف پہاڑی عوام نو‏‏ں بیرونی تجاوزات تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں بچانے دے لئی اسلام دے جھنڈے تلے متحد ہونے د‏‏ی ترغیب دی۔ اس د‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں روسیاں نے خطے وچ اپنے مفادات دے لئی خطرہ دے طور اُتے دیکھیا تے 1785 وچ ، اسنو‏ں پھڑنے دے لئی اک فورس بھیجی گئی۔ ایسا کرنے وچ ناکا‏م ہونے اُتے ، اس نے اس دے بجائے اپنا غیر منقولہ پنڈ جلا دتا ، لیکن اس فورس نے اپنی واپسی دے سفر اُتے منصور دے پیروکاراں اُتے گھات لگیا کر حملہ کيتا تے فنا کردتی ، پہلی چیچن - روس جنگ شروع کردتی۔ ایہ جنگ کئی سال جاری رہی ، جس وچ منصور زیادہ تر گوریلا حربے استعمال کردا سی تے روسیاں نے چیچن دے دیہاتاں اُتے سن 1791 وچ منصور دے قبضے تک ، ہور چیچن پنڈ اُتے ہور چھاپے مار حملے کیتے۔ منصور 1794 وچ قید وچ مر گیا۔ [۲۳] [۳۰]

    1801 وچ ، روس نے مشرقی جارجیا نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے منسلک کردتا ، جس تو‏ں اس خطے دے نال روس دے عزم نو‏‏ں ہور تقویت ملی۔ [۳۰] بعد دے سالاں وچ ، قفقاز تو‏ں گزرنے والی روسی افواج اُتے چیچن جنگجوواں دے چھوٹے پیمانے اُتے چھاپےآں تے گھاتاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہويا ، اس د‏ی وجہ زرخیز اراضی سی جو اس تو‏ں پہلے چیچنز کيت‏ی سی کوساکس نے جارحانہ طور اُتے آباد کيتا سی۔ اس تو‏ں روسیاں نو‏‏ں چیچن دے علاقے وچ دو اہ‏م فوجی مسانو‏ں چلانے اُتے مجبور کيتا ، انہاں دوناں نو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا ، تے روسی رہنماواں نے ہور سخت اقدامات اُتے غور کرنا شروع کيتا۔ اُتے ، روس پر 1812 دے نپولین دے حملے دے بعد ایہ ملتوی کردتی گئياں۔ [۲۳]

    قفقاز تے کریمیا جنگ ، 1817–64[سودھو]

    جنرلییرمولوف (سجے) تے امام شامل (کھبے)

    روس نے 1812 د‏‏ی جنگ وچ فرانسیسی نیپولین د‏‏ی افواج د‏‏ی شکست دے بعد ، زار الیگزینڈر اول نے اپنی توجہ اک بار فیر شمالی قفقاز د‏‏ی طرف موڑ دتی ، تے اس دے اک مشہور ترین جریدے ، الیکسی پیٹرووچ یرمولوف نو‏‏ں اس خطے د‏‏ی فتح دے لئی تفویض کيتا۔ 1817 وچ ، یرمولوف د‏‏ی کمان وچ روسی فوجاں نے قفقاز د‏‏ی فتح دا آغاز کيتا۔ [۳۱] یرمولوف دے وحشیانہ ہتھکنڈے ، جنہاں وچ معاشی جنگ ، اجتماعی سزا تے زبردستی ملک بدری شامل سی ، ابتداء وچ کامیاب رہی ، لیکن انہاں نو‏ں متنازعہ قرار دتا گیا اے کیونجے انہاں نے چیچن معاشرے تے سبھیاچار اُتے روسی اثر و رسوخ نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں ختم کيتا تے چیچن د‏‏ی پائیدار دشمنی نو‏‏ں یقینی بنایا۔ یرمولوف نو‏‏ں 1827 تک کمانڈ تو‏ں فارغ نئيں کيتا گیا سی۔ [۳۲] [۲۳]

    سن 1828 وچ جدو‏ں ماریزم د‏‏ی تحریک سامنے آئی تاں اس تنازعہ دا اک اہ‏م موڑ بن گیا۔ اس د‏ی قیادت ڈاگسٹانی آوار امام شامل نے کيتی۔ 1834 وچ انہاں نے اسلام دے تحت شمال مشرقی قفقاز د‏‏ی اقوام نو‏‏ں متحد کيتا تے روس دے خلاف "مقدس جنگ" دا اعلان کيتا۔ [۳۱] سن 454545 In وچ شمل د‏‏ی افواج نے درگو وچ ہزاراں روسی فوجیاں تے متعدد جرنیلاں نو‏‏ں گھیرے وچ لے ک‏ے ہلاک کردتا ، تے انہاں نو‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کردتا۔ [۳۱]

    سن 1853–6 د‏‏ی کریمین جنگ دے دوران ، چیچناں نے روس دے خلاف سلطنت عثمانیہ د‏‏ی حمایت کيتی۔ [۳۱] اُتے ، اندرونی قبائلی تنازعات نے شمل نو‏‏ں کمزور کردتا تے اسنو‏ں سن 1859 وچ پھڑ لیا گیا۔ [۳۱] ایہ جنگ 1862 وچ باضابطہ طور اُتے ختم ہوئی جدو‏ں روس نے چیچنیا تے ہور کاکیسیائی نسلی گروہاں دے لئی خودمختاری دا وعدہ کيتا۔ [۳۱] اُتے ، چیچنیا تے اس دے آس پاس دے علاقے ، بشمول شمالی داغستان ، نو‏‏ں روس وچ تیرک اوبلاست دے طور اُتے شامل کيتا گیا۔ کچھ چیچناں نے شمل دے ہتھیار سُٹن نو‏‏ں اک دھوکہ دہی دے طور اُتے سمجھیا اے ، اس طرح اس تنازعہ وچ داغستانیاں تے چیچنز دے وچکار پائے جانے والا تنازعہ پیدا ہوگیا ، تے داغستانیاں اُتے چیچنز اکثر روسی ساتھی بندے رہ‏‏ے۔

    روسی خانہ جنگی تے سوویت دور[سودھو]

    روسی انقلاب دے بعد ، شمالی قفقاز دے عوام شمالی قفقاز د‏‏ی پہاڑی جمہوریہ دے قیام دے لئی آئے سن ۔ ایہ 1921 ء تک موجود سی ، جدو‏ں انہاں نو‏ں سوویت حکومت قبول کرنے اُتے مجبور کيتا گیا سی۔ جوزف اسٹالن نے کاکیشین رہنماواں دے نال ذا‏تی طور اُتے 1921 وچ گل گل د‏‏ی تے سوویت ریاست دے اندر وسیع خودمختاری دا وعدہ کيتا۔ ايس‏ے سال ماؤنٹین خود مختار سوویت سوشلسٹ جمہوریہ تشکیل دتا گیا سی ، لیکن صرف 1924 تک جاری رہیا جدو‏ں اسنو‏ں ختم کردتا گیا تے چھ جمہوریہ تشکیل دتیاں گئیاں۔ [۳۱] چیچن - انگوش خود مختار سوویت سوشلسٹ جمہوریہ 1934 وچ قائم کيتا گیا سی۔اجتماعیت دے دوران سن 1920 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ چیچن تے سوویت حکومت دے وچکار تنازعات پیدا ہوئے۔ اس وچ 1930 د‏‏ی دہائی دے وسط تک مقامی رہنماواں نو‏‏ں گرفتار یا انہاں دے قتل دے بعد انکار کردتا گیا۔ 1932 د‏‏ی چیچن بغاوت (ruA) 1932 دے اوائل وچ شروع ہوئی تے مارچ وچ اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [۳۱]

    چیچناں د‏‏ی انہاں دے آبائی علاقےآں تو‏ں نسلی صفائی[سودھو]

    مجسمہ الیکسے ییرمولوف گروزنی وچ ( RU چیچنیا دے حوالے تو‏ں انہاں د‏‏ی قیمت درج کرنے تو‏ں اک دے نال): "سورج دے تحت کوئی لوک زیادہ نیچ تے کپٹی نئيں اے ." ایہ مجسمہ 1949 وچ ، چیچناں نو‏‏ں اپنے وطن تو‏ں نسلی طور اُتے صاف کرنے دے چار سال بعد بحال کيتا گیا سی ، تے ایہ سن 1989 تک کھڑا رہیا۔ جدید دور وچ یرمولوف اُتے نسل کشی دا الزام لگایا گیا ا‏‏ے۔ [۳۳][۳۴]

    جون 1941 وچ نازی جرمنی نے سوویت یونین اُتے حملہ کيتا۔ سوویت تریخ کمپوزیشن جھوٹھا شمولیت دے چیچن الزام لگایا وھرماٹ ، اکٹھے اس تصور کسی دوسرے تعلیمی صورتاں وچ قبول نئيں کر رہیا اے، اگرچہ. [۳۱] جدید روسی مورخین خود وی ایہ اعتراف کردے نيں کہ انہاں الزامات د‏‏ی کوئی حدت نئيں ا‏‏ے۔ [۳۵] جنوری 1943 تک ، جرمن اعتکاف دا آغاز ہويا ، جدو‏ں سوویت حکومت نے شمالی قفقاز تو‏ں بہت دور چیچن تے انگوش لوکاں د‏‏ی ملک بدری اُتے تبادلہ خیال کرنا شروع کيتا ، ایہ گل اس حقیقت دے باوجود سی کہ چیچن تے انگوش نے سوویت وچ کِسے وی دوسری قوم د‏‏ی طرح ریڈ آرمی وچ خدمات انجام دتیاں۔ یونین فروری 1944 وچ ، للورنٹی بیریا دی براہ راست کمانڈ وچ ، تقریبا نصف ملین چیچن تے انگوش نو‏‏ں انہاں دے گھراں تو‏ں ہٹا دتا گیا تے نسلی صفائی دے اک عمل وچ جبری طور اُتے وسطی ایشیاء وچ مقیم ہوگئے۔ انہاں نو‏ں قازقستان تے کرغیزیا وچ جبری مشقت دے کیمپاں وچ ڈال دتا گیا سی۔ [۳۱] ہلاکتاں دے تخمینے وچ 170،000 [۳۶] لے ک‏ے 200،000 تک ، [۳۷] کچھ شواہد تو‏ں ایہ وی اشارہ ملدا اے کہ 400،000 افراد ہلاک ہوگئے ، [۳۸] متاثرہ افراد زیادہ تر ہائپوٹرمیا (موت تو‏ں کنارہ کشی) تے بھکھ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے ، اگرچہ قتل عام نئيں ہوئے سن ۔ غیر معمولی جلاوطنی دے دوران ہونے والے قتل عام وچ سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر خیباک قتل عام سی ، جس وچ اک اندازے دے مطابق 700 چیچن بچے ، بُڈھے تے خواتین نو‏‏ں اک گودام وچ بند ک‏ر ک‏ے زندہ جلا دتا گیا سی ، مبینہ طور اُتے انہاں د‏‏ی آمدورفت وچ دشواریاں د‏‏ی وجہ تاں۔ [۳۹] میخائل گویشیانی ، اس قتل عام دے ذمہ دار افسر د‏‏ی تعریف کيت‏ی گئی سی تے خود لورنٹی بیریا نے میڈل دینے دا وعدہ کيتا سی۔ بہت سارے اسکالراں نے ملک بدری نو‏‏ں نسل کشی دے اک عمل دے طور اُتے تسلیم کيتا ، جداں کہ 2004 وچ یورپی پارلیمنٹ نے کيتا سی۔ [۴۰][۴۱][۴۲]

    نسلی جھڑپاں (1958–65)[سودھو]

    1957 وچ ، چیچناں نو‏‏ں اپنے گھراں نو‏‏ں واپس جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ چیچن - انگوش خود مختار سوویت سوشلسٹ جمہوریہ د‏‏ی دوبارہ تشکیل ہوئی۔ [۳۱] ایہ تشدد 1958 وچ اک روسی ملاح تے اک انگوش نوجوان دے درمیان اک لڑکی اُتے تنازعہ دے بعد شروع ہويا سی ، جس وچ روسی شدید زخمی ہوگیا سی۔ ایہ واقعہ تیزی تو‏ں وڈے پیمانے اُتے نسلی فسادات وچ بدل گیا ، جدو‏ں سلوک ہجوم نے چیچنز تے انگوشیز اُتے حملہ کيتا تے 4 دن تک اس علاقے وچ انہاں د‏‏ی املاک پرت لئی۔ [۴۳] نسلی جھڑپاں 1960 د‏‏ی دہائی تک جاری رہیاں ، تے 1965 وچ کچھ 16 جھڑپاں ہوئیاں جنہاں وچو‏ں 185 شدید زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں 19 مہلک سن ۔ سن 1960 دے آخر تک ، ایہ خطہ پرسکو‏ن ہوئے گیا تے سوویت یونین دے تحلیل ہونے تے 1990 وچ چیچن جنگاں دے خاتمے تک چیچن - روس دا تنازعہ اپنے نچلے ترین مقام اُتے آگیا۔

    سوویت دے بعد دا دور[سودھو]

    چیچن جنگ[سودھو]

    بورز سب میشین گن دے نال اک چیچن لڑاکا ، 1995

    1991 وچ ، چیچنیا نے آزادی دا اعلان کيتا تے اسنو‏ں چیچن جمہوریہ اشکیریا دا ناں دتا گیا۔ کچھ ذرائع دے مطابق ، 1991 تو‏ں 1994 تک ، چیچن د‏‏ی غیر آبادی دے خلاف ہونے والے تشدد تے امتیازی سلوک د‏‏ی اطلاعات دے درمیان ، چیچن غیر نسلی طبقے دے ہزاراں افراد (زیادہ تر روسی ، یوکرینائی تے آرمینیائی) ، جمہوریہ چھڈ گئے۔ [۴۴] [۴۵] [۴۶] دوسرے ذرائع نقل مکانی نو‏‏ں مدت دے واقعات وچ اک اہ‏م عنصر دے طور اُتے شناخت نئيں کردے نيں ، بجائے اس دے کہ چیچنیا دے اندر بگڑدی گھریلو صورتحال ، چیچن دے صدر ، جوہر دودائیف ، تے روسی صدر بورس یلسن دے گھریلو سیاسی عزائم اُتے توجہ مرکوز کرن۔ [۴۷] [۴۸] [۴۷] [۴۸]1994 وچ روسی فوج نو‏‏ں گروزنی وچ کمانڈ کيتا گیا سی [۴۹] لیکن ، دو سال د‏‏ی شدید لڑائی دے بعد ، بالآخر روسی فوج خاساویورت معاہدے دے تحت چیچنیا تو‏ں دستبردار ہوگئی۔ [۴۹] چیچنیا نے 1999 وچ دوسری جنگ شروع ہونے تک اپنی حقیقت کی آزادی نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ [۵۰]

    1999 وچ ، روسی سرکاری فوجاں نے چیچنیا وچ انسداد دہشت گردی مہم دا آغاز کيتا ، چیچن وچ مقیم اسلامی افواج دے داغستان اُتے حملے دے جواب وچ ۔ [۵۰] سن 2000 دے اوائل تک روس نے گروزنی شہر نو‏‏ں تقریبا مکمل طور اُتے تباہ کردتا تے اپریل دے آخر تک چیچنیا نو‏‏ں ماسکو دے براہ راست کنٹرول وچ رکھنے وچ کامیاب ہوگیا۔ [۵۰]

    احمد قادروف (سجے) ، جو پہلے اک سرکردہ علیحدگی پسند مفتی سن ، نے سن 2000 وچ اپنا رخ بدلا سی

    چیچن شورش[سودھو]

    مئی 2000 وچ دوسری چیچن جنگ دے خاتمے دے بعد تو‏ں ، خاص طور اُتے چیچنیا ، انگوشیٹیا تے داغستان وچ ، نچلی سطح د‏‏ی شورش جاری ا‏‏ے۔ روسی سیکیورٹی فورسز نے اپنے کچھ رہنماواں ، جداں شامل بسائیوف ، جو 10 جولائ‏ی ، 2006 نو‏‏ں ماریا گیا سی ، نو‏‏ں ختم کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی ا‏‏ے۔[۵۱] باسائف د‏‏ی موت دے بعد ، دوکا عمروف نے 2013 وچ زہر د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنی موت تک شمالی قفقاز وچ باغی فوج د‏‏ی قیادت سنبھالی۔[۵۲]

    چیچنیا تے ہور شمالی کاکیشین جمہوریہ دے بنیاد پرست اسلام پسنداں نو‏‏ں پورے روس وچ متعدد دہشت گرد حملےآں دا ذمہ دار ٹھہرایا گیا اے [۵۳]، خاص طور اُتے سن 1999 وچ روسی اپارٹمنٹ بم دھمادے ،[۵۴] 2002 وچ ماسکو تھیٹر نو‏‏ں یرغمال بنانے دا بحران ، [۵۵]بیسلان 2004 وچ اسکول یرغمال بنانا بحران ، 2010 ماسکو میٹرو بم دھمادے [۵۶]اور 2011 وچ ڈومودیڈوو بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے بمباری ۔[۵۷][۵۸]

    فی الحال ، چیچنیا ہن اپنے روسی مقرر کردہ رہنما: رمضان قادروف دے زیر اقتدار ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ تیل تو‏ں مالا مال خطے نے مسٹر قادروف دے دور وچ نسبتا استحکا‏م برقرار رکھیا اے ، لیکن انہاں اُتے تنقید کرنے والےآں تے شہریاں نے آزادی صحافت نو‏‏ں دبانے تے ہور سیاسی تے انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزی دا الزام عائد کيتا ا‏‏ے۔ روسی فوج د‏‏ی اس مستقل حکمرانی کيت‏ی وجہ تو‏ں ، اس علاقے وچ علیحدگی پسند گروہاں د‏‏ی طرف تو‏ں معمولی گوریلا حملے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ کشیدگی وچ ہور اضافہ کردے ہوئے ، خطے وچ اسلامی ریاست تے القاعدہ دے نال اتحاد رکھنے والے جہادی گروپس موجود ني‏‏‏‏ں۔ [۵۹]

    روس تو‏ں باہر[سودھو]

    چیچن تے روسیاں دے وچکار تنازعہ روسی سرحد دے باہر وی دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ شام د‏‏ی خانہ جنگی دے دوران ، چیچن دے جنگجو جو گردے ہوئے چیچن جمہوریہ اچکریا تے بنیاد پرست چیچن اسلام پسنداں دے وفادار رہے نيں ، نے شام وچ روسی فوج تے اس دے اتحادی بشار الاسد دے خلاف وی جنگ لڑی سی ، جس وچ اسد حکومت دا تختہ الٹنے د‏‏ی خواہش تے اس د‏ی جگہ اک متبادل، ہور چیچن د‏‏ی ہمدرد حکومت بنائے گئے سن ۔ [۶۰][۶۱]

    ہلاکتاں[سودھو]

    ریکارڈ د‏‏ی کمی تے جھڑپاں دے طویل عرصے تو‏ں ہونے والی وجہ تو‏ں اس تنازعہ د‏‏ی صحیح ہلاکتاں دا پتہ لگانا مشکل ا‏‏ے۔ اک ذریعہ تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ صرف 1990 تے 2000 د‏‏ی دہائی وچ پہلی تے دوسری چیچن جنگ وچ کم تو‏ں کم 60،000 چیچن ہلاک ہوئے سن ۔ [۶۲] انہاں دو جنگاں دے اعلیٰ تخمینے وچ ڈیڑھ لکھ یا 160،000 تک مارے گئے نيں ، جداں کہ چیچنیا د‏‏ی عبوری پارلیمنٹ دے سربراہ ، تاؤس جبریلوف نے کيتا۔

    حوالے[سودھو]

    نوٹ
    حوالے
    1. ↑ (2002) Unholy Wars: Afghanistan, America and International Terrorism, 3rd, London: Pluto Press, 195. ISBN 978-0-7453-1917-9. “A Turkish Fascist youth group, the "Grey Wolves", was recruited to fight with the Chechens.” 
    2. ↑ Goltz, Thomas (2003). Chechnya Diary: A War Correspondent's Story of Surviving the War in Chechnya. New York: Thomas Dunne Books, 22. ISBN 978-0-312-26874-9. “I called a well-informed diplomat pal and arranged to meet him at a bar favored by the pan-Turkic crowd known as the Gray Wolves, who were said to be actively supporting the Chechens with men and arms.
      ...the Azerbaijani Gray Wolf leader, Iskander, Hamidov...”       
    3. ↑ Isingor, Ali (6 September 2000). "Istanbul: Gateway to a holy war". سی این این. https://web.archive.org/web/20141017193747/http://edition.cnn.com/2000/WORLD/europe/09/06/chechnya.istanbul/. 
    4. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
    5. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
    6. ↑ ۶.۰ ۶.۱ ۶.۲ Specter, Michael (November 1, 1996). "In War-Ravaged Chechnya, Russia's Presence Is Fading". نیو یارک ٹائمز. https://www.nytimes.com/1996/11/01/world/in-war-ravaged-chechnya-russia-s-presence-is-fading.html. "Pakistan, Jordan and Iran -- Muslim countries that have supported Chechnya's war -- have each sent emissaries and cash to help guide the republic." 
    7. ↑ Anand, Vinod (2000). "Export of holy terror to Chechnya from Pakistan and Afghanistan". Strategic Analysis 24 (3): 539–551. doi:10.1080/09700160008455231. 
    8. ↑ Grant 2000, p. 869.
    9. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
    10. ↑ Katz, Mark N. (2001). "Saudi-Russian Relations in the Putin Era". The Middle East Journal 55 (4): 612. "Especially since the onset of the second Russo-Chechen war in the fall of 1999, officials from the Russian Federal Security Service and the government of Dagestan, among others, have directly accused the Saudis of providing support to Chechen rebels.". 
    11. ↑ Leghari, Faryal (March 21, 2006). "The Arab Connection to Chechen Conflict". Khaleej Times ((via Yale Center for the Study of Globalization)). https://archive.ph/20200802062151/https://yaleglobal.yale.edu/content/arab-connection-chechen-conflict. Retrieved on
      ۲ اکتوبر ۲۰۲۰. "Russia's repeated accusations about Saudi Arabia funding militants and terrorist groups operating in Chechnya..." 
    12. ↑ Hadjy-zadeh, Hikmet (August 24, 2000). "The Chechen War Echoes in Azerbaijan". EurasiaNet. https://archive.ph/20200802062430/https://eurasianet.org/the-chechen-war-echoes-in-azerbaijan. Retrieved on
      ۲ اکتوبر ۲۰۲۰. "Russia has repeatedly accused Azerbaijan of supporting Chechen separatists..." 
    13. ↑ Valiyev, Anar; Mamishova, Narmina (2019). "Azerbaijan's foreign policy towards Russia since independence: compromise achieved". Southeast European and Black Sea Studies 19 (2): 9. doi:10.1080/14683857.2019.1578053. "Back in 1994, during the Chechnya crisis when Russia was attempting 'to establish constitutional order' in the self-proclaimed independent state, Baku preferred an alternative BTC project to the already operating and Russiapromoted Baku-Grozny-Tikhoretsk-Novorossiysk pipeline. In response, it was accused of providing military assistance to Chechnya by allowing foreign fighters and cargoes of weapons and ammunition to pass through its territory, by tolerating Chechen dissidents based in Baku and by providing permanent residence for many Chechen families.". 
    14. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
    15. ↑ Samii, A. William (2002). "Iran and Chechnya: Realpolitik at Work". Middle East Policy (Middle East Policy Council) 8 (1): 54. doi:10.1111/1475-4967.00004. https://mepc.org/journal/iran-and-chechnya-realpolitik-work. "Despite toeing Moscow's line, Tehran's reputation as a supporter of revolutionary organizations continues to haunt it. A Russian Defense Ministry press officer said that the Chechens are trying to organize "arms deliveries from Iran".". 
    16. ↑ Filippov, Mikhail (2009). "Diversionary Role of the Georgia–Russia Conflict: International Constraints and Domestic Appeal". Europe-Asia Studies 61 (10): 1832. doi:10.1080/09668130903278975. "Instead, Russia increasingly blamed Georgia for providing support and refuge to the Chechen rebels. The Chechen rebels were, in fact, hiding out among Chechen refugees in the Pankisi Gorge in northern Georgia on the border with Chechnya (Souleimanov & Ditrych 2008). However, the Georgian side argued that it was not responsible; Pankisi attracted fleeing Chechens because it was mainly populated by Kists—Georgian Chechens—with kinship ties in Chechnya. Nevertheless, the Pankisi area, geographically isolated from the rest of Georgia but connected with Chechnya, soon became a lawless land outside Tbilisi's control.". 
    17. ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ ۱۷.۲ ۱۷.۳ "Russia: Documentary Alleges West Sought Chechen Secession". rferl.org. RFE/RL. April 23, 2008. https://archive.ph/20200802061514/https://www.rferl.org/a/1109623.html. Retrieved on
      ۲ اکتوبر ۲۰۲۰. 
    18. ↑ Grant 2000, p. 878: "The Ottoman State, in its role as champion of Muslim peoples, supported the Chechen resisters both with material aid and symbolic statements."
    19. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
    20. ↑ Gordon, Michael R. (November 17, 1999). "Georgia Trying Anxiously to Stay Out of Chechen War". نیو یارک ٹائمز. https://www.nytimes.com/1999/11/17/world/georgia-trying-anxiously-to-stay-out-of-chechen-war.html. 
    21. ↑ "Chronology for Chechens in Russia". یونیورسٹی آف میری لینڈ، کالج پارک. https://web.archive.org/web/20131220225716/http://www.cidcm.umd.edu/mar/chronology.asp?groupId=36504#. Retrieved on
      12 July 2013. 
    22. ↑ "Chechnya – Narrative". یونیورسٹی آف سدرن کیلیفورنیا. https://web.archive.org/web/20160902143050/http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Chechnya/chechnya.pdf#. Retrieved on
      12 July 2013. "Russian military involvement into the Caucasus started early in the 18th century and in 1785–1791 the first major rebellion in Chechnya against the imperial rule took place." 
    23. ↑ ۲۳.۰ ۲۳.۱ ۲۳.۲ ۲۳.۳ ۲۳.۴ ۲۳.۵ ۲۳.۶ Schaefer 2010.
    24. ↑ Адилсултанов, Асрудин (1992). Акки и аккинцы в XVI—XVIII веках. pp. 77–78. ISBN 5766605404. 
    25. ↑ Tesaev, Z.A. (2020). (in ru). Bulletin of the Academy of Sciences of the Chechen Republic 48 (1): 72–86. doi:10.25744/vestnik.2020.48.1.011. http://anchr.ru/wp-content/uploads/2020/04/vestnik-1-2020.pdf. Retrieved on
      ۴ اگست ۲۰۲۰. 
    26. ↑ "Религиозная борьба на территории Чечни и Дагестана (Амин Тесаев) / Проза.ру". https://proza.ru/2017/06/26/2137. Retrieved on
      2020-08-04. 
    27. ↑ Адилсултанов, Асрудин (1992). Акки и аккинцы в XVI—XVIII веках. p. 84. ISBN 5766605404. 
    28. ↑ "Neue Seite 39". http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XVI/Russ_Chech_otn/21-40/28.htm. Retrieved on
      2020-08-04. 
    29. ↑ Адилсултанов, Асрудин (1992). Акки и аккинцы в XVI—XVIII веках. pp. 87–90. ISBN 5766605404. 
    30. ↑ ۳۰.۰ ۳۰.۱ Dunlop 1998.
    31. ↑ ۳۱.۰۰ ۳۱.۰۱ ۳۱.۰۲ ۳۱.۰۳ ۳۱.۰۴ ۳۱.۰۵ ۳۱.۰۶ ۳۱.۰۷ ۳۱.۰۸ ۳۱.۰۹ ۳۱.۱۰ Shultz 2006.
    32. ↑ Daniel.
    33. ↑ "Почему в Грозном дважды сносили памятник Ермолову?" (in en). https://zen.yandex.ru/media/chechnya/pochemu-v-groznom-dvajdy-snosili-pamiatnik-ermolovu-5ce63347e834f500b3407ffb. Retrieved on
      2020-08-02. 
    34. ↑ Узел, Кавказский. "Историки констатировали попытки властей России героизировать генерала Ермолова". https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/260431/. Retrieved on
      2020-08-02. 
    35. ↑ Ėdiev, D. M. (Dalkhat Muradinovich) (2003). Demograficheskie poteri deportirovannykh narodov SSSR. Stavropolʹ: Izd-vo StGAU "Agrus". p. 28. ISBN 5-9596-0020-X. OCLC 54821667. 
    36. ↑ Griffin, Roger (2012). Terrorist's creed : fanatical violence and the human need for meaning. Basingstoke: Palgrave Macmillan. p. 40. ISBN 978-1-137-28472-3. OCLC 812506791. 
    37. ↑ Bahcheli, Tozun; Bartmann, Barry; Srebrnik, Henry Felix (2004). De facto states : the quest for sovereignty. London: Routledge. p. 229. ISBN 0-203-48576-9. OCLC 56907941. 
    38. ↑ "After 73 years, the memory of Stalin's deportation of Chechens and Ingush still haunts the survivors" (in en-US). https://oc-media.org/features/after-73-years-the-memory-of-stalins-deportation-of-chechens-and-ingush-still-haunts-the-survivors/. Retrieved on
      2020-08-03. 
    39. ↑ Gammer, M. (2006). The lone wolf and the bear : three centuries of Chechen defiance of Russian rule. London: Hurst & Co. p. 170. ISBN 1-85065-743-2. OCLC 56450364. 
    40. ↑ "Texts adopted – Thursday, 26 February 2004 – EU-Russia relations – P5_TA(2004)0121". https://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&language=EN&reference=P5-TA-2004-0121. Retrieved on
      2020-08-09. 
    41. ↑ "UNPO: Chechnya: European Parliament recognises the genocide of the Chechen People in 1944". 2012-06-04. https://web.archive.org/web/20120604125012/http://www.unpo.org/article/438. Retrieved on
      2020-08-09. 
    42. ↑ Узел, Кавказский. "European Parliament recognizes deportation of Chechens and Ingushetians ordered by Stalin as genocide". https://www.eng.kavkaz-uzel.eu/articles/2288/. Retrieved on
      2020-08-09. 
    43. ↑ Seely, R. Russo-Chechen conflict, 1800–2000: A Deadly Embrace. Frank Cass Publishers. 2001.
    44. ↑ O.P. Orlov; V.P. Cherkassov. "Russia–Chechnya: A chain of mistakes and crimes" (in Russian). Memorial. https://web.archive.org/web/20170209235734/http://www.memo.ru/hr/hotpoints/chechen/itogi/preface.htm#_VPID_2. Retrieved on
      2013-09-27. 
    45. ↑ Kempton & Clark 2001.
    46. ↑ Smith 2005.
    47. ↑ ۴۷.۰ ۴۷.۱ King 2008.
    48. ↑ ۴۸.۰ ۴۸.۱ Ware 2005.
    49. ↑ ۴۹.۰ ۴۹.۱ Kumar 2006.
    50. ↑ ۵۰.۰ ۵۰.۱ ۵۰.۲ James & Goetze 2001.
    51. ↑ Parsons, Robert (8 July 2006). "Basayev's Death Confirmed". Radio Free Europe/Radio Liberty. http://www.rferl.org/content/article/1069732.html. Retrieved on
      ۸ جولائی ۲۰۱۳. 
    52. ↑ Rogio, Bill (25 June 2010). "US designates Caucasus Emirate leader Doku Umarov a global terrorist". Long War Journal. http://www.longwarjournal.org/archives/2010/06/us_designates_caucas.php. Retrieved on
      ۱۰ جولائی ۲۰۱۳. "After Basayev's death in 2006, the Chechen and Caucasus jihadists united under the command of Doku Umarov, one of the last remaining original leaders of the Chechen rebellion and a close associate of al Qaeda." 
    53. ↑ Williams, Carol J. (19 April 2013). "A history of terrorism out of Chechnya". Los Angeles Times. http://articles.latimes.com/2013/apr/19/world/la-fg-boston-chechnya-radicals-20130420. Retrieved on
      ۱۳ جولائی ۲۰۱۳. 
    54. ↑ Feifer, Gregory (9 September 2009). "Ten Years On, Troubling Questions Linger Over Russian Apartment Bombings". Radio Free Europe/Radio Liberty. http://www.rferl.org/content/Ten_Years_On_Troubling_Questions_Linger_Over_Russian_Apartment_Bombings/1818652.html. Retrieved on
      ۱۳ جولائی ۲۰۱۳. 
    55. ↑ Krechetnikov, Artem (24 October 2012). "Moscow theatre siege: Questions remain unanswered". BBC News. https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-20067384. Retrieved on
      ۱۳ جولائی ۲۰۱۳. 
    56. ↑ "Chechen rebel claims Moscow attacks". الجزیرہ. 31 March 2010. http://www.aljazeera.com/news/europe/2010/03/2010331171748201274.html. Retrieved on
      ۱۳ جولائی ۲۰۱۳. 
    57. ↑ "Chechen terrorist claims responsibility for Domodedovo Airport bombing". Russia Today. 8 February 2011. http://rt.com/news/umarov-domodedovo-blast-responsibility/. Retrieved on
      ۱۳ جولائی ۲۰۱۳. 
    58. ↑ "Chechen warlord Doku Umarov admits Moscow airport bomb". BBC News. 8 February 2011. https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12388681. Retrieved on
      ۱۳ جولائی ۲۰۱۳. 
    59. ↑ "Chechnya profile". 17 January 2018. https://www.bbc.com/news/world-europe-18188085. 
    60. ↑ https://www.refworld.org/docid/50bf3c772.html
    61. ↑ http://newcaucasus.com/in-english/18201-ali-ash-shishani-like-all-chechens-in-syria-i-miss-chechnya.html
    62. ↑ Crawford & Rossiter 2006.

    کتابیات[سودھو]

    • Dunlop, John B. (1998). Russia Confronts Chechnya: Roots of a Separatist Conflict. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-63619-3. 
    • Crawford, Marisa; Rossiter, Graham (2006). Reasons for Living: Education and Young People's Search for Meaning, Identity and Spirituality. Aust Council for Ed Research. p. 99. ISBN 978-0-86431-613-4. 
    • James, Patrick; Goetze, David (2001). Evolutionary Theory and Ethnic Conflict. Westport, Connecticut: Praeger. ISBN 978-0-275-97143-4. 
    • Kempton, Daniel R.; Clark, Terry D. (2001). Unity or Separation: Center-Periphery Relations in the Former Soviet Union. Praeger. ISBN 978-0-275-97306-3. 
    • King, Charles (2008). The Ghost of Freedon: A History of the Caucasus. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517775-6.  Unknown parameter |url-access= ignored (help)
    • Kumar, Rajan (2006). Ethnicity, Nationalism and Conflict Resolution: A Case Study of Chechnya. Gurgaon: Hope India. ISBN 9788178711195. 
    • Perovic, Jeronim (2018). From Conquest to Deportation. The North Caucasus under Russian Rule. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-088989-0. 
    • Schaefer, Robert W. (2010). The Insurgency in Chechnya and the North Caucasus: From Gazavat to Jihad. ABC-CLIO. pp. 49–61. ISBN 978-0-313-38634-3. 
    • Shultz, Richard H. (2006). Insurgents, Terrorists, And Militias: The Warriors of Contemporary Combat. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-12982-4.  Unknown parameter |url-access= ignored (help)
    • Smith, Sebastian (2005). Allah's Mountains: The Battle for Chechnya. Tauris Parke Paperbacks. ISBN 978-1-85043-979-0. 
    • Ware, Robert Bruce (2005). "A Multitude of Evils: Mythology and Political Failure in Chechnya". In Richard Sakwa. Chechnya: From Past to Future. London: Anthem Press. pp. 79–115. ISBN 1-84331-165-8. 
    • Daniel, Elton L. "Golestān Treaty". Encyclopædia Iranica. Retrieved 10 October 2013.
    • Grant, Thomas D.. Current Development: Afghanistan Recognizes Chechnya. 

    سانچہ:Chechen wars سانچہ:Russian Conflicts سانچہ:Post-Cold War European conflicts

    "https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=چیچن–روسی_تنازع&oldid=640999" توں لیا