سعد بن عبادہ
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| مکمل نام | سَعد بن عُبادة بن دُلَیم بن حارثہ خَزرَجی |
| کنیت | ابو ثابت یا ابو قیس |
| لقب | کامل |
| وجہ شہرت | صحابی |
| مہاجر/انصار | انصار |
| نمایاں کارنامے | |
| دیگر سرگرمیاں | |
سَعد بن عُبادہ خَزرَجی (متوفی ۱۵ ق) انصار دے علمبردار، جنگ احزاب وچ رسول اکرم (ص) دے مشتے تے ہور کئی غزوات وچ پیغمبر (ص) دے نال رہے۔ سعد مدینہ دے بزرگان و اشراف تے قبیلۂ خزرج دے رئیس سن ۔ اسلام توں پہلے سعد کامل دے نام توں جانے جاندے۔ رسول اکرم دے نال پیمان عقبہ وچ سعد بارہ نقبا وچوں اک سن ۔
رسول اللہ دے وصال دے بعد بعض انصار دے بزرگ سقیفہ وچ جمع ہوئے تے خلافت دے لئی انہاں دتی نگاہ سعد بن عبادہ اُتے ٹھہری سی لیکن حضرت ابو بکر، عمر تے ابو عبیدہ دے آنے توں سقیفہ دے مجمع نے حضرت ابو بکر دی طرف میلان پیدا کر ليا تے انہاں نے حضرت ابو بکر دی بیعت کے لئی۔ لیکن سعد نے خلیفۂ اول و دوم دی بیعت نئيں کيتی تے آخرکار دوسری خلافت دے دوران قتل ہوئے تے انہاں دے قتل نوں جنات دی طرف نسبت دتی گئی۔
خاندان
[سودھو]- نام: سَعد بن عُبادة بن دُلَیم بن حارثہ خَزرَجی
- کنیت: ابو ثابت یا ابو قیس
سعد دا خاندان قبیلہ خزرج اشراف وچوں سی تے انہاں دے والد عباده یثرب دے خزرج قبیلہ دے بزرگاں وچوں سن ۔ والدہ دا نام عمره بنت مسعود بن قیس، انہاں خواتین وچوں سی جنہاں نے رسول اللہ دی بیعت کيتی تے ہجرت دے پنجويں سال فوت ہوئیاں۔[۱]
سعد خود پیامبر اسلام(ص) دے صحابہ وچوں نيں۔ جاہلیت تے اسلام دے دور وچ مدینہ وچ خزرج قبیلے دے بزرگ منے جاندے سن ۔ [۲] ابن حزم دے بقول انہاں نے ۲۱ احادیث رسول اللہ توں نقل کيتیاں نيں۔ [۳] اسلام لیانے توں پہلے لکھنے، پڑھنے، تیراندازی تے تیراکی جاننے دی بنا اُتے سعد کامل دے نام توں معروف سن ۔ [۴]
زمانۂ جاہلیت وچ سعد تے انہاں دے آباء و اجداد سخاوتمندی تے سرداری وچ مشہور سن ۔[۵] ایہ شرافت تے سرداری اسلام قبول کرنے دے بعد وی انہاں وچ باقی رہی۔ ایہ لوگ مدینہ وچ لوگاں نوں کھانا کھلیانے والےآں وچ شمار ہُندے سن ۔[۶] کہیا گیا اے کہ عرباں دے کسی خاندان دی چار نسلاں وچ اس طرح مہمان نوازی دا سلسلہ جاری نئيں رہیا جدوں کہ سعد دا بیٹا قیس سب توں زیادہ مہمان نواز سی ۔[۷]
سعد دی سخاوتمندی دی اکثر حکایات معروف نيں؛ مروی اے کہ سعد دے جد دلیم دا اک گھر سی جس وچوں ہر روز کوئی آواز دیندا: جسنوں مرغن تے نرم غذا کھانا ہو اوہ دلیم دے گھر اُتے آ جائے۔ دلیم دی موت دے بعد سعد نے ایہی سلسلہ جاری رکھیا تے انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے قیس نے اپنے بزرگاں دی اس رسم دی پاسداری کيتی۔[۸]
اسی طرح ابن سیرین نے نقل کیتا اے کہ پیامبر (ص) ہر رات اہل صفہ دے اصحاب وچ کھانا تقسیم کردے سن ۔ بعض اک شخص نوں بعض دو نوں یا اس توں زیادہ جدوں کہ سعد ہر رات اسّی افراد نوں کھانا کھلیانے دے لئی اپنی منزل اُتے لے کے جاندے۔[۹]سعد تے انہاں دے بیٹےآں نے حضرت علی(ع) تے فاطمہ (س) دی شادی دے اسباب فراہم کرنے وچ بہت مدد کيتی۔[۱۰]
پیغمبر (ص) نے اک دن افطار دے بعد ایويں دعا فرمائی:
روزه دار تے نیک لوگ تواڈے دستر خوان اُتے کھانا کھا رہے نيں تے فرشتے تساں اُتے درود بھیجدے نيں۔[۱۱]
اسلام قبول کرنا
[سودھو]بیعت عقبہ دے موقع اُتے سعد بن عبادہ نے اہل یثرب دے انصار وچوں ستّر افراد دے ہمراہ رسول خدا(ص) دی بیعت کيتی۔ جدوں سعد نے اسلام قبول کیہ تو منذر بن عمرو تے ابودُجانہ دے نال مل کے بنی ساعده دے بتاں نوں توڑا۔[۱۲] سعد انہاں بارہ نقبا وچوں نيں جنہاں نوں رسول اللہ نے جبرائیل دے اشارے اُتے متعین فرمایا۔[۱۳]
غزوات وچ شرکت
[سودھو]سعد اکثر غزوات وچ رسول خدا (ص) دے نال شریک ہوئے۔ لیکن جنگ بدر وچ انہاں دی شرکت محل اختلاف اے۔[۱۴] اوہ رسول اللہ دے مورد اعتماد تے مشتے افراد وچ سن ۔ جنگ احزاب وچ پیغمبر (ص) نے سعد بن عباده تے سعد بن معاذ دے اسلام تے رسول خدا دی حیثیت تے دفاع دے سخت مؤقف تے مشورے دے بعد ہی مشرکین توں مذاکرات دی پیش کش نوں رد کے دتا۔[۱۵]
کتاباں وچ انہاں نوں اسلام دے پرچمداراں وچ شمار کیتا اے۔ غزوات پیامبر (ص) وچ مہاجرین دا علم امام علی(ع) تے انصار دا پرچم سعد وچ رہیا۔[۱۶] اگرچہ فتح مکہ دے موقع اُتے وی علم سعد بن عباده دے ہتھوں وچ ہی سی ۔[۱۷] لیکن سعد بن عبادہ توں انتقام جوئی تے خونریزی اُتے مشتمل شعار رسول اللہ دے کاناں وچ پڑے تو آپ نے علی توں فرمایا: اے علی(ع) جاؤ تے سعد توں پرچم لے لو، مرحمت تے عفو اُتے مشتمل شعار کہو۔اک ہور روایت دے مطابق قیس بن سعد بن عباده نوں اس کم اُتے مامور کیتا۔[۱۸]
خلافت ابوبکر
[سودھو]پیامبر (ص) دے وصال دے بعد سعد بن عباده شہر مدینہ دے بزرگاں دے نال سقیفہ بنی ساعده وچ خلافت دے حصول دے لئی اکٹھے ہوئے۔[۱۹] لیکن ابو بکر بن ابی قحافہ، عمر تے ابو عبیدہ جراح دے سقیفہ وچ آنے دی وجہ توں حاضرین نے ابوبکر دی طرف رجحان پیدا کر ليا۔ سعد دی سخت مخالفت دے باوجود حاضرین نے ابو بکر دا خلیفہ دے عنوان توں انتخاب کیتا تے انہاں دی بیعت دی البتہ بعض دا کہنا اے کہ سعد نے اپنے لئے خلافت دا دعوی نئيں کیتا سی بلکہ خزرجی سن جو سعد دے خلیفہ ہونے نوں چاہندے سن ۔[۲۰] حضرت ابوبکر دی بیعت دے بعد وی سعد تے اس دے قبیلے نے سعد دی پیروی کردے ہوئے ابو بکر دی بیعت نئيں کيتی۔[۲۱] اس دے مقابلے وچ بعض نے لکھیا اے کہ سعد خلافت دا خواہاں سی لیکن جدوں اسنوں حاصل نہ کے سکا تو حضرت ابو بکر دی بیعت نئيں کيتی۔[۲۲]
اس دے بعد خلافت اول نے انہاں توں بیعت لینے کوشش کيتی لیکن انہاں نے انکار کردے ہوئے کہیا:
خلافت عمر
[سودھو]خلیفہ اول دے لئی بیعت لینے تے سعد دے انکار دا واقعہ دوبارہ خلافت ثانیہ وچ فیر تکرار ہويا۔ ہرچند خلیفہ دوم نے سعد توں بیعت لینے دا اصرار کیتا لیکن اوہ اس وچ کامیاب نہ ہوئے۔ منقول اے کہ سعد دے قبیلے دی طاقت تے قوت دے پیش نظر حکومت وقت اس دا سامنا کرنے توں کتراندی سی۔[۲۴]
اک روز سعد دا بیٹا عمر نوں نصیحت کردے ہوئے کہندا اے: سعد نے قسم اٹھائی اے کہ اوہ تواڈی بیعت نئيں کريں گا تے تساں زبردستی اس توں بیعت نئيں لے سکدے ہو مگر ایہ کہ تساں اسنوں قتل کے دو! سعد دا قتل تمام خزرج قبیلے دے قتل اُتے موقوف تے خزرج دا قتل تمام اوس دے قتل اُتے تے انہاں دا قتل تمام یمنی قبیلےآں دے قتل اُتے موقوف اے تے ایہ تواڈے بس دی گل نئيں اے۔ پس سعد دے نال حالات بہتر رکھو۔[۲۵]
قیس بن سعد
[سودھو]قیس بن سعد انہاں پہلےافراد وچوں سن کہ جنہاں نے وفات پیغمبر دے بعد واقعہ سقیفہ تے حضرت ابوبکر دے انتخاب خلافت وچ ابوبکر دی بیعت نئيں کيتی سی۔ انہاں نے امیرالمؤمنین(ع) دا نال دتا تے انہاں دے اصحاب وچ رہے۔[۲۶]
وفات
[سودھو]سعد بن عبادہ دی وفات ۱۵ ق[۲۷] وچ شام دے علاقے حوران دے راستے وچ واقع ہوئی۔ البتہ تاریخ وفات ۱۱ ق، ۱۴ق وی ذکر ہوئی اے لیکن ۱۵ ق درست تر معلوم ہُندی اے۔
ان دی کیفیت وفات وچ اختلاف مذکور اے۔ کچھ کہندے نيں کہ جدوں انہاں نے عمر دی بیعت توں انکار کیہ تو انہاں دے کہنے اُتے مدینہ توں باہر آئے تے حوران شام [۲۸] دے راستے وچ انہاں دی موت طبیعی واقع ہوئی۔[۲۹] لیکن کچھ معتقد نيں کہ انہاں نوں قتل کیتا گیا۔ انہاں دے قتل وچ دو آرا پائی جاندیاں نيں۔ کچھ اہل سنت مآخذاں دے مطابق پہلی رائے ایہ اے کہ کھڑے ہو کے پیشاب کرنے دی وجہ توں جنات نے اسنوں قتل کیتا[۳۰]ان دے قتل دے بعد دف بجاندے ہوئے ایہ شعر پڑھ رہے سن :[۳۱]
| قد قَتَلنا سیدَ الخزرجِ سَعدَ بن عُبادة | ورَمَیناهُ بسهمین فلم یخطِ فُؤادَه | |
| ہم نے خزرج دے سردار سعد بن عبادہ نوں قتل کے دیا | ہم نے اسنوں دو تیر مارے کسی اک نے دل توں خطا نئيں کیا |
اس داستان نوں بعض اہل سنت شک و تردید دی نگاہ توں دیکھدے نيں۔ مروی اے کہ اک اہل سنت شخص نے شیعہ توں سوال کیتا: جے خلافت علی دا حق سی تے ابوبکر نے اسنوں غصب کیتا سی تو علی نے کیوں اس دے حصول دے لئی قیام نئيں کیتا؟ شیعہ نے جواب دتا: علی اس گل توں ڈر گئے کہ کدرے انہاں نوں وی جنات قتل نہ کے دتیاں۔[۳۲] جنات دے ہتھوں سعد دے قتل دی داستان دے رد وچ درج ذیل شعر کہیا گیا:
| یقولون سعد شقت الجن بطنه | الا ربما حققت فعلک بالغدر | |
| وہ کہندے نيں:جنات نے سعد دا شکم پارہ کیا | آگاہ رہو تساں نے کس قدر چالاکی توں اپنا فعل انجام دیا | |
| و ماذنب سعد انه بال قائماً | و لکن سعداً لم یبایع ابابکر | |
| سعد دا ایہ گناہ نئيں سی کہ اسنے کھڑے ہو کے پیشاب کیا | بلکہ انہاں دا ( گناہ ایہ سی کہ) انہاں نے ابوبکر دی بیعت نئيں کيتی تھی |
بعض معتقد نيں کہ خالد بن ولید تے محمد بن سلمہ انصاری عمر دی طرف مامور ہوئے کہ اوہ شام وچ اس توں بیعت لاں۔ جدوں سعد دے روبرو ہوئے تو انہاں نے بیعت کيتی مخالفت کيتی۔ انہاں دونے نے انہاں نوں تیر مارے جس توں انہاں دتی موت واقع ہوئی۔[۳۳]
حوالے
[سودھو]- ↑ رکـ: مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۷۸؛ ابن حجر، تہذیب التہذیب، ج۳، ص۴۱۲؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۳.
- ↑ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۴۸؛ رکـ: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ ابن حزم، اسماء الصحابہ الرواة، ص۱۱۹.
- ↑ ابن حجر، تہذیب التہذیب، ج۳، ص۴۱۲؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۷۸؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۸۵؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۳.
- ↑ رکـ: حائری، منتہی المقال، ج۳، صص۳۲۲-۳۲۳؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۷۸؛ ابن حجر، تقریب التہذیب، ص۲۸۰؛ ابن اثیر، اسدالغابہ، ج۲، ص۲۹۹؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۸۵.
- ↑ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۴۸.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، صص۳۵۰-۳۵۱؛ ابن اثیر، اسدالغابہ، ج۲، ص۳۰۰.
- ↑ رکـ: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۱؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۵۴؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۷۸؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۳.
- ↑ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۵۴؛ ابن حجر، تہذیب التہذیب، ج۳، ص۴۱۲؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۸۰.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ص۲۳۳.
- ↑ تستری، قاموس الرجال، ج۵، صص۵۳-۵۴.
- ↑ رکـ: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۱؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۷۸، ص۲۷۹؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۴.
- ↑ رکـ: مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۷۸؛ ابن حجر، تہذیب التہذیب، ج۳، ص۴۱۲؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۱؛ ابن حجر، تقریب التہذیب، ص۲۸۰؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۹۳.
- ↑ رکـ: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۱؛ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۴۴؛ ابن حجر، تقریب التہذیب، صص۲۸۰-۲۸۱؛ ابن اثیر، اسدالغابہ، ج۲، ص۲۹۹؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۷۸.
- ↑ رکـ: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، صص۱۶۲-۱۶۳؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۴۸؛ ابن اثیر، اسدالغابہ، ج۲، ص۳۰۰.
- ↑ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۸۰؛ طبرانی، العجم الکبیر، ج۶، ص۱۵، ح۵۳۵۶؛ سیوطی، جامع الاحادیث، جزء۳۶، ص۱۷۳، باب مسند عبدالله بن عباس، ح۳۹۰۳۲؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج۲۰، ص۲۴۹.
- ↑ رکـ: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۲.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، صص۱۶۳-۱۶۴؛ ابن اثیر، اسدالغابہ، ج۲، صص۳۰۰-۳۰۱.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابہ، ج۲، ص۳۰۱؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۶.
- ↑ رکـ: شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، صص۲۳۳-۲۳۵؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، صص۴۹-۵۲.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ رکـ: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۴؛ ابن حجر، تہذیب التہذیب، ج۳، ص۴۱۲؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۸۱؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۸۵.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ رکـ: شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، صص۲۳۳-۲۳۴؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، صص۵۱-۵۲؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۳.
- ↑ رکـ: حائری، منتہی المقال، ج۵، ص۲۴۳؛ ابن داوود، رجال، ص۱۵۵؛ طوسی، رجال، ص۵۴؛ علامہ حلی، خلاصہ الاقوال، ص۲۳۱؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۳۵۰.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۴؛ ابن حجر، تہذیب التہذیب، ج۳، ص۴۱۲؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۸۰؛ ابن حجر، تقریب التہذیب، ص۲۸۱؛ ابن اثیر، اسدالغابہ، ج۲، ص۳۰۱.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۳.
- ↑ ابوحاتم، کتاب الثقات، ج۳، ص۱۴۹؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۸۵.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۷
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۴؛ ابن حجر، تہذیب التہذیب، ج۳، ص۴۱۲؛ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۳۵؛ مزی، تہذیب الکمال، ج۱۰، ص۲۸۰؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۷.
- ↑ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۴۹.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۳۵.
مآخذ
[سودھو]- ابن اثیر، اسدالغابہ فی معرفہ الصحابہ، دارالمعرفہ، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.
- ابن حجر، تقریب التہذیب، تحقیق خلیل مأمون شیحا، دارالمعرفہ، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.
- ایضا، تہذیب التہذیب، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
- ابن حزم، اسماء الصحابہ الرواة و مالکل واحد من العدد، تحقیق سید کسروی حسن، دارالکتاباں العلمیہ، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن داوود حلی، تقی الدین حسین بن علی، کتاب الرجال، منشورات رضی، قم.
- ابن سعد، الطبقات الکبری، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- ابن عبدالبر قرطبی، الاستیعاب فی معرفہ الاصحاب، تحقیق علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، دارالکتاباں العلمیہ، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابوحاتم تمیمی، کتاب الثقات، وزارة المعارف و الشؤون للحکومہ العالیہ الہندیہ، دارالفکر للطباعہ و النشر و التوزیع، بیروت.
- ابوعلی حائری، منتہی المقال فی احوال الرجال، مؤسسہ آل البیت(ع) لاحیاء التراثف قم، ۱۴۱۶ق.
- بخاری، محمد بن ابراہیم، التاریخ الکبیر، زیر نظر محمد عبدالمعبد خان، دارالفکر للطباعہ و النشر و التوزیع، بیروت.
- صحیح البخاری باختلاف الروایات، دارالفکر للطباعہ و النشر و التوزیع، بیروت، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
- صحیح البخاری، شرح و تحقیق قاسم الشماعی الرفاعی، دارالقلم، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
- بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، تحقیق و تقدیم سہیل زکار، ریاض زرکلی، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، موسسہ نشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۴ق.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس تراجم لاشہر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المسشترقین، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۹۹۲م.
- سیوطی،
- شوشتری، نوراللہ، مجالس المؤمنین، کتابفروشی اسلامیہ، تہران، ۱۳۷۷ش.
- طبرانی، العجم الکبیر، تحقیق حمدی بن عبدالمجید السلفی، مکتبہ ابن التیمیہ، قاهره.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، مکتبہ الحیدریہ، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
- علامہ حلی، خلاصہ الاقوال فی معرفہ الرجال، تحقیق جواد قیومی، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- مزی، یوسف، تہذیب الکمال فی اسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، مؤسسہ الرسالہ، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۹۸م.