اسم معرفہ
اسم معرفہ اسم دی اک اہم قسم جو کسی مخصوص شخص، جگہ یا چیز دے ناں نوں ظاہر کردی اے۔ اسم معرفہ دی وی کئی قسماں نيں، اسم علم، اسم ضمیر، اسم اشارہ تے اسم موصول۔
اسم معرفہ دا مفہوم
[سودھو]وہ اسم جو کسی مخصوص شخص، جگہ یا چیز نوں ظاہر کرے اسم معرفہ یا اسم خاص کہلاندا اے۔
یا
اسم معرفہ نوں اسم خاص وی کہندے نيں، ایسا اسم جو کسی مخصوص شخص، جگہ یا چیز دا ناں ہوئے اسنوں اسم معرفہ کہندے نيں۔
یا
یا ایسا اسم جو کسی خاص شخص، جگہ یا چیز دے لئی بولا جائے اسم معرفہ کہلاندا اے۔
اسم معرفہ دیاں مثالاں
[سودھو]قائداعظم، تاج محل، مسجد اقصٰی۔ ابن مریم، غارحرا، کراچی، لاہور وغیرہ
شعر دی مثال
[سودھو]اِک ولولہ تازہ دتا ميں نے دلاں کو
لاہور توں توں خاکِ بخارا و سمرقند
اس شعر وچ لاہور، بخارا تے سمرقند اسم معرفہ نيں۔
اسم معرفہ دیاں قسماں
[سودھو]اس مدرسہ دی درج ذیل قسماں معروف نيں :
اسم علم
[سودھو]اسم علم دا مفہوم
[سودھو]علم دے لغوی معنی علامت تے نشان دے نيں علم دے اک ہور معنی جاننا دے وی نيں لیکن گرائمر دی زبان وچ اسم علم توں مراد اوہ خاص ناں نيں جو مختلف لوک دی پہچان دے لئی بولے جاندے نيں تے مختلف لوک دی پہچان دے لئی علامت دا کم دیندے نيں۔ یا اوہ خاص ناں جس توں کوئی شخص جگہ یا چیز پکاری جائے اسم علم کہلاندا اے۔
اسم علم دیاں مثالاں
[سودھو]سید الشہدا، شمس الملعاء، کلیم اللہ، قائداعظم، ابن مریم، حمیرا، اسلام آباد، پنجاب، کلو، کلن وغیرہ
اسم علم دیاں قسماں
[سودھو]1۔ خظاب
[سودھو]خطاب دا مفہوم
[سودھو]خطاب توں مراد اوہ ناں اے جو کسی شخص دی عزت ودھانے دے لئی اُس دی خدمات یا کسی خاص خوبی دی بنا اُتے قوم یا حکومت دی طرف توں دتا جائے۔
خطاب دیاں مثالاں
[سودھو]خطاب دے استعمال دے چند نمونے ملاحظہ فرماواں :
- قائد اعظم، علامہ، شمس العلماء، کلیم اللہ وغیرہ
- شمس العلماء مولوی نذیر احمد نے اصلاحی ناول لکھے۔
- قائد اعظم محمد علی جناح پاکستان دے بانی سن ۔
- رستم الزماں گاما پہلوان اک نامور پہلوان سی۔
انِ مثالاں وچ شمس العلماء، قائد اعظم، رستمِ الزماں خطاب نيں۔
اعزازات دیاں مثالاں
[سودھو]نشانِ حیدر، ہلال جرات، ستارہ جرات، ستارہ خدمت، ستارہ پاکستان وغیرہ
2۔ تخلص
[سودھو]تخلص دا مفہوم
[سودھو]تخلص اُس ناں نوں کہندے نيں جو شاعر اپنے اصلی نام دی بجائے شعراں وچ استعمال کردے نيں۔ یا تخلص ایسا مختصر ناں ہُندا اے جو شاعر اپنے اصلی ناں دی جگہ شعراں وچ استعمال کردے نيں۔
تخلص عموماً آخری شعر وچ استعمال ہُندا اے۔
تخلص دیاں مثالاں
[سودھو]اسد اللہ غالب، الطاف حسین حالی، محمد حسین آزاد وغیرہ، اِنہاں مثالاں وچ غالب، حالی تے آزاد تخلص نيں۔
3۔ لقب
[سودھو]لقب دا مفہوم
[سودھو]وہ خاص ناں جو کسی خاص خوبی دی وجہ توں مشہور ہوئے جائے اسنوں لقب کہندے نيں۔ یا لقب ایسا خاص ناں ہُندا اے جو کسی خاص خوبی یا وصف دی وجہ توں مشہور ہوئے جائے۔
لقب دیاں مثالاں
[سودھو]لقب دے استعمال دے چند نمونے ملاحظہ فرماواں :
- خلیل اللہ، حضرت ابراہیم علیہ السلام دا لقب اے آپ اللہ دے دوست سن ۔
- کلیم اللہ، حضرت موسیٰ علیہ السلام دا لقب اے آپ اللہ توں کوہ طور اُتے ہمکلام ہوئے۔
- ذبیح اللہ، حضرت اسماعیل علیہ السلام دا لقب اے، آپ نے اللہ دی راہ وچ ذبح ہونا قبول کيتا۔
- سید الشہدا، حضرت امام حسین علیہ السلام دا لقب اے آپ اللہ دی راہ وچ میدانِ کربلا وچ شہید ہوئے۔
داتا گنج بخش، سید علی ہجویری دا لقب اے۔
بت شکن، محمود غزنوی دا لقب اے جس نے ہندوستان وچ ستاراں حملے کیتے تے سومنات دے مندر وچ بُتاں نوں توڑیا۔
4۔ عرف
[سودھو]عرف دا مفہوم
[سودھو]وہ ناں جو اصلی ناں دی جگہ محبت یا حقارت دی وجہ توں مشہور ہوئے جائے عرف کہلاندا اے۔ یا ایسا ناں جو کسی محبت یا حقارت دی وجہ توں لوک، اہلِ محلہ یا گھر والے پکاردے نيں عرف کہلاندا اے۔
عرف دیاں مثالاں
[سودھو]کالے خان نوں کلن، غلام محمد نوں گاما، معراج دین نوں ماجھا، نعمان نوں مانی، کاشان نوں کاشی، شاہدہ نوں شادو وغیرہ
اِنہاں مثالاں وچ کلن، گاما، ماجھا، مانی، کاشی، شادو عرف نيں۔
5۔ کنیت
[سودھو]کنیت دا مفہوم
[سودھو]وہ ناں جو باپ، ماں، بیٹے، بیٹی یا کسی تے تعلق دی وجہ توں بولا جائے اُسنوں کنیت کہندے نيں۔
ایسا ناں جو باپ، ماں، بیٹا، بیٹی دی نسبت توں پکاریا جائے کنیت کہلاندا اے۔
کنیت دیاں مثالاں
[سودھو]کنیت دے استعمال دے چند نمونے
- حضرت ابوطالب دے بیندے دا ناں طالب سی، آپ بیندے دی وجہ توں طالب اکھوائے۔
- حضرت عیسیٰ علیہ السلام دی والدہ دا ناں مریم سی، اِس لئی آپ ابنِ مریم اکھوائے۔
- ام سلمیٰ تے ام حبیبہ وی کنیت نيں۔
2۔ اسم ضمیر
[سودھو]اسم ضمیر دا مفہوم
[سودھو]ایداں دے لفظاں جو کسی دوسرے اسم دی جگہ استعمال کیتے جاواں اسمائے ضمیر کہلاندے نيں۔ یا اوہ اسم جو کسی چیز شخص یا نام دی بجائے بولا جائے اسم ضمیر کہلاندا اے۔ یا ایداں دے تمام لفظاں جو کسی اسم دی جگہ بولے جاواں یا انہاں نوں زبان توں بول کردل وچ کِسے شخص یا چیز دی طرف اشارہ کيتا جائے اسم ضمیر کہلاندے نيں۔
اسم ضمیر دیاں مثالاں
[سودھو]خدا اک اے وہ، سب دا مالک اے۔
اِس مثال وچ اوہ اسم ضمیر اے تے خدا مرجع اے۔
انوراک محنتی لڑکا اے۔ اوہ صبح سویرے اُٹھتااے۔ اُس نے کدی غیر حاضری نئيں کيتی۔ اُسنوں تمام استاداں پیار کردے نيں۔
اِس مثال وچ وہ، اُس نے، اُسنوں اسمائے ضمیر نيں جدوں کہ انور مرجع اے۔
مرجع
[سودھو]اسم ضمیر جس اسم دی بجائے بولا جائے اسنوں مرجع کہندے نيں، اُتے دتی گئی مثالاں وچ خدا تے انور مرجع نيں۔
ضمیر شخصی
[سودھو]اسم ضمیر جدوں کسی شخص دے لئی استعمال ہوئے تاں اسنوں ضمیر شخصی کہندے نيں۔ یا اوہ اسم ضمیر جو کسی شخص دے لئی بولا جائے ضمیر شخصی کہلاندا اے۔ یا عرفان آیا تے اوہ کرسی اُتے بیٹھ گیا۔
اس جملے وچ اوہ دا لفظ ضمیرشخصی اے۔
ضمیرشخصی دی صورتاں
[سودھو]ضمیر شخصی دی تن صورتاں نيں۔
- ضمیرغائب
- ضمیرحاضریا ضمیر مخاطب
- ضمیر متکلم
1۔ ضمیر غائب
[سودھو]یہ ضمیر اُس شخص دے لئی استعمال ہُندا اے جو ساڈے سامنے موجود نہ ہوئے یعنی غائب ہوئے۔ یا ایہ ضمیر ایداں دے شخص دے لئی بولا جاندا اے جو ساڈے سامنے حاضر نہ ہوئے یعنی غائب ہوئے۔
- مثالاں
وہ، اُس، اُنہاں، اُنہاں وغیرہ
2۔ ضمیر حاضر یا ضمیر مخاطب
[سودھو]یہ ضمیر اُس شخص دے لئی استعمال ہُندا اے جس توں گل کيتی جائے اِس ضمیر وچ ساڈا مخاطب ساڈے سامنے موجود ہُندا اے اِس لئی اِس ضمیر نوں ضمیر مخاطب وی کہندے نيں۔ یا ایہ ضمیر اُس شخص دے لئی استعمال ہُندا اے جس دے نال گل کيتی جائے اِس ضمیر وچ چونکہ اسيں گل کرنے والا مخاطب ساڈے سامنے موجود ہُندا اے یعنی حاضر ہُندا اے اِس لئی ا،س ضمیر نوں ضمیر حاضر یا ضمیر مخاطب کہندے نيں۔
- مثالاں
تُو، تُم، آپ وغیرہ
3۔ ضمیر متکلم
[سودھو]یہ ضمیر اے جس وچ گل کرنے والا شخص (متکلم) اپنے لئی استعمال کردا اے۔ یا ضمیر متکلم اُس ضمیر نوں کہندے نيں جس وچ گل کرے والا شخص یعنی متکلم اپنی ذات دے لئی کردا اے۔
- مثالاں
ماں، اسيں وغیرہ
ضمیر شخصی دی حالتاں
[سودھو]اسم ضمیر شخصی دی مندرجہ ذیل تن شخصی حالتاں نيں۔
- حالتِ فاعلیٰ
- حالت مفعولی
- حالتِ اضافی
1۔ حالتِ فاعلیٰ
[سودھو]جب کوئی ضمیر اپنے فاعل دی جگہ استعمال کيتا جائے تاں ضمیر دی ااِس حالت نوں حالتِ فاعلیٰ کہندے نيں۔
یا
جب کوئی ضمیر اپنے بجائے فاعل دی جگہ اُتے استعمال ہُندا ہوئے تاں ضمیر دی اِس حالت نوں ضمیر دی فاعلیٰ حالت کہندے نيں۔
مثالاں
وہ، اُس نے، وچ ، اسيں وغیرہ
اکبر کہندا اے ”ماں کراچی جائاں گا“
اِس جملے وچ ”ماں “ ضمیر دی فاعلیٰ حالت اے۔
طاہربہت نیک اے اوہ بزرگاں دا ادب کردا اے۔
اِس جملے وچ ”وہ“ ضمیر دی فاعلیٰ حالت اے۔
ضمیر دی فاعلیٰ حالت دے صیغے
[سودھو]| واحد غائب | جمع غائب | واحد حاضر | جمع حاضر | واحد متکلم | جمع متکلم |
|---|---|---|---|---|---|
| وہ، اُس | وہ، اُنہاں، انہاں نے | تاں | آپ، تُم | وچ | ہم |
2۔ حالت مفعولی
[سودھو]جب کوئی ضمیر اپنے مفعول دی جگہ استعمال ہوتویہ ضمیر دی حالت مفعولی کہلاندی اے۔
یا
جب کوئی ضمیر مفعول دی جگہ استعمال ہوئے تاں ضمیر دی اِس حالت نوں حالتِ مفعولی کہیا جاندا اے۔
مثالاں
اُسنوں، اُس کو، تواناں، تُم کو، مینوں، مینوں وغیرہ
وسیم بہت چنگا لڑکا اے، سب اُسنوں بہت پیار کردے نيں۔
ماں تواڈا بھائی ہون، مینوں صحیح گل بتائو۔
اِنہاں جملےآں وچ ”اُسنوں “ تے ”مینوں “ ایداں دے اسمائے ضمیر نيں جو مفعول دی جگہ اُتے استعمال ہوئے نيں۔ اِس لئی اُنئيں ضمیر دی حالت مفعولی کہندے نيں۔
ضمیر دی مفعولی حالت دے صیغے
[سودھو]| واحد غائب | جمع غائب | واحد حاضر | جمع حاضر | واحد متکلم | جمع متکلم |
|---|---|---|---|---|---|
| اُسنوں | اُنئيں | تینوں | تُمھاں | مینوں | سانوں |
| اُس نوں | اُنہاں نوں | تُجھ نوں | تُم کو، آپ نوں | مینوں | سانوں |
3۔ حالتِ اضافی
[سودھو]جب کوئی کسی اسم دا کسی شخص یا چیزنال تعلق ظاہر کرے اُسنوں ضمیر دی حالتِ اضافی کہندے نيں۔
یا
جو ضمیر کسی شخص یا چیز دا تعلق کسی اسم توں ظاہر کرے اُسنوں ضمیر دی حالِتِ اضافی کہندے نيں۔
مثالاں ضمیر دی حالت اضافی دے چند نمونے
- اُس کا، اُس کے، اُس کی، اُنہاں کا۔ اُنہاں کے، میرا، میرے، ساڈے وغیرہ
- انور نہایت ذہین لڑکا اے ”اُس دا حافظہ بہترین اے “
- علامہ اقبال عام شاعر نئيں سن ”اُنہاں دے استاد مولوی میر حسن سن “
- ارشد نے کہیا کہ ”میرا بھائی اسکول گیا اے “
اِنہاں تِناں مثالاں وچ ”اس کا“ ”اُنہاں دے “ ”میرا“ ایداں دے ضمیر نيں جو مرجع توں اپنا تعلق ظاہر کر رہے نيں۔ انہاں نوں ضمیر دی اضافی حالت کہندے نيں۔
ضمیر دی حالتِ اضافی دے صیغے
[سودھو]| واحد غائب | جمع غائب | واحد حاضر | جمع حاضر | واحد متکلم | جمع متکلم |
|---|---|---|---|---|---|
| اُس دا | اُنہاں دا | تیرا | تواڈا، آپ دا | میرا، | ساڈا |
| اُس دے | اُنہاں دے | تیرے | آپ دے | میرے | ساڈے |
| اُس دی | اُنہاں دی | تیری | آپ دی | میری | ساڈی |
3۔ اسم اشارہ
[سودھو]اسم اشارہ دا مفہوم
[سودھو]اسم اشارہ اوہ اسم اے جسنوں کسی چیز، شخص یا جگہ دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جائے۔
یا
اسم اشارہ اُس اسم نوں کہندے نيں جس نوں کسی شخص، جگہ یا چیز دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا ہوئے۔
یا
اسم اشارہ ایسا اسم ہُندا اے جس نوں کسی چیز، جگہ یا شخص دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے۔
اسم اشارہ دیاں مثالاں
[سودھو]یہ لڑکا۔ اوہ عورت، ایہ میرا قلم اے، اوہ کس دی کتاب اے ؟، اوہ کرسی اے، اُس بچے دا باپ کيتا کردا اے ؟
اِنہاں جملےآں وچ یہ، اوہ تے اُس دے لفظاں لڑکا۔ عورت۔ قلم، کتاب، کرسی تے بچے دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے نيں اِنہاں لفظاں نوں اسم اشارہ کہندے نيں۔
مشار“ الیہ
[سودھو]جس چیز دی طرف اشارہ کيتا جائے اُسنوں مشار“ الیہ کہندے نيں مثلاٌ اُتے دیاں مثالاں وچ لڑکا، عورت۔ قلم، کتاب، کرسی تے بچہ مشار“ الیہ نيں۔
اسم اشارہ دیاں قسماں
[سودھو]اسم اشارہ دی دو قسماں نيں۔
1۔ اشارہ قریب
2۔ اشارہ بعید
1۔ اسم اشارہ نیڑے
[سودھو]نزدیک دی چیزاں دی طرف اشارہ کرنے دے لئی جو کلمہ استعمال ہُندا اے اپسے اسم اشارہ قرہب کہندے نيں۔
یا
وہ کلمہ جو نزدیک دی چیزاں دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے اسم اشارہ نیڑے کہلاندا اے۔
یا
ایسا کلمہ جو نیڑے دی چیز، شخص یا جگہ دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے اسم اشارہ نیڑے کہلاندا اے۔
مثالاں
یہ، اِس، اِنہاں، اِسنوں وغیرہ
یہ بلی اے۔ اِسنوں پھل کہندے نيں، اِنہاں دا نام اسلم اے، اِس نوں چوزہ کہندے نيں۔
اِنہاں جملےآں وچ یہ، اِسنوں، اِنہاں تے اِس نیڑے دی چیزاں دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہويا اے۔
2۔ اسم اشارہ بعید
[سودھو]دُور دی چیزاں دی طرف اشارہ کرنے دے لئی جو کلمہ استعمال ہُندا اے اُسنوں اسم اشارہ بعید کیندے نيں۔
یا
وہ کلمہ جو دُور دی چیزاں دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے اسم اشارہ بعید کہلاندا اے۔
یا
ایسا کلمہ جو دُورکی چیز، شخص یا جگہ دی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے اسم اشارہ بعید کہلاندا اے۔
مثالاں
وہ، اُس، اُنئيں وغیرہ
وہ کتاب اے، اُس دی گڈی کتھے اے ؟، اُنئيں عمارتاں کہندے نيں۔
اُتے دتے گئے جملےآں وچ وہ، اُس، اُنئيں اسم اشارہ بعید نيں۔
اسم وچ ضمیر تے اسم اشارہ وچ اک باریک سا فرق ایہ اے کہ اسم اشارہ وچ کِسے شخص یا چیز دی طرف اکھ یا ہتھ توں اشارہ کيتا جاندا اے جدوں کہ اسم ضمیر وچ کِسے چیز دی طرف دِل توں اشارہ کيتا جاندا اے ہور اسم اشارہ دے بعد اس اسم دا لیانا ضروری اے جس دی طرف اشارہ کيتا جا رہیا ہوتااے۔ اُسنوں مشار’‘الیہ کہندے نيں۔ اسم ضمیر دے بعد کوئی تے اسم نئيں آندا بلکہ اوہ خود اسم دی جگہ اُتے استعمال ہُندی اے۔
4۔ اسم موصول
[سودھو]اسم موصول دا مفہوم
[سودھو]اسم موصول اوہ اِسم اے جدوں تک اُس دے نال کوئی جملہ نہ ملایا جائے تب تک اُس دے پورے معنی سمجھ وچ نئيں آندے۔
یا
اسم موصول اوہ اسم ہُندا اے کہ اُس توں بننے والے نامکمل جملے دے نال جدوں تک دوسرا جملہ نہ ملاواں، جملہ دا مفہوم واضع نئيں ہُندا۔
یا
وہ اسم اے جدوں تک اُس دے نال دوسرا جملہ نہ پڑھیا جائے جملہ پورے معنی نئيں دیندا۔
اسم موصول دیاں مثالاں
[سودھو]جو کچھ، جو کوئی، جس کو، جس نے، جداں، جس کا، جس کی، جداں، جنہاں دا، جونسا وغیرہ
مثالاں
اسم موصول دیاں مثالاں دے چند نمونے ملاحظہ کرو :
- جیہنوں بلائو گے اوہ آجائے گا۔
- جو چوری کرے گا اُس دا خانہ خراب ہوئے گا۔
- جداں کرو گے اوداں بھرو گے۔
- جیہڑی کتاب چاہو لے لو
- جیہنے محنت دی کامیاب ہويا۔
اِنہاں مثالاں وچ جیہنوں، جو، جداں، جیہڑی اسم موصول نيں۔
صلہ
[سودھو]اسم موصول توں بعد جو جملہ آندا اے اُسنوں صلہ کہندے نيں۔
مثالاں
جو کچھ بوئو گے، اوہی کٹو گے۔
جس نے محنت کیتی، کامیاب ہويا۔
ایہناں جملےآں وچ بوئو گے تے محنت دی تے کامیاب ہويا صلہ نيں۔
جواب صلہ
[سودھو]اسم موصول تے صلہ دے بعد جو اگلا جملہ گل نوں مکمل کرنے لئی اوندا اے اُسنوں جواب صلہ کہندے نيں۔
مثالاں
جو کچھ بوئو گے، اوہی کٹو گے
جس نے محنت کیتی، کامیاب ہويا۔
اِنہاں جملےآں وچ اوہی کٹو گے تے کامیاب ہويا جواب صلہ نيں۔