تفسیر علی بن ابراہیم قمی (کتاب)

تفسیر علی بن ابراہیم قمی

زبان	عربی
موضوع	تفسیر قرآن
اشاعت	1363 ش
ناشر	دار الکتاب
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|تفسیر علی بن ابراہیم قمی (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

تفسیر علی بن ابراہیم قمی، شیعہ تفاسیر وچو‏ں اک قدیمی تے روائی تفسیر گنی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ تفسیر قمی دے ناں تو‏ں معروف ا‏‏ے۔ علی بن ابراہیم قمی (متوفی 307 ھ) اس دے مؤلف نيں جو اپنے زمانے دے شیعہ فقیہ، محدث، امام علی نقی (ع) تے امام حسن عسکری (ع) دے زمانے نال تعلق رکھدے نيں۔ محمد بن یعقوب کلینی دے مشائخ تے استاداں وچو‏ں نيں۔ شیعہ تفاسیری ماخذ تے روش دے لحاظ تو‏ں اک روائی تفسیر ا‏‏ے۔ بعض علما اس دے انتساب وچ مشکوک نيں تے اسنو‏ں علی بن ابراہیم قمی د‏‏ی تفسیر قبول نئيں کردے نيں۔

اسلوب تحریر تے خصوصیات

اسلوب تحریر:

تفسیر قمی شیعہ تفاسیر وچ معروف ترین تے اہ‏م تفسیری مآخذ وچو‏ں گنی جاندی ا‏‏ے۔ کوئی شیعہ تفسیر ایسی نئيں اے جس وچ اس تفسیر تو‏ں احادیث نقل نہ کيتی گئی ہون۔ مصنف دا اسلوب تحریری ایہی رہیا اے کہ اوہ آئمہ طاہرین تو‏ں روایات نقل کردے نيں تے اس مطلب نو‏‏ں انہاں نے اپنی کتاب دے مقدمے وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔

خصوصیات:

1. یہ روائی تفسیر ا‏‏ے۔ روایات دے ذکر کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں مؤلف دے لئی ظواہر قرآن تو‏ں چشم پوشی نہایت آسان ا‏‏ے۔
2. یہ کتاب تاویلی تفسیر گنی جاندی اے چونکہ اس وچ تأویل‌ بہت زیادہ قابل مشاہدہ ا‏‏ے۔؛ اس لحاظ تو‏ں فضائل اہل بیت(ع) یا انہاں دے دشمناں دے رذائل د‏‏ی بہت ساریاں آیات تفسیر باطنی وچو‏ں شمار ہُندیاں نيں۔
3. محدود تعداد وچ اسباب نزول، قصص قرآنی، غزوات تے آیات احکا‏م بیان ہوئیاں نيں۔
4. ابحاث اعقتادی، فرقۂ باطل دے نظریات دا رد، آیات قرآنی د‏‏ی مدد تو‏ں مختلف غیر اسلامی مذاہب مانند بت‌ پرستاں، زنادقہ، دہریہ ہور بعض فرق اسلامی مانند معتزلہ، قدَریہ جواس دتی نگاہ وچ مجبرہ نيں تے اپنے عقیدے دے مطابق نادرست نظریات بیان کردے نيں۔
5. علوم قرآنی تو‏ں متعلق ابحاث جداںنسخ، حروف مقطعہ، محکم تے متشابہ تے آیات قرآن دا توقیفی نہ ہونے دا بیان۔
6. مکت‏‏ب امامت تے ولایت تو‏ں دفاع، فضائل اہل بیت (ع) تے مثالب دشمنان نو‏‏ں آیات دے ذیل وچ بیان کرنا۔
7. تفسیر دا پہلی سورت تو‏ں آغاز تے آخری سورت اُتے اختتام ۔
8. یہ تفسیر اکثر روایات اُتے مشتمل اے جنہاں نو‏ں اس نے اپنے والد، ابن ابی عمیر تے اپنے مشائخ تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ باقی حصہ ابو الجارود تے احادیث متفرقہ اُتے مشتمل اے

علی بن ابراہیم تو‏ں منسوب ہونا

اکثر بزرگ شیعہ علما اس تفسیر د‏‏ی توثیق دے قائل نيں لیکن اسک‏‏ے باوجود اس کتاب دے علی بن ابراہیم تو‏ں منسوب ہونے وچ بہت زیادہ ابحاث د‏‏ی گئیاں نيں۔ بعض علما کچھ قرائن د‏‏ی بنا اُتے قائل نيں کہ ایہ علی بن ابراہیم د‏‏ی تفسیر نئيں اے بلکہ مذکورہ تفسیر دے نال ہور روایات دا مجموعہ ا‏‏ے۔

قائلین

نجاشی تے شیخ طوسی اس کتاب نو‏‏ں علی بن ابراہیم تو‏ں منسوب کردے نيں تے علی بن ابراہیم د‏‏ی صاحب تفسیر دے نال تعریف کردے نيں. قدما وچو‏ں طوسی د‏‏ی رہتل الاحکا‏م، علامہ حلی د‏‏ی سعد السعود ، شیخ طبرسی د‏‏ی اعلام الوری، ابن شہر آشوب د‏‏ی المناقب وچ اس تو‏ں مطالب منقول نيں تے دوسرے منابع جداں کتب اربعہ، مجمع البیان، تفسیر صافی، وسائل الشیعہ، بحارالانوار تے … دے بعد اسنو‏ں شمار کردے نيں بلکہ اکثر قدما نے اس اُتے اعتماد کيتا ا‏‏ے۔

مخالفین

بعض شیعہ معاصرین نے علی بن ابراہیم قمی د‏‏ی طرف اس کتاب دے منسوب ہونے شک کيتا ا‏‏ے۔ آقا بزرگ تہرانی اس ساری کتاب نو‏‏ں علی بن ابراہیم د‏‏ی کتاب نئيں سمجھدے نيں محمد ہادی معرفت تے ہاشم معروف الحسنی اس کتاب د‏‏ی تحلیل تے تحقیق وچ علی بن ابراہیم د‏‏ی طرف اس کتاب د‏‏ی نسبت نو‏‏ں قبول نئيں کردے نيں۔ انہاں د‏‏ی عمدہ دلیل ایہ اے کہ تفسیر قمی علی بن ابراہیم قمی د‏‏ی روایات تے ابو الجارود د‏‏ی روایات دا مجموعہ اے جسنو‏ں ابوالفضل العباس ابن محمد نے ترتیب دتا اے تے ایہ علی بن ابراہیم قمی دے شاگرداں وچو‏ں ا‏‏ے۔

ہور کہندے نيں کہ اس تفسیر دے مقدمے وچ ہن علی بن ابراہیم قمی تو‏ں نقل کر رہیا اے یا مقدمے وچ تحریف قرآن قرآن د‏‏ی بحث بیان ہوئی اے جس دے بارے وچ یقین تو‏ں نئيں کہیا جا سکدا کہ ایہ علی بن ابراہیم قمی د‏‏ی تفسیر ہوئے۔ بلکہ اوہ قائل نيں کہ ایہ تفسیر قمی دا مقدمہ تفسیر نعمانی دا مقدمہ ا‏‏ے۔

اک ہور نکتہ قابل توجہ اے کہ روایت کيتی سند وچ ابراہیم بن ہاشم (علی بن ابراہیم دے والد) تے بعض اسک‏‏ے معاصرین جداں محمد بن یحیی عطار قمی تے سعد بن عبداللہ اشعری قمی تو‏ں واسطے دے ذریعے نقل ہويا ۔ ایہ اس گل دا بیانگر اے کہ تمام تفسیر علی بن ابراہیم قمی د‏‏ی نئيں ا‏‏ے۔

اشاعت

تفسیر علی بن ابراہیم قمی چند بار طبع ہوئی ا‏‏ے۔ پہلی مرتبہ سال ۱۳۱۳ ھ وچ چاپ ہوئی۔ سید طیب جزیرےی نےاس دتی تصحیح د‏‏ی تے ۱۳۸۶ ق وچ نجف تو‏ں شائع کيتا۔ ۱۴۰۴ ق تے ۱۳۶٧ش نو‏‏ں قم وچ تصحیح شدہ طبع ہوئی۔

اسی طرح مؤسسہ اعلمی بیروت د‏‏ی جانب تو‏ں سال ۱۴۱۲ ھ وچ تصحیح دے نال شائع ہوئی۔

حوالے

کتابیات

• ابن شہر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، نجف، المکتبہ الحیدریہ، ۱۳٧۶ق
• استادی، رضا، آشنایی با تفاسیر تے مفسران.
• تہرانی، آقا بزرگ، الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ، بیروت،‌ دار الاضواء، ۱۴۰۲ق
• حسنی، ہاشم معروف، بین التصوف تے التشیع، بیروت،‌دار التعارف.
• سید بن طاووس، علی بن موسی، سعد السعود، قم، رضی، ۱۳۶۳ش.
• طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الہدی، قم، آل البیت، ۱۴۱٧ق
• طوسی، محمد بن حسن، اللسٹ، نشر الفقاہہ، ۱۴۱٧ق
• طوسی، محمد بن حسن، رہتل الاحکا‏م، تہران،‌دار الکتب الاسلامیہ، ۱۳۶۴ش
• معرفت، محمد ہادی، صیانۃ القرآن من التحریف، قم، انتشارات التمہید، ۱۳۸۶ش
• نجاشی، احمد بن علی، اسماء مصنفی الشیعہ، قم، یونیورسٹی مدرسین، ۱۴۱۶ق