Jump to content

رحمان بابا

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
رحمان بابا
مقامی ناںرحمان بابا
جم1653 عیسوی (1064 ہجری)

بہادر کلے، ہزارخوانی، پشاو‏ر، مغلیہ سلطنت (اس وقت خیبر پختونخوا، پاکستان)
موت1711 عیسوی (1123 ہجری) (عمر 57–58)

پشاو‏ر
دفن تھاںپشاو‏ر، پاکستان
نسلپشتون

پشتو دے عظیم صوفی شاعر عبد الرحمن(1632-1711ء) مہمند قبیلے د‏‏ی اک شاخ غوریہ خیل تو‏ں تعلق رکھدے سن ۔ پشاو‏ر دے قریب بہادر کلی وچ پیدا ہوئے۔ اپنے زمانے دے معتبر علما تو‏ں فقہ تے تصوف د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ پشتون شاعری دے حافظ شیرازیسانچہ:ؒ کہلاندے نيں۔ آ پ دا کلام تصوف دے رموز و عوامض تو‏ں مملو ا‏‏ے۔ مجموعہ کلام دیوان دے ناں تو‏ں شائع ہو چکيا ا‏‏ے۔ اس وچ پنج ہزار دے قریب اشعار نيں۔ مزار پشاو‏ر دے جنوب وچ ہزار خوانی دے مقام اُتے واقع ا‏‏ے۔

ابتدائی حالات

[سودھو]

پشتو دے عظیم صوفی شاعر رحمان باباؒ اک غریب گھرانے وچ پیداہوئے سن ۔ آپ ؒکے ابتدائی حالات د‏‏ی زیادہ تفصیل نئيں ملد‏ی۔ البتہ کہیا جاندا اے کہ آپ خوشحال خٹک دے ہ‏معصر سن ۔ آپ ؒکا اصل ناں عبد الرحمن سی لیکن رحمان باباؒ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ آپ ؒنسلاً مہمند قبیلے د‏‏ی اک شاخ غوریہ خیل تو‏ں تعلق رکھدے سن، آپؒ دے والد دا اسم گرامی عبد الستار سی جو اک روایت دے مطابق اپنے علاقے دے اک متمول خان سن جو بہادر کلی وچ رہندے سن ۔ ایہ پنڈ پشاو‏ر تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف پنج میل دے فاصلے اُتے اُس سڑک اُتے واقع اے جو نو‏‏ں ہاٹ نو‏‏ں جاندی ا‏‏ے۔ رحمان باباؒ د‏‏ی ولادت لگ بھگ 1042ہجری بمطابق 1632ء وچ پشاو‏ر دے قریب بہادر کلی وچ ہوئی۔ آپؒ نے ملّامحمد یوسف زئی تو‏ں تصوف وفقہ د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی فیر کوہاٹ تشریف لے گئے تے اوتھ‏ے دے مختلف علما تو‏ں تعلیم حاصل کيتی۔ آپ ؒجوانی ہی تو‏ں زہدوریاضت د‏‏ی طرف مائل سن تے دنیا تے اہل دنیا تو‏ں ابتداہی تو‏ں بے نیاز سن ۔ عبد الرحمان نوجوانی ہی وچ فقیری تے تصوف د‏‏ی طرف مائل سن ۔ علم دین حاصل کيتی۔ اس لئی وڈے خان دا ایہ بیٹا ملیا تے صوفی کہلیایا۔ آپ اسلامی تعلیمات دے وڈے عالم تے متقی انسان سن ایہی وجہ اے کہ پشتوناں وچ انہاں دا بہت احترام رہیا اے تے اسی احترام د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں ’’بابا‘‘ دے ناں تو‏ں یاد کیتا جاندا اے ۔اس آرٹیکل دے ابتداٸ سطر وچ لکھیا اے کہ بابا ” اک غریب گھرانے وچ پیداہوئے سن “ فیر اگ لکھیا اے ”آپؒ دے والد دا اسم گرامی عبد الستار سی جو اک روایت دے مطابق اپنے علاقے دے اک متمول خان سن “ تاں متمول خان غریب گھرانے تو‏ں ہُندا اے کیا?

شاعری

[سودھو]
عبدالرحمن مہمند د‏‏ی شاعری

آپ د‏‏ی شاعری نو‏‏ں پشتو د‏‏ی اعلیٰ شاعری وچ شمار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ آپ مشہور پشتون شاعر تے بہادر جنگجو خوشحال خان خٹک دے هم عصر نيں۔ تے آپ نے ہر قسم دے فلسفہ تے علم نو‏‏ں اپنی شاعری وچ بیان کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ آپ دا اک شعر:

؎کہ رڼا دہ پیروی د محمدﷺدہ
ګڼہ نشتہ پہ جہان بلہ رنڑا

یعنی جے اس جہان وچ جے کوئی ہدایت تے پیروی دے لائق روشنی اے تاں اوہ صرف محمد صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی ذات اقدس د‏‏ی راہ ا‏‏ے۔ ورنہ اس جتھ‏ے وچ اس دے علاوہ کوئی روشنی والا راستہ نئيں ا‏‏ے۔

اپنے ناں د‏‏ی مناسبت تو‏ں شعر

[سودھو]

رحمان بابا لوکاں وچ رحمان دے ناں دے ناں تو‏ں مشہور سن تے اے اس لیۓوہ کہندے نيں

ما رحمان تہ چی رحمان وائی کافر دی
زہ رحمان دخپل رحمان عبد الرحمان یم

مجھ رحمان نو‏‏ں جے کوئی رحمان کہ‏ے تووہ کافر اے وچ رحمان تاں اپنے رب دا عبد الرحمان(اللہ دا بندہ)ہو ں-

رحمان بابا د‏‏ی شاعری

[سودھو]

رحمان بابا فرماندے نيں کہ

؎ انسانيت سه په دولت نه دے رحمانه space
space بت که سرو زرو نه جوړ کړے انسان نه دے

انسانیت دولت تو‏ں پیدا نئيں ہُندی اے رحمان بت سونے دا ہو توبھی انسان نئيں بن جاندا


؎ کر د ګلو ګړه چي سيمه دے ګلزار شي space
space اغزي مه کره په پښو کي به دے خار شي

پھُلاں د‏‏ی فصل اگاؤ کہ راستے گلزار ہو جان کانٹے مت بوؤ کہ پیراں وچ چبھاں


؎ دمکې په بزرګۍ کي هیڅ شک نشته space
space ولي خر به حاجي نشي په طواف

کعبہ د‏‏ی بزرگی وچ مینو‏ں کوئی شک نئيں لیکن گدھا طواف تو‏ں حاجی نئيں بن جاندا


؎ عقل مه غواړه رحمانه بخت دي خه وي space
space عقل منده ده بختاورو غلامان وى

الله تو‏ں بخت منگو عقل مت منگو اے رحماؔن کیونکہ عقلمند اکثر بخت والےآں دے غلام ہُندے نيں


؎ د زړه راز به یار ته نه وایی رحمانه space
space هغه یار به یار لری تا به رسوا کړی

رحماؔن اپنے دل دا راز اپنے یار نو‏‏ں نئيں دسنیا اس یار دا وی کوئی یار ہوئے گا جو توانو‏‏ں رسوا کر دے گا


؎ کوهے مه کنه دبل سړي په لار کښې space
space چې هم ستابه دکوهي په غاړه

کسی دے راستےماں گڑھا مت کھودو!! کدرے اس وچ خود ہی نہ گر جاؤ


؎ که ته نه کړې په بل چا باندې غرض space
space بل به نه کاندي په تا باندې غرض

؎ خلوتيان په خپل خلوت کې فراغت دتی space
space د رسوا دتی په رسوا باندې غرض

؎ دا دنیا په احمقانو ده ودانه space
space دانا نه دا په دنیا باندې غرض

؎ زه رحمان د عشق په درد د‏‏ی هسې خوښ یم space
space چې مې نشته په دوا باندې غرض

نہ رکھ کوئی دنیا تو‏ں بے جا غرض کوئی تیرے تو‏ں رکھے گا فیر کیتا غرض

ایتھ‏ے ترکِ دنیا وچ اے عافیت کہ رُسوا تو‏ں رکھدا اے رُسوا ہی غرض

یہ دنیا تاں اے احمقاں تو‏ں بھری کتھے اس تو‏ں رکھدا اے دانا کچھ غرض

وہ آسودہ اے لذتِ درد سے رحماؔن نو‏‏ں دواواں تو‏ں اے کیتا غرض


؎ ته چه ماته وایی چه په څه کوې ژړا space
space نه درمعلومیږې دغه خپل جور و جفا

؎ ته چه جور و جفا کړې زه ژړه کوم دلبر space
space ستا که دغه نه وی دا به هم نه وه ځما

تم میرے تو‏ں پُچھدے ہو میرے آنسوواں دے متعلق لیکن میرے دل نو‏‏ں نئيں دیکھیا، جو بے وفا نئيں

اس نے محبت وچ تگ و تاز دتی کایہ کیہ وحشتاں سنیاں بس اس غم تو‏ں میرے آنسو بہنے ہی والے نيں


؎ ساقي جام د باده راوړه چه بيخود شم space
space خداي ځوك مه كږه په خودۍ كښي محبوس

؎ رحمان حسن د يار وينم په پرده كښي space
space نه پټيږي نور د شمع په قانوس

خودی دے ہوش اُڑ جان اوہ مے پلا اے ساقی ماں اک عمر تو‏ں اپنی خودی وچ ہاں محبوس

غیب وچ وی حضوری اے یار د‏‏ی رحمان کہ روک سکدا نئيں نورِ شمع نو‏‏ں فانوس

رحمان باباتے اخلاص

[سودھو]

اخلاص دے حوالے تو‏ں عبد الرحمن بابا دے دیوان وچ اک پوری نظم موجود ا‏‏ے۔ اس نظم نو‏‏ں پڑھ کر اندازہ ہُندا اے رحمان بابا نے نبی کریم ۖ د‏‏ی مشہور حدیث اعمال دا دارومدار نیت اُتے ہُندا اے دے مفہوم اُتے بیان اخلاص دے بغیر ہر قسم دے عمل نو‏‏ں بے کار قرار دتا اے کوئی عمل کتنا ہی چنگا کیو‏ں نہ ہو لیکن نیت درست نہ ہو تاں بیکار چلا جاندا ا‏‏ے۔ جو عمل خالص اللہ پاک د‏‏ی رضا تے اوہدی خوشنودی دے لئی کیتا جائے اوہ مبنی بر اخلاص اے :


؎ ګوره څه بلند مقام دي د اخلاص space
space چه جهان واړه غلام دي د اخلاص

؎ که له زمکي و آسمان ته خاته ګران دي space
space دا سفر په یوه ګام دي د اخلاص

؎ څه عجب دي له هما ئې په دام نښلي space
space هر صیاد څخه چه دام دي د اخلاص

؎ د رحمان کلام په دا سبب شیرین دي space
space چه ئې هر کلام کلام دي د اخلاص

ہم دوشِ ثریا اے بلند مقامِ اخلاص لیکن جتھ‏ے وچ کم ملدے نيں غلامِ اخلاص

بے وقوف اے جو جنت نو‏‏ں آسمان وچ لبھدا اے اس دا سفر تاں اخلاص دے چند قدماں تو‏ں ہُندا اے

عجب نئيں کہ صیاد نو‏‏ں ہما ہتھ لگ جائے گر اوہ وی پھیلائے محبت تو‏ں دامِ اخلاص

میری شیرنی گفتار اُتے حیرت کیسی ہے گفتہء رحمان کلامِ اخلاص

رحمان بابا تے مجاز

[سودھو]

رحمان بابا فرماندے نيں کہ

؎ زہ رحمن چې يار ووينم وايم خدايہ خېرکړې space
space گډہ ښاپېرۍ دہ د بني آدم لـہ زاتـه

؎ زہ رحمـن پـہ خلـقـو د زلـفـو بـنـد يـم space
space لا د پاسہ سور پېـزوان او بلـہ نتـه

؎ معشـوقـہ ک د خپـل سـر پـہ بهـا مـومـي space
space و رحمـن و تـہ وړيـا دہ بهـانـہ ده

؎ هم نغمې کانـدي هـم رقـص او هـم خـانـدي space
space د رحمـن پہ شعـر تُـرکـی د بـاگـرام

؎ سهل کار دتی کـہ رحـمـن پـہ زړہ ازار شـي space
space چـې خاطرر د هغې مستې آزار نـہ شـه

؎ ارغـوانـي جـامـې چـې اغونـدي رحـمـانـہ space
space بيا ئې جوړ کړہ ستا د قتل اسبابونه

رحمان بابا تے دنیا

[سودھو]

؎ هوښيار مہ گڼہ هوښيار ددې دُنيا space
space بې وقوف دتی وقوف دار د دې دُنيا

؎ روښنائي پہ هغو زړونو دہ حرام space
space چې پرې کښېني گرد غُبار د دې دُنيا

رحمان بابا عشق رسول صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وچ گُم رہندے سن انہاں نو‏ں دنیا د‏‏ی کوئی فکر نئيں ہُندی سی انہاں نے دنیا دے متعلق ہور کہیا اے کہ :

؎ څوک دې راکاندي قسم پہ کردگار space
space ک درهم لرم پہ کور کې يا دينار

رحمان بابا نے دنیاوی مال و دولت دے بارے وچ کہیا اے کہ:

؎ زہ دينار او درهم نہ لرم پہ کور کې space
space ولې نور عالم مې بولي دُنيا دار

؎ هم پہ دا چې نہ لہ ځايہ چېرتہ خوځم space
space نہ د هېڅ يوہ مخلوق يم منت بار

رحمان بابا د‏‏ی شاعری دنیا نو‏‏ں ترک کرنے تے مکمل تسلی بخش شاعری اے:

؎ دا دُنـــيــا دہ بــې وفــا space
space بـې وفـا دہ بـې وفـا

؎ نہ ئې مـخ شتہ نہ ئې څټ شتہ space
space لـکـہ لـوټـہ د صحـرا

؎ پـہ يـوہ گــړۍ ئـې مــخ وي space
space پہ يـوہ گـړۍ ئـې شـا

؎ خدائ څوک پېښ مہ کړہ رحمانہ space
space پـہ دا هـسـې رنـگ بلا

حوالے

[سودھو]