پیر روشان

ہنسی
بایزید انصاری
(پشتو وچ: بايزيد پير روښان)
بایزید انصاری بایزید انصاری
جم	سنہ 1515   جالندھر،مغلیہ سلطنت
وفات	سنہ 1585 (69–70 سال)  تربیلہ دے پاس،کابل صوبہ،مغل سلطنت (موجودہ صوابی،خیبر پختونخوا،پاکستان)
شہریت	مغلیا سلطنت
نسل	پشتون
آبائی علاقہ	کنگرام, وزیرستان
مذہب	اسلام
اولاد	شیخ عمر پیر جلالہ
والدین	شیخ عبداللہ
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  صوفی ،  وپاری
پیشہ ورانہ زبان	پشتو ،  فارسی ،  عربی
شعبۂ عمل	اسلامی الہیات دے مکاتب فکر ،  تجارت
وجہ شہرت	پشتو شاعری،لسانیات،تحریک روشانیہ
کارہائے نمایاں	خیر البیان

بایزید خان، (1582/1585 – 1525) جنہاں نو‏ں پیر روشان یا پیر روخان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، پشتون جنگجو، شاعر تے دانشور سن ۔ انہاں دا تعلق باراک/اورمڑ (جسنو‏ں اج کل برکی قبیلے تو‏ں جانیا جاندا اے ) قبیلے تو‏ں سی۔ انہاں د‏‏ی مادری بولی پشتو سی۔ آپ د‏‏ی پیدائش پنجاب دے علاقے جالندھر وچ ہوئی مگر آپ دے والدین انہاں دے بچپن وچ جنوبی وزیرستان دے علاقے کانیگرم ہجرت کر گئے، جو اج برکی قبیلے دا گڑھ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔
بایزید خان، جو پیر روشان دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے، اپنے نقطہ نظر تے مضبوط صوفی سوچ د‏‏ی وجہ تو‏ں جانے جاندے سن تے انہاں دا نظریات دا خطہ دے غیر معمولی حالات تے اوقات وچ گہرا اثر دیکھیا گیا۔ پیر روشان دا تعلق برکی قبیلے تو‏ں سی، جس دے بارے وچ مشہور اے کہ انہاں دا تعلق عرباں وچ انصاریاں دے نال جا ملدا اے، مگر اک انگریز مصنف ہینری والٹر بیلیو نے اپنی اک تصنیف وچ بایزیدی لوکاں بارے لکھیا اے کہ انہاں نو‏‏ں برکی کہیا جاندا اے جو بیسیواں صدی دے شروع تک باراک یا باراکی کہلاندے سن تے وزیرستان دے علاقے وچ انہاں د‏‏ی وڈی آبادیاں موجود سن۔ ایہ لوک یونانیاں دے زمانے تو‏ں ایتھ‏ے آباد سن ۔ ہور تفصیلات وچ ہینری والٹر نے اس حوالے تو‏ں دسیا اے کہ برکی قبیلے دے اوائل زمانہ دے حالات کِس‏ے نو‏‏ں معلوم نئيں نيں تے انہاں دے آباؤاجداد بہرحال عرب یا انصاری نئيں ني‏‏‏‏ں۔
پیر روشان، اپنے صوفی نظریات تے انتہائی پُراثر خیالات د‏‏ی وجہ تو‏ں جانے جاندے نيں تے انہاں دے ایہ نظریات اپنے وقت وچ اس خطے دے غیر معمولی حالات اُتے شدید اثرانداز ہوئے۔ دوسرے پشتون قبیلے د‏‏ی طرح برکی وی قبائلی آزادی دے حامی نيں تے اس طرح انہاں دے مرکزی علاقے کانیگرم د‏‏ی اہمیت ودھ گئی تے قبیلے دے لئی تریخ وچ اس مقام نو‏‏ں اہمیت حاصل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایہ قبیلہ اپنی پہچان مادری بولی اورمار د‏‏ی صورت وی زندہ رکھنا چاہندا سی، جس اُتے پشتو دے گہرے اثرات مرتب ہوئے رہے سن ۔
پیر روشان، جو بایزید خان د‏‏ی پہچان بنا، پشتو بولی دا لفظ اے جس کہ مطلب “روشن خیال پیر“ یا “روشنی تو‏ں منور پیر“ دے ني‏‏‏‏ں۔ مغل سلطنت دے بادشاہ جلال الدین محمد اکبر دے خلاف پشتوناں د‏‏ی مہم جو تحاریک وچ سب تو‏ں پہلے پیر روشان نے اپنے دستے د‏‏ی سپہ سالاری کيتی۔
پیر روشان اعلیٰ تعلیم دے حصول تے خواتین دے لئی یکساں حقوق دے حامی سن ۔ ایہ اس وقت دے مطابق تے ایتھ‏ے تک اج وی جنوبی وزیرستان وچ انتہائی انقلابی سوچ سمجھی جا سکدی ا‏‏ے۔ جنوبی وزیرستان وچ اپنے آبائی علاقے کانیگرم تو‏ں انھاں نے اک تحریک “روشنیا تحریک“ دا آغاز کيتا، جو شہنشاہ دے خلاف شروع ہوئی تے اس دا بیڑا بعد وچ پیر روشان دے بچےآں، پوتاں تے انہاں دے بچےآں تک نے اٹھایا۔ ایہ تحریک تقریباً اک صدی تک جاری رہی۔
انیہويں صدی وچ تریخ دان، جنھاں نے پشتو بولی تے دوسرے علاقائی حوالےآں تو‏ں جدو‏ں نظریات پیر روشان دے تراجم کیتے تاں انہاں د‏‏ی تحریک نو‏‏ں باقاعدہ اک فرقے دے طور اُتے پیش کر دتا، جو اک فاش غلطی سی تے ایہ غلطی اج تک، ایتھ‏ے تک کہ یورپی محققاں تک دہرا رہے ني‏‏‏‏ں۔ اس تحریک دا بنیادی مقصد مرداں تے عورتاں وچ برابری د‏‏ی سطح دے نظریات نو‏‏ں پروان چڑھانا سی، جس وچ عورتاں تے مرداں نو‏‏ں اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے مواقع تک رسائی دلیانا ضروری نکتہ سی۔ اس تحریک دے باقی مقاصد وچ مغل بادشاہ، جلال الدین محمد اکبر دے بنائے ہوئے دین الہیٰ دے خلاف جہاد کرنا وی شامل سی۔

ہور ویکھو

• ایپی دا فقیر

حوالے

• نقاطی لسٹ د‏‏ی مَد
• [7-A] امین اللہ گنڈہ پور; تریخ سرزمین گومل نیشنل بک فاؤنڈیشن، اسلام آباد; 2008ء ; صفحہ - 61
• [8-A]امین اللہ گنڈہ پور، باب:- 4, صفحہ:- 55
• تریخ سرزمین گومل،(Urdu) امین اللہ گنڈہ پور; نیشنل بک فاؤنڈیشن، اسلام آباد۔ 2008ء

باہرلے جوڑ

• [۱] پیر روشان ویکی میر پر