سید حسین علیین

اس نام دے نال مشابہت رکھنے والے ہور مقالےآں لئی ملاحظہ کرو، سید العلماء (ضد ابہام)

سید حسین علیین بن سید دلدار علی نقوی

کوائف
مکمل نام	سید حسین علیین بن سید دلدار علی نقوی (غفران مآب)
لقب/کنیت	سید العلما، علیین
نسب	نقوی
تاریخ ولادت	14 ربیع الثانی 1211 ھ
آبائی شہر	لکھنؤ
تاریخ وفات	1273 ھ
مدفن	لکھنؤ
نامور اقرباء	سید دلدار علی، سید حامد حسین موسوی، سید محمد قلی موسوی
علمی معلومات
اساتذہ	سید دلدار علی نقوی، سید محمد بن سید دلدار علی
شاگرد	سید حامد حسین، سید محمد عباس، شیخ علی اظہر، …
اجازہ اجتہاد از	سید دلدار علی نقوی
اجازہ اجتہاد بہ	فرزند: سید محمد تقی
تالیفات	مناہج التدقیق و معارج التحقیق، تجزی فی الاجتہاد، افادات حسینیہ ملقب فوائد
خدمات
سماجی	تنصیب آئمہ جماعت، تعمیرات عتبات و نہر آصفی دے لئی مالی امداد

سید حسین بن سید دلدار علی نقوی (1211–1273 ھ) برصغیر پاک و ہند دے معروف مرجع تقلید سن ۔ اپنے والد تے وڈے بھائی تو‏ں علم حاصل کیتا تے 17 سال دی عمر وچ اجتہاد دے درجے اُتے فائز ہوئے۔ لکھنؤ وچ فوت ہوئے تے اوتھے اپنے والد دے امام باڑے وچ انہاں دے پاس دفن ہوئے۔

نام و نسب

• نام: سید حسین بن سید دلدار علی
• لقب: علیین، سید العلما

• نسب: سید حسین بن سيد دلدار علی بن محمد معين بن عبد الہادی بن إبراہيم بن طالب بن مصطفیٰ بن محمود بن إبراہيم بن جلال الدين بن زكريا بن جعفر بن تاج الدين بن نصير الدين بن عليم الدين بن علم الدين بن شرف الدين بن نجم الدين بن علی بن أبي علي بن أبی يعلی محمد بن أبي طالب حمزة بن محمد بن طاہر بن جعفر بن امام علی نقی بن امام محمد تقی بن امام علی رضا بن امام موسی کاظم بن امام جعفر صادق بن امام محمد باقر بن امام زین العابدین بن امام حسین بن امام علی بن أبی طالب (ع)۔

• پیدائش:

سید دلدار علی خواب وچ امام حسین علیہ السلام دی زیارت تو‏ں مشرف ہوئے تو امام نے آپ تو‏ں پُچھیا کہ تساں نے نام رکھنے وچ ترتیب دا لحاظ نئيں کیتا۔ سید دلدار علی نے جواب دتا میرا آخری بیٹا کبر سنی وچ پیدا ہويا سی وچ سمجھیا کہ شاید اس دے بعد اولاد نہ ہو لہذا ميں نے اس دا نام سب تو‏ں آخری امام دے نام اُتے رکھیا۔امام حسین علیہ السلام نے جواب دتا: ایسا نئيں اے تواڈے ایتھ‏ے اک تے بیٹے دی ولادت ہوئے گی تساں اس دا نام میرے نام اُتے رکھنا۔۔ اس بیٹے دی پیدائش 14 ربیع الثانی 1211 ھ نو‏‏ں شہر لکھنؤ وچ ہوئی تے اس دا نام حسین رکھیا گیا۔

تعلیم و تربیت

اپنے والد دلدار علی تے وڈے بھائی سید محمد دے زیر سایہ رہ کر تعلیم و تربیت حاصل کيتی تے 17 سال دی عمر وچ اجتہاد دے مرتبے اُتے فائز ہوئے۔

علوم دینی اپنے والد ماجد دے پاس حاصل کيتے تے انہاں دی طبیعت کيتی خرابی دے دواران ہور علوم اپنے وڈے بھائی سید محمد دے پاس پڑھے۔ان علوم وچ علوم عربیہ،علوم حکمیہ و فنون رسمیہ وغیرہ انہاں تو‏ں حاصل کيتے ۔سلم العلوم تے اسکی شرح ،عماد الاسلام فی علم الکلام، شرح اربعین بہائی،اصول دی کتاب کافی،فروع دین وچ کتاب منتقی الجمان وغیرہ پڑھیاں۔ اسی کم سنی وچ اک روز رسالہ تجزی فی الاجتہاد دی تصنیف شروع دی تے اسدے بعد رسالہ حکم ظن رکعتین اولیین لکھیا لیکن کسی نو‏‏ں اس تو‏ں آگاہ نئيں کیتا۔ ہور مسئلۂ تقلید اموات وی ابتدائے عمر دی تصنیفات وچو‏ں ا‏‏ے۔ سید حسین دی مستقل تے مستبد رای دا اقرار آپ دے اسيں کلاس وڈے بھائی کردے سن ۔

دقت نظر تے علمی تبحر

سید حسین علیین دی دقت نظر تے علمی تبحر درک کرنے دے لئی ایہ واقعہ ہی کافی اے جسنو‏ں بحر العلوم سید محمد حسین نے نقل کیتا : جدو‏ں اوہ زیارات دے لئی عراق گئے تو حاج مرزا علی نقی طباطبائی دے پاس گئے انہاں نے اپنے پاس موجود حدیقہ سلطانیہ نکالی تے اسکی دور و تسلسل دی بحث طلاب دے سامنے پڑھنا شروع دی تے اس کتاب دی مدح و ثنا شروع دی تو محمد حسین نے کہیا : سید حسین علیین دی ذات اس تو‏ں اجل و ارفع اے کہ اسنو‏ں اس کتاب تو‏ں پہچانا جائے کیونکہ ایہ کتاب عوام دے لئی لکھی گئی سی تے اس تالیف تو‏ں دقت نظر دا اظہار کرنا مقصود نئيں سی ۔ایہ گفتگو سن کر اقا علی نقی طباطبائی بہت حیران ہوئے کہیا کیتا سید العلما دی اس تو‏ں بہتر تالفات وی نيں؟

کرامت

اک سال لکھنؤ وچ باران رحمت نئيں ہوئی۔ سید حسین علیین نے با جماعت نماز استسقا پڑھائی۔ حالے چادر نو‏‏ں حرکت نئيں دی سی کہ بارش ہو گئی تے اس قدر مینہ برسا کہ ہر طرف پانی ہی پانی ہو گیا۔

تلامذہ

• سید محمد عباس شوستری
• شیخ علی اظہر
• سید غنی نقی
• سید حسین مرعشی
• مرزا حسن عظیم آبادی،عمر دے آخری دورانیے وچ سید کاظم رشتی دے مصاحب ہو گئے۔
• محمد بن سید باقر بخاری
• سید اولاد حسین
• مرزا غازی
• سید انور علی
• سید حامد حسین صاحب عبقات
• سید مہدی شاہ کشمری
• ......۔

تالیفات

1. رسالۂ تجزی فی الاجتہاد۔
2. رسالہ ظن فی رکعت اولیین
3. مسئلۂ تقلید اموات۔مذکورہ تیناں رسالے ابتدائے جوانی دے نيں۔
4. مناہج التدقیق و معارج التحقیق:نماز پنجگانہ تے اسدے احکم دے متعلق اک ضخیم جلد اے ۔ ایہ کتاب تحقیقات انیقہ تے استدلالت دقیقہ اُتے مشتمل اے ۔اس کتاب دے متعلق ایران دے مجتہد سید محمد باقر محمد رشتی نے کہیا سی :فقہ استدلالی وچ نظم و اسلوب ، .. دے لحاظ تو‏ں علما دی لکھتاں وچ ایسی کتاب نایاب اے ہور کدرے کسی اہل ہند دی تصنیف ہونا ظاہر نئيں اے ۔صاحب جواہر شیخ محمد حسن نے خط وچ اس کتاب دے بارے وچ لکھیا کہ خدا دی قسم !یہ کتاب دقت دے طالبین،... دے لئی اپنے نام دی مانند ا‏‏ے۔
5. المختصر الرائق الفائق علی المبسوطات المتضمنۃ للدقائق الموسم بہ بالوجیز رائق:اپنے بیٹے دے لئی تصنیف کيتی جس وچ احکم طہارت بیان ہوئے نيں ۔
6. رسالۃ اصالۃ الطہارۃ۔
7. تعلیقۃ انیقۃ علی کتاب الصوم من ریاض المسائل۔ہور حاشیۂ علی کتاب الصدقہ من ریاض المسائل اے ۔
8. تعلیقۃ علی کتاب الہبۃ من ریاض المسائل۔
9. رسالہ وسیلۃالنجاۃ (فارسی،تا آخر مبحث نبوت)۔
10. روضۃ الاحکم فی مسائل الحلال و الحرام ۔ فارسی بولی وچ فقہ دے چند ابواب نماز،روزہ و میراث وچ چند جلداں نيں۔
11. رسالۃ مبسوطہ در احکم میراث (عربی)۔
12. افادات حسینیہ ملقب فوائد(عربی):تصحیح عقائد تے صفات باری تعالی دی عینیت دی تحقیق اے جو شیخ احمد احسائی، سید کاظم رشتی تے اندے پیروکاراں دے اقوال مخترعہ دے رد وچ لکھی گئی ۔
13. حدیقۂ سلطانیہ در مسائل ایمانیہ: اصول دین تے فروع دین اُتے مشتمل کتاب اے جسنو‏ں سلطان امجد علی شاہ دی فرمائش اُتے تصنیف کیتا۔
    • خزینۂ ایمانیہ دے نام تو‏ں حدیقہ سلطانیہ دا اردو بولی وچ ترجمہ ہويا جسنو‏ں ملتان(پاکستان) دے مولانا سید گلاب علی شاہ نقوی (مرحوم) نے کیتا تے اوہ مکتبہ کاظمیہ شیعہ میانی ملتان تو‏ں شائع ہويا۔
14. تفسیر سورت حمد۔
15. سورہ بقرہ و توحید دی چند آیات دی تفسیر۔
16. تفسیر سورہ ہل اندی علی الانسان حین من الدہر۔
17. تفسیر آیت کنتم خیر امت ...: رد فخر الدین رازی وچ ا‏‏ے۔
18. تعلیقات علی شرح الہدایہ صدر شیرازی
19. رسالہ تبحر العقول فی تحقیق النسبہ بین الحقیقۃ و المنقو۔
20. ......۔

اولاد

آپ دے تن فرزند سن :

• علی حسین (متوفا 1264ھ ق): سب تو‏ں وڈے بیٹے سن ۔ علم طب وچ مہارت رکھدے سن ۔
• محمد تقی (1234ھ ق-1289ھ ق):منجھلے بیٹے سن ۔صاحب لکھتاں و اجتہاد سن ۔ ممتاز العلما تے عضد الدین دے القاب دئے گئے۔
• علی نقی :۔ملقب زبدۃ العلما و معین المؤمنین سن ۔

کارخیر

• عراق دے شہر نجف وچ لوگاں دی پانی دی مشکلات حل کرنے دے لئی شیخ محمد حسن صاحب جواہر نو‏‏ں نہر دی تعمیر دے لئی ڈیڑھ لکھ روپیہ شاہ اوَدھ تو‏ں لے ک‏ے دینا۔ایہ نہر نہر آسف الدولہ دے نام تو‏ں مشہور سی۔
• روضہ مسلم بن عقیل، ہانی تے قنوات دی کھدائی دے لئی رقم بھجوانا۔
• حضرت ابو الفضل دے روضے دی تزئین دے لئی تیس ہزار روپیہ اقا حائری نو‏‏ں دینا۔
• ڈیڑھ لکھ روپیہ نہر حسینی دی تعمیر دے لئی بھجوانا۔
• مدرسہ سلطانیہ دی بنیاد 3جمادی الثانی1259ھ ق وچ رکھنا۔ہندوستان دا سب تو‏ں پہلا دینی مدرسہ ا‏‏ے۔

اسدے علاوہ مساجد ومقابر دی تعمیرات،مختلف علاقےآں وچ عادل آئمہ دی تنصیب،ضرورتمنداں دے وظائف مقرر کرنا وغیرہ۔

وفات

آپ دی وفات 1273ھ ق نو‏‏ں ہوئی اگرچہ بعض مقام اُتے تحریر دے مطابق17 صفر المظر1272ق نو‏‏ں لکھنؤ شہر وچ ہوئی۔ جنازے وچ لوگاں کےاژدہام دی بنا اُتے لکھنؤ دے سب تو‏ں وڈے وسیع و عریض میدان اُتے مشتمل آصف الدولہ دے امام باڑے دا انتخاب ہويا۔وڈے بھائی سید محمد رضوان مآب نے نماز جنازہ پڑھائی۔وفات دے وقت آپ دی دا سن اکسٹھ(61) سال دو(2) ماہ تے تین(3) دن سی ۔ اپنے والد دی امام بارگاہ وچ دفن ہوئے۔ میر علی اوسط ہندی نے آپ دی تاریخ وفات درج ذیل شعر وچ بیان کيتی اے :

تاریخ ولادش شنیدم		خورشید کمال بودہ ای دل
تاریخ وفات او نوشتم		خورشید کمال بودہ ای دل

پہلے شعر دے اعداد 1211 (سن ولادت) تے دوسرے شعر دے اعداد 1273(سن وفات) نکلتے نيں ۔بودہ ای دل دے اعداد 62 بندے نيں جو سید حسین علیین دی زندگی دے سال دے مطابق نيں۔

حوالے

مآخذ

• سید احمد و سید مہدی ،ورثہ الانبیاء با ہمراہ تذکرۃ العلماء،مؤسسہ کتاب شناسی شیعہ قم۔
• محسن امین عاملی ،اعیان الشیعہ،