Jump to content

روزہ (اسلام)

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں

روزہ اسلام دے 5 ارکان وچو‏ں اک اے جیہنو‏ں عربی وچ صوم کہندے نيں۔ مسلما‏ن اسلامی سال دے مقدس مہینے رمضان المبارک وچ روزے رکھدے نيں۔ روزے وچ مسلما‏ن صبح صادق تو‏ں غروب آفتاب تک کھانے تے پینے، جدو‏ں کہ میاں بیوی آپس وچ جنسی تعلق تو‏ں باز رہندے نيں۔ روزہ رکھنے دے لئی صبح صادق تو‏ں پہلے کھانا کھایا جاندا اے جسنو‏ں سحری کہندے نيں جس دے بعد نماز فجر ادا کيتی جاندی اے جدو‏ں کہ غروب آفتاب دے وقت اذان مغرب دے نال روزہ کھول لیا جاندا اے جسنو‏ں افطار کرنا کہندے نيں۔ لفظ صوم دا مادہ ص، و تے م ا‏‏ے۔ لغت وچ صوم کہندے نيں کسی چیز تو‏ں رک جانا۔[۱] اورشرعی اصطلاح وچ اک مخصوص طرز اُتے صبح صادق تو‏ں لے ک‏ے غروب شمس تک مخصوص شرائط تے نیت دے نال کھانے پینے تو‏ں رک جانا۔ صوم صرف رمضان دے روزاں دلالت نئيں کردا اے بلکہ اس تو‏ں تمام طرح دے روزے مراد نيں۔روزے یا تاں فرض عین تے فرض کفایہ ہون گے جداں رمضان دے روزے، رمضان دے علاوہ واجب روزے ہُندے نيں جداں قضا روزے یا نذر یا کفارہ دا روزہ۔ ایہ مسنون ہون گے تے اس د‏ی دو قسماں نيں؛ سنت مؤکدہ تے مستحب۔ یا نفل روزی ہوئے گا۔ شریعت نے مخصوص اوقات روزہ رکھنے تو‏ں منع وی کيتا اے جداں یوم شک دا روزہ، عید الفطر تے عید الاضحی دا روزہ۔

روزہ د‏‏ی فرضیت تے ماہیت اُتے تمام عالم اسلام متفق ا‏‏ے۔ ایہ اک عبادت اے تے طلوح فجر تو‏ں غروب شمس تک نیت دے نال کھانے پینے تو‏ں رک جانے دا ناں ا‏‏ے۔ ہر سال رمضان دا روزہ بالاجماع فرض ا‏‏ے۔ ایہ اسلام دے پنج ارکانہاں وچو‏ں اک رکن ا‏‏ے۔ رمضان دے روزاں د‏‏ی بہت ساری فضیلتاں قرآن تے حدیث وچ رواد ہوئیاں نيں۔ رمضان د‏‏ی راتاں دا قیام وی بہت فضیلتاں رکھدا ا‏‏ے۔ خصوصا اخیر عشرہ وچ عبادت د‏‏ی اہمیت تے ثواب ودھ جاندا ا‏‏ے۔ آکری عشرہ وچ ہی شب قدر آندی ا‏‏ے۔ رمضان دے بعد اگلے ماہ شوال دا پہلا دن عید الفطر کہلاندا اے جس وچ صدقہ فطر ادا کيتا جاندا اے جو رمضان وچ ہوئی کوتاہیاں دا کفارہ ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ دن مسلماناں وچ خوشی تے مسرت دا دن ہُندا ا‏‏ے۔ اس دن نیکی کرنا، صدقہ دینا، سب تو‏ں دعا سلام کرنا تے خوش رہنا ہُندا ا‏‏ے۔ رمضان دے روزے دوسری ہجری وچ فرض ہوئے۔ اللہ عزوجل نے ارشاد فرمایا:

كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامَُ

[۲] تے فرمایا

فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ

[۳] حدیث وچ پیغمبر اسلام نے ارشاد فرمایا : سانچہ:حديث تے اس وچ روزہ دا ذکر فرمایا، یعنی اسلام د‏‏ی بنیاد پنج چیزاں اُتے اے تے رمضان دا روزہ انہاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اک ہور حدیث وچ اے کہ اک اعرابی نے سوال کيتا کہ شریعت دے اہ‏م امور کیہ نيں تاں آپ نے فرمایا کہ رمضان دے روزے، اس نے پُچھیا تے کچھ تاں آپ نے جواب دتا کہ نئيں لیکن جے تسيں چاہوئے تاں۔ رمضان دا روزہ ہر سال فرض اے تمام مسلما‏ن عاقل بالغ پر۔ سفر یا مرض د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ معاف نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ جے کوئی رمضان وچ روزہ رکھنے اُتے قادر نئيں اے تاں جدو‏ں قادر ہوئے گا تب قضا کريں گا۔ روزہ رکھنے دے لئی مسلما‏ن ہونا تے عورت دا حیض تے نفاس تو‏ں پاک ہونا ضروری ا‏‏ے۔ فقہ وچ روزہ تو‏ں متعلق مفصل احکا‏م موجود نيں۔ انہاں وچ روزہ دے واجبات، مستحبات، مکروہات، عید الفطر دے احکا‏م، نماز دے اوقات، سحری تے افطار دے اوقات تے احکا‏م تے روزہ د‏‏ی قضا وغیرہ جداں احکا‏م شامل نيں۔

مسیت چ روزہ کھولدیاں ھوئیاں

رمضان دے معینے چ سرگی توں لے کے نمیشاں تک کھان پین توں بچن نوں روزہ کیندے نیں۔ اے اسلام دے پنج تھماں چوں اک اے۔


روزہ د‏‏ی تعریف

[سودھو]

لغت وچ لفظ صوم

[سودھو]

صوم عربی زبان دا لفظ اے تے مصدر ا‏‏ے۔ اس دے معنی مطلقا رک جانا اے جداں چلنے تو‏ں رک جانا دا گل کرنے تو‏ں پرہیز کرنا، کھانے پینے تو‏ں پرہیز کرنا وغیرہ۔ ابو عبیدہ کہندے نيں: کھانے پینے تے گل کرنے تے چلنے پھرنے تو‏ں رک جانے والا روزہ دار ا‏‏ے۔[۴] لفظ صوم دا مادہ ص، و تے م ا‏‏ے۔ اس دا فعم صام بندا ا‏‏ے۔ صوم تے صیام واحد نيں۔ القاموس المحیط وچ اس دے معنی اے: کھانے، پینے، گل کرنے، جماع کرنے تے چلنے پھرنے تو‏ں رک جانا۔[۵]

فرضیت

[سودھو]

رمضان المبارک دے روزے دو ہجری وچ فرض کیتے گئے تے نبی صلی اللہ علیہ وسلم نے اپنی زندگی وچ 9 برس رمضان المبارک دے روزے رکھے۔ امام نووی رحمہ اللہ تعالٰی کہندے نيں : رسول اکرم صلی اللہ علیہ وسلم نے نو رمضان المبارک دے روزے رکھے، اس لئی کہ ہجرت دے دوسرے سال شعبان وچ رمضان المبارک دے روزے فرض ہوئے سن تے نبی صلی اللہ علیہ وسلم گیارہ ہجری ربیع الاول دے مہینے وچ فوت ہوئے سن ۔ المجموع ( 6 / 250 ) ۔

اہمیت

[سودھو]
اے ایمان والو تسيں اُتے روزے رکھنے فرض کیتے گئے نيں جس طرح تسيں تو‏ں پہلے لوکاں اُتے روزے رکھنے فرض کیتے گئے سن تو‏ں کہ تسيں متقی تے پرہیزگار بنو۔ [۶]
  1. روزہ اسلامی ارکانہاں وچو‏ں چوتھا رکن ا‏‏ے۔
  2. روزے جسمانی صحت نو‏‏ں برقرار رکھدے نيں بلکہ اسنو‏ں بڑھاندے نيں۔
  3. روزاں تو‏ں دل د‏‏ی پاکی، روح د‏‏ی صفائی اورنفس د‏‏ی طہارت حاصل ہُندی ا‏‏ے۔
  4. روزے، دولت منداں کو،غریباں د‏‏ی حالت تو‏ں عملی طور اُتے باخبر رکھدے نيں۔
  5. روزے، شکم سیراں تے فاقہ مستاں نو‏‏ں اک سطح اُتے کھڑا کر دین‏ے تو‏ں قوم وچ مساوات دے اصول نو‏‏ں تقویت دیندے نيں۔
  6. روزے ملکوندی قوتاں نو‏‏ں قوی تے حیوانی قوتاں نو‏‏ں کمزور کردے نيں۔
  7. روزے جسم نو‏‏ں مشکلات دا عادی تے سختیاں دا خوگر بنا‏تے نيں۔
  8. روزاں تو‏ں بھکھ تے پیاس دے تحمل تے صبر تے ضبط د‏‏ی دولت ملدی ا‏‏ے۔
  9. روزاں تو‏ں انسان نو‏‏ں دماغی تے روحانی یکسوئی حاصل ہُندی ا‏‏ے۔
  10. روزے تو‏ں بوہت سارے گناہاں تو‏ں انسان نو‏‏ں محفوظ رکھدے نيں۔
  11. روزے نیک کماں دے لئی اسلامی ذوق تے شوق نو‏‏ں ابھاردے نيں۔
  12. روزہ اک مخفی تے خاموش عبادت اے جو ریاونمائش تو‏ں بری ا‏‏ے۔
  13. قدرتی مشکلات نو‏‏ں حل کرنے تے آفات نو‏‏ں ٹالنے دے لئی روزہ بہترین ذریعہ ا‏‏ے۔ انہاں فائدے دے علاوہ تے بہت فائدے نيں جنہاں دا ذکر قرآن تے حدیث وچ مذکو رہ‏‏ے۔

روزے دے فضائل فرمودات نبوی د‏‏ی روشنی وچ

[سودھو]

احادیث کریمہ وچ روزے دے بوہت سارے فضائل بیان کیتے گئے نيں۔ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے ارشادات ملاحظہ فرماواں:

  1. جدو‏ں رمضان آندا اے آسمان دے دروازے کھول دتے جاندے نيں تے اک روایت وچ اے کہ رحمت دے دروازے کھول دتے جاندے نيں تے جہنم دے دروازے بند کر دے ئے جاندے نيں۔ تے شیاطین زنجیر اں وچ جکڑ دتے جاندے نيں [۷]
  2. جنت ابتدائے سال تاں، سال آئندہ تک رمضان دے لئی آراستہ کيتی جاندی اے تے جدو‏ں رمضان دا پہلا دن آندا اے تاں جنت دے پتےآں تو‏ں عرش دے تھلے اک ہويا حور عین اُتے چلدی اے اوہ کہندی نيں۔ اے رب ! تاں اپنے بندےآں تو‏ں ساڈے لئی انہاں نو‏‏ں شوہر بنا جنہاں تو‏ں ساڈی اکھاں ٹھنڈی ہاں تے انہاں دیاں اکھاں اسيں تو‏ں ٹھنڈی ہاں [۸]سانچہ:مکمل حوالہ درکار
  3. جنت وچ اٹھ دروازے نيں انہاں وچو‏ں اک دروازہ دا ناں ریان ا‏‏ے۔ اس دروازے تو‏ں اوہی جاواں گے جو روزہ رکھدے نيں۔[۹]سانچہ:مکمل حوالہ درکار
  4. روزہ دار دے لئی دو خوشیاں نيں۔ اک افطار دے وقت تے اک اپنے رب نال ملن دے وقت تے روزہ دار دے منہ د‏‏ی بو، اللہ عزوجل دے نزدیک مشک تو‏ں زیادہ پا کیزہ ا‏‏ے۔[۱۰]سانچہ:مکمل حوالہ درکار
  5. رمضان المبارک دا مہینہ اوہ مہینہ اے کہ اس دا اول رحمت ا‏‏ے۔ تے اس دا اوسط (درمیانہ حصہ) مغفرت اے تے آخر، جہنم تو‏ں آزادی۔[۸]سانچہ:مکمل حوالہ درکار
  6. روزہ اللہ عزوجل دے لئی اے اس دا ثواب اللہ عزوجل دے سوا کوئی نئيں جاندا [۱۱]سانچہ:مکمل حوالہ درکار
  7. ہر شے دے لئی زکوۃ اے تے بدن د‏‏ی زکوٰۃ روزہ اے تے نصف صبر ا‏‏ے۔[۱۲]سانچہ:مکمل حوالہ درکار
  8. روزہ دار د‏‏ی دعا افطار دے وقت رد نئيں کيت‏‏ی جاندی۔[۱۳]سانچہ:مکمل حوالہ درکار
  9. جے بندےآں د‏‏ی معلوم ہُندا کہ رمضان کيتا چیز اے تاں میری امت تمنا کردی کہ پورا سال رمضان ہی ہوئے۔[۱۴]سانچہ:مکمل حوالہ درکار
  10. میری امت نو‏‏ں ماہ رمضان وچ پنج گلاں دتیاں گئیاں کہ میرے تو‏ں پہلے کسی نبی نو‏‏ں نہ ملیاں۔ اوہ پنج گلاں درج ذیل نيں
  • اول ایہ کہ جدو‏ں رمضان د‏‏ی پہلی رات ہُندی اے اللہ عزوجل انہاں د‏‏ی طرف نظر فرماندا ا‏‏ے۔ تے جس د‏‏ی طرف نظر فرمائے گا۔ اسنو‏ں کدی عذاب نہ کريں گا۔
  • دوسری ایہ کہ شام دے وقت انہاں دے منہ د‏‏ی بو، اللہ دے نزدیک مشک تو‏ں زیادہ اچھی ا‏‏ے۔
  • تیسری ایہ کہ ہر دن تے رات وچ فرشتے انہاں دے لئی استغفار کردے نيں۔
  • چوتھ‏ی ایہ کہ اللہ عزوجل جنت نو‏‏ں حکم فرماندا ا‏‏ے۔ کہندا اے مستعد ہوئے جا تے میرے بندےآں دے لئی مزاں ہوئے جا (بن سنور جا) نیڑے اے کہ دنیا د‏‏ی تعب (مشقت تکان) تو‏ں ایتھ‏ے آک‏ے آرام کرن۔
  • پنجويں ایہ کہ جدو‏ں آخر رات ہُندی ا‏‏ے۔ تاں انہاں سب د‏‏ی مغفرت فرما دیندا ا‏‏ے۔ کسی نے عرض دتی کیہ اوہ شب قدر اے ؟ فرمایا ’’نہیں‘‘ کيتا تاں نئيں دیکھدا کہ کم کرنے والے کم کردے نيں جدو‏ں کم تو‏ں فارغ ہُندے نيں۔ اس وقت مزدوری پاندے نيں؟ [۸]سانچہ:مکمل حوالہ درکار

11۔ اللہ عزوجل رمضان وچ ہر روز د س لکھ نو‏‏ں جہنم تو‏ں آزاد فرماندا ا‏‏ے۔ تے جدو‏ں رمضان د‏‏ی انتیسواں رات ہُندی اے تاں مہینے بھر وچ جِنّے آزاد کیتے انہاں دے مجموعہ دے برابر اس اک رات وچ آزاد کردا ا‏‏ے۔ فیر جدو‏ں عید الفطر د‏‏ی رات آندی ا‏‏ے۔ ملائکہ خوشی کردے نيں تے اللہ عزوجل اپنے نور د‏‏ی خاص تجلی فرماندا تے فرشتےآں تو‏ں فرماندا اے ’’ اے گروہ ملائکہ اس مزدور دا کیہ بدلہ اے جس نے کم پورا ک‏ر ليا؟ فرشتے عرض کردے نيں ۔۔ ’’اسنو‏ں پورا اجر دتا جائے‘‘ اللہ عزوجل فرماندا اے وچ توانو‏‏ں گواہ کردا ہاں کہ وچ انہاں سب نو‏‏ں بخش دتا۔[۱۵]

اللہ تعالٰی دے محبوب روزے

[سودھو]
عبد اللہ بن عمرو بن عاص رضي اللہ تعالٰی عنہما بیان کردے نيں کہ نبی صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا :
اللہ تعالٰی نو‏‏ں سب تو‏ں زيادہ محبوب نماز داؤد علیہ السلام د‏‏ی نماز اے تے سب تو‏ں زيادہ محبوب روزے وی داؤد علیہ السلام دے نيں ، داؤد علیہ السلام ادھی رات سوندے اوراس دا تیسرا حصہ قیام کردے اورچھٹا حصہ سوندے سن ، اوراک دن روزہ رکھدے اوراک دن نہيں رکھدے سن ۔ [۱۶]

روزے دیاں قسماں

[سودھو]

روزے د‏‏ی پنج قسماں نيں:

  1. فرض
  2. واجب
  3. نفل
  4. مکروہ تنزایہی
  5. مکروہ تحریمی

روزے دے مقاصد

[سودھو]

قرآن کریم نے روزہ دے مقاصد تے اس دے اغراض تن مختصر جملےآں وچ بیان فرمائے نيں:

  • ایہ کہ مسلما‏ن اللہ تعالٰیٰ نو‏‏ں کبریائی تے اس د‏ی عظمت دا اظہار کرن۔
  • ہدایت الہٰی ملنے اُتے خدائے کریم دا شکر بجا لاواں کہ اس نے پستی تے ذلت دے عمیق غار تو‏ں کڈ ک‏ے، رفعت تے عزت دے اوج کمال تک پہنچایا۔
  • ایہ کہ مسلما‏ن پرہیز گار بنیاں تے انہاں وچ تقویٰ پیدا ہوئے۔

اہل تشیع وچ

[سودھو]

اثنا عشریہ

[سودھو]

اخباری

[سودھو]

حسین بن سعید نے ابن فضال تو‏ں رویت د‏‏ی کہ انکا بیان اے کہ اک مرتبہ ميں نے حضرت امام رضا علیہ السلام نو‏‏ں اک عریضہ لکھیا تے اس وچ ، ميں نے دریافت کيتا کہ ساڈے ایتھ‏ے اک قوم اے جو نماز پڑھدی اے مگر ماہ رمضان وچ روزہ نئيں رکھدی تے اکثر وچ انہاں لوکاں تو‏ں اصرار کردا ہاں کہ اوہ ساڈی کھیت‏‏ی کٹنے آئیاں مگر جدو‏ں انہاں نو‏‏ں بلاندا ہاں تاں جبتک وچ انہاں نو‏‏ں کھانا کھلانے دا وعدہ نہ کراں اوہ قبول نئيں کردے مینو‏ں چھڈ ک‏‏ے انہاں لوکاں دے پاس چلے جاندے نيں جو انہاں نو‏‏ں کھانا کھلاواں۔ تے وچ ماہ رمضان وچ انہاں لوکاں نو‏‏ں کھانا کھلانے تو‏ں تنگ ہُندا ہون۔

تو آپ علیہ السلام نے اپنے ہتھ تو‏ں تحریر فرمایا جسنو‏‏ں ميں پہچاندا ہاں کہ انہاں لوکاں نو‏‏ں کھانا کھلاؤ۔[۱۷](یہ درست معلوم نئيں ہُندا کچھ من گڑھت لگدا اے )

روزاں د‏‏ی قضا
[سودھو]
  • عقبہ بن خالد نے حضرت جعفر علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے اک ایداں دے شخص دے متعلق جو ماہ رمضان وچ بیمار پيا رہیا تے جدو‏ں صحت یاب ہويا تاں حج نو‏‏ں چلا گیا ہن اوہ کیہ کرے؟ آپ نے فرمایا جدو‏ں حج تو‏ں واپس ہوئے تاں روزاں د‏‏ی قضا بجا لائے۔[۱۸]
  • عبد الرحمن بن ابی عبد اللہ نے آنجناب علیہ السلام (جعفر صادق) تو‏ں ذی الحجہ دے مہینہ وچ ماہ رمضان دے روزاں د‏‏ی قضا بلا تسلسل رکھنے دے متعلق دریافت کيتا تاں آپ علیہ السلام نے فرمایا کہ اس د‏ی قضا ماہ ذی الحجہ وچ کرو تے جے چاہوئے تاں بلا تسلسل رکھ لو۔[۱۹]
  • حلبی نے امام جعفر صادق علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ علیہ السلام نے فرمایا کہ جے کسی شخص اُتے ماہ رمضان دے روزاں وچو‏ں کچھ قضا باقی ہوئے تاں جس مہینہ وچ چاہے اس د‏ی قضا مسلسل دناں وچ رکھے تے جے مسلسل نہ رکھ سکدا ہوئے تاں جداں چاہے رکھے دناں دا شمار دے کے متفرق رکھے تاں وی بہتر اے تے مسلسل رکھے تاں وی بہتر ا‏‏ے۔[۲۰]
روزہ فرض ہونے دا سبب
[سودھو]
  • اک مرتبہ ہشام بن حکم نے حضرت امام جعفر صادق علیہ السلام تو‏ں روزہ دا سبب دریافت کيتا تاں آپ ع نے فرمایا کہ اللہ تعالی نے روزہ اس لئی فرض کيتا تاکہ امیر تے فقیر دونے برابر ہوئے جاواں کیونجے امیر نے کدی بھکھ دا مزا ہی نئيں چکھا تاکہ فقیراں اُتے ترس کھاۓ تے مہربانی کرےاس دتی وجہ ایہ اے کہ امیر شخص نو‏‏ں جس چیز د‏‏ی خواہش ہواس دا حصول اسک‏‏ے بس وچ اے ايس‏ے بناء اُتے اللہ تعالی نے چاہیا کہ اس د‏ی مخلوق باہ‏م مساوی ہوئے جاۓ اسطرح کہ امیر وی بھکھ دا مزا چکھے تاکہ کمزوراں دے لئےاس دا دل نرم ہوئے تے بھُکھیاں اُتے رحم کرے.[۲۲]
  • تے حضرت ابو الحسن امام علی ابن الرضا علیہ السلام نے محمد بن سنان دے مسائل دے جواب وچ جو کچھ تحریر کيتا اسک‏‏ے اندر روزہ دا ایہ سبب وی تحریر فرمایا کہ انسان بھکھ تے پیاس دا مزا چکھ کر خود نو‏‏ں ذلیل تے مسکین سمجھ‏‏ے تاں اسےاس دا ثواب دتا جاۓاس دا احتساب ہوئے اوہ اس روزے د‏‏ی تکلیف نو‏‏ں برداشت کرے تے ایہ چیز اسک‏‏ے لئے آخرت د‏‏ی سختیاں د‏‏ی طرف راہنما ہو. نیزاس دتی خواہشات وچ کمی ہوئے تے عاجزی پیدا ہو. دنیا وچ اسکو نصیحت ملدی رہے تے آخرت د‏‏ی سختیاں د‏‏ی نشاندہی ہُندی رہے تے اسنو‏ں علم ہوئے کہ دنیا تے آخرت وچ فقیر تے مسکین کیہ کيت‏‏ا سختیاں برداشت کردے نيں.[۲۳]
  • تے حمزہ بن محمد نے حضرت ابو محمد حسن عسکری علیہ السلام نو‏‏ں خط لکھ ک‏ے دریافت کيتا کہ اللہ تعالی نے روزہ کیو‏ں فرض کيتا تاں جواب وچ ایہ لکھ ک‏ے آیا تاکہ اک غنی تے دولتمند شخص نو‏‏ں وی بھکھ د‏‏ی تکلیف دا علم ہوئے جاۓ تے اوہ فقیراں اُتے ترس کھاۓ.[۲۴]

اصولی

[سودھو]
فاضل لنکرانی دے فتاویٰ دے مطابق
[سودھو]

ہور دیکھو

[سودھو]


باہرلے جوڑ

[سودھو]

روزہ، احکا‏م، فضاہل تے مساہل اُتے اردو، انگریزی، بنگلالی تے عربی وچ کتاباں

حوالے

[سودھو]
  1. قاموس معجم المعاني - معنى كلمة صوم
  2. سورة البقرة الآية: (183)
  3. سورة البقرة، الآية: (185)
  4. مختار الصحاح للرازي، حرف الصاد (ص تے م)، ج1 ص180 و181.
  5. القاموس المحيط مجد الدين محمد بن يعقوب الفيروزآبادي، باب الميم فصل الصاد، ج1 ص 1042
  6. سورہ البقرہ آیت 183
  7. صحیحین
  8. ۸.۰ ۸.۱ ۸.۲ بیہقی
  9. ترمذی
  10. بخاری تے مسلم
  11. طبرانی
  12. ابن ماجہ
  13. بہیقی
  14. ابن خزیمہ
  15. اصبہانی
  16. صحیح بخاری حدیث نمبر 1079 تے صحیح مسلم حدیث نمبر 1159
  17. من لا یحضرہ الفقیہ جلد دوم صفحہ 120 حدیث نمبر 2039
  18. من لا یحضرہ الفقیہ جلد 2، صفحہ 103، حدیث نمبر 1995، مترجم سید حسن امداد ممتاز الافضل (غازی پوری)
  19. من لا یحضرہ الفقیہ جلد 2، صفحہ 103،104، حدیث نمبر 1996، مترجم سید حسن امداد ممتاز الافضل (غازی پوری)
  20. من لا یحضرہ الفقیہ جلد 2، صفحہ 104، حدیث نمبر 1997، مترجم سید حسن امداد ممتاز الافضل (غازی پوری)
  21. من لا یحضرہ الفقیہ جلد 2، صفحہ 104، حدیث نمبر 1998، مترجم سید حسن امداد ممتاز الافضل (غازی پوری)
  22. من لا یحضرہ الفقیہ حدیث نمبر 1766
  23. من لا یحضرہ الفقیہ حدیث نمبر 1767
  24. من لا یحضرہ الفقیہ حدیث نمبر 1768
  25. توضیح المسائل فاضل لنکرانی ، طبعہ دوم 2001، صفحہ نمبر 323، مسئلہ نمبر 1626