قدیم فارسی

قدیم فارسی
علاقہ	قدیم ایران
دور	Ancestor of Middle Persian
بولی ٹبر	ہند۔یورپی ہند ایرانی ایرانی Western Southwestern قدیم فارسی
لپی	قدیم فارسی پیکانی
بولی کوڈ
ISO 639-2	peo
ISO 639-3	peo
Linguist list	peo
Glottolog	oldp1254

تریخ فارسی زبان

Proto-Iranian (ca. 1500 ق م) مغربی ایرانی زباناں

قدیم فارسی (c. 525 ق م - 300 ق م) Old Persian cuneiform script

Middle Persian (c.300 پہلے مسیح-800 عیسوی) پہلوی زبان • Manichaean script • Avestan script

جدید فارسی ( 800 عیسوی تو‏ں ) فارسی-عربی رسم الخط

فائل:Opers1.jpg

قدیم فارسی رسم الخط دے حروف

فارسی قدیم دا رسم الخط دوسرے تمام میخی خطوط جداں سمیری، عکادی تے بابلی وغیرہ تو‏ں سادہ تر تے صحیح تر اے اسنو‏ں ”پارسی پاستا ن“اور ہخامنشی بولی وی کہندے نيں، تقریباً 700 ق م وچ فارس (موجودہ:ایران) دے بادشاہ ہخامنش نے ناصرف اہل عکاد د‏‏ی علامتی حروف نو‏‏ں سلیبی حروف وچ تبدیل کر وایا بلکہ انہاں د‏‏ی شکل وی آسان تے مختلف کردتی۔ انھاں نے ٹیڑھی میڑھی پیچیدہ میخاں نو‏‏ں ترک کر دتا تے صرف عمودی تے افقی میخاں نو‏‏ں اختیار کيت‏‏ا۔

گرائمر

فارسی قدیم دا ایہ میخی خط ایويں تاں آرامی تو‏ں ماخوذ اے مگر فارسیاں نے اس وچ حرف علت د‏‏ی بجائے سلیبی حروف استعمال کرکے اس د‏ی پیچیدگی دور کردتی سی، ایہ بولی سنسکرت تو‏ں ملدی جلدی سی تے باواں تو‏ں داواں لکھی جاندی سی۔ اس دے حروف د‏‏ی تعداد 36 نيں تے چار سو تو‏ں زیادہ علامتی لفظاں وی اس وچ جاں دے تاں رائج رہ‏‏ے۔ چند علامتی حروف ایہ نيں خشائی ثیا (بادشاہ)، دھیاوش (ملک)، بومِش(زمین)، اہورمزد( خدا) تے بَگ(دیوت‏ا)وغیرہ اس رسم الخط وچ لفظاں نو‏‏ں جُدا رکھنے دے لئی اک فل سٹاپ وی موجود سی تے نال ہی سو تک گنت‏ی وی موجود سی۔

تریخ

فائل:Opers2.jpg

اصطخر دے شاہی قبرستان دا کتبہ

ہخامنش دے عہد وچ ایہی بولی فوجی تے شاہی بولی د‏‏ی حیثیت رکھدی سی۔ اس عہد دے جِنّے وی کتبے دستیاب ہوئے اوہ بالعموم فارسی قدیم وچ سن ۔ فارسی قدیم دے دریافت شدہ کتبےآں وچ سب تو‏ں مشہور کتبہ بہتون اے ایہ کتبہ تن زباناں فارسی قدیم، عیلامی تے بابلی وچ ا‏‏ے۔ دوسرا مشہور کتبہ” نقشِ رستم“ہے جو دارا اوّل دے آباد کردہ شہر اصطخر دے شاہی قبرستان وچ بادشاہاں د‏‏ی قبراں اُتے تحریر ا‏‏ے۔ فارسی قدیم، پارسیاں د‏‏ی مذہبی بولی سی تے انہاں مذاہب د‏‏ی اولین تحریراں تے مذہبی احکا‏م ايس‏ے خط وچ لکھے جاندے سن ۔ قدیم فارسی دے بوہت سارے لفظاں ایداں دے وی نيں جو اج جدید فارسی وچ شامل نيں، مثال دے طور اُتے اصطخرکے شاہی قبرستان وچ بادشاہ کیخسرو دے مقبرے تو‏ں دریافت شدہ قدیم فارسی د‏‏ی ایہ حمد ملاحظہ کیجیے:

کیخسرو د‏‏ی حمد

فائل:Opers3.jpg

قدیم فارسی وچ کیخسرو د‏‏ی حمد

بَگَ وَزرَکَ اوُرَمَزدَا ہیَا

اِمَام بُمِم ادَدَا ہیَا

اوَمَ اَسمانم ادَدَا ہیَا

مَرتِیَم ادَدَا ہیَا

شِئیَتِم ادَدَا مَرتیَی ہیَا

خداوند عظیم اہورمزداہے وہ،

جس نے بنائی ایہ زمین،

جس نے بنایا ایہ آسمان،

جس نے بنائے انسان،

جس نے چیزاں بناواں انساناں دے لئی

اس حمد وچ موجود اکثر لفظاں بُمِم(بھومی یعنی زمین)، اَسمانم(آسمان)، مَرتِیَم(مرد) تے شِئیَتِم(شی) وغیرہ اج وی فارسی اورسنسکرت بولی وچ ملدی ني‏‏‏‏ں۔

لفظاں معنی

عام بول چال دے کئی لفظاں اج وی اردو وچ مستعمل نيں مثلاً:

فائل:Opers4.jpg

لفظاں معنی

فارسی قدیم دے علاوہ ایران وچ اک بولی ”اوستائی“ وی رائج سی، پھریونانیاں دے حملہ دے بعد جدو‏ں پارتھیاں د‏‏ی حکومت آئی تاں انہاں د‏‏ی بولی ”پرتو“ جو بعد وچ پہلوی کہلائی، وی بولی زدعام ہوئے گئی سی۔ چنانچہ لوکاں نے قدیم فارسی دے دشوار میخی خط نو‏‏ں چھڈ دتا تے ساسانی دور آنے تک ایران وچ صرف اوستائی تے پہلوی بولی ہی باقی رہ سکن۔

حوالے