انڈونیشیا

انڈونیشیا
سانچہ:نام صفحہ پرچم	سانچہ:نام صفحہ نشان
شعار (سنسکرت وچ: Bhinneka Tunggal Ika)
ترانہ:انڈونیشیا دا راج گاؤن
زمین و آبادی
متناسقات	2°S 118°E
بلند مقام	پنچاک جایا (4884 میٹر )
پست مقام	بحر ہند (0 میٹر )
رقبہ	1904570 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	جکارتا
سرکاری زبان	انڈونیشی
آبادی	275439000 (۲۰۲۱)
خواتین	136661899 (۲۰۲۰)  سانچہ:مسافة
مرد	133542018 (۲۰۲۰)  سانچہ:مسافة
حکمران
طرز حکمرانی	جمہوریہ
سربراہ حکومت	جوکو ودودو
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۷ اگست ۱۹۴۵
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر	18 years old ،  16 years old
لازمی تعلیم (کم از کم عمر)	6 years old
لازمی تعلیم (زیادہ سے زیادہ عمر)	15 years old
شرح بے روزگاری	6 percent (۲۰۱۴)
دیگر اعداد و شمار
کرنسی	انڈونیشیائی روپیا
مرکزی بینک	بینک انڈونیشیا
ٹریفک سمت	بائیں
ڈومین نیم	id.
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ (انڈونیشی تے انگریزی )
آیزو 3166-1 الفا-2	ID
بین الاقوامی فون کوڈ	+62

انڈونیشیا (انڈونیشیائی تلفظ: [in.ˈdo.nɛ.sja])، جسے سرکاری نام ریپبلک آف انڈونیشیا کے نام سے جانا جاتا ہے یا زیادہ مکمل طور پر انڈونیشیا کی وحدانی ریاست، جنوب مشرقی ایشیا کا ایک جزیرہ نما ہے جو خط استوا سے گزرتا ہے اور سرزمین براعظم ایشیا اور اوشیانا کے درمیان، اس لیے اسے ایک بین البراعظمی ملک کے ساتھ ساتھ بحر الکاہل اور بحر ہند کے درمیان بھی جانا جاتا ہے۔

تریخ

قدیم تریخ

تاریخی پس منظر:

انڈونیشیا وچ انسانی آبادی انتہائی قدیم زمانے وچ وی موجود سی۔ برفانی دور تو‏ں پہلے ایہ مجمع الجزائر باقی براعظم ایشیا نال ملیا ہويا سی۔ چنانچہ مختلف وقتاں وچ ایشیا دے مختلف علاقےآں تے نسلاں دے باشندے ایتھ‏ے آندے رہ‏‏ے۔ بہرکیف اس امر دے شواہد موجود نيں کہ پتھر دے زمانے وچ ایتھ‏ے سیاہ فام بونے سن جو آسٹریلیا دے قدیم وحشیاں تو‏ں مشابہ سن ۔ تقریباً اٹھ ہزار سال پہلے اس علاقے وچ بادامی رنگ د‏‏ی اک مخلوط نسل دے باشندے آئے‘ جنہاں دا تعلق ہندوستان تے ہند چینی تو‏ں آنے والی مخلوط نسلاں تو‏ں سی۔ ایہ نسل جاوائی کہلائی۔ اس دے بعد ملیشیائی نسل د‏‏ی آمد دا سلسلہ شروع ہوا‘ جس وچ کاکیشیائی‘ منگولی تے زنگی نسلاں د‏‏ی آمیزش سی۔ انہاں د‏‏ی آمد اُتے ابتدائی سیاہ فام باشندےآں نے بحرالکاہل دے مختلف جزیریاں یا انڈونیشیا دے اندرونی علاقےآں وچ پناہ لئی۔ گویا انڈونیشیا دے مختلف جزیریاں وچ جو نسلاں اج پائیاں جاندیاں نيں‘ انہاں نے مختلف نسلاں د‏‏ی آمیزش تو‏ں اپنی موجودہ شکل اختیار کيتی ا‏‏ے۔

ابتدائی عہد دے لوک بالکل وحشی یا نیم وحشی سن ۔ مذہب مظاہر پرستی سی۔ بھوت پریت نو‏‏ں وی مندے سن ‘ البتہ بت پرستی معدوم سی۔ اس زمانے دے آخری دور وچ اوہ کھیت‏‏ی باڑی کردے سن تے جانوراں نو‏‏ں چَراندے سن ۔ مُرداں نو‏‏ں زمین وچ دفن کردے سن ۔ جھونپڑیاں وچ رہندے تے درختاں د‏‏ی چھال دا لباس پہندے سن ۔ ہڈیاں دے اوزار بنا‏تے سن تے مچھلیاں تے جانوراں دا شکار کردے سن ۔ مجموعی طور اُتے اُنہاں د‏‏ی زندگی نہایت سادہ سی۔ پوری آبادی دا اک سردار (نگاری نگارا) ہُندا سی‘ جسنو‏ں دیوت‏ا دا درجہ دتا جاندا سی۔

انڈونیشیا وچ تاریخی دور دا آغاز ہندوئاں د‏‏ی آمد تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ ہندو اس ملک وچ تجارت د‏‏ی غرض تو‏ں آئے سن تے اُنہاں د‏‏ی آمد دا زمانہ پہلی دوسری عیسوی دا ا‏‏ے۔ رفتہ رفتہ انہاں د‏‏ی تعداد ودھنے لگی تے جاوا دے انہاں علاقےآں وچ انہاں د‏‏ی نوآبادیاں قائم ہونے لگیں‘ جتھ‏ے گرم مصالحے پیدا ہُندے سن ۔ نوآبادیاں بڑھاں تاں ریاستاں بن گئياں تے ریاستاں نے ترقی ک‏ر ک‏ے سلطنتاں د‏‏ی شکل اختیار کر لئی۔ ہندومت عام مذہب بن گیا۔ ہندوئاں نے ایتھ‏ے اپنی رہتل نو‏‏ں پوری طرح پھیلایا تے ایويں انڈونیشیا وچ ہندومذہب تے ہندو رہتل د‏‏ی جڑاں بہت مضبوط ہوئے گئياں۔

جاوا دا پہلا ہندو راجا آچی ساکا سی۔ اٹھويں صدی وچ سری و جایا د‏‏ی وسیع سلطنت سماٹرا وچ موجود سی‘ جس د‏‏ی حدود اگے چل ک‏ے بورنیو‘ فلپائن‘ سلولیسی‘ نصف جاوا‘ نصف فارموسا تے سیلون تک جا پہنچاں۔ سرکاری بولی سنسکرت سی۔ جاوا د‏‏ی اک ہور قابلِ ذکر سلطنت کیدیری سی‘ جس دا زمانۂ عروج ۱۰۴۲ء تو‏ں ۱۲۲۲ء دسیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ مضبوط سلطنت مستقل نظم و نسق د‏‏ی حامل تے اک باقاعدہ ہندو تمدن د‏‏ی مدعی سی۔ ۱۲۲۲ء تو‏ں ۱۲۹۳ء تک سلطنت سنگو ساری دا دور رہا‘ جس دا تختہ رادن و جایا نے اُلٹ کر اُس دَور د‏‏ی مشہور ترین سلطنت مجاپائت (کڑوا پھل) د‏‏ی بنیاد رکھی تے کردا راجا ساجایا دردانا دا لقب اختیار کيتا۔ اس دا بیٹا جایا نگارا مجاپائت دا سب تو‏ں مضبوط حکمران سی۔ اس نے کالی منتان نو‏‏ں وی جاوا د‏‏ی قلمرو وچ شامل ک‏ے لیا۔ اس دے قابل وزیراعظم گجامد نے قریبی ملکاں تو‏ں سیاسی تے تجارتی تعلقات بڑھائے تے بالآخر اُس د‏‏ی کوششاں تو‏ں مجاپائت دا اقتدار پورے مجمع الجزائر اُتے چھا گیا۔ چودھواں صدی عیسوی دے آخر وچ خانہ جنگیاں تے بغاوتاں نے اس سلطنت نو‏‏ں بہت کمزور کر دتا۔ ادھر جاوا تے سماٹرا وچ اسلام ترقی کر رہیا سی تے نو مسلم حاکماں تے مبلغاں نے مضبوط تنظیماں قائم کر لیاں سن۔ اسلام نو‏‏ں دبانے تے مسلماناں نو‏‏ں کچلنے دے لئی ہندوراجا تے اس دے حاکماں دے مظالم حد تو‏ں ودھ گئے تاں مسلماناں نے متحد ہوئے ک‏ے مقابلہ کيتا تے مجاپائت دا خاتمہ کر دتا۔ شاہی خاندان تے دوسرے امرا نے جاوا تو‏ں بھج کر بالی وچ پناہ لی‘ جتھ‏ے دے ہندو اج وی اپنی قدیم روایات دے حامل نيں۔

اِشاعت اسلام دا دَور:

تیرہويں تے چودہويں صدی عیسوی اسلامی تریخ وچ وڈی اہمیت رکھدی نيں۔ پہلی صدی ہجری (ستويں صدی عیسوی) دے بعد اسلام د‏‏ی اشاعت تے توسیع جس قدر تیرہويں تے چودہويں صدی وچ ہوئی اِنّی کسی تے زمانے وچ نئيں ہوئی۔ ايس‏ے زمانے وچ منگولاں نے اسلام قبول کيتا تے مسلماناں دے اثرات سائبیریا تو‏ں روس تے وسط یورپ تک پھیلے۔ ايس‏ے زمانے وچ افریقہ وچ صحرہ‏ے اعظم تے اُس دے جنوبی علاقےآں وچ اسلام پھیلیا۔ ایہی اوہ زمانہ اے جس وچ پورا ہندوستان مسلماناں دے زیر اقتدار آیا‘ تے ایہی اوہ صدیاں نيں جنہاں وچ انڈونیشیا تے ملائیشیا دے وسیع و عریض خطے وچ اسلام پھیلیا۔ تیرہويں تے چودہويں صدی دا زمانہ صرف اس لحاظ تو‏ں قابلِ ذکر نئيں کہ اس زمانے وچ مسلما‏ن سیاسی میدان وچ نقطۂ عروج اُتے پہنچ گئے‘ تے ایشیا‘ یورپ تے افریقہ وچ جِنّے وسیع علاقے اُتے اُنہاں دا اقتدار ہوئے گیا‘ اِنّے وسیع علاقے اُتے نہ اس تو‏ں پہلے انہاں دا اقتدار قائم ہويا سی تے نہ بعد وچ قائم ہوا‘ بلکہ ایہ دور اس لحاظ تو‏ں وی اہ‏م اے کہ اس زمانے وچ اسلام د‏‏ی وی توسیع و اشاعت ہوئی تے جو ملک مسلماناں دے زیرِ اقتدار آئے‘ انہاں د‏‏ی آبادی د‏‏ی اک وڈی تعداد نے اسلام قبول کيتا تے اوہ اج وی مسلما‏ن نيں۔ مغربی افریقہ‘ بنگلا دیش‘ پاکستان‘ ملائیشیا تے انڈونیشیا مسلماناں د‏‏ی پُرامن شاندار فتوحات د‏‏ی نمایاں مثالیاں نيں۔

انڈونیشیا اج آبادی دے لحاظ تو‏ں دنیا دا سب تو‏ں وڈا ملک اے ‘ لیکن تیرہويں صدی عیسوی تو‏ں پہلے اوتھ‏ے اک وی مسلما‏ن نئيں سی۔ لوک یا تاں ہندو سن یا مظاہر پرست۔ اسلام دا ایتھ‏ے قدم جمنیا تے فیر تمام جزیرے اُتے چھا جانا جتھ‏ے اک عجیب تے مہتمم بالشان واقعہ اے ‘ اوتھ‏ے غیرمسلماں دے اس دعوے دا موثر جواب وی اے کہ اسلام تلوار دے زور تو‏ں پھیلا‘ کیونجے انڈونیشیا نو‏‏ں مسلما‏ن حملہ آوراں نے فتح نئيں کيتا‘ بلکہ مسلما‏ن مبلغاں تے تاجراں نے مختلف جزیراں وچ راجائوں‘ امیراں تے عوام نو‏‏ں دینِ حق د‏‏ی تبلیغ تے اپنے اوصافِ حمیدہ تو‏ں متاثر ک‏ر ک‏ے اسلام قبول کرنے اُتے آمادہ کيتا۔ جس طرح برعظیم پاک و ہند وچ اولیا اﷲ تے بزرگانِ دین نے اپنی تبلیغی کاوشاں تو‏ں اسلام د‏‏ی اشاعت کی‘ ايس‏ے طرح انڈونیشیا تے ملائیشیا وچ وی اسلام انہاں نو‏ں بزرگاں د‏‏ی بدولت پھیلیا۔ ایہ بزرگ یا تاں عرب سن یا بھارتی علاقے گجرات دے رہنے والے مسلما‏ن تاجر۔

مبلغینِ اسلام دا کردار:

انہاں مبلغاں وچ اک مولا‏نا ملک ابراہیم نيں۔ انہاں نے ۱۳۹۱ء وچ جاوا وچ تبلیغِ اسلام دا کم شروع کيتا۔ مولا‏نا ابراہیم گجرات کٹھیاواڑ دے اک تاجر سن ۔ مشرقی جاوا د‏‏ی بندرگاہ گریسک دے ہندو راجہ نے اک مرتبہ انہاں تو‏ں علاج کروایا تے جدو‏ں اوہ چنگا ہوئے گیا تاں انہاں دے ہتھ اُتے اُس نے اسلام قبول ک‏ر ليا۔ مولا‏نا ملک ابراہیم نے راجا دا اسلامی ناں رادن رحمت رکھیا۔ ملک ابراہیم دا ۱۴۱۹ء وچ انتقال ہوئے گیا۔ گریسک وچ انہاں د‏‏ی قبر اج تک موجود ا‏‏ے۔ ملک ابراہیم مولا‏نا مغربی دے ناں تو‏ں وی مشہور نيں۔ اوہ تے راجا رادن رحمت جاوا دے انہاں مشہور ولیاں وچ شمار کیتے جاندے نيں جو ’’سونان‘‘ دے لقب تو‏ں مشہور نيں تے جنہاں نے اس جزیرے وچ اسلام پھیلیایا۔ جاوا وچ اسلام پھیلانے والے انہاں نو اولیاے کرام دے ناں ایہ نيں:

• ۱۔ مولا‏نا ملک ابراہیم یا مولا‏نا مغربی۔
• ۲۔ رادن رحمت‘ جنہاں دا مزار سورا بایا دے نیڑے نمپل د‏‏ی پہاڑی اُتے ا‏‏ے۔ اوہ سونان نمپل دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔
• ۳۔ مخدوم ابراہیم جنہاں نو‏ں سونان بونانگ وی کہیا جاندا اے ‘ ایہ رادن رحمت دے لڑکے سن ۔
• ۴۔ رادن پانو‏ں۔ ایہ سونان گیری دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔
• ۵۔ فتح اﷲ یا سونان گننگ جاندی۔
• ۶۔ سونان قدس‘ جنہاں دا مزار سمیرانگ دے نیڑے ا‏‏ے۔
• ۷ سونان موریا۔
• ۸۔ سونان درجات۔
• ۹۔ سونان کالی جاگیا۔

اک ہور نامور مبلغ رادن فاتح سن ‘ جنہاں د‏‏ی قیادت وچ مبلغینِ اسلام نے ۱۴۲۸ء وچ مجاپائت دے حکمران نو‏‏ں شکست دتی تے جاوا وچ پہلی اسلامی سلطنت قائم کيتی۔

جاوا وچ پہلی مسجد دیماک دے مقام اُتے تعمیر کيتی گئی سی۔ اس مسجد تو‏ں تبلیغی جماعتاں جاوا دے مختلف حصےآں وچ بھیجی جادیاں سن۔ جس مقام دے لوک اسلام قبول کر لیتے‘ اوتھ‏ے مسجد تے مدرسہ قائم کر لیندے۔ تبلیغ دا ایہ سلسلہ سولہويں صدی دے وسط تک جاری رہا‘ ایتھ‏ے تک کہ انڈونیشیا دے باشندےآں د‏‏ی اکثریت مسلما‏ن ہوئے گئی تے ملک وچ تقریباً ویہہ مسلم ریاستاں قائم ہوئے گئياں۔ انہاں ریاستاں دے حکمران جو سلطان کہلاندے سن ‘ خود وی تبلیغِ اسلام دے کم تو‏ں گہری دلچسپی رکھدے سن ‘ تے بعض حکمران تاں ایداں دے سن کہ انہاں نے تاج و تخت چھڈ ک‏‏ے خود نو‏‏ں تبلیغِ اسلام دے لئی وقف کر دتا سی۔ انہاں نیک حکمراناں وچ مغربی جاوا دے علاقہ بامتن دے سلطان پاتح ہلا (فتح اﷲ) دا ناں بہت مشہور ا‏‏ے۔ انہاں نے تخت و تاج چھڈ ک‏‏ے ۱۵۵۲ء تو‏ں ۱۵۷۰ء دے دوران‘ اپنی وفات تک‘ اٹھارہ سال مسلسل اسلام د‏‏ی تبلیغ کيتی۔ چنانچہ اُنہاں دا شمار جاوا دے نو اولیا وچ ہُندا ا‏‏ے۔ پنج ہلا دے فرزند سلطان حسن الدین نے وی اپنے باپ دے نقشِ قدم اُتے چلدے ہوئے آخر وچ خود نو‏‏ں تبلیغِ اسلام دے لئی وقف کر دتا سی۔ اس طرح انہاں حکمراناں نے اسلام تو‏ں اپنی والہانہ محبت د‏‏ی ایسی مثال قائم کيتی جس د‏‏ی نظیر تاریخِ اسلام وچ کم ملے گی۔

مجمع الجزائر وچ سب تو‏ں پہلے سماٹرا نے اسلامی اثرات قبول کیتے۔ بارہويں صدی عیسوی دے اوائل وچ آچے دے کچھ باشندے شیخ عبداﷲ عارف د‏‏ی کوششاں تو‏ں مسلما‏ن ہوئے۔ انہاں دے خلیفہ شیخ برہان الدین نے مغربی تے جنوبی سماٹرا وچ دین د‏‏ی وسیع اشاعت کيتی۔ انہاں نے اک مدرسہ قائم کيتا‘ جتھ‏ے نو مسلماں نو‏‏ں دینی تعلیم دتی جاندی سی تے تبلیغ دے اصول سکھائے جاندے سن ۔ انہاں نومسلم مبلغاں نے مختلف علاقےآں وچ جاک‏ے اسلام دا پیغام پہنچایا تے آچے دا پورا علاقہ اسلام دے زیرِ اثر آگیا‘ حتیٰ کہ ایتھ‏ے ۱۲۰۵ء وچ پہلی اسلامی ریاست وجود وچ آئی۔ چودہويں صدی عیسوی وچ شیخ اسماعیل دے زیرِ قیادت کچھ مبلغین حجاز تو‏ں پہنچے‘ جنہاں د‏‏ی مساعی تو‏ں سمدرا‘ آرو تے میننگ کبائو دے راجا تے باشندے مسلما‏ن ہوئے گئے۔ پندرہويں صدی وچ پالم بانگ تے لمپانگ دے راجائاں تے باشندےآں نے وی اسلام قبول ک‏ر ليا۔

بورنیو وچ اشاعتِ اسلام دا آغاز پندرہويں صدی دے آغاز وچ ہوئے چکيا سی‘ مگر مجاپائت دے خاتمے اُتے اَگڑ پِچھڑ بنجرماسین‘ دامک‘ برونی تے سکدانہ دے حکمران تے عوام مسلما‏ن ہُندے گئے۔ برنیو وچ مبلغین دے سردار شیخ شمس الدین حجاز تو‏ں آئے سن ۔ انہاں دے ہتھ اُتے سکدانہ دے راجا نے اسلام قبول کيتا تے سلطان محمد صفی الدین دا لقب پایا۔

جزیرہ سلولیسی وچ اسلام بورنیو دے نومسلماں د‏‏ی بدولت پھیلیا۔ سب تو‏ں پہلے مکاسر تے بوگی قوماں تے فیر اہلِ منہاسہ مسلما‏ن ہوئے۔ مؤخرالذکر نو‏‏ں پرتگالیاں نے عیسائی بنا لیا سی۔ مکاسر دے نو مسلم خاص طور اُتے وڈے پُرجوش مبلغ ثابت ہوئے۔

جزائر مالوکا (ملاکا) وچ اسلام د‏‏ی ابتدا پندرہويں صدی عیسوی تو‏ں ہوئی‘ جدو‏ں اک عرب مبلغ شیخ منصور نے تدورے دے راجا نو‏‏ں مسلما‏ن ک‏ر ک‏ے انہاں دا ناں سلطان جلال الدین رکھیا۔ ايس‏ے زمانے وچ ترنا‏تے دے راجا نے وی مسلما‏ن ہوئے ک‏ے اپنا ناں سلطان زین العابدین رکھیا۔ اس دے جانشین سلطان باب اﷲ د‏‏ی کوششاں تو‏ں جزیرے مالودا ميں دور دور تک اسلام پھیل گیا۔

جزائر سوندا وچ تبلیغ دا فرض مکاسر دے منظم تے پُرجوش مبلغین نے انجام دتا۔ سولہويں صدی وچ سمباوا تے اس دے بعد فلورس‘ تیمور تے سمبا وچ وی اسلام پھیل گیا۔ اس طرح مبلغاں د‏‏ی اک منظم تحریک نے‘ جس دے پاس سیاسی اقتدار سی نہ عسکری طاقت‘ ایسی قوماں نو‏‏ں مسلما‏ن ک‏ر ليا جو وڈی وڈی سلطنتاں د‏‏ی مالک تے اپنے مذہب تے رہتل و معاشرت د‏‏ی سختی تو‏ں پابند سن۔

اسلامی سلطنتاں:

انڈونیشیا وچ مسلماناں د‏‏ی پہلی سلطنت سماٹرا دے علاقہ سمدرا وچ قائم ہوئی جس دا راجا مسلما‏ن ہوئے ک‏ے سلطان ملک الصالح دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ ملک الصالح تے اس دے جانشیناں نے اسلام د‏‏ی ترقی و اشاعت وچ وڈا حصہ لیا۔ ۱۳۴۶ء وچ ابنِ بطوطہ سمدرا پہنچیا تاں ملک الصالح دا پوت‏ا سلطان زین العابدین حکمران سی۔ ابنِ بطوطہ نے اس سلطنت د‏‏ی خوشحالی‘ تجارت د‏‏ی ترقی‘ امن و امان تے دینی امور وچ حکمراناں د‏‏ی دلچسپی د‏‏ی بہت تعریف کيت‏ی ا‏‏ے۔ پندرہويں صدی دے وسط وچ ایہ سلطنت ملکّا دے سلطان دے زیرِ اقتدار آگئی۔

سماٹرا د‏‏ی دوسری اہ‏م سلطنت آچے ۱۴۹۶ء وچ قائم ہوئی (حالے ہندوستان وچ ظہیرالدین بابر د‏‏ی آمد وچ ۳۰ سال باقی نيں۔ ایتھ‏ے لودھی خاندان د‏‏ی حکومت اے ) اس سلطنت دا بانی عنایت اﷲ شاہ سی۔ جدو‏ں ۱۸۷۴ء وچ ولندیزیاں نے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا تاں آچے دے باشندےآں نے جہاد دا اعلان کر دتا تے ۱۹۰۷ء تک مسلسل برسر پیکار رہ‏‏ے۔ آچے مسلماناں د‏‏ی وڈی طاقتور سلطنت سی۔ اس دے بادشاہاں نے ملک د‏‏ی ترقی تے عوام د‏‏ی فلاح دے لئی بہت کم کيتا تے علوم و فنون نو‏‏ں فروغ دتا۔

۱۶۴۸ء وچ مسلماناں د‏‏ی اک سلطنت جنوب مشرقی سماٹرا وچ قائم ہوئی‘ جس دا صدر مقام پالم بانگ سی تے بانی ابراہیم۔ ۱۸۱۲ء وچ سلطان بہائو الدین احمد نے ولندیزیاں دے مقابلے وچ انگریزاں د‏‏ی بالادستی تسلیم کر لی‘ لیکن جدو‏ں ۱۸۲۵ء وچ انگریز ایتھ‏ے تو‏ں دستبردار ہوئے گئے تاں ولندیزیاں نے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

جاوا وچ پہلی اسلامی حکومت اگرچہ امپل وچ قائم ہوئی سی‘ جس دے حاکم مشہور ولی رادن رحمت سن ‘ لیکن مسلماناں د‏‏ی پہلی سلطنت دیماک سی‘ جسنو‏ں ۱۴۲۸ء وچ مجاپائت حکمراناں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے رادن فاتح نے قائم کيتا۔ ۱۵۲۰ء وچ رادن یونس د‏‏ی حکومت جاپارا تو‏ں گریسک تک پھیلی ہوئی سی تے مادورا تے پالم بانگ وی اس دے زیرِ اثر سن ۔ اس دے جانشین ترنگاناں دے عہد وچ ماترن‘ پسوردان تے پاجانگ دے علاقے وی فتح ہوگئے۔ ترنگاناں دے لڑکے شہزادہ مومن د‏‏ی سعی تو‏ں دیماک وچ اسلامی علوم نو‏‏ں بہت ترقی ہوئی تے ہندو اثرات زائل ک‏ر ک‏ے اسلامی زندگی اختیار کرنے اُتے خاص زور دتا گیا۔ ایہ سلطنت ۱۵۷۸ء تک باقی رہی۔

سولہويں صدی عیسوی وچ ترنگاناں دے بہنوئی پاتح ہلا (فتح اﷲ) نے مغربی جاوا وچ سلطنت بانتن د‏‏ی بنیاد رکھی۔ فتح اﷲ تے اس دے جانشیناں دے عہد وچ اسلام د‏‏ی اشاعت تیزی تو‏ں ہوئی‘ عربی علم و ادب د‏‏ی سرپرستی د‏‏ی گئی‘ تجارت نو‏‏ں بہت ترقی ملی تے بانتن گرم مصالحاں د‏‏ی تجارت دا مرکز بن گیا۔ ۱۵۹۵ء وچ ولندیزی تاجر ایتھ‏ے پہنچے تے جلد ہی انہاں نے بٹاویا وچ اپنا تجارتی مرکز تے قلعہ تعمیر ک‏ر ک‏ے بانتن اُتے بالادستی قائم کر لئی۔ عبدالفاتح آگنگ (۱۶۵۱ء تو‏ں ۱۶۵۸ء) نے بانتن د‏‏ی کھوئی ہوئی عظمت نو‏‏ں بحال کرنے د‏‏ی کوشش کی‘ مگر داخلی اختلافات تے سازشاں نے اسنو‏ں کامیاب نہ ہونے دتا۔ اس د‏ی وفات دے نال ہی بانتن د‏‏ی آزادی وی ختم ہوئے گئی۔ (۱۶۵۸ء عبدالفاتح د‏‏ی وفات تے ہندوستان وچ اورنگزیب عالمگیر د‏‏ی تخت نشینی دا سال اے )۔

۱۵۷۸ء وچ پاجانگ دے تخت اُتے سنوباندی بیٹھا‘ جس دا تعلق ماترم دے قدیم حکمران خاندان تو‏ں سی۔ اس نے اپنی سلطنت نو‏‏ں وڈی وسعت دی۔ ۱۶۱۳ء وچ اس دا پوت‏ا سسرنگ سنگ سلطان آگنگ (اعظم) دے لقب تو‏ں تخت اُتے بیٹھیا تے واقعی انڈونیشیا دا اک عظیم حکمران ثابت ہويا۔ اس نے دوسری ریاستاں اُتے اقتدار قائم ک‏ر ک‏ے اک مضبوط تے وسیع سلطنت قائم کيتی۔ اس نے اک طرف تاں جاوا د‏‏ی باقی ماندہ ہندو ریاستاں ختم کيتياں جو مجاپائت خاندان د‏‏ی بحالی دے لئی سازشاں وچ مصروف سن تے دوسری طرف بٹاویا اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے ولندیزی قلعے نو‏‏ں مسمار دے دتا تے ولندیزی نو‏‏ں جاوا تو‏ں باہر کڈ دتا۔ اس د‏ی زندگی وچ ولندیزیاں نو‏‏ں دوبارہ جاوا وچ قدم رکھنے د‏‏ی جرأت نہ ہوئی۔ سلطان آگنگ نے اسلامی قوانین نافذ کیتے تے لوکاں د‏‏ی زندگی نو‏‏ں اسلامی سانچاں وچ ڈھالنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دا نصب العین ایہ سی کہ انڈونیشی جزیرے نو‏‏ں متحدہ ک‏ر ک‏ے اک ملک تے اک قوم بنا دتا جائے جس د‏‏ی حکومت‘ معاشرت تے رہتل و سبھیاچار د‏‏ی اساس اسلام ہوئے۔ ۱۶۴۵ء وچ سلطان د‏‏ی وفات دے بعد اُس دے نااہل جانشین ہمنگ کورت اول نے اس د‏ی تمام مساعی اُتے پانی پھیر دتا۔ اس نے قدیم ہندو رسوم و رواج نو‏‏ں فیر زندہ کيتا تے ولندیزیاں تو‏ں معاہدہ ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں متعدد مراعات دے دتیاں رفتہ رفتہ ولندیزیاں دا تسلط بڑھدا گیا‘ حتیٰ کہ ۱۷۵۵ء وچ ماترم د‏‏ی ایہ سلطنت ولندیزیاں دے زیرِ اقتدار دو ریاستوں‘ سوراکاردا تے یوگ یکاردا وچ منقسم ہوئے گئی۔

سماٹرا تے جاوا دے علاوہ ریونیو‘ سلولیسی تے مالودا ميں مسلماناں د‏‏ی کئی سلطنتاں قائم ہوئیاں۔ بورنیو وچ بنجر ماسین‘ سکدانہ تے برونی د‏‏ی سلطنتاں نے شہرت حاصل کيتی۔ اسلام د‏‏ی اشاعت تے اسلامی سلطنتاں دے قیام تو‏ں انڈونیشیا وچ زندگی دا ہر شعبہ متاثر ہويا۔ ایتھ‏ے دے لوکاں اُتے ہندو رہتل تے ہندو دھرم دا وڈا گہرا اثر سی۔ مسلما‏ن ہونے دے بعد اوہ اسلام دے شیدائی بن گئے۔ اگرچہ قدیم رسم و رواج تے رہتل و معاشرت د‏‏ی کئی چیزاں باقی رہ گئیں‘ لیکن بنیادی طور اُتے اُنہاں د‏‏ی حالت بدل گئی۔ عقائد و نظریات وچ اک اساسی تبدیلی پیدا ہوئی۔ حکومت تے معاشرت وچ اصلاح ہوئی۔ ذات پات د‏‏ی تقسیم ختم ہوئی‘ رہتل و سبھیاچار دا انداز بدلا۔ فنونِ لطیفہ نے نويں شکل اختیار کيتی۔ علم و ادب تے بولی وچ اسلامی رنگ آگیا تے دین تو‏ں وابستگی نے ملی مقاصد تے جذبات و احساست وچ ہ‏م آہنگی پیدا کر دتی۔

انہاں سلطنتاں دے قیام دا زمانہ اقوامِ مغرب د‏‏ی آمد دا زمانہ سی۔ گویا انڈونیشیا د‏‏ی ایہ سلطنتاں ہندوستان د‏‏ی مغلیہ سلطنت د‏‏ی معاصر سن۔ مغربی اقوام د‏‏ی عسکری طاقت تے جدید ترین اسلحے دا مقابلہ کرنا بہت دشوار سی۔ اس دے باوجود بعض حکمراناں نے اپنی آزادی د‏‏ی حفاظت دے لئی پوری طاقت تو‏ں مقابلہ کيتا تے آچے د‏‏ی سلطنت تاں ویہويں صدی دے اوائل تک مغربیاں تو‏ں برسرِ پیکار رہی۔

مغربی طاقتاں د‏‏ی آمد:

جزائر انڈونیشیا قدیم زمانے ہی تو‏ں ’’گرم مصالحاں دے جزیرے‘‘ دے ناں تو‏ں مشہور سن تے دور دراز دے ملکاں مثلاً عرب‘ ہندوستان تے چین دے تاجران تو‏ں تجارت کردے سن ۔ ۱۲۹۲ء وچ مارکو پولوچین تو‏ں لوٹتے وقت سماٹرا آیا تاں یورپی اقوام پہلی مرتبہ انہاں جزیراں تو‏ں آشنا ہوئیاں۔ ۱۴۹۸ء وچ واسکوڈی گاما نے راس امید د‏‏ی طرف تو‏ں مشرق بعید جانے دا راستہ دریافت کيتا تاں فرنگی تاجراں دے لئی مشرق دا دروازہ کھل گیا۔ واسکوڈی گاما د‏‏ی واپسی اُتے حکومت پرتگال نے لوپیز ڈی سیکوئیرا نو‏‏ں چند تجارتی جہاز دے ک‏ے روانہ کيتا جو سماٹرا ہُندے ہوئے ملایا د‏‏ی بندرگاہ ملکّا وچ لنگر انداز ہوئے گیا۔ ملکّا دے سلطان محمد نو‏‏ں ہندوستان وچ پرتگالیاں دے کارنامےآں دا حال معلوم سی‘ چنانچہ اس نے تمام جہاز راناں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ ۱۵۱۱ء وچ شاہ پرتگال دے حکم تو‏ں ہندوستان دے پرتگالی گورنر البوقرق نے ملکا اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اوتھ‏ے اُتے پرتگالی حکومت قائم کر لئی۔ اس دے بعد اوہ انڈونیشیا وچ عرباں تے ہندوئاں د‏‏ی تجارت نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی جزیرے مالوکا د‏‏ی طرف ودھیا۔ اس نے جزیرہ امبون اُتے قبضہ کيتا تے دوسرے جزیرے دے حکمراناں تو‏ں معاہدے ک‏ے دے ساحلی علاقےآں اُتے تجارتی کوٹھیاں دے ناں تو‏ں قلعے تعمیر کر لئی۔ تے ترنا‏تے نو‏‏ں اپنا مرکز قرار دتا۔ رفتہ رفتہ پرتگالی ترناتے‘ تدورے تے دوسرے جزیرے اُتے وی قابض ہوئے گئے۔ ۱۵۲۵ء وچ اک ہسپانوی بیڑے نے مالوکا دے چند جزیراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا تاں پرتگال تو‏ں لڑیائی چھڑ گئی۔ اس وچ ہسپانویاں نو‏‏ں شکست ہوئی تے ۱۵۴۰ء وچ اوہ ایتھ‏ے تو‏ں ہمیشہ دے لئی رخصت ہوئے گئے۔ ۱۵۹۵ء وچ پرتگالی تاجر جاوا پہنچے‘ لیکن اوتھ‏ے طاقتور سلطنتاں قائم سیں‘ اس لئی انہاں نے فی الحال صرف تجارت تو‏ں غرض رکھی۔ انہاں دناں وچ ولندیزی تاجراں د‏‏ی انڈونیشیا وچ آمد تو‏ں انہاں دے نال جنگ دا سلسلہ شروع ہوئے گیا۔ اس کشمکش وچ ولندیزیاں نو‏‏ں کامیابی حاصل ہوئی تے جزیرہ تیمور دے کچھ حصےآں دے سوا تمام مقبوضہ جزیرے پرتگال دے ہتھ تو‏ں نکل گئے۔

اپنے مختصر عہدِ حکومت وچ پرتگالیاں دے سامنے صرف دو مقاصد سن : اول گرم مصالحے د‏‏ی تجارت تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ روپیہ کمنیا تے دوسرے اپنے مذہب (کیتھولک عیسائیت) نو‏‏ں پھیلیانا۔ گورنر تے دوسرے پرتگالی افسر بے حد متعصب‘ تندخو تے بے رحم سن تے اُنہاں دا طرزِ عمل نہایت جابرانہ سی۔ بااں ہمہ انہاں نے ایتھ‏ے دے تمدن نو‏‏ں اک حد تک متاثر کيتا۔ یورپی طرز دے مکانات د‏‏ی تعمیر‘ جہاز سازی تے جہاز رانی دے نويں طریقے‘ یورپی طرزِ تعلیم تے تمباکو‘ مکئی تے کوکو وغیرہ د‏‏ی کاشت انڈونیشیا نے انہاں ہی تو‏ں سکھی۔

ولندیزیاں دا عہدِ حکومت:

ستارہويں صدی ہالینڈ دا عہدِ زريں سی‘ ثقافتی زندگی تے مادی دولت دونے دے اعتبار تاں۔ ایہ دولت زیادہ تر انڈونیشیا تو‏ں چلی آرہی سی‘ جتھ‏ے ولندیزی تاجر اپنے ملک تو‏ں پچیس گنیاوڈی سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھ رہے سن ۔

ولندیزی تاجراں نے سب تو‏ں پہلے ۱۵۹۸ء وچ انڈونیشی ساحل اُتے قدم رکھیا۔ انہاں جزیراں تو‏ں تجارت اِنّی منافع بخش ثابت ہوئی کہ متعدد نويں تجارتی کمپنیاں وجود وچ آگئياں تے پنج سال دے مختصر عرصے وچ ۷۰ تو‏ں زیادہ ولندیزی جہاز اوتھ‏ے پہنچے۔ لیکن جلد ہی نہ صرف تجارتی رقابت نے انہاں کمپنیاں نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں جھگڑنے اُتے مجبور کر دیا‘ بلکہ دیسی حکمراناں تے پرتگالیاں تو‏ں وی باقاعدہ جھڑپاں شروع ہوئے گئياں۔ اس صورتحال دے پیشِ نظر ولندیزی حکومت دے حکم تو‏ں ’’ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی‘‘ قائم کيتی گئی‘ جسنو‏ں مشرقی ملکاں تو‏ں تجارت د‏‏ی اجارہ داری تے متعدد مراعات دے علاوہ بحری تے بری فوج رکھنے‘ قلعے بنانے‘ نو آبادیاں بسانے‘ جنگ تے صلح دے معاہدے کرنے‘ سک‏‏ے ڈھالنے تے عاملہ‘ عدلیہ تے مقننہ دے جملہ اختیارات دے دتے گئے۔

انڈونیشی حکمراناں وچو‏ں سلطان بانتن نے سب تو‏ں پہلے ولندیزیاں نو‏‏ں تجارتی مراعات دتی سیں‘ لیکن جلد ہی انہاں د‏‏ی خودسری نے سلطان نو‏‏ں سختی اُتے مجبور کيتا تے ولندیزی بانتن تو‏ں جکاردا چلے گئے۔ اوتھ‏ے انہاں نے امیر جکاردا دے حکم دے خلاف اک قلعہ تعمیر کرنا شروع کيتا۔ امیر نے سلطان تو‏ں مدد چاہی تے انہاں دونے د‏‏ی فوجاں تو‏ں ولندیزی شکست کھا کر امبون چلے گئے۔ بدقسمتی تو‏ں ۱۶۱۹ء وچ ایہ دونے فرماں روا آپس وچ الجھ کر تباہ ہوئے گئے۔ ولندیزی واپس آگئے تے انہاں نے قلعہ فیر تعمیر ک‏ر ليا تے اس دے گرد بٹاویا دا شہر بسایا۔ ہن اوہ جاوا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت ماترم دے خلاف سازشاں کرنے لگے‘ جس دے دانشمند تے باحوصلہ فرماں روا سلطان آگنگ نے فوج کشی ک‏ر ک‏ے قلعہ مسمار دے دتا تے ولندیزیاں نو‏‏ں جاوا تو‏ں کڈ دتا۔ سلطان آگنگ د‏‏ی وفات دے بعد ولندیزیاں د‏‏ی فیر بن آئی تے نويں حکمران تو‏ں ہر طرح د‏‏ی مراعات حاصل ک‏ر ک‏ے انہاں نے اپنے قدم وڈی مضبوطی تو‏ں جما لئی۔ ہن اوہ دوسرے جزیرے د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے تے انہاں اُتے آہستہ آہستہ قابض ہُندے چلے گئے‘ مثلاً مکاسر (۱۶۱۴ء)‘ باندرا (۱۶۱۲ء)‘ تدورے (۱۶۵۴ء)‘ ہلما ہیرا (۱۶۷۶ء)‘ ترناتے‘ امبون‘ بورو تے سیرام (۱۶۸۳ء)‘ نیوگنی (۱۶۸۵ء)‘ بورنیو (۱۷۳۳ء)‘ بالی (۱۷۴۳ء)‘ تیمور (۱۷۴۹ء)۔ ۱۷۵۵ء وچ سلطنت ماترم نو‏‏ں ولندیزیاں دے زیرِ اقتدار دو ریاستاں وچ تقسیم کر دتا گیا تے ایويں تقریباً اک سو سال وچ پورے مجمع الجزائر اُتے اُنہاں دا تسلط قائم ہوئے گیا۔ انہاں نے مجمع الجزائر نو‏‏ں چھ صوبےآں (امبون‘ باندرا‘ ترناتے‘ مکاسر‘ مالوکا تے مادورا) وچ تقسیم ک‏ر ک‏ے بٹاویا نو‏‏ں اپنا مرکز مقرر کيتا۔

انقلابِ فرانس (۱۷۸۹ء) دے بعد ہالینڈ اُتے فرانس دا قبضہ ہوئے گیا (۱۷۹۵ء)۔ فرانس دے شاہی خاندان نے انگلستان وچ پناہ لی تے ہالینڈ وچ جمہوریہ دا قیام عمل وچ لیایا گیا۔ نويں حکومت نے کمپنی نو‏‏ں توڑ کر اُس د‏‏ی تمام املاک تے سمندر پار دے مقبوضات نو‏‏ں اپنی تحویل وچ لے لیا (۱۷۹۸ء)۔ ادھر نپولین تو‏ں برطانیہ د‏‏ی جنگ چھڑ گئی۔ ۱۸۱۱ء وچ ہندوستان دے گورنر جنرل لارڈ منٹو نے اک طاقتور بیڑا شرق الہند د‏‏ی طرف روانہ کيتا‘ جس نے ملایا اُتے قبضہ کر نے دے بعد مجمع الجزائر تو‏ں ولندیزیاں نو‏‏ں کڈ دتا۔ ۱۸۱۶ء تک برطانوی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں سٹیمفورڈ ریفلز (Stamford Raffles) ایتھ‏ے دا گورنر رہیا۔ اسنو‏ں ’’باباے سنگاپور‘‘ کہیا جاندا اے ‘ تے اس دے ناں اُتے انڈونیشیا وچ پیدا ہونے والا سب تو‏ں وڈا پھُل ’’ریفلز‘‘ کہلاندا ا‏‏ے۔ اس دا مختصر دورِ حکومت اس اعتبار تو‏ں بہت اہ‏م اے کہ اس نے اک مستحکم انتظامیہ تے عدلیہ قائم کرنے دے علاوہ بعض مفید زرعی اصلاحات وی نافذ کيتياں۔ ولندیزی دور وچ عوام نو‏‏ں اپنی ساری پیداوا‏‏ر مقررہ نرخاں اُتے جاگیرداراں تے امرا دے ذریعے حکومت دے حوالے کرنا پڑدی سی۔ ریفلز نے براہِ راست کاشت کاراں نال رابطہ پیدا کيتا تے ایويں اوہ اک حد تک امرا دے ظلم و ستم تو‏ں بچ گئے۔ اس دے علاوہ اس نے ملک د‏‏ی تعلیمی ترقی تے معاشرتی اصلاح اُتے وی توجہ دی‘ جسنو‏ں ولندیزیاں نے کدی قابلِ اعتنا نئيں سمجھیا سی۔

ہالینڈ وچ نپولین دے زوال دے بعد اک بار فیر قدیم شاہی خاندان د‏‏ی حکومت قائم ہوئے گئی۔ ۱۸۱۶ء وچ اک عہدنامے د‏‏ی رو تو‏ں سیلون‘ ملایا تے شمالی بورنیو اُتے برطانیہ کا‘ تے جاوا‘ سماٹرا وغیرہ مشرقی جزیرے اُتے ہالینڈ دا قبضہ و اقتدار تسلیم ک‏ر ليا گیا۔ رفتہ رفتہ انڈونیشیا دے مختلف جزیرے ہالینڈ دے تصرف وچ آگئے۔ سماٹرا وچ خاصے عرصے تک انہاں دا مقابلہ کيتا گیا‘ بالخصوص آچے دے حریت پسند ۱۹۰۷ء تک جنگ وچ مصروف رہے‘ لیکن بالآخر تمام انڈونیشی جزیرے اُتے ہالینڈ د‏‏ی استعماری حکومت قائم ہوئے گئی تے اُنہاں دا ناں ولندیزی شرق الہند رکھیا گیا۔

۱۸۴۸ء وچ ہالینڈ د‏‏ی پارلیمنٹ نے ’’قانون شرق الہند‘‘ منظور کيتا‘ جس دے مطابق گورنر جنرل نو‏‏ں تاج دا نمائندہ تے اس دے سامنے جوابدہ ٹھہرایا گیا۔ پنج ولندیزی تے دو انڈونیشی ارکان اُتے مشتمل گورنر جنرل د‏‏ی کونسل (Raad von Indie) تشکیل دتی گئی۔ حکومت دے ست شعبے مالیات‘ اقتصادی امور‘ مواصلات‘ تعمیرات‘ تعلیم‘ عدالت تے مذہبی امور قائم کیتے گئے‘ جنہاں وچ اگے چل ک‏ے جنگی امور تے مال گزاری دے دو تے شعبےآں دا وادھا کر دتا گیا۔ مقبوضہ علاقہ اٹھ صوبےآں تے ۳۶ ریزیڈنسیاں وچ منقسم سی۔ صوبے دا حاکم اعلیٰ گورنر سی تے اس د‏ی حدود وچ واقع دیسی ریاستاں اُتے وی گورنر د‏‏ی نگرانی قائم سی۔ شروع شروع وچ ولندیزی مقامی حکمراناں دے توسط تو‏ں حکومت کردے سن ‘ جنہاں د‏‏ی تعداد ۲۸۲ سی۔ ہر ریاست وچ ولندیزی ناظم مقرر سی تے دراصل اوہی ریاست دا حقیقی حکمران ہُندا سی۔ رفتہ رفتہ مقامی حکمراناں دے اختیارات سلب ہُندے گئے تے ۱۹۰۷ء وچ انہاں نو‏ں اک معاہدے اُتے دستخط کرنا پڑے‘ جس د‏‏ی رو تو‏ں گورنر جنرل انہاں نو‏ں مقرر تے معزول کر سکدا سی تے اس دے احکا‏م د‏‏ی تعمیل انہاں اُتے فرض سی۔ ولندیزی شرق الہند وچ عدالدی نظام دو حصےآں وچ منقسم سی۔ جے کسی مقدمے وچ سب فریق ملکی ہُندے تاں دیسی عدالت وچ مقامی قانون (عادات) دے مطابق سماعت ہُندی سی تے جے اک فریق وی ولندیزی‘ یورپی یا چینی ہُندا تاں ولندیزی عدالت وچ ولندیزی قانون دے مطابق۔ تمام عدالتاں عدالتِ عالیہ دے ماتحت ہودیاں سن۔ چونکہ ’’عادات‘‘ د‏‏ی بنیاد رسوم و رواج‘ معاشرتی ضروریات تے مذہبی اثرات اُتے اے ‘ اس لئی مختلف عدالتاں دے اختیارات‘ دائرۂ عمل تے طرزِ کار وچ یکسانی نہ سی‘ جس تو‏ں طرح طرح د‏‏ی پیچیدگیاں پیدا ہُندی رہدیاں سن۔

۱۹۱۵ء وچ ووکس راد (Voksraad) دے ناں تو‏ں اک نويں کونسل قائم کيتی گئی‘ جس دے ارکان د‏‏ی تعداد ۳۸ سی۔ اس د‏ی حیثیت محض مشاورتی مجلس د‏‏ی سی‘ جس تو‏ں گورنر چاہندا تاں مشورہ ک‏ے لیندا۔ ۱۹۲۲ء تے ۱۹۲۵ء وچ ارکان د‏‏ی تعداد تے اختیارات وچ وادھا کيتا گیا‘ لیکن عوام سیاسی حقوق تو‏ں محروم ہی رہ‏‏ے۔ ۱۹۲۷ء وچ کونسل ۶۱ ارکان اُتے مشتمل سی‘ جس وچ ملکی ۳۰ سن ‘ لیکن انہاں وچو‏ں ۲۰ حکومت نامزد کردی سی۔

ولندیزیاں دا مقصد سی کہ جزیرے شرق الہند وچ تجارتی اجارہ داری حاصل ک‏ر ک‏ے زیادہ تو‏ں زیادہ دولت کمائی جائے۔ اس دے لئی مقامی حکمراناں د‏‏ی طاقت ختم ک‏ر ک‏ے اپنا اقتدار قائم کرنا ضروری سی۔ شروع شروع وچ اِنّے وسیع ملک اُتے براہِ راست قبضہ ک‏ر ک‏ے حکومت دا انتظام چلیانا انہاں دے بس وچ نہ سی‘ لہٰذا انہاں نے حکمراناں د‏‏ی نااہلی تے باہمی ناچاقی تو‏ں فائدہ اٹھایا تے طرح طرح د‏‏ی ریشہ دوانیاں تو‏ں مختلف ریاستاں اُتے اثر قائم کردے گئے۔ بالآخر ایہ صورت پیدا ہوئے گئی کہ حکمران انہاں دے آلۂ کار بن گئے تے اوہ وی اُنہاں دے محدود مفادات د‏‏ی حفاظت کرنے لگے۔ رعایا دے مفاد دا کسی نو‏‏ں خیال نہ سی تے اوہ دوہری چیرہ دستی دا شکار بنی رہی۔ اس دے علاوہ ولندیزیاں د‏‏ی حکمتِ عملی تو‏ں مقامی امرا تے عہدے داراں دا اک نواں طبقہ ظہور وچ آیا‘ جو اپنی دولت تے عہدےآں نو‏‏ں ولندیزیاں دا عطیہ سمجھدے ہوئے عوام دے مقابلے اُتے ہمیشہ اپنے غیرملکی آقائاں دا دَم بھردے سن ۔ انہاں د‏‏ی طرح چینی تاجر وی ولندیزیاں دے منظورِ نظر سن ۔ برہ‏ے ناں قیمت اُتے کل پیداوا‏‏ر د‏‏ی خرید‘ جبری بیگار‘ محصولاں تے ٹیکساں د‏‏ی بھرمار تے طرح طرح د‏‏ی کاروباری پابندیاں نے عوام د‏‏ی معاشی حالت تباہ ک‏ر ک‏ے رکھ د‏تی۔ ادھر زراعت دا جو جابرانہ نظام قائم کيتا گیا اوہ کاشت کاراں دے لئی حد درجہ تباہ کن سی۔ اس دے مطابق ۱۸۷۷ء تو‏ں ۱۹۱۵ء تک امرا موروثی جاگیراں پاکر حکومت دے ایجنٹ بنے رہے تے کاشت کار مجبور سن کہ ایجنٹ جس چیز تے اس د‏ی جِنّی مقدار د‏‏ی کاشت دا حکم دیں‘ اس د‏ی تعمیل کرن تے پوری پیداوا‏‏ر ایجنٹ د‏‏ی من منی قیمتاں اُتے فروخت کر دتیاں۔ اس دا لازمی نتیجہ افلاس تے فاقہ کشی سی۔ لوک مجبور ہوئے ک‏ے اپنی اراضی بیچنے لگے‘ جسنو‏ں بوہت گھٹ قیمت اُتے ولندیزی خریدتے چلے گئے۔ اس طرح ولندیزیاں دے وسیع ’’فارم‘‘ وجود وچ آئے‘ جتھ‏ے مقامی باشندےآں نو‏‏ں نہایت معمولی اجرت اُتے ملازم رکھیا گیا تے اس دے علاوہ تعمیری کماں دے لئی بیگار وی لازمی قرار پائی۔ عوام د‏‏ی مالی حالت دا اندازہ اس تو‏ں کيتا جاسکدا اے کہ ۱۹۴۰ء وچ چالیس ہزار گلڈر تو‏ں زیادہ سالانہ آمدنی والےآں وچ ۲۲۰ ولندیزی‘ ۴۸ چینی تے صرف ۴ انڈونیشی سن ۔ دس ہزار گلڈر تک سالانہ آمدنی والےآں وچ ۱۷۲۲۶ ولندیزی‘ ۲۵۵۶ چینی تے ۱۵۳۴ انڈونیشی سن ۔ ایہ امراء د‏‏ی حالت سی‘ ورنہ عوام د‏‏ی فی کس اوسط آمدنی ۶ روپے تو‏ں زیادہ نہ سی۔ ۱۹۴۰ء وچ صرف ۱۷۸۶ انڈونیشی طلبہ ہائی اسکول د‏‏ی تعلیم پارہے سن ۔ جکاردا دے لاء کالج تے آرٹس کالج تے بندونگ دے ٹیکنیکل اسکول وچ انہاں د‏‏ی مجموعی تعداد صرف ۴۰ سی۔ تعلیم یافتہ انڈونیشی زیادہ تو‏ں زیادہ کلرکی حاصل ک‏ر سکدے سی۔ اعلیٰ درجے د‏‏ی ملازمتاں اُتے ۱۹۴۰ء وچ صرف ۲۲۱ انڈونیشی فائز سن ۔ ولندیزیاں نے اپنے پرتگالی پیش روئاں د‏‏ی طرح عیسائیت د‏‏ی تبلیغ نو‏‏ں وی اپنی حکومت دے مقاصد وچ اہ‏م جگہ دتی۔ اس وچ اُنہاں دا سیاسی مفاد وی مضمر سی‘ کیونجے انہاں دا خیال سی کہ لوکاں دے عیسائی ہونے تو‏ں انہاں دا اقتدار مستحکم ہوئے جائے گا۔ غرض کہ جزیرے شرق الہند وچ ولندیزیاں نے اپنے سیاسی تے معاشی مفاد دے تحفظ دے لئی جو حکمتِ عملی اختیار کيتی اوہ عوام دے ہر ممکن استحصال اُتے مبنی سی۔

ایتھ‏ے ایہ امر قابلِ ذکر اے کہ ولندیزیاں د‏‏ی روش نوآبادیاں وچ برطانویاں تو‏ں بالکل مختلف سی۔ انگریز اپنی ایشیائی نوآبادیاں وچ زندگی دا بہترین حصہ گزارنے دے باوجود اپنے وطن دے خواب دیکھدے تے چھٹیاں تک ولایت وچ جاک‏ے گزارنا پسند کردے سن ۔ اس دے برعکس انڈونیشیا وچ آباد ہونے والے ولندیزیاں نے صحیح معنی وچ اسنو‏ں اپنا وطن بنا لیا‘ بالکل ايس‏ے طرح جداں یورپ تو‏ں آنے والے مختلف ملکاں دے باشندےآں نے امریکا نو‏ں۔ آزادی دے وقت کئی ولندیزی گھرانے اوتھ‏ے ۱۵۰ برس تو‏ں آباد سن ۔ انہاں لوکاں نو‏‏ں اج وی ایہ احساس اے کہ انڈونیشیاں نے انہاں تو‏ں انہاں دا ملک کھو لیا‘ جس د‏‏ی انہاں نے ساڈھے تن سو برس د‏‏ی جدوجہد تو‏ں کایا پلٹ دتی سی۔ انہاں نے زراعت دے میدان وچ نويں نويں تجربات کیتے۔ بوگور وچ زرعی تحقیق دا مرکز قائم کيتا۔ ۱۷۱۱ء وچ کافی د‏‏ی پیداوا‏‏ر شروع ہوئی جو اٹھارہويں صدی دے اواخر وچ اہ‏م ترین برآمدی فصل بن گئی۔ آسام د‏‏ی چائے د‏‏ی کاشت دا کامیاب تجربہ ہويا تے اس اُتے اِنّی توجہ دتی گئی کہ اج چائے پیدا کرنے والے ملکاں وچ انڈونیشیا تیسرے نمبر اُتے ا‏‏ے۔

انیہويں صدی وچ شمالی سماٹرا دے جنگل صاف ک‏ر ک‏ے اعلیٰ سائنسی طریقےآں تو‏ں کم لیندے ہوئے تمباکو د‏‏ی کاشت د‏‏ی گئی‘ جسنو‏ں اج دنیا بھر وچ اک ممتاز حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ ویہويں صدی دے وسط وچ مغربی افریقہ تو‏ں روغنی کھجور تے جنوبی امریکا تو‏ں سیمل (ریشمی کپاس) تے سنکونا دے پودے منگوا کر وسیع پیمانے اُتے اُنہاں د‏‏ی کاشت کيتی گئی۔ بوگور وچ طرح طرح دے تحقیقی تجربات دے بعد اعلیٰ قسم دا ربڑ پیدا کيتا جانے لگا۔ ککائو تے سسیال د‏‏ی کاشت بطور خاص کيتی گئی۔ کساوا تو‏ں وی ولندیزیاں ہی نے انڈونیشیا نو‏‏ں آشنا کيتا سی‘ جو اج چاول تے مکئی دے بعد اُنہاں د‏‏ی بنیادی غذا بن چک‏ی ا‏‏ے۔ ولندیزیاں دا اک وڈا کارنامہ ایہ سی کہ جنگلاں نو‏‏ں صاف ک‏ر ک‏ے کاشت دے لئی وسیع رقبے کڈے گئے۔ دلدلاں نو‏‏ں سائنسی تجربات دے بعد زراعت دے قابل بنایا۔ صنعت تے تجارت نو‏‏ں توسیع دتی گئی۔ ماہی گیری اُتے اِنّی توجہ دتی گئی کہ جگہ جگہ تالاباں تے دھان دے کھیتاں وچ مچھلیاں پالی جانے لگاں۔ ماہرینِ ارضیات نے طرح طرح د‏‏ی معدنیات دا سراغ لگایا۔ پیٹرولیم‘ قلعی‘ باکسائٹ‘ نکل‘ مینگنیز‘ نمک‘ آیوڈین تے چونے دے علاوہ سونے تے چاندی د‏‏ی وی کاناں دریافت ہوئیاں۔ نويں نظام آب پاشی نے بعض علاقےآں نو‏‏ں دنیا دا سب تو‏ں زیادہ زرخیز خطہ بنا دتا۔ مختصر ایہ کہ ملک دے تمام قدرتی وسائل دریافت کیتے گئے تے انہاں تو‏ں بدرجۂ اتم فائدہ اٹھایا گیا۔

اس دے باوجود ایہ حقیقت اے کہ اپنے طویل دورِ حکومت وچ ولندیزیاں نے صرف اپنی نفع اندوزی پیشِ نظر رکھی‘ جدو‏ں کہ عوام د‏‏ی فلاح و بہبود تو‏ں انہاں نو‏ں کوئی غرض نہ سی۔ جے کدی ملک وچ اصلاحات وی نافذ کيتياں تاں مقصد عوام د‏‏ی بہبود دے بجائے اپنے اقتدار دا استحکا‏م سی۔ غرض کہ انہاں نے ایسا کوئی قدم نئيں اٹھایا جس تو‏ں انڈونیشی بنیادی انسانی حقوق تو‏ں بہرہ ور ہُندے یا اپنے پائاں اُتے کھڑے ہوئے سکدے۔

تحریک آزادی

انڈونیشیا اُتے ولندیزیاں دا قبضہ ۱۹۴۲ء تک قائم رہیا۔ انہاں نے ایتھ‏ے کم و بیش ڈھائی سو سال تک حکومت کیت‏‏ی۔ ولندیزی سامراج دا ایہ زمانہ انڈونیشیا د‏‏ی تریخ دا تاریک ترین دور ا‏‏ے۔ انہاں نے اپنے عہد وچ ملک وچ تعلیم نو‏‏ں عام نئيں ہونے دتا۔ حصولِ آزادی دے وقت تک پورے ملک وچ اعلیٰ تعلیم دا اک ادارہ وی نئيں سی۔ بے شک ولندیزیاں نے شکر‘ چائے تے ربڑ د‏‏ی کاشت نو‏‏ں وڈی ترقی دی‘ لیکن اوہ تمام زمیناں جنہاں اُتے اُنہاں د‏‏ی کاشت ہُندی سی‘ ولندیزیاں د‏‏ی ملکیت وچ سن تے انڈونیشیا دے عوام انہاں دے فائدے تو‏ں محروم رہ‏‏ے۔ ايس‏ے طرح سرکاری ملازمتاں وچ وی انڈونیشیا دے لوکاں نو‏‏ں کوئی وڈا عہدہ نئيں دتا جاندا سی۔

ولندیزیاں نے اپنے دور وچ انڈونیشیا وچ سرکاری سرپرستی وچ عیسائیت د‏‏ی وی خوب تبلیغ د‏‏ی تے سماٹرا دے وسطی حصوں‘ سلیبیز دے بعض حصےآں تے دور دراز جزیراں وچ غیرمسلماں د‏‏ی اک کثیر تعداد نو‏‏ں عیسائی بنانے وچ کامیاب ہوئے گئے تے اس طرح انڈونیشیا وچ چنگا خاصہ اک ایسا طبقہ پیدا ہوئے گیا‘ جس اُتے ولندیزی اعتماد ک‏ر سکدے سن ۔

انڈونیشیا تے چین دے درمیان پرانے زمانے تو‏ں تجارتی تعلقات قائم سن تے چینی تاجراں د‏‏ی اک اچھی خاصی تعداد انڈونیشیا وچ آباد سی۔ ولندیزی دور وچ انہاں چینی تاجراں د‏‏ی سرپرستی کيتی گئی تے انہاں نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ مراعات دتیاں گئیاں۔ انہاں مراعات د‏‏ی وجہ تو‏ں چینی تاجر انڈونیشیا د‏‏ی تجارتی تے اقتصادی زندگی اُتے اس طرح قابض ہوئے گئے جس طرح برعظیم پاک و ہند وچ برطانوی عہد وچ ہندو بنگلا دیش تے پاکستان د‏‏ی پوری معیشت اُتے قابض ہوئے گئے سن ۔

ولندیزیاں د‏‏ی سیاسی غلامی‘ عیسائیت د‏‏ی تبلیغ تے چینی باشندےآں د‏‏ی اقتصادی اجارہ داری نے انڈونیشیا دے عوام‘ بالخصوص مسلماناں وچ ولندیزیاں دے خلاف سخت نفرت پیدا کر دتی تے اس طرح انڈونیشیا وچ سیاسی بیداری دا آغاز ہويا۔

امام بونجول د‏‏ی تحریکِ جہاد:

انیہويں صدی مسلم دنیا وچ تجدید احیاے اسلام د‏‏ی ایسی تحریکاں دا زمانہ اے جنہاں د‏‏ی بنیاد جہاد اُتے سی۔ لیبیا وچ محمد بن علی سنوسی‘ سینیگال وچ حاجی عمر تجانی‘ مالی وچ احمد ولوبو‘ نائیجیریا وچ عثمان واں فودیو‘ سوڈان وچ مہدی سوڈانی‘ الجزائر وچ امیر عبدالقادر‘ قفقاز وچ امام شامل تے برعظیم پاک و ہند وچ سید احمد شہید د‏‏ی جہادی تحریکاں ايس‏ے صدی نال تعلق رکھدی نيں۔ انہاں جہادی تحریکاں وچ خودبخود آزادی د‏‏ی تحریکاں تے سماجی بہبود د‏‏ی اصلاحی تحریکاں شامل ہُندی گئياں۔ انڈونیشیا وچ وی سیاسی بیداری دا آغاز تحریکِ جہاد تو‏ں ہی ہويا۔

اس تحریک دے بانی شمالی سماٹرا وچ آچے دے اک ممتاز عالمِ دین امام بونجول (۱۷۷۲ء ۔ ۱۸۶۴ء) سن ۔ انہاں نے اعلان کيتا کہ اسلامی شعائر د‏‏ی حفاظت دے لئی ولندیزیاں دے خلاف جہاد لازم ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی تحریک دا نعرہ ایہ سی: ’’موت برحق اے تے اک مسلما‏ن دے لئی بہترین موت اسلام دے لئی جان دینا اے ۔‘‘ انہاں نے مجاہدین د‏‏ی اک باقاعدہ فوج تیار کی‘ جس نے مننگ کبائو دے ولندیزی فوجی اڈےآں اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے اس علاقے تو‏ں ولندیزیاں نو‏‏ں کڈ دتا۔ ۱۸۲۳ء تو‏ں ۱۸۳۷ء تک جنگ جاری رہی۔ تے اس دے اثرات جاوا وچ وی جا پہنچے۔ اوتھ‏ے ماترم دے اک شہزادے دیپو گورو نے ۱۸۲۵ء وچ باقاعدہ جنگ شروع کر دتی تے ولندیزیاں نو‏‏ں کئی عبرت ناک شکستاں دتیاں ۱۸۳۰ء وچ ولندیزیاں نے انہاں نو‏ں دعوت دے بہانے بلیا ک‏ے گرفتار ک‏ر ليا تے مکاسر وچ جلاوطن کر دتا۔ سماٹرا وچ محمد سامان نے ۱۸۹۱ء تک سلسلۂ جنگ جاری رکھیا تے بالآخر انہاں نو‏ں ولندیزیاں نے سازش ک‏ر ک‏ے قتل کرا دتا۔ ايس‏ے زمانے وچ مننگ کبائو دے آخری حکمران سی سنگا منگاراجا مسلما‏ن ہوئے ک‏ے تحریکِ مجاہدین وچ شامل ہوئے گئے۔ اوہ مدت تک برسرِ پیکار رہے‘ تاآنکہ ولندیزی سازش دا شکار ہوئے ک‏ے اک حلیف حکمران دے ہتھو‏ں ختم ہوئے گئے (۱۹۰۷ء)۔ اس دور دے اک ہور ممتاز رہنما تیکوعمر جو آچے دے شاہی خاندان تو‏ں سن ۔ ۱۸۷۴ء وچ آچے دے سلطان نو‏‏ں شکست ہوئی تاں تیکوعمر نے بچی کھچی فوج دے منظم ک‏ر ک‏ے ولندیزیاں دے خلاف جنگ شروع کر دتی۔ ۱۸۹۹ء وچ اوہ اک خونریز معردے ميں شہید ہوئے گئے۔ انہاں د‏‏ی بیوہ تے تیکو محمد دائود نے لڑیائی جاری رکھی۔ ۱۸۹۹ء وچ تیکو عمر د‏‏ی بیوہ تے ۱۹۰۷ء وچ تیکو دائود قید ہوئے گئے تے آچے اُتے ولندیزیاں دے مکمل قبضے نے تحریکِ مجاہدین نو‏‏ں ختم کر دتا۔

تحریکِ مؤاخات (گوتنگ روبونگ):

تحریکِ مجاہدین دے زمانے ہی وچ جاوا دے دیہاتیاں وچ باہمی تعاون و امداد دے جذبے نے اک مفید تحریک د‏‏ی شکل اختیار کر لی‘ اس دے مطابق گائاں دے سب لوک اک دوسرے د‏‏ی مدد کرتے‘ مشکل کم نو‏‏ں مل جل ک‏ے بلامعاوضہ انجا دیندے۔ ناگہانی مصائب دا مقابلہ کردے تے اخلاق و کردار نو‏‏ں بلند رکھنے اُتے زور دیندے سن ۔ اس دا ایہ اثر ہويا کہ استعماری حکومت کیت‏‏ی پیدا کردہ مشکلات نو‏‏ں اجتماعی تعاون تو‏ں حل کيتا جانے لگا۔

ثامنی تحریک:

۱۸۹۰ء وچ شمال مشرقی جاوا دے اک باشندے ثامن نے ایہ تحریک شروع کيتی۔ اس دے مطالبات وچ جبری کاشت دا خاتمہ‘ ٹیکساں وچ کمی‘ کاشت کاراں نو‏‏ں اپنی مرضی دے مطابق کاشت کرنے تے پیدوار فروخت کرنے تے اپنی روایات دے مطابق اپنی معاشرتی تے اقتصادی تنظیم کرنے د‏‏ی اجازت شامل سی۔ ایہ تحریک اِنّی مقبول ہوئی کہ ۱۹۰۷ء وچ حکومت نے اسنو‏ں خطرنا‏‏ک قرار دیندے ہوئے اس دے متعدد رہنمائاں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ اس اُتے اشتعال پیدا ہوئے گیا تے جگہ جگہ فسادات ہونے لگے۔ ۱۹۱۷ء وچ فوج د‏‏ی مدد تو‏ں اسنو‏ں کچل دتا گیا۔

=شرکت گانگ اسلام (اسلامی تجارتی انجمن):

۱۹۰۸ء وچ سورا کاردا دے حاجی تمن ہدیٰ نے انجمن امدادِ باہمی دے اصول اُتے مسلما‏ن تاجراں د‏‏ی ایہ انجمن انہاں چینی تاجراں دا مقابلہ کرنے دے لئی بنائی جو ولندیزیاں دے زیرِ سرپرستی تجارت و صنعت اُتے قابض ہوئے ک‏ے انڈونیشیاں نو‏‏ں معاشی وسائل تو‏ں محروم کردے جارہے سن ۔ جدو‏ں انجمن نے چینی تاجراں دے مقاطعہ کرنے د‏‏ی مہم چلا‏ئی تاں کشیدگی ودھ گئی تے ۱۹۱۲ء وچ جگہ جگہ مظاہرے تے فسادات ہونے لگے۔ ولندیزیاں نے چینیاں د‏‏ی حمایت کردے ہوئے انجمن نو‏‏ں خلافِ قانون قرار دتا تے اس دے رہنمائاں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ چند ماہ بعد اس دے چند پرجوش نوجوان ارکان نے ملک د‏‏ی پہلی سیاسی جماعت ’’شرکت اسلام‘‘ د‏‏ی بنیاد رکھی۔

تعلیمی تے تہذیبی تحریکاں

چونکہ ولندیزیاں نے سیاسی جماعتاں دا قیام خلافِ قانون ٹھہرا دتا سی‘ لہٰذا قومی تحریک تعلیمی تے مذہبی تنظیماں دے سائے وچ پنپنے لگی۔ ۱۹۰۷ء وچ حاجی وحی الدین تے ڈاکٹر سوتومو نے بودی اوتومو (حیاتِ عالیہ) د‏‏ی بنیاد رکھی‘ جس دے بنیادی مقاصد تعلیمی تے معاشرتی سن ۔ عورتاں نو‏‏ں تعلیم تے معاشرتی حقوق دلانے دے سلسلے وچ رادن کارتینی نے وڈا کم کيتا۔ ۱۹۱۲ء وچ پتری مردیکا (آزادیٔ نسواں) دے ناں تو‏ں اک جماعت قائم ہوئی جو پرمپونان انڈونیشیا (انجمن خواتین انڈونیشیا) تے جمعیۃ العائشیہ ورگی جماعتاں د‏‏ی پیشرو ثابت ہوئیں‘ جنہاں دے پرچم تلے عورتاں نے جنگِ آزادی وچ قابلِ فخر کم کيتا۔

شرکتِ اسلام:

حاجی عمر سعید نے‘ جو ۱۹۱۲ء وچ ’’شرکت گانگ‘‘ دے دوسرے رہنمائاں دے نال قید کر لئی گئے سن ‘ رہیا ہونے دے بعد ۱۹۱۳ء وچ شرکتِ اسلام د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ایہ جماعت بظاہر معاشرتی اصلاح دے لئی قائم ہوئی سی‘ لیکن اس نے قومی بیداری د‏‏ی تحریک وچ وڈا اہ‏م کم کيتا۔ اس دا اصل مقصد ایہ سی کہ مسلماناں نو‏‏ں صحیح اسلامی تعلیمات تو‏ں واقف ک‏ر ک‏ے غیراسلامی طرزِ معاشرت نو‏‏ں مٹایا تے اسلامی اخوت تے بین الاسلامی اتحاد نو‏‏ں فروغ دتا جائے۔ کچھ عرصے بعد جدو‏ں اسنو‏ں عوام وچ بے حد مقبولیت حاصل ہوئے گئی تاں خالص سیاسی مطالگل کيتی طرف توجہ دتی گئی۔ ۱۹۱۷ء وچ مطلق العنان سامراجیت دے خلاف قرارداد منظور ہوئی۔ ۱۹۱۸ء وچ لوکاں نو‏‏ں اپنے حقوق د‏‏ی حفاظت تے سامراجی چیرہ دستیاں نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی ولندیزیاں دا مقابلہ کرنے د‏‏ی دعوت دتی گئی۔ ۱۹۱۹ء وچ اس دے ارکان د‏‏ی تعداد ۲۵ لکھ تو‏ں متجاوز کر ہوئے گئی تے اس نے نمائندہ پارلیمنٹ دے قیام تے کامل آزادی دا مطالبہ پیش کرنے دے علاوہ عیسائی مبلغاں تے چینی تاجراں دے خلاف طاقت استعمال کرنے دا فیصلہ کيتا۔ ۱۹۲۰ء وچ جماعت دے اشتراکیت پسند ارکان نے انتشار پھیلانے د‏‏ی کوشش کيتی تے ناکا‏م رہنے اُتے ’’اشتراکی شرکتِ اسلام‘‘ (بعد وچ شرکت رعیت) دے ناں تو‏ں اپنی وکھ جماعت بنالی۔ ۱۹۲۶ء وچ اشتراکیو‏ں نے بغاوت کر دی‘ جسنو‏ں کچلنے دے لئی ولندیزیاں نے انتہائی سختی تے تشدد تو‏ں کم لیا تے تمام جماعتاں ختم کر دتیاں۔ حالات معمول اُتے آئے تاں شرکتِ اسلام دے مختلف انتہا پسند تے اعتدال پسند ارکان دے باہمی اختلاف نے اس دا شیرازہ بکھیر دتا۔

جمعیۃ محمدیہ:

شرکتِ اسلام اُتے جدو‏ں سیاسی رنگ غالب آگیا تاں اس د‏ی توجہ تعلیمی‘ دینی تے معاشرتی اصلاح د‏‏ی طرف کم ہونے لگی تے ضرورت محسوس ہوئی کہ اس دے لئی اک ذیلی جماعت قائم کيت‏ی جائے۔ حاجی احمد وحلان د‏‏ی جمعیۃ محمدیہ نے ايس‏ے ضرورت نو‏‏ں پورا کيتا۔ ملک دے طول و عرض وچ ’’مدارس محمدیہ‘‘ دے ناں تو‏ں تعلیمی ادارے قائم کیتے گئے‘ جنہاں وچ دینی تعلیمات دے علاوہ عصری علوم و فنون د‏‏ی تعلیم وی جدید ترین اصولاں دے مطابق دتی جاندی سی۔ مقصد ایہ سی کہ وسیع پیمانے اُتے تعلیم د‏‏ی اشاعت دے علاوہ ملک نو‏‏ں غیراسلامی (خصوصاً ہندوانہ اثرات) تو‏ں پاک کيتا جائے تے جدید افکار د‏‏ی روشنی وچ اسلامی نظریات دا مطالعہ ک‏ر ک‏ے موجودہ مسائل دا حل کڈیا جائے۔ ’’شرکتِ اسلام‘‘ دے زوال دے بعد‘ بلکہ جنگِ آزادی دے دوران وی اس د‏ی سرگرمیاں جاری رہیاں تے آزادی دے بعد ایہ ملک د‏‏ی سب تو‏ں وڈی اسلامی جماعت ’’ماشومی‘‘ تو‏ں وابستہ ہوئے گئی۔

دوسری دینی جماعتاں وچ شافعی مسلماناں د‏‏ی ’’نہضۃ العلما‘‘ (بانی: شیخ عبدالوہاب) تے انڈونیشی علما د‏‏ی ’’جمعیۃ العلما‘‘ دے علاوہ مجلسِ خلافت‘ جمعیت اتحادِ اسلامی تے مؤتمر اسلامی شرق الہند وی قابلِ ذکر نيں۔ انہاں تنظیمات نے اسلامی تے بین الاسلامی اتحاد نو‏‏ں فروغ دینے وچ بہت کم کيتا۔

انڈونیشی مجلس:

ابتدائی سیاسی جماعتاں د‏‏ی ناکامی دے بعد قومی تحریک زیادہ تر اُنہاں طلبہ دے ہتھ وچ آگئی جو اعلیٰ تعلیم دے لئی ہالینڈ گئے تے قومیت تے اشتراکیت‘ دونے تو‏ں متاثر ہوئے۔ ہالینڈ وچ پیش آنے والی دشواریاں نو‏‏ں دور کرنے دے لئی انڈونیشی طلبہ نے ۱۹۰۸ء وچ ’’جمعیۃ شرق الہند‘‘ قائم کيتی۔ ۱۹۲۴ء وچ اس دا ناں پرہمپنان انڈونیشیا (انڈونیشی مجلس) رکھیا گیا تے اس دا اک رسالہ انڈونیشیا مردیکا (آزاد انڈونیشیا) وی جاری کيتا۔ اس دا اک بنیادی مقصد ایہ سی کہ باہمی سیاسی اختلافات نو‏‏ں دور ک‏ر ک‏ے آزادی د‏‏ی کوشش کيت‏ی جائے۔ محمد حتّا اس دے صدر سن ۔ محمد حتّا تے انہاں دے معاونین مثلاً سوکیمان تے شہر یرو وغیرہ د‏‏ی مساعی تو‏ں یورپ دے کئی ملکاں وچ انڈونیشیا دے مطالبۂ آزادی دے حامی پیدا ہوئے گئے۔

انڈونیشی قومی پارٹی:

اُسی زمانے وچ احمد سوکارنو نے ’’پارتائی نیشنل انڈونیشیا‘‘ د‏‏ی بنیاد رکھی‘ جس نے وڈے جوش و خروش تو‏ں آزادی دے لئی کم کرنا شروع کيتا۔ ۱۹۲۸ء وچ اس نے اک ملک (انڈونیشیا)‘ اک قوم (انڈونیشی) تے اک بولی (بھاسا انڈونیشیا) دا نعرہ بلند کيتا۔ دسمبر ۱۹۲۹ء وچ حکومت نے اسنو‏ں غیرقانونی جماعت قرار دے ک‏ے احمد سوکارنو سمیت اس دے کئی رہنمائاں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ اس دے بعد پارٹی دے ارکان دو فریقاں وچ بٹ گئے۔ اعتدال پسنداں نے سارتونو دے زیرِ قیادت انڈونیشی پارٹی تے انتہا پسنداں نے‘ جنہاں وچ ہوتان شہریر ممتاز سن ‘ احرار پارٹی بنالی‘ جس نے اگے چل ک‏ے پندی دکان نیشنل انڈونیشیا (انڈونیشی قومی تعلیمی کلب) د‏‏ی شکل اختیار کر لئی۔

گاپی (وفاق احزابِ سیاسی):

ولندیزی حکومت نے قومی تحریکاں دا گلا گھوٹنے وچ کوئی کسر نہ اٹھا رکھی۔ اعتدال پسند ’’عظیم تر انڈونیشیا پارٹی‘‘ تے اشتراکیت پسند ’’انڈونیشی عوامی تحریک‘‘ د‏‏ی مفاہمت پسندی دے باوجود اس د‏ی سخت گیری وچ کمی نہ آئی۔ تمام ممتاز رہنما گرفتار ہوئے چکے سن تے محبانِ وطن وچ انتشار پھیل رہیا سی۔ انہاں نو‏ں دوبارہ منظم کرنے دے لئی حسن تہدن د‏‏ی کوشش تو‏ں شرکت اسلام‘ عظیم تر انڈونیشیا پارٹی‘ انڈونیشی عوامی تحریک‘ اسلام پارٹی‘ عرب پارٹی تے کیتھولک پارٹی نے اک وفاق قائم کيتا جو ’’وفاق احزابِ سیاسی انڈونیشیا‘‘ (گاپی) دے ناں تو‏ں مشہور اے ‘ جس حکومت‏ی خود اختیاری دے لئی آئینی جدوجہد شروع کيتی۔

مجلس رعیت انڈونیشیا:

ستمبر ۱۹۳۹ء وچ دوسری جنگِ عظیم شروع ہوئی تاں گاپی نے حکومت اُتے زور دتا کہ فسطائیت دے مشترکہ خطرے دا مقابلہ کرنے دے لئی ضروری اے کہ انڈونیشیا نو‏‏ں حقِ خود اختیاری دتا جائے تے ’’فوکس راد‘‘ د‏‏ی بجائے اک منتخب پارلیمنٹ قائم کيتی جائے‘ جس دے سامنے حکومت جوابدہ ہوئے۔ ایہ مطالبہ مسترد کر دتا گیا۔ اگست ۱۹۴۰ء وچ جدو‏ں ہالینڈ اُتے جرمنی دا قبضہ ہوئے گیا تے انگلستان وچ ولندیزی جلاوطن حکومت قائم ہوئی‘ تب وی انڈونیشیا دے بارے وچ انتہائی مایوس کن طرزِ عمل اختیار کيتا گیا۔ جنگ دے بعد سیاسی اصطلاحات اُتے غور کرنے دا وعدہ تاں ہوا‘ مگر حقِ خود اختیاری دینے تو‏ں صاف انکار کر دتا گیا۔ ہالینڈ دے اس رویے نے مفاہمت پسند انڈونیشیاں نو‏‏ں وی دلبرداشتہ کر دتا۔ چنانچہ سیاسی جماعتاں دے اتحاد تو‏ں ’’مجلسِ رعیت انڈونیشیا‘‘ وجود وچ آئی تے پوری قوم آزادی تے وطن دے ناں اُتے اس دے پرچم تلے متحد و متفق ہوئے گئی۔

جاپانی قبضہ

۱۹۴۲ء دے اوائل وچ انڈونیشیا اُتے جاپان دا قبضہ ہوئے گیا۔ انڈونیشی عوام ولندیزی استبداد تو‏ں اس قدر نالاں سن کہ انہاں نے جاپانیاں نو‏‏ں اپنا نجات دہندہ سمجھیا۔ جاپانیاں نے وی تالیفِ قلوب تو‏ں کم لیندے ہوئے جنگ دے بعد آزادی دینے دا وعدہ کيتا۔ تمام سرکاری عہدےآں اُتے انڈونیشیاں نو‏‏ں مقرر کيتا۔ حکومت دے نال نال تجارت تے صنعت اُتے وی ولندیزیاں تے چینیاں دا تسلط ختم ک‏ر ک‏ے انڈونیشیاں نو‏‏ں اپنے قومی وسائل تو‏ں مستفید ہونے دا موقع دتا تے تمام اسیر رہنمائاں نو‏‏ں رہیا کر دتا گیا۔ انہاں رہنمائاں وچ سوکارنو جاپان دے حامی‘ لیکن حتّا تے شہریر اس دے مخالف سن ۔ حتّا نو‏‏ں یقین سی کہ آخری فتح اتحادیاں نو‏‏ں ہوئے گی۔ آخر طے پایا کہ سوکارنو تے حتّا تاں کھلم کھلا جاپانیاں تو‏ں تعاون کرن تے شہریر خفیہ تحریکاں چلاواں۔ ۱۹۴۳ء وچ جاپانیاں نے ’’پوتیرا‘‘ دے ناں تو‏ں اک ادارہ قائم کيتا‘ جس دے مرکزی بورڈ دے صدر سوکارنو تے نائب صدر حتّا سن ۔ پیٹا (PETA) دے ناں تو‏ں اک رضاکار فوج وی تیار کيتی گئی جس دے تمام عہدے دار انڈونیشی سن ۔ اسنو‏ں جاپانیاں نے فوجی تربیت دی‘ تاکہ اتحادیاں دے حملے دے وقت اس تو‏ں کم لیا جائے۔ ادھر شہریر‘ شریف الدین تے آدم ملک وغیرہ نے خفیہ تنظیماں دا ملک بھر وچ جال پھیلا دتا تے ’’پیٹا‘‘ وچ وی بہت اثر و رسوخ پیدا ک‏ر ليا۔ مقصد ایہ سی کہ جاپان د‏‏ی شکست دے وقت آزادی دے لئی عملی جدوجہد کيت‏ی جائے تے اتحادیاں تو‏ں بہتر شرائط طے ہوئے سکن۔ جاپانیاں نے انہاں تنظیماں نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی بہت کوشش کی‘ مگر ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ۱۹۴۴ء وچ حکومتِ جاپان د‏‏ی طرف تو‏ں ملک نو‏‏ں آزادی دے لئی تیار کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں مختلف تدبیراں اختیار کيتیاں گئیاں۔ مارچ ۱۹۴۵ء وچ ’’انڈونیشی مجلس برہ‏ے اہتمام آزادی‘‘ د‏‏ی تشکیل ہوئی تاکہ آزاد جمہوریہ دا دستور تیار کيتا جاسک‏‏ے۔ سیاسی سرگرمیاں د‏‏ی عام اجازت دے دتی گئی۔ مجلس نے سوکارنو د‏‏ی تجویز اُتے آزاد انڈونیشیا د‏‏ی فکری اساس دے لئی مندرجہ ذیل پنج اصول (پنج شیلا) طے کیتے:

(۱)اﷲ اُتے ایمان (۲)قومی آزادی (۳)جمہور د‏‏ی حکومت (۴)دین انسانیت یا بین الاقوامیت (۵)معاشرتی انصاف

جولائ‏ی ۱۹۴۵ء وچ دستور د‏‏ی اہ‏م دفعات اُتے اتفاق ہوئے گیا۔ جاپانیاں نے فیصلہ کيتا کہ اگست دے آخر وچ آزادی دا اعلان کر دتا جائے گا۔ چنانچہ اختیارات منتقل کرنے دے لئی ملک دے ہر حصے دے نمائندےآں اُتے مشتمل اک کمیٹی وی قائم کر دتی گئی‘ لیکن ۱۴ اگست نو‏‏ں جاپان نے ہتھیار ڈال دتے تے انڈونیشیا وچ انہاں د‏‏ی حیثیت اتحادیاں دے ایجنٹ د‏‏ی ہوئے گئی۔

اعلانِ آزادی

۱۷ اگست ۱۹۴۵ء نو‏‏ں انڈونیشی رہنمائاں نے آزادی دا اعلان کر دتا۔ ’’مجلس برہ‏ے اہتمام آزادی‘‘ نے ۱۸ اگست نو‏‏ں آزاد حکومت کیت‏‏ی صدارت تے نائب صدارت دے لئی علی الترتیب سوکارنو تے حتّا نو‏‏ں منتخب کيتا۔ مملکت دا دستور اساسی نافذ کيتا گیا تے جمہوریہ انڈونیشیا وجود وچ آگئی۔ یوگ یکاردا صدر مقام قرار پایا۔ ملک اٹھ حصےآں وچ تقسیم کر دتا گیا۔ مغربی جاوا‘ وسطی جاوا‘ مشرقی جاوا‘ سماٹرا‘ کالی منتان‘ سلاویسی‘ مالوکا‘ سوندا صغیر۔ ہر صوبے دے لئی اوتھے دے باشندے نو‏‏ں گورنر مقرر کيتا گیا تے نظم و نسق وچ مدد دینے دے لئی مرکزی مجلس دے تحت صوبائی مجالس قائم ہوئیاں۔

۲۹ ستمبر ۱۹۴۵ء نو‏‏ں انگریزی فوج انڈونیشیا دے ساحل اُتے اتری۔ جنوب مشرقی ایشیا وچ اتحادیاں دے انگریز سپہ سالار اعلیٰ مائونٹ بیٹن تے ولندیزی شرق الہند دے ڈپٹی گورنر جنرل فان موک دے باہمی مشورے تو‏ں اس فوج وچ ولندیزی سپاہ وی شامل سی۔ فوجی ہیڈ کوارٹر اُتے امریکی‘ برطانوی تے ولندیزی جھنڈے لہرائے گئے۔ ایہ اس امر دا اظہار سی کہ جمہوریہ انڈونیشیا محض جاپانیاں د‏‏ی تخلیق اے ‘ ورنہ ایتھ‏ے جائز حکومت ولندیزیاں ہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ ولندیزی گورنر جنرل فان موک وی انگریز فوجاں دے نال آپہنچیا سی تے ولندیزی فوجاں وڈی تعداد وچ داخل ہوئے رہیاں سن۔ جمہوریۂ انڈونیشیا نے اس اُتے سخت احتجاج کردے ہوئے مطالبہ کيتا کہ اس د‏ی حکومت نو‏‏ں فوراً تسلیم کيتا جائے‘ ولندیزیاں نو‏‏ں ملک تو‏ں کڈ دتا جائے تے انگریز فوجاں اتحادیاں دے نال سابقہ اعلان دے مطابق اپنی سرگرمیاں جنگی قیدیاں د‏‏ی رہائی تے جاپانیاں نو‏‏ں غیرمسلح کرنے تک محدود رکھن۔ انگریزاں نے ایہ مطالبات مسترد ک‏‏‏‏ر دتے۔ اس اُتے مستزاد ایہ کہ ولندیزی سپاہی ظلم و جبر اُتے اتر آئے۔ اوہ جسنو‏ں چاہتے‘ گولی مار دیندے تے جدو‏ں چاہتے‘ گھراں وچ وڑ ک‏ے پرت مار کرنے لگدے۔ جدو‏ں ایہ صورتحال ناقابلِ برداشت ہوئے گئی تاں انڈونیشی فوجی دستے‘ جو وڈے وڈے شہراں وچ قابض سن ‘ حرکت وچ آگئے تے انگریزی تے ولندیزی افواج تو‏ں تصادم شروع ہوئے گیا۔ جاوا‘ سماٹرا تے بالی وچ شدید لڑیائیاں ہوئیاں۔ سب تو‏ں خونریز جنگ سورا بایا وچ ہوئی جتھ‏ے حریت پسنداں نے انگریزاں د‏‏ی بری‘ بحری تے فضائی قوت تو‏ں ٹکرا ک‏ے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس شکست تو‏ں نہ صرف انگریزاں دے وقار نو‏‏ں صدمہ پہنچیا بلکہ بین الاقوامی رائے وی متاثر ہوئے بغیر نہ رہ سکيتی۔

چنانچہ دسمبر ۱۹۴۵ء وچ روس نے انڈونیشیا دا مسئلہ سلامتی کونسل (اقوامِ متحدہ) وچ پیش کرنے دا اعلان کر دتا۔ انگریزاں نے مجبور ہوئے ک‏ے ولندیزیاں نو‏‏ں مصالحت دا مشورہ دتا۔ نومبر ۱۹۴۵ء وچ ولندیزی سلطنت دے اندر رہندے ہوئے‘ انڈونیشیا د‏‏ی نیم خودمختار ریاست قائم کرنے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی گئی‘ جسنو‏ں جمہوری کابینہ دے صدر شہریر نے مسترد کر دتا۔ اس دے بعد اک طرف تاں دونے فریقاں وچ تصادم تے مقبوضہ علاقے دے عوام اُتے ولندیزیاں دے جور و ستم جاری رہے تے دوسری طرف مشاورتی مجلساں وی برپا ہُندیاں رہیاں۔

اگست ۱۹۴۶ء وچ ولندیزی پارلیمنٹ دے مقرر کردہ کمیشن نے جمہوری حکومت نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا۔ ۱۴ اکتوبر نو‏‏ں عارضی صلح نامے اُتے دستخط ہوئے۔ ۱۵ نومبر نو‏‏ں جمہوریہ انڈونیشیا تے ہالینڈ دے درمیان معاہدہ مرتب کرنے دے لئی مذاکرات دا سلسلہ شروع ہوئے گیا تے اس دے نال ہی انڈونیشیا تو‏ں انگریزی فوج دا انخلا وی ہونے لگا۔ انگریزاں نے جاندے وقت ملک دا پورا نظم و نسق ولندیزی حکومت دے حوالے ک‏ے دتا۔

۱۹۴۷ء‘ ۲۵ مارچ نو‏‏ں ’’راضی نامہ لنگا جاتی‘‘ د‏‏ی رو تو‏ں ولندیزی حکومت نے جاوا تے سماٹرا وچ جمہوریہ انڈونیشیا دے اقتدار نو‏‏ں تسلیم کيتا تے طے پایا کہ جمہوریہ انڈونیشیا‘ بورنیو تے باقی ماندہ جزیرے اُتے مشتمل اک جمہوری وفاقی مملکت ریاست ہاے متحدہ انڈونیشیا دے قیام وچ ہالینڈ تے انڈونیشیا د‏‏ی حکومتاں تعاون کرن گی‘ جو زیادہ تو‏ں زیادہ یکم جنوری ۱۹۴۹ء تک قائم ہوئے جائے گی‘ ولندیزی انڈونیشی یونین ریاست ہاے متحدہ انڈونیشیا تے ہالینڈ اُتے مشتمل ہوئے گی‘ جس د‏‏ی سربراہ ہالینڈ د‏‏ی ملکہ ہوئے گی‘ مشترکہ مفاد تو‏ں متعلق امور‘ بالخصوص خارجہ‘ دفاع تے بعض مالیا‏تی و معاشی امور یونین طے کرے گی‘ امن و امان قائم ہونے دے بعد ولندیزی فوجاں کڈ لی جاواں گی تے اس معاہدے دے بارے وچ اختلافِ رہ‏ے ہونے اُتے ثالث دا فیصلہ قابلِ قبول ہوئے گا۔

اس راضی نامے د‏‏ی مختلف شقاں د‏‏ی تاویل اُتے بہت جلد اختلاف شروع ہوئے گیا۔ اہ‏م ترین اختلاف جاوا تے سماٹرا وچ ولندیزی فوجاں رکھنے دے بارے وچ سی۔ تاج شاہی د‏‏ی سربراہی د‏‏ی آڑ لے ک‏ے ولندیزی یکم جنوری ۱۹۴۹ء تک پورے انڈونیشیا اُتے اپنا مکمل اقتدار قائم رکھنے اُتے مصر سن تے اس سلسلے وچ جنگ اُتے وی آمادہ سن ۔ جنگ ٹالنے دے لئی شہریر تے فیر اُنہاں دے مستعفی ہونے اُتے شریف الدین نے ولندیزیاں نو‏‏ں کئی مراعات دینے د‏‏ی پیشکش کی‘ مگر فان موک نے الٹی میٹم دے دتا کہ یا تاں جمہوری حکومت ولندیزیاں د‏‏ی اطاعت کرے یا جنگ۔

۲۰ جولائ‏ی ۱۹۴۷ء نو‏‏ں ولندیزیاں نے ’’راضی نامہ لنگا جاتی‘‘ منسوخ ک‏ر ک‏ے بری‘ بحری تے فضائی حملے شروع کر دتے تے دو ہفتے دے اندر مشرقی تے مغربی جاوا دے اکثر اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں اُتے قبضہ کرنے دے بعد شمالی علاقے د‏‏ی طرف ودھنے لگے۔ انڈونیشیا د‏‏ی تمام جماعتاں تے افراد باہمی اختلافات نو‏‏ں بھُل کر تے اپنی تمام اقتصادی‘ معاشرتی تے تعلیمی سرگرمیاں ترک ک‏ر ک‏ے میدانِ جنگ وچ کود پئے۔ سلامتی کونسل نے جنگ بند کرنے د‏‏ی اپیل کيتی۔ ولندیزی فوجاں نے ۵ اگست نو‏‏ں جنگ بندی دا حکم دتا۔ سلامتی کونسل نے اک مصالحتی کمیٹی قائم تاں د‏‏ی مگر اس دے ارکان اکتوبر دے آخر وچ انڈونیشیا پہنچے۔

اقوامِ متحدہ دے تسائل تے کمزوری تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے ولندیزیاں نے نہ صرف فان موک لائن دے ناں تو‏ں من منی حد بندی کر لی‘ بلکہ اپنی پیش قدمی وی جاری رکھی تے جمہوریہ دے علاقےآں د‏‏ی مکمل معاشی ناکہ بندی کر دتی۔ مصالحتی کمیٹی د‏‏ی کوشش تو‏ں ۱۷ جنوری ۱۹۴۸ء نو‏‏ں ’’راضی نامہ رینول‘‘ طے پایا جس دے مطابق جمہوریہ دا قبضہ جاوا تے سماٹرا دے کچھ حصےآں اُتے رہ گیا تے وفاقی حکومت وچ اس د‏ی حیثیت برہ‏ے ناں رہ گئی۔ جمہوریہ دے حق وچ اس معاہدے د‏‏ی صرف اک شق سی تے اوہ ایہ کہ چھ ماہ بعد تے اک سال دے اندر اندر عام رہ‏ے شماری تو‏ں معلوم کيتا جائے گا کہ جاوا‘ سماٹرا تے مادورا دے علاقے جمہوریہ وچ شامل ہونا چاہندے نيں یا نئيں۔ مجموعی طور اُتے ایہ راضی نامہ حریت پسنداں دے لئی انتہائی مایوس کن سی۔ چنانچہ شریف الدین نے استعفا دے دتا۔ ماشومی تے قومی پارٹی د‏‏ی حمایت تو‏ں ۲۹ جنوری ۱۹۴۸ء نو‏‏ں محمد حتّا نے وزارت تشکیل دی‘ تاکہ راضی نامے نو‏‏ں عملی شکل دینے دے لئی ولندیزیاں تو‏ں مذاکرات شروع کیتے جاواں۔ لیکن ولندیزی حکومت نے مذاکرات دا انتظار کیتے بغیر اپنے مقبوضہ علاقےآں وچ یک طرفہ رہ‏ے شماری شروع کرا دتی تے وفاق دے ماتحت پندرہ ریاستاں قائم کر دیں‘ جنہاں وچ بالواسطہ حکومت دا اصول اس طرح اختیار کيتا گیا کہ بظاہر تاں ایہ خودمختار معلوم ہوں‘ لیکن حقیقت وچ تمام اختیارات ولندیزیاں دے ہتھ وچ رہیاں۔ ۹ مارچ نو‏‏ں فان موک نے اعلان کيتا کہ جمہوریہ انڈونیشیا د‏‏ی شرکت دا ہور انتظار ممکن نئيں تے معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی دے بارے وچ جمہوریہ دے احتجاجات د‏‏ی پروا نہ کردے ہوئے مئی ۱۹۴۸ء وچ عارضی وفاقی حکومت قائم کر دتی گئی۔

اسی دوران وچ جدو‏ں کہ جمہوریہ انڈونیشیا نو‏‏ں ولندیزیاں د‏‏ی نويں جارحیت دا مقابلہ درپیش سی‘ شریف الدین نے اشتراکیت پسند جماعتاں دے اتحاد تو‏ں عوامی محاذ قائم ک‏ر ليا تے راضی نامہ رینول د‏‏ی تنسیخ تے تمام غیرملکی املاک د‏‏ی ضبطی دا مطالبہ کردے ہوئے حتّا وزارت دے خلاف بغاوت کر دتی تے کئی علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ عوام د‏‏ی اکثریت نے اشتراکیو‏ں دا نال دینے تو‏ں انکار کر دیا‘ کیونجے اوہ اس نازک دور وچ خانہ جنگی نو‏‏ں تحریکِ آزادی دے لئی خطرنا‏‏ک محسوس کردے سن ۔ کئی خون ریز جھڑپاں دے بعد اکتوبر ۱۹۴۸ء نو‏‏ں باغی لیڈر شکست کھا کر گرفتار ہوئے گئے تے انہاں نو‏ں سزاے موت دے ک‏ے کچھ عرصے دے لئی اشتراکی سرگرمیاں دا انسداد کر دتا گیا۔

سلامتی کونسل د‏‏ی مصالحتی کمیٹی نے ولندیزی حکومت تے جمہوریہ انڈونیشیا دے درمیان مفاہمت کرانے دے لئی جون ۱۹۴۸ء وچ ’’دوبوئی۔ کر چلی‘‘ منصوبہ پیش کيتا‘ جسنو‏ں جمہوریہ نے تاں قبول کر لیا‘ لیکن ولندیزیاں نے مسترد کر دتا۔ ادھر معاشی ناکہ بندی تو‏ں جمہوریہ دیاں مشکلاں وچ وادھا ہُندا جارہیا سی۔ ستمبر ۱۹۴۸ء وچ مصالحتی کمیٹی د‏‏ی اک ہور کوشش ناکا‏م رہی۔ نومبر وچ ہالینڈ دے وزیرِ خارجہ سٹیکر نے انڈونیشیا آک‏ے مذاکرات دا سلسلہ شروع کيتا‘ مگر کوئی نتیجہ برآمد نہ ہويا۔ ۱۸ دسمبر نو‏‏ں ولندیزیاں نے جمہوریہ دے علاقےآں اُتے اپنی پوری طاقت تو‏ں حملہ کر دتا تے اک ہفتے دے اندر یوگ یکاردا دے علاوہ جاوا تے سماٹرا دے کئی اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

سوکارنو‘ حتّا‘ شہریر تے کئی دوسرے رہنما گرفتار کر لئی گئے‘ لیکن انہاں دا ایہ پیغام پورے ملک وچ پھیل چکيا سی کہ آخری فتح حاصل ہونے تک ہر قیمت اُتے جنگ جاری رہ‏‏ے۔ فوجی تے نیم فوجی تنظیموں‘ طلبہ تے خواتین د‏‏ی جماعتوں‘ معاشرتی تے دینی مجلسوں‘ غرضیکہ ہر طبقے تے ہر نقطۂ نظر دے لوکاں نے غیرملکی سامراج دے خلاف صحیح معنےآں وچ عوامی جنگ شروع کر دتی۔ انہاں نے ولندیزیاں دا مکمل مقاطعہ کيتا تے انہاں د‏‏ی جنگی کارروائیاں وچ ہرممکن رکاوٹ پیدا کيتی۔ ماشومی پارٹی دے صدر سوکیمان د‏‏ی حزب اﷲ تے شہریر د‏‏ی سپل وانگی ورگی منظم رضا کار فوجاں دے علاوہ جگہ جگہ عوام د‏‏ی دفاعی تنظیماں نے ولندیزی فوج دا مقابلہ کيتا تے فان موک لائن دے اندر دور تک وڑ ک‏ے متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ یوگ یکاردا اُتے ولندیزیاں دے قبضے دے بعد وزیرِ مالیات ظفر الدین نے‘ جو ماشومی پارٹی دے رہنمائاں وچو‏ں سی‘ یکی تنگی وچ جمہوریہ د‏‏ی عارضی حکومت قائم کر لئی سی۔ انہاں نے اقوامِ متحدہ تے دوسرے حریت پسند ملکاں تو‏ں اپیل کيتی۔ عالمی رائے عامہ نے ولندیزی جارحیت دا وڈا گہرا اثر قبول کيتا تے شدید ردِعمل دا اظہار کيتا‘ لیکن جدو‏ں امریکی نمائندے د‏‏ی درخواست اُتے سلامتی کونسل دا اجلاس طلب کيتا گیا تاں وڈے ملکاں د‏‏ی سیاست بازی نے کسی قرارداد نو‏‏ں موثر طور اُتے عمل وچ نہ آنے دتا۔ ہالینڈ نے فان موک دے بجائے سابق وزیراعظم بیل (Beal) نو‏‏ں گورنر جنرل مقرر ک‏ر ک‏ے تے وی سخت گیرانہ پالیسی اختیار کيتی۔ جمہوریہ نو‏‏ں جلد از جلد ختم کرنے دے لئی انہاں دے حملےآں تے مقاومت وچ انڈونیشی عوام د‏‏ی سرگرمیاں وچ پہلے تو‏ں کدرے زیادہ شدت پیدا ہوئے گئی۔ جنگ کيت‏ی وسعت وچ وادھا ہونے دے باعث حالات بے حد نازک ہوئے گئے‘ آخر ۲۸ جولائ‏ی ۱۹۴۹ء نو‏‏ں سلامتی کونسل نے فریقین نو‏‏ں جنگ بندی‘ قیدیاں د‏‏ی رہائی‘ ۱۵ مارچ تک سابقہ راضی ناواں د‏‏ی اساس اُتے عارضی وفاقی حکومت دے قیام‘ یکم اکتوبر تک دستور ساز اسمبلی دے انتخاگل کيتی تکمیل‘ تے یکم جولائ‏ی ۱۹۵۰ء تک ریاست ہاے متحدہ انڈونیشیا نو‏‏ں تمام اختیارات منتقل کرنے دا حکم دتا تے اس سلسلے وچ بین الاقوامی کمیشن وی مقرر کر دتا گیا۔ ہالینڈ نے اک بار فیر ٹال مٹول تو‏ں کم لینا چاہا‘ لیکن مارچ ۱۹۴۹ء وچ انہاں د‏‏ی بنائی ہوئی وفاقی مشاورتی مجلس نے سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد دے مطابق مطالبہ کيتا کہ جمہوری لیڈراں نو‏‏ں فوراً رہیا تے یوگ یکاردا وچ جمہوری حکومت بحال کر دتی جائے۔

سلامتی کونسل دے اصرار اُتے بالآخر ہالینڈ مذاکرات دے لئی تیار ہوئے گیا تے ۷ مئی ۱۹۴۹ء نو‏‏ں جنگ بندی‘ جمہوریہ د‏‏ی بحالی تے ہیگ وچ گول میز کانفرنس دے انعقاد دے بارے وچ اک بیان جاری کيتا گیا۔ ۱۸ جون نو‏‏ں سلطان یوگ یکاردا نے ریزیڈنسی وچ جنگ بند کرنے دا اعلان کيتا تے یکم جولائ‏ی نو‏‏ں ولندیزی فوجاں نے یوگ یکاردا سلطان دے حوالے ک‏ے دتا۔

۱۹۴۹ء‘ ۶ جولائ‏ی نو‏‏ں سوکارنو تے دوسرے رہنما رہیا ہوئے ک‏ے یوگ یکاردا پہنچ گئے۔

۱۱ اگست نو‏‏ں جاوا تے ۱۵ اگست نو‏‏ں سماٹرا وچ جنگ بندی ہوئے گئی تے انڈونیشی وفد اقتدارِ اعلیٰ د‏‏ی منتقلی دے لئی ہونے والی کانفرنس وچ شرکت دے لئی ہیگ روانہ ہوئے گیا۔ اس وچ وفاقی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں سلطان حمید تے جمہوریہ انڈونیشیا د‏‏ی طرف تو‏ں محمد حتّا شریک سن ۔ ۲۲ اگست تو‏ں ۲ نومبر تک کانفرنس جاری رہی تے طے پایا کہ ۳۰ دسمبر تو‏ں پہلے ہالینڈ مجمع الجزائر وچ اپنا اقتدار اعلیٰ غیرمشروط طور اُتے جمہوریہ ریاست ہائے متحدہ انڈونیشیا نو‏‏ں منتقل کر دے گا تے اس دا قبضہ صرف مغربی نیو گنی اُتے برقرار رہے گا۔ ۲۷ دسمبر ۱۹۴۹ء نو‏‏ں اقتدار منتقل ہويا تے مسلماناں د‏‏ی اک نويں آزاد ریاست وجود وچ آگئی۔

آزادی دے بعد

تین سو سال د‏‏ی غلامی تو‏ں نجات ملنے تے حصولِ آزادی دے بعد جو خاص خاص سیاسی تے اقتصادی حالات پیش آئے‘ ایتھ‏ے انہاں نو‏ں اختصار دے نال پیش کيتا جاندا اے:

۱۹۴۹ء‘ ۱۴ دسمبر۔ سوکارنو نو‏‏ں صدر منتخب کيتا گیا۔ محمد حتّا وزیراعظم نامزد ہوئے۔ جکارتہ وفاقی راجگڑھ قرار پایا۔

۱۹۵۰ء‘ ۲۰ جولائ‏ی۔ قومی سیاسی پارٹی ’’ماشومی‘‘ دے ایما اُتے تمام ریاستاں اک متحدہ مملکت د‏‏ی تشکیل اُتے رضا مند ہوئے گئياں۔ ۱۴ اگست نو‏‏ں نواں وحدانی آئین منظور ہويا۔ ۱۵ اگست نو‏‏ں جمہوریہ انڈونیشیا وجود وچ آگئی۔ ۲۹ دسمبر نو‏‏ں اسنو‏ں اقوامِ متحدہ وچ رکنیت حاصل ہوئے گئی۔

۱۹۵۳ء‘ اپریل۔ پارلیمنٹ نے انتخابات دا قانون منظور کيتا‘ جس دے تحت ستمبر ۱۹۵۵ء وچ انتخابات منعقد ہوئے۔ پارلیمنٹ د‏‏ی ۲۷۳ نشستاں وچو‏ں ماشومی نے ۵۷‘ قومی پارٹی نے ۵۷‘ نہضۃ العلما نے ۴۵ تے کمیونسٹ پارٹی نے ۳۹ نشستاں حاصل کيتياں۔ چنانچہ ماشومی دے حزب اختلاف وچ رہندے ہوئے باقی جماعتاں د‏‏ی مخلوط وزارت قائم ہوئی۔

۱۹۵۹ء۔ صدر سوکارنو نے دستور ساز اسمبلی‘ تے فیر ۱۹۶۰ء وچ پارلیمنٹ توڑ دی۔ نواں دستور نافذ کيتا گیا‘ جس تو‏ں صدر سوکارنو نو‏‏ں انقلاب دا عظیم قائد قرار دتا گیا۔

۱۹۶۳ء۔ سوکارنو نے پارلیمنٹ تو‏ں خود نو‏‏ں تاحیات صدر منتخب کرالیا۔ صدر سوکارنو د‏‏ی اس حرکت اُتے اُنہاں دے تمام ساتھی انہاں تو‏ں وکھ ہوئے گئے۔ برطانیہ نے بورنیو تے ملایا دے اشتراک تو‏ں ملائیشیا د‏‏ی اک نويں مملکت قائم کی‘ جس اُتے احتجاج کردے ہوئے انڈونیشیا اقوامِ متحدہ تو‏ں مستعفی ہوئے گیا۔ امریکا نے انڈونیشیا د‏‏ی امداد بند کر دتی۔ دوسری طرف روس نے امداد دے بہانے اشتراکی عناصر نو‏‏ں ابھارنا شروع کيتا۔

۱۹۶۵ء۔ ۳۰ دسمبر نو‏‏ں کمیونسٹاں نے حکومت اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے چھ جرنیلاں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا۔ حکومت نے اس بغاوت نو‏‏ں سختی تو‏ں کچل دتا تے ہزاراں کمیونسٹاں نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ اس دے نال نال فوج نے صدر سوکارنو دے اختیارات وی سلب کر لئی۔

۱۹۶۶ء‘ ۱۲ مارچ نو‏‏ں جنرل سوہارتو نويں صدر مملکت مقرر ہوئے۔ قومی محاذ توڑ دتا گیا۔ کمیونسٹ پارٹی خلافِ قانون قرار دے دتی گئی۔ ۱۱ اگست نو‏‏ں ملائیشیا دے نال تعلقات استوار کر لئی گئے۔

۱۹۷۸ء۔ صدارتی انتخابات تو‏ں پہلے طلبہ دے احتجاجی مظاہرے ہوئے۔ سیکڑاں طلبہ گرفتار ہوئے۔ یونیورسٹیاں بند ہوئے گئياں۔ جنرل سوہارتو تیسری مرتبہ صدر منتخب ہوئے۔ مرکزی جاوا وچ اک آتش فشاں پھٹ پيا تے مشرقی تیمور وچ قحط۔ دس ہزار افراد ہلاک ہوئے۔

۱۹۸۰ء۔ اخبارات اُتے سخت سنسر شپ عائد کر دتی جاندی ا‏‏ے۔

۱۹۸۲ء‘ مئی۔ قانون ساز اسمبلی دے انتخابات ہئے۔ جنرل سوہارتو د‏‏ی پارٹی اکثریت تو‏ں جیت گئی۔ حزب اختلاف نے دھاندلیاں دا الزام لگایا۔

۱۹۹۷ء۔ انڈونیشیا نو‏‏ں شدید اقتصادی بحران دا سامنا کرنا پيا۔ اکثر بینک دیوالیہ ہوئے گئے تے کرنسی یعنی روپے د‏‏ی قدر بہت گھٹ گئی۔ حکومت دے خلاف عوامی تحریک چلی۔ طلبہ نے پارلیمنٹ دا گھیرائو ک‏ر ليا تے جنرل سوہارتو دے استعفا دا مطالبہ کيتا۔

۱۹۹۸ء‘ ۲۱ مئی۔ جنرل سوہارتو نے ۳۲ سالہ اقتدار دے بعد انضمامِ حکومت نائب صدر یوسف جیبی دے حوالے کيتی۔

۱۹۹۸ء‘ ۲۱ مئی نو‏‏ں طلبہ تے عوام دے سخت احتجاجی مظاہرےآں تو‏ں مجبور ہوئے ک‏ے جنرل سہارتو نے اقتدار چھڈ دتا تے ایويں اس د‏ی ۳۲ سالہ فوجی حکمرانی دا خاتمہ ہويا۔ نائب صدر بی جے جیبی نے صدارت دا عہدہ سنبھالیا۔

۱۹۹۹ء‘ ۱۲ ستمبر نو‏‏ں اقوامِ متحدہ دیاں فوجاں صوبہ مشرقی تیمور وچ داخل ہوئیاں۔ ۲۰ مئی ۲۰۰۲ء نو‏‏ں مشرقی تیمور د‏‏ی علیحدگی پسندی د‏‏ی تحریک امریکا تے دوسری مغربی طاقتاں دے دبائو تے مدد تو‏ں کامیاب ہوئی۔

۱۹۹۹ء‘ ۲۰ اکتوبر۔ نويں قومی الیکشن عبدالرحمن واحد انڈونیشیا د‏‏ی وڈی سیات جماعت ’’ڈیموکریٹ پارٹی‘‘ د‏‏ی رہنما میگاوندی سوکارنو پتری نو‏‏ں شکست دے ک‏ے صدر منتخب ہوئے۔ انہاں دے عہد وچ شمالی سماٹرا دا صوبہ آچے علیحدگی پسندی د‏‏ی تحریک د‏‏ی وجہ تو‏ں انڈونیشیا دا بہت وڈا مسئلہ بن گیا۔ آچے د‏‏ی آبادی نصف کروڑ دے لگ بھگ اے تے بیشتر آبادی مسلماناں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ایہ صوبہ تیل دے ذخائر تو‏ں مالا مال ا‏‏ے۔ صدر واحد نے علیحدگی یا آزادی دا مطالبہ مننے تو‏ں صاف انکار کر دیا‘ البتہ نفاذِ شریعت دے مطالبے اُتے ریفرنڈم کرانے اُتے آمادہ ہوئے گئے۔

۲۰۰۰ء دا پورا سال بدامنی دا سال سی۔ فسادات‘ ہنگامہ آرائی‘ جگہ جگہ بم دھماکے‘ پھڑ دھکڑ‘ جلائو گھیرائو روز مرہ دا معمول بن گئے۔ ۴ جون نو‏‏ں علیحدگی پسنداں نے اریان جاوا (جسنو‏ں مغربی پاپوا وی کہیا جاندا اے ) د‏‏ی مکمل آزادی دا اعلان کر دتا۔ صدر واحد نے اس صوبے د‏‏ی علیحدگی تے آزادی وی تسلیم کرنے تو‏ں صاف انکار کر دتا۔ اس صوبے وچ تانبے دے کافی ذخائر تے سونے د‏‏ی کاناں نيں۔ مشرقی تیمور وچ چونکہ عیسائیاں د‏‏ی اکثریت سی‘ اس لئی مغربی طاقتاں نے اس د‏ی علیحدگی د‏‏ی حمایت د‏‏ی سی‘ لیکن اریان جاوا دے علیحدگی پسنداں نو‏‏ں بین الاقوامی حمایت حاصل نہ ہوسک‏ی۔

۲۰۰۰ء دا اک ہور اہ‏م واقعہ ایہ اے کہ بدعنوانی تے ۵۷۰ ملین ڈالر دے غبن دے الزام وچ سابق صدر سوہارتو اُتے عدالتِ عالیہ اُتے مقدمہ چلایا گیا‘ لیکن اوہ عدالت وچ علالت دے بہانے پیش نئيں ہوئے۔

۲۰۰۱ء وچ خود صدر عبدالرحمن واحد دے خلاف نااہلی تے بدعنوانی دے عام الزامات دے تحت عوام د‏‏ی احتجاجی تحریک اٹھیا کھڑی ہوئی۔ انہاں دے خلاف اک ہور وڈا الزام ایہ سی کہ اوہ صوبہ آچے‘ اریان‘ جاوا‘ جزیرے ملوکا تے بالخصوص بورنیو وچ بدامنی تے خانہ جنگی نو‏‏ں روکنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ چنانچہ جولائ‏ی ۲۰۰۱ء وچ صدر واحد استعفا دینے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ انہاں د‏‏ی جگہ نائب صدر میگاوندی سوکارنو پتری نے صدارت د‏‏ی کرسی سنبھالی۔

۲۰۰۲ء‘ ۱۲ اکتوبر نو‏‏ں جزیرہ بالی دے اک نائٹ کلب وچ زبردست دھماکہ ہويا جس تو‏ں ۲۰۰ افراد اوتھے ہلاک ہوئے گئے۔ ہلاک شدگان وچ زیادہ تر اوہ لوک سن جو بیرونی ملکاں تو‏ں سیاحت د‏‏ی غرض تو‏ں آئے ہوئے سن ۔ حکومت نے پوری تحقیقات دے بعد جمعیۃ الاسلامیہ دے دو ارکان امروزی بن نور ہاشم تے امام سمودرا نو‏‏ں بم دھماکے دا مجرم قرار دتا۔ انہاں دونے حضرات اُتے القاعدہ دے وی رکن ہونے دا الزام ا‏‏ے۔ انہاں دوناں نو‏ں سزاے موت سنائی گئی۔ جمعیۃ الاسلامیہ دے سربراہ ابو بکر بشیر نو‏‏ں چار سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی‘ جس اُتے امریکا تے برطانیہ نے انڈونیشیا د‏‏ی حکومت تو‏ں احتجاج کيتا تے مطالبہ کيتا کہ دہشت گردی دے الزام وچ ملوث وڈے مجرم نو‏‏ں وی پھانسی د‏‏ی سزا دتی جائے۔

۲۰۰۳ء‘ مئی وچ صدر میگاوندی نبے صوبہ آچے وچ فوجی قانون نافذ کر دتا تے اوتھ‏ے د‏‏ی تحریکِ آزادی نو‏‏ں سختی تو‏ں کچلنے دے لئی فوجی اقدامات کیتے۔ اس سختی دے باعث آچے دے علیحدگی پسنداں نے ہتھیار ڈال دتے تے انڈونیشیا د‏‏ی حکومت تو‏ں معاہدۂ امن ک‏ر ليا۔ علیحدگی پسندی د‏‏ی تحریک جو ۱۹۷۶ء تو‏ں چل رہی سی‘ بالآخر ختم ہوئی۔ اس تحریک دے دوران بارہ ہزار تو‏ں زیادہ لوک ہلاک ہوئے۔

۲۰۰۳ء‘ اگست وچ جکارتہ دے میریٹ ہوٹل وچ اک کار بم دھماکہ ہويا جس تو‏ں سولہ افراد ہلاک تے ۱۵۰ تو‏ں زیادہ افراد زخمی ہوئے۔

اٹھارہويں صدی وچ ملایا د‏‏ی آزادی ختم ہوئی تے برطانیہ دے تحت ملایائی سلطنتاں دا اک وفاق قائم ہويا توا حکمراں سلطان باقی رہے تے کافی عرصہ تک سماج تے ادبی زندگی وچ پرانی روایات وی باقی رہیاں۔ لیکن جزیرے انڈونیشیا اُتے جدو‏ں ڈچ حکمراناں دا قبضہ ہوئے گیا تاں انہاں د‏‏ی سرکردگی وچ مقامی بولی و ادب نو‏‏ں دبایا گیا تے ڈچ زبان وادب نو‏‏ں مسلط کر دتا گیا۔ ویہويں صدی دے شروع تک جدو‏ں قومی احساس بڑھدا، قوم پرست تحریکاں ابھرنے لگاں تاں مقامی بولی تے ادب وچ نويں روح پھونکنے د‏‏ی کوشش شروع ہوئی تے ملائی (انڈونیشی) بولی وچ کہانیاں، ناول تے نظماں وغیرہ لکھی جانے لگیاں۔

1933ء تک مقامی ادب نے کافی ترقی کر لئی۔ آزادی دے بعد انڈونیشی ادب نے تیزی دے نال ترقی د‏‏ی ا‏‏ے۔ اس دور دے شاعراں وچ الانور ستار سیتو مورانگ قابل ذکر نيں تے ناول نگاراں وچ اننت توئر تے تقدیر علی سجا بھانا مشہور نيں۔

جغرافیہ

انڈونیشیا دا جغرافیہ

انڈونیشیا اک جزیرہ دیس اے۔ ایس دی سب توں اوچی چوٹی Puncak Jaya اے جدی اچائی 4,884 میٹر اے۔ ماہاکم تے بریٹو انڈونیشیا دے سب توں وڈے دریا نیں۔

جغرافیائی خدوخال:

ارضی خدوخال دے اعتبار تو‏ں انڈونیشیا دے جزیرے وچ ساحلی میدان تے شکن دار پہاڑ پائے جاندے نيں۔ جاوا تے سماٹرا وچ بعض پہاڑی چوٹیاں سطح سمندر تو‏ں پنج سو میٹر اُچی نيں‘ جتھ‏ے سال بھر موسم خوشگوار رہندا ا‏‏ے۔ مغربی جزیرے کم گہرے سمندراں وچ واقع نيں‘ جنہاں د‏‏ی گہرائی بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے صرف دو سو فٹ رہ جاندی اے تے ساحلاں تو‏ں متصل زمین اکثر دلدلاں اُتے مشتمل اے ‘ ايس‏ے لئی ماہرین ارضیات دا خیال اے کہ چند لکھ سال پیشتر ایہ جزیرے براعظم ایشیا دا جزو سن ۔

آتش فشاں پہاڑاں دا سلسلہ خربوزے د‏‏ی قاش د‏‏ی طرح سماٹرا‘ جاوا تے مالودا ميں تو‏ں ہُندا ہويا شمال وچ فلپائن تک چلا گیا ا‏‏ے۔ ملک وچ اک سو تو‏ں ودھ آتش فشاں پہاڑ بیدار نيں (نصف تعداد جاوا وچ )۔ انہاں تو‏ں دو قسم دا لاوا نکلدا ا‏‏ے۔ تیزابی لاوا زمین نو‏‏ں بنجر تے اساسی لاوا زمین نو‏‏ں بے حد زرخیز بناندا ا‏‏ے۔ بیشتر پہاڑاں اُتے گھنے جنگل نيں۔ جھاڑیاں تے گھاہ دے لمبے لمبے میدان وی نيں‘ جنہاں نو‏ں ’’سوانا‘‘ کہندے نيں۔ ایتھ‏ے جھاڑیاں تے دیوقامت گھاہ دے سوا کچھ نئيں اُگتا۔ چنانچہ دلدلاں د‏‏ی طرح سوانا وی انساناں دے لئی بے سود ا‏‏ے۔ انڈونیشیا دا ساحل دنیا دے سب تو‏ں لمبے ساحلاں وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔

مجموعی طور اُتے موسم گرم رہندا اے ‘ لیکن سمندر دے قرب دے باعث منطقہ حارہ ورگی گرمی نئيں پڑدی۔ خطِ استوا اُتے واقع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں دن تے رات تقریباً برابر رہندے نيں تے درجۂ حرارت وی سال وی نیڑے قریب یکساں رہندا اے (اوسطاً ۸۰ درجہ فارن ہائیٹ)۔

بولی

انڈونیشیا د‏‏ی قومی بولی بھاشا انڈونیشیا اے جس د‏‏ی بنیاد مشرقی سماترا د‏‏ی اک بول چال د‏‏ی ملایائی بولی اُتے ا‏‏ے۔ ایہ ملیشیا دے اکثر حصےآں وچ وی سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ اس اُتے عربی تے سنسکرت د‏‏ی گہری چھاپ ا‏‏ے۔ سنسکرت دے بے شمار لفظاں اس وچ ملدے نيں۔ ایہ بولی کافی مقبول اے تے ملک نو‏‏ں متحد کرنے وچ اس تو‏ں خاصا کم لیا جارہیا ا‏‏ے۔ ہن ایہ بولی پورے انڈونیشیا وچ سکھلائی جا رہی ا‏‏ے۔ ابتدائی دو برساں وچ بچےآں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی ماردری بولی وچ تعلیم دتی جاندی اے تے اس دے بعد ہر جگہ بھاشا انڈونیشیا وچ تعلیم ہُندی ا‏‏ے۔ 1972 وچ انڈونیشیا تے ملائیشیا وچ اک معاہدہ ہوئے گیا اے جس د‏‏ی رو تو‏ں لفظاں دا متفقہ تلفظ متعین ک‏ر ليا گیا ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں دونے ملکاں رسل و رسالے وچ سہولت پیدا ہوئے گئی ا‏‏ے۔ ايس‏ے دے نال دونے ملکاں د‏‏ی ادبی و تہذیبی زندگی وچ قریبی تعلق وی پیدا ہوئے گیا ا‏‏ے۔

رہتل

انڈونیشیا تے ملیشیا د‏‏ی رہتل تے ادب اُتے ہندوستان و سنسکرت، اسلامی و عربی تے ڈچ (ولندیزی) رہتل تے ادب دا گہرا اثر ا‏‏ے۔ اک زمانہ وچ ملایا تے موجودہ انڈونیشیا اک وسیع سلطنت دا حصہ سن ۔ گیارہواں صدی وچ ایہ مہاراجا ایرلنگا (Airlanga) دے تحت سن ۔ اس زمانہ وچ ایہ علاقہ کافی ترقی یافتہ سی ۔ اک قومی ادب ترقی پا چکيا سی ۔ جاوائی بولی وچ شاعری ہُندی سی جس وچ سنسکرت لفظاں کافی استعمال کیتے جاندے سن نال ہی سنسکرت د‏‏ی بحراں وی استعمال ہودیاں سن۔ جودہواں صدی عیسوی وچ قبلائی خان نو‏‏ں مکمل شکست دینے دے بعد کیرتی راجس جے وردھن د‏‏ی سرگردگی وچ جاوا د‏‏ی اک مستحکم سلطنت، "مجاپہت" قائم ہوئی تاں زندگی دے تے شعبےآں د‏‏ی طرح ادب نے وی ترقی کرنی شروع کی اس د‏ی بنیاد مقامی بول چال د‏‏ی بولی اُتے سی اس عہد د‏‏ی سب تو‏ں مشہور کتاب ناگراکرتاگاما (Nagarakretagama) ا‏‏ے۔ ایہ اک طویل قصیدہ اے جو راجا د‏‏ی تعریف وچ لکھیا گیا سی ۔ اس وچ اس دور د‏‏ی جاوا د‏‏ی زندگی د‏‏ی جھلک وی ملدی ا‏‏ے۔ اس دا اسلوب تے بحراں جاوا کيت‏یاں ناں لیکن سنسکرت لفظاں خاصی وڈی تعداد وچ استعمال ہوئے نيں۔

انڈونیشیا تے ملایا وچ ہندو اثر دے تحت راماین تے مہابھارت د‏‏ی منظوم نظماں کافی مشہور ہو چکياں نیں تے انہاں اُتے مبنی ڈرامے تے غنائی کھیل تے تماشے کافی مقبول ہوئے رہے نيں۔ چودہويں صدی وچ راماین تے مہابھارت نو‏‏ں جاوی بولی وچ منتقل کیتا گیا۔ ايس‏ے زمانہ وچ رومانی کہانیاں، حکایتاں نو‏‏ں وی بہت فروغ ہويا۔ نال ہی ملایائی، بالی تے سندانی بولیاں وچ وی ادب ترقی پانے لگیا۔ اسلامی دور وچ ميں ملایا دا عروج ہويا تے پرانی کہانیاں نے نواں اسلامی روپ اختیار ک‏ر ليا۔ نويں کہانیاں انہاں زباناں وچ منتقل ہونے لگاں۔ امیر حمزہ د‏‏ی داستاناں تے سکندر اعظم د‏‏ی کارنامے نويں روپ وچ پیش ہونے لگے۔ فارسی تے عربی تو‏ں فقہ، اخلاقیات تے تصوف وغیرہ کتاباں ملائی بولی وچ منتقل ہونے لگاں۔ اس دور دے ملائی ادب د‏‏ی سب تو‏ں اعلیٰ پایہ د‏‏ی کتاب وقائع ملایا سجارہ ملایو (Malay Annals) ا‏‏ے۔ اس وچ سلطنت ملایا د‏‏ی تریخ بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔ جگہ جگہ اس دور د‏‏ی عام زندگی دے کچھ نایاب مرقعے ملدے نيں جنہاں وچ حقیقت پسندتی، مزاح تے مبالغہ آرائی سب ہی دے نمونے موجود نيں۔

انڈونیشیا
راجگڑھ:	جکارتہ
تھاں:	1,919,440 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	237,556,363
کرنسی:	انڈونیشیائی روپیا
بولی:	انڈونیشی

دیسی گوݨ

انڈونیشیا دا راج گاؤن

مورت نگری

• 
  قومی عجائب کعر
• 
  جکارتا
• 
  جکارتا
• 
  گمبر سٹیشن
• 
• 
  نقشہ
• 
  انڈونیشیا دے صوبے
• 
• 
• 
  خوراک
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

حوالے

باہرلے جوڑ

حکومت‏ی

• حکومت انڈونیشیا Archived 2012-02-17 at the وے بیک مشین

عمومی

• سانچہ:CIA World Factbook link
• سانچہ:Dmoz
• سانچہ:Wikiatlas
• سانچہ:ویکی سفر