سلطنت خداداد میسور
سلطنتِ میسور سلطنتِ خداداد میسور | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1399–1947 | |||||||||
 Flag | |||||||||
ترانہ: Kayou Sri Gowri | |||||||||
 سلطنتِ میسور، 1784 AD (جداں اس دی عظیم ترین وسعت وچ) | |||||||||
| حیثیت | Kingdom (Subordinate to Vijayanagara Empire until 1565)۔ نوابی ریاستیں under the suzerainty of the British Crown after 1799 | ||||||||
| دار الحکومت | میسور ، سرنگا پٹم | ||||||||
| عام زباناں | اردو ، کنڑا ، انگریزی | ||||||||
| مذہب | ہندو مت ، اسلام | ||||||||
| حکومت | بادشاہت تا 1799 ، ولایت بعد وچ | ||||||||
| مہاراجہ | |||||||||
• 1399–1423 (اوّل) | یدورایا | ||||||||
• 1940–47 (آخر) | جیا چامراجا ووڈیار | ||||||||
| تاریخ | |||||||||
• قیام | 1399 | ||||||||
• اوّلین نقوش | 1551 | ||||||||
• موقوفی نطام | 1947 | ||||||||
| آیزو 3166 رمز | [[آیزو 3166-2:|]] | ||||||||
| |||||||||
جس زمانے وچ بنگال تے شمالی ہند وچ انگریز اپنے مقبوضات وچ اضافے کررہے سن، جنوبی ہند وچ دو ایتوں مجاہد پیدا ہوئے جنہاں دے نوں تریخ وچ ہمیشہ زندہ رنیں گے۔ ایہ حیدر علی تے ٹیپو سلطان سن۔ بنگال تے شمالی ہند وچ انگریزاں نوں مسلماناں ول توں کسی سخت مقابلے دا سامنا نہیں کرنا پڑا۔ ان دی منظم افواج تے برتر اسلحے دے اگے کوئی نہ ٹھہر سدا لیکن جنوبی ہند وچ ایہ صورت نہیں سی۔ ایتھے حیدر علی تے ٹیپو سلطان نے قدم قدم انگریزاں دی جارحانہ کاروائیاں دا مقابلہ کیتا۔ انہاں نے بے مثل سیاسی قابلیت تے تدبر دا ثبوت دتا تے میدان جنگ وچ کئی بار انگریزاں نوں شکستاں دتیاں ۔ انہاں نے جو مملکت قائم دی اس نوں تریخ وچ سلطنت خداداد میسور دے ناں توں یاد کیتا جاندا اے۔
حیدر علی
[سودھو]
حکمران از 1761ء تا 1783ء
حیدر علی نے میسور دے ہندو راجہ دی فوج وچ اک سپاہی دی حیثیت توں عملی زندگی دا آغاز کیتا لیکن اوہ اپنی بہادری تے قابلیت دی بدولت جلد ہی راجہ دی فوجاں دا سپہ سالار بن گیا۔ راجہ تے اس دے وزیر نے حیدر علی دے بڑھتے ہوئے اقتدار توں خوفزدہ ہو کر جداں اس نوں قتل کرنے دا منصوبہ بنایا تو حیدر علی نے میسور دے تخت اُتے قبضہ کرلیا۔ راجہ نوں اس نے اب وی برقرار رکھیا، لیکن اقتدار پوری طرح اپنے ہتھ وچ لے لیا۔ اس دی حکومت دا آغاز 1761ء توں ہُندا اے۔
حیدر علی نوں اپنے 20 سالہ دور حکومت وچ مرہٹیاں، نظام دکن تے انگریزاں تناں دا مقابلہ کرنا پڑا۔ اگرچہ ان لڑائیاں وچ اس نوں ناکامیاں وی ہوئیں، لیکن اس دے باوجود اس نے مالابار دے ساحل توں لے کر دریائے کرشنا تک اک بہت وڈی ریاست قائم کرلی جس وچ نظام دکن، مرہٹاں تے انگریزاں توں چھینے ہوئے علاقے وی شامل سن۔ اس نے میسور دی پہلی جنگ (1767ء تا 1769ء) تے دوسری جنگ (1780ء تا 1784ء) وچانگریزاں نوں کئی بار شکست دی۔ دوسری جنگ وچ حیدر علی نے نظام دکن تے مرہٹاں نوں نال ملا کرانگریزاں دے خلاف متحدہ محاذ بنایا سی تے اگر مرہٹے تے نظام اس دے نال غداری نہ کردے تے عین وقت اُتے نال نہ چھوڑتے تو گھٹ توں گھٹ جنوبی ہند توں حیدر علی انگریزی اقتدار دا خاتمہ کردیتا۔ حیدر علی دی ان کامیابیاں دی سب توں وڈی وجہ ایہ سی کہ اس نے فرانسیسیاں دی مدد توں اپنی افواج نوں جدید ترین طرز اُتے منظم کیتا تے انہاں نوں جدید ترین ہتھیاراں توں لیس کیتا۔
ٹیپو سلطان
[سودھو]
حکمران از 1782ء تا 1799ء
اوی میسور دی دوسری جنگ جاری سی کہ حیدر علی دا اچانک انتقال ہو گیا۔ اس دا لڑکا فتح علی ٹیپو سلطان جانشیں ہویا۔ ٹیپو سلطان جدوں تخت اُتے بیٹھا تو اس دی عمر 32 سال سی۔ اوہ اک تجربہ کار سپہ سالار سی تے باپ دے زمانے وچ میسور دیاں تمام لڑائیاں وچ شریک رہ چکیا سی۔ حیدر علی دے انتقال دے بعد اس نے تنہا جنگ جاری رکھی کیونکہ مرہٹے تے نظام دکن انگریزاں دی سازش دا شکار ہو کر اتحاد توں علاحدہ ہو چکے سن۔ ٹیپو سلطان نے انگریزاں نوں کئی شکستاں دتیاں تے اوہ 1784ء وچ سلطان توں صلح کرنے اُتے مجبور ہو گئے۔
ٹیپو سلطان اک اچھا سپہ سالار ہونے دے علااوہ اک مصلح وی سی۔ حیدر علی ان پڑھ سی لیکن ٹیپو سلطان اک پڑھا لکھیا تے دیندار انسان سی۔ نماز پابندی توں پڑھتا سی تے قرآن پاک دی تلاوت اس دا محبوب مشغلہ سی۔ ٹیپو سلطان نے اپنی ریاست دے عوام دی اخلاقی و معاشرتی خرابیاں دور کرنے دے لئی اصلاحات کیتیاں۔ شراب تے نشہ آور چیزاں اُتے پابندی لگائی تے شادی بیاہ دے موقع اُتے ہونے والی فضول رسومات بند کرائیں تے پیری مریدی اُتے وی پابندی لگائی۔
ٹیپو سلطان نے ریاست توں زمینداریاں وی ختم کردی سن تے زمین کاشتکاراں نوں دے دے سی جس توں کسانوں نوں بہت فائدہ پہنچا۔ ٹیپو سلطان نے کوشش دی کہ ہر چیز ریاست وچ تیار ہو تے باہر توں منگوانا نہ پڑے۔ اس مقصد دے لئی اس نے کئی کارخانے قائم کیتے۔ جنگی ہتھیار وی ریاست وچ تیار ہونے لگے۔ اس دے عہد وچ ریاست وچ پہلی مرتبہ بینک قائم کیتے گئے۔
ان اصلاحات وچ اگرچہ مفاد پرستوں نوں نقصان پہنچا تے بہت توں لوگ سلطان دے خلاف ہوگئے لیکن عوام دی خوشحالی وچ اضافہ ہویا تے ترقی دی رفتار تیز ہو گئی۔ میسور دی خوشحالی دا اعتراف اس زمانے دے اک انگریز نے ان الفاظ وچ کیتا اے:
میسور ہندوستان وچ سب توں سر سبز علاقہ اے۔ ایتھے ٹیپو دی حکمرانی اے۔ میسور دے باشندے ہندوستان وچ سب توں زیادہ خوشحال نیں۔ اس دے برعکس انگریزی مقبوضات صفحۂ عالم اُتے بدنما دھباں دی حیثیت رکھدے نیں، جتھے رعایا قانون شکنجاں وچ جکڑی ہوئی پریشان حال اے۔ [۱]
ٹیپو سلطان دے تحت میسور دی ایہ ترقی انگریزاں نوں بہت ناگوار گذری۔ اوہ ٹیپو نوں جنوبی ہند اُتے اپنے اقتدار دی راہ وچ سب توں وڈی رکاوٹ سمجھدے سن۔ انگریزاں تے میسور دے درمیان صلح نوں مشکل توں چھ سال ہوئے سن کہ انگریزاں نے معاہدے نوں بالائے طاق رکھ کے نظام حیدر آباد تے مرہٹاں دے نال مل کے میسور اُتے حملہ کردتا تے اس طرح میسور دی تیسری جنگ (1790ء تا 1792ء) دا آغاز ہویا۔ اس متحدہ قوت دا مقابلہ ٹیپو سلطان دے بس وچ نہیں سی ، اس لئی دو سال مقابلہ کرنے دے بعد اس نوں صلح کرنے تے اپنی نصف ریاست توں دستبردار ہونے اُتے مجبور ہونا پڑا۔
جنگ وچ ایہ ناکامی ٹیپو سلطان دےلئی وڈی تکلیف دہ ثابت ہوئی اس نے ہر قسم دا عیش و آرام ترک کردتا تے اپنی پوری توجہ انگریزاں دے خطرے توں ملک نوں نجات دینے دے طریقے اختیار کرنے اُتے صرف کردتی۔ نظام دکن تے مرہٹاں ول توں اوہ مایوس ہو چکیا سی اس لئی اس نے افغانستان، ایران تے ترکی تک اپنے سفیر بھیجے تے انگریزاں دے خلاف متحدہ اسلامی محاذ بنانا چاہا لیکن افغانستان دے حکمران زمان شاہ دے علاوہ تے کوئی ٹیپو توں تعاون کرنے اُتے تیار نہ ہویا۔ شاہ افغانستان وی پشتے توں اگے نہ ودھ سکیا۔ انگریزاں نے ایران نوں بھڑدا کر افغانستان اُتے حملہ کرادتا سی اس لئی زمان شاہ نوں واپس کابل جانا پڑا۔ جبکہ عثمانی سلطان سلیم ثالث مصر توں فرانسیسی فاتح نپولین دا قبضہ ختم کرانے وچ برطانایہ دی مدد دے باعث انگریزاں دے خلاف ٹیپو سلطان دی مدد نہ کر سدا۔
انگریزاں نے ٹیپو سلطان دے سامنے امن قائم کرنے دے لئی ایسی شرائط پیش کیتیاں جنہاں نوں کوئی باعزت حکمران قبول نہیں کرسکتا سی۔ نواب اودھ تے نظام دکن ان شرائط نوں تسلیم کردے انگریزاں دی بالادستی قبول کر چکے سن لیکن ٹیپو سلطان نے ان شرائط نوں رد کردتا۔ 1799ء وچ انگریزاں نے میسور دی چوسی جنگ چھیڑ دی۔ اس مرتبہ انگریزی فوج دی کمان لارڈ ویلیزلی کررہیا سی جو بعد وچ 1815ء وچ واٹرلو دی مشہور جنگ وچ نپولین نوں شکست دینے دے بعد جنرل ولنگٹن دے نوں توں مشہور ہویا۔ اس جنگ وچ وزیراعظم میر صادق تے غلام علی تے دوسرے عہدیداراں دی غداری دی وجہ توں سلطان نوں شکست ہوئی تے اوہ دار الحکومت سرنگاپٹنم دے قلعے دے دروازے دے باہر بہادری توں لڑتا ہویا 4 مئی 1799ء نوں شہید ہو گیا۔ سراج الدولہ، واجد علی شاہ تے بہادر شاہ ظفر دے مقابلے وچ اس دی موت کتنی شاندار سی۔ انگریز جنرل ہیرس نوں سلطان دی موت دی اطلاع ہوئی تو اوہ چیخ اٹھا کہ "اب ہندوستان ہمارا اے"۔ انگریزاں نے گرجاں دے گھنٹے بجا کر تے مذہبی رسوم ادا کردے سلطان دی موت اُتے مسرت دا اظہار کیتا تے ایسٹ انڈیا کمپنی نے اپنے ملازمین نوں انعام و اکرام توں نوازا۔ ایہ اس بات دا اعلان سی کہ اب ہندوستان وچ برطانوی اقتدار مستحکم ہو گیا تے اس نوں اب کوئی خطرہ ننیں۔
اس وچ کوئی شک نہیں کہ اورنگ زیب عالمگیر دے انتقال دے بعد اسلامی ہند وچ نظام الملک آصف جاہ، حیدر علی تے ٹیپو سلطان جیسی حیرت انگیز صلاحیت رکھنے والا تیسرا کوئی حکمران نظر نہیں آندا۔ خاص طور اُتے حیدر علی تے ٹیپو سلطان نوں اسلامی تریخ وچ اس لئی بلند مقام حاصل اے کہ انہاں نے دور زوال وچ انگریزاں دا بے مثل شجاعت تے سمجھداری توں مقابلہ کیتا۔ ایہ دونے باپ بیٹے دور زوال دے ان حکمرانوں وچ توں نیں جنہاں نے نئی ایجاداں توں فائدہ اٹھایا۔ وقت دے تقاضاں نوں سمجھنے دی کوشش دی تے اپنی مملکت وچ فوجی، انتظامی تے سماجی اصلاحات دی ضرورت محسوس دی۔ انہاں نے فرانسیسیاں دی مدد توں اپنی افواج دی جدید انداز اُتے تنظیم دی جس دی وجہ توں اوہ انگریزاں دا 35 سال تک مسلسل مقابلہ کرسدے تے ان نوں کئی بار شکستیں دتیاں ۔ ایہ کارنامہ اٹھارہویں صدی دے نصف آخر وچ کوئی دوسرا حکمران انجام نہیں دے سدا۔ حقیقت ایہ اے کہ بر صغیر وچ انگریزاں دا جتنا کامیاب مقابلہ حیدر علی تے ٹیپو سلطان نے کیتا کسی تے مسلم تے غیر مسلم حکمران نے نہیں کیتا۔ ٹیپو سلطان سلطنت عثمانیہ دے سلیم تیجے دا ہمعصر سی۔
حوالے
[سودھو]- ↑ کمپنی دی حکومت از باری صفحہ 227 (مطبوعہ نیا ادارہ لاہور 1969ء
ہور ویکھو
[سودھو] |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Mysore Kingdom |