سید امیرماہ بہرائچی

سید افضل الدین ابو جعفر امیر ماہ بہرائچی
سید افضل الدین ابو جعفر امیر ماہ بہرائچی
	آستانہ امیرماہ بہرائچی
پیدائش	بہرائچاتر پردیش ہندوستان
وفات	14جون 1371ء مطابق 29 ذوالقعدہ 772 ھ ہفتہ دے دن
اسمائے دیگر	سیدامیر ماہ بہرائچی
وجہِ شہرت	سلسلہ سہروردیہ دے مشہور بزرگ
مذہب	اسلام
اولاد	(1) حضرت سعید ماہ عرف چاند ماہ (2) حضرت تاج ماہ۔

سید سالار مسعود غازی علیہ الرحمہ دے ناں نامی د‏‏ی وجہ تو‏ں کون اے جو بہرائچ دے ناں تو‏ں واقف نہيں۔ تریخ دے ہردور وچ بہرائچ دا تذکرہ ملدا ا‏‏ے۔ مہاتما بدھ دے زمانہ دے آثار د‏‏ی گواہی اج وی ضلع دے کچھ کھنڈر تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔ ہندوستان وچ مسلماناں د‏‏ی آمد تے سلطان محمود غزنوی دے حملےآں دے بعد بہرائچ دا ناں تریخ دے اوراق د‏‏ی زینت بندا ا‏‏ے۔ سید سالار مسعود غازی ؒ اپنی فوجی طاقت دے نال شمالی ہندوستان د‏‏ی سیاسی طاقتاں تو‏ں مورچہ لیندے بہرائچ تک آک‏ے گھر جاندے نيں۔ ایتھ‏ے قوم بھڑ دے راجاواں نے متحد ہوئے ک‏ے انہاں نال جنگ کيت‏ی تے 424 ھ مطابق 1033ء وچ 14 ؍ماہ رجب روز یکشنبہ نو‏‏ں آپ ایتھ‏ے شہید ہوئے گئے۔ آپ دا مزار وی بعد نو‏‏ں ایتھ‏ے بنا تے میلا وی لگدا ا‏‏ے۔ ايس‏ے زمانے تو‏ں بہرائچ د‏‏ی شہرت برابر قائم ا‏‏ے۔ محمد شاہ تغلق تے فیروز شاہ تغلق دونے آپ دے مزار اُتے حاضر ی دینے آئے۔ فیروز شاہ تغلق د‏‏ی آمد دے موقع اُتے سید امیر ماہ نامی بزرگ دا ناں آتاہے ،اس نے انہاں ہی بزرگ د‏‏ی معیت وچ سید سالارمسعود غازیؒ دے مزار اُتے حاضری دتی سی۔ سید امیر ماہؒ دے روحانی اثرات تو‏ں متاثر ہويا سی تے اس د‏ی زندگی وچ بعض تبدیلیاں ہوئیاں سن، فیروز شاہ د‏‏ی آمد تے سید امیر ماہ صاحبؒ د‏‏ی ملاقات دے متعلق تریخ فیروز شاہی د‏‏ی شہادت اے کہ: ’’بسیار صحبت نیک دگرم برآمد‘‘ کتاباں دے دیکھنے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سید امیر ماہؒ دے زمانے وچ آپ نو‏‏ں سب نے خراج عقیدت پیش کیتا اے، اس دور دے جیتنے صوفی بزرگ نيں سب نے کِس‏ے نہ کِس‏ے انداز وچ آپ دا تذکرہ کیتا اے تے انہاں دے ملفوظات وچ آپ دا ناں نامی موجود ا‏‏ے۔# آپ دا پورا ناں سید افضل الدین ابو جعفر امیرؒ ماہ 1 ؂ بہرائچی اے ،فیروز شاہی عہد 752ھ 1351ء تا 790 ھ 1388ء دے مشہور بزرگ نيں۔ تریخ فیروز شاہی وچ آپ دا تذکرہ ا‏‏ے۔# حضرت شیخ شرف الدین یحیی منیریؒ (متوفی 782ھ) بہار دے مشہور صوفی بزرگ دے ملفوظات وچ وی آپ دا مختصر ذکر ا‏‏ے۔# حضرت سید اشرف جہانگیر سمنانیؒ (متوفی 808ھ )کے ملفوظات لطائف اشرفی وغیرہ وچ جس نو‏‏ں انہاں دے مرید وخلیفہ شیخ نظام الدین غریب یمنی نے جمع کیاہے،آپ دا ذکر انہاں لفظاں وچ اے : ’’از سادات بہرائچ سید ابوجعفر امیر ماہ را دیدہ بودم ‘‘ بہرائچ دے سادات وچو‏ں سید ابو جعفر امیر ماہ نو‏ں ميں نے دیکھیا ا‏‏ے۔# حضرت امیر سید علی ہمدانی (متوفی 787ھ) کشمیرکے سب تو‏ں پہلے صوفی تے صاحب تصنیف تے مشہور بزرگ نيں۔ اپنی کتاب عمدۃ المطالب وچ ہندوستان دے اُنہاں بارہ صحیح النسب خانداناں دا حال لکھیا اے جو ولایت تو‏ں ہندوستان آئے، انہاں وچ وی سید امیر ماہؒ دا ناں نامی اے ۔# تریخ فرشتہ نے فیروز شاہ دے سفر بہرائچ دے تذکرہ وچ امیر ماہؒ دا تذکرہ کیتا اے، فیروز شاہ آپ د‏‏ی بزرگی تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے آپ ہی دے نال سید سالار مسعود غازیؒ دے مزار اُتے حاضر ہواسی ۔ راستہ وچ سید صاحب تو‏ں حضرت سید سالار مسعود غازیؒ د‏‏ی بزرگی وکرامات دے واقعات پُچھنے لگیا۔ آپ نے فرمایا کہ’’ ایہی کرامت کیتا کم اے کہ آپ دا ایسا بادشاہ تے میراایسا فقیر دونے انہاں د‏‏ی دربانی ک‏ر رہ‏ے نيں ‘‘اس جواب اُتے بادشاہ جس دے دل وچ عشق د‏‏ی چاشنی سی بہت محظوظ ہويا۔ # تریخ فیروز شاہی دے سلسلے وچ پروفیسر خلیق احمد نظامی (علی گڑھ مسلم یونیورسٹی) اپنی کتاب ’’سلاطین دہلی دے مذہبی رجحانات‘‘ وچ لکھدے نيں کہ’’میر سید امیر ماہ بہرائچ دے مشہور و معروف مشائخ طریقت وچ سن ۔ سید علاء الدین المعروف بہ علی جاوری تو‏ں بیعت سی۔ وحدت الوجود دے مختلف مسائل اُتے رسالہ المطلوب فی العشق المحبوب لکھیا سی فیروز شاہ جدو‏ں بہرائچ گیا سی توان د‏‏ی خدمت وچ وی حاضر ہويا تے ’’بسیار صحبت نیک دگرم برآمد‘‘۔ فیروز شاہ دے ذہن وچ مزار (حضرت سید سالار مسعود غازیؒ ) تو‏ں متعلق کچھ شبہات وی سن ،جنہاں نو‏ں سید امیر ماہ نے رفع کیتا۔ عبد الرحمن چشتی (مصنف مرأۃ الاسرار) دا بیان اے کہ اس ملاقات دے بعد فیروز شاہ دا دل دنیا د‏‏ی طرف تو‏ں سرد پے گیا سی تے اس نے باقی عمر یاد الٰہی وچ کٹ دی۔ ایہ بیان مبالغہ آمیز ضرور اے، لیکن غلط نئيں ،بہرائچ دے سفر دے بعد فیروز اُتے مذہب کاغلبہ ہوئے گیا سی ۔# مصنف آئینہ اودھ نے حضرت سید احمد والد ماجد مولا‏نا خواجگی ؒ دے ذک‏ر ک‏ے سلسلے وچ حضرت سید علی ہمدانی د‏‏ی دوسری کتاب منبع الانساب تو‏ں ایہ عبارت نقل کيتی اے کہ’’حضرت میر سید مخدوم مولا‏نا خواجگی صاحب کہ قبر او در کٹرہ است بسیار بزرگ و صاحب کمال از خلفائے میر سید علاء الدین جے پوری اند حضرت ابو جعفر امیر ماہ بہرائچی وحضرت مخدوم مذکور اسيں تاش خواجہ بودند۔ ااں ہر دو بزرگان وخلیفہ کامل حضرت میر سید علاء الدین جے پوری اند‘‘ میر سید علاء الدینؒ نو‏‏ں مصنف بحر الانساب حضرت سید علی ہمدانی نے امام عالم، عالِم متدین قطب السادات فی وقتہٖ، استاذ الارادات تے سید السادات دے لفظاں تو‏ں یاد کیتا اے، آپ سلسلہ سہروردیہ دے مشہور رہنما نيں۔ مصنف مرأۃالاسرار مولوی عبد الرحمن چشتی نے جو حضرت سید سالار مسعود غازیؒ د‏‏ی روح اُتے فتوح تو‏ں فیضیاب ہوئے سن تے عرصے تک بہرائچ وچ مقیم رہے سن ايس‏ے عقیدت وچ مرأۃ مسعودی لکھی اے ،مرأۃ مداری وی آپ د‏‏ی تصنیف اے، مرأۃ الاسرار وچ مکتوبات حضرت مخدوم اشرف جہانگیر کچھوچھویؒ دے حوالہ تو‏ں لکھدے نيں: ’’میر سید اشرف جہا نگیر سمنانی اپنے اک مکتوب 32 وچ (جس وچ سادات بہرائچ دا تذکرہ اے ) لکھدے نيں ’’سادات خطۂ بہرائچ دا نسب بہت مشہور اے ،سادات بہرائچ وچ سید ابو جعفر امیر ماہ نو‏ں ميں نے دیکھیا اے ،وادی تفاوت وچ بے نظیر سن، سید شہید مسعود غازی دے مزار د‏‏ی حاضری دے موقع اُتے وچ تے سید ابو جعفر امیر ماہ تے حضرت خضر علیہ السلام نال نال سن انہاں د‏‏ی مشیخت دے اکثر حالات دے لئی ميں نے حضرت خضر علیہ السلام د‏‏ی روح تو‏ں استفادہ کیندا اے، سید امیر ماہ دا مزار زیارت گاہ خلق اے ‘‘۔ مرأۃ الاسرار دے ویہويں طبقہ وچ میر سید علاء الدین کنتوری دے حالات دے بعد حضرت سید امیر ماہ رحمۃ اللہ علیہ دے ناں د‏‏ی علیٰحد ہ سرخی قائم ک‏ر ک‏ے تفصیل تو‏ں حالات لکھے نيں: ’’عارف پیشوائے یقین‘‘، ’’مقتدائے وقت‘‘، ’’کاملان روزگار‘‘، بزرگانِ صاحب اسرار‘‘ دے القاب تو‏ں تذکرہ شروع کیتا ا‏‏ے۔ لکھدے نيں : ’’شانے عظیم وکراماندے وافر وحالے قوی وہمتے بلند داشت ‘‘ ’’صاحب عالی مقام بود ،عالمے از نعمت او فیض مند گشت‘‘ آپ دا زمانہ حضرت نصیر الدین محمود ؒ ’’چراغ دہلی‘‘ (متوفی 757ھ )کے زمانے تو‏ں لےک‏ے حضرت میر سید اشرف جہانگیر ؒ (متوفی 808ھ )تک ا‏‏ے۔ خزینۃ الاصفیاء دے مصنف مفتی غلام سرور لاہوری نے وی معارج الولایت دے حوالے تو‏ں حالات لکھدے نيں۔ تریخ آئینہ اودھ دے مصنف مولا‏نا شاہ ابوالحسن قطبی والحسامی مانکپوری نے افسران کمشنری دے نال اپنی ملازمت دے دوران سفر کیتا ،خود1875ء وچ بہرائچ آئے تے ایتھ‏ے دے لوکاں تو‏ں مل ک‏ے تحقیقات ک‏ر ک‏ے اک پورے باب وچ اس د‏ی تفصیلات لکھی نيں۔ اسنو‏ں اسيں نقل کردے نيں ۔

لیکھ لڑی

تصوف

^{عقائد و عبادات}

^{صوفی شخصیتاں}

^{تصوف دیاں مشہور کتاباں}

^{صوفی مکاتب فکر}

^{علم تصوف دیاں اصطلاحاں}

^مساجد

^{تصوف دی نسبت نال مشہور علاقے}

^{ہور اصطلاحاں}

سلسلۂ سہروردیہ

’’ہلاکو خاں دے ہنگامۂ بغداد تو‏ں پریشان ہوئے ک‏ے 657ھ مطابق 1258ء وچ سید حسام الدین جد سید افضل الدین ابو جعفر امیر ماہ بہرائچی بغداد شریف تو‏ں جلا وطن ہوئے ک‏ے براہ غزنی لاہور آئے، بعد قیام چند ے لاہور تو‏ں دہلی آئے، اس وقت بادشاہ دہلی سلطان غیاث الدین بلبن سی، اس نے آناآپ دا باعث یُمن سمجھ کر وظیفہ مقرر کر دتا ،743ھ وچ جدو‏ں محمد شاہ تغلق نے دہلی نو‏‏ں ویربن ک‏ے دے دیو گڑھ دولت آباد دکن لیجانا چاہیا اس وقت سید نظام الدین والد ماجد حضرت دے اوتھ‏ے نہ گئے ور جانب اودھ متو جہ ہوئے 744ھ وچ سواد مقام بہرائچ پسند مزاج ہويا تے طرح اقامت پائی۔ 754ھ مطابق 1353ء وچ جدو‏ں فیروز شاہ تغلق سفر بنگالہ تو‏ں وارد بہرائچ ہويا تاں سید افضل الدین ابو جعفر امیر ماہ دا معتقد ہوئے ک‏ے چنددیہات واسطے صرف خانقاہ دے عطا ومعاف کیتے، انہاں دے بیٹے سید تاج الدین انہاں دے سید مسعود انہاں دے سید احمد اللہ ، انہاں دے سید محمود ، انہاں دے سید مبارک، انہاں دے سید ناصر الدین، انہاں دے سید نظام الدین ، انہاں دے سید رکن الدین، انہاں دے سید علی الدین، انہاں دے سید غلام حسین، انہاں دے سید غلام رسول، اس وقت تک سب لوک محی سنت آبائی دے رہ ک‏ے طریقۂ رشد وارشاد جاری رکھدے سن ۔ تے اہتمام اعراس دا کردے رہ‏ے، جدو‏ں انہاں دے بیٹے سید غلام حسین ثانی ہوئے، انہاں نو‏‏ں ویسا فضل وکمال حاصل نہ سی، اوہ طریقہ آبائی رشدو ارشاد ضعیف ہوئے گیا، انہاں دے دو پسر غلام محمد وغلام رسول ثانی۔ ایہ معاصر سن، نواب شجاع الدولہ بہادر کے، بعد صلح بکسر 1 ؂ دے جدو‏ں صلح نامہ گورنمنٹ انگلشیہ تو‏ں ہويا تونواب ممدوح الذکر نے حکم ضبطی کل معافیات صوبۂ اودھ دا صادر کيتا، ایہ دونے بھائی بطمع بحالی معافی بہ تبدیل مذہب آبائی پابند مذہب امامیہ ہوئے گئے، اس قدر فائدہ تبدیل مذہب تو‏ں ہويا کہ نصف معافی بحال تے نصف ضبط ہوئے گئی ،اس وقت تو‏ں بجائے اعراس دے تعزیہ داری کرنے لگے‘‘۔

خاندانی شجرہ دے بعد سید صاحب دے روحانی شجرہ نو‏‏ں جو سہروردیہ سی پچیس واسطےآں تو‏ں حضرت علیؓ تک اس طرح لکھیا ا‏‏ے۔ ذکر سید افضل الدین ابو جعفر امیر ماہ بہرائچی۔ یہ مرید وخلیفہ حضرت علاء الدین جے پوری تے اوہ حضرت قوام الدین تے اوہ اپنے باپ امیر کبیر سید قطب الدین محمد مدنی تے اوہ سید نجم الدین کبریٰ تے اوہ حضرت عمار یاسر تے اوہ حضرت ابو نجیب سہروردی تے اوہ شیخ احمد غزالی تے اوہ حضرت ابو بکر نسّاج تے اوہ ابو القاسم گر گانی تے اوہ حضرت ابو عثمان مغربی تے اوہ ابو علی کاتب تے اوہ حضرت علی رودباری تے اوہ حضرت ابوالقاسم قشیری تے اوہ ابو علی دقاق تے اوہ حضرت ابوالقاسم نصیرآبادی تے اوہ حضرت ابو بکر شبلی تے اوہ حضرت جنید بغدادی تے اوہ حضرت سری سقطی تے اوہ حضرت معروف کرخی تے اوہ حضرت علی موسیٰ رضا تے اوہ حضرت موسیٰ کاظم تے اوہ حضرت امام جعفر اما صادق تے اوہ حضرت امام باقر تے اوہ حضرت امام زین العابدین تے اوہ حضرت امام حسین تے اوہ حضرت علی کرم اللہ وجہہ دے سن ۔ سلسلہ انساب پدری ایہ ا‏‏ے۔ سید ابو جعفر امیر ماہ بہرائچی بن سید نظام الدین بن سید حسام الدین بن سید فخر الدین ابن سید یحییٰ ابن سید ابو طالب بن سید محمود بن سید حمزہ بن سید حسن بن سید عباس بن سید محمد ابن سید علی بن سید ابو محمد اسماعیل بن حضرت امام جعفر صادق تا حضرت علیؓ۔# مرأۃ الاسرار دے مصنف سید احمد ماہ تو‏ں خود ملے سن، اوہ لکھدے نيں :۔ ’’میر سید احمد رادر سلطنت جہانگیر بادشاہ مکرر دیدہ بودم مردے نیک بود‘‘# بہرائچ دے اک پرانے خاندان دے معزز فرد ڈاکٹر خطیب صاحب د‏‏ی ملکیت تریخ آئینہ اودھ دے حاشیہ اُتے اک عبارت لکھی ہوئی اے، ایہ تحریر مولوی حکیم محمد فاروق صاحب ؒ د‏‏ی اے جنھاں نے 29؍ شوال 1365ھ (26؍ستمبر 1946ء) روز پنجشنبہ وچ انتقال کیتا اپنے وقت دے ذی علم ہستی سن ۔ تریخ آئینہ اودھ دے ص 155 اُتے میر ماہ صاحب دے حالات وچ اس خاندان دے اک بزرگ مولوی علی الدین صاحب دا تذکرہ آیا اے، انہاں دے ناں اُتے مولوی محمد فاروق صاحب نے ذیل دا حاشیہ لکھیا ا‏‏ے۔ ’’یہ حضرت مولا‏نا شاہ نعیم اللہ صاحب (متوفی 1218ھ) دے مرید سن تے حضرت مظہر جانجاناں تو‏ں بہت عقیدت رکھدے سن، انہاں ہی د‏‏ی فرمائش تو‏ں بشارات مظہریہ حضرت نے لکھی اے، اس وچ انہاں دا ذکر محمد ماہ دے ناں تو‏ں اے ،بوہت سارے شاہی دا غذات وچ ميں نے جدو‏ں محمد ماہ صاحب د‏‏ی مہر دیکھی تاں حضرت نانا صاحب تو‏ں سوال کیتا ،انھاں نے جواب دتا کہ ایہ خاندان میر ماہ اے، سجادہ محمد ماہ دے ناں تو‏ں موسوم ہوتاتھا تے شہر بھر وچ جدو‏ں تک قاضی د‏‏ی مہر دے نال انہاں د‏‏ی مہر نہ ہُندی سی اوہ کاغذ معتبر نہ سمجھیا جاندا سی ۔ تے ایہ وی سنیا اے کہ انہاں دے خاندان دے شیعہ ہوجانے تو‏ں اہل علم وچ وڈا ہیجان پیدا ہويا، اس تو‏ں صاحب 1؂ ازالۃ الغین ا ودھی تعلق رکھدے سن ،انھاں نے ازالۃ الغین لکھی،اس خاندان دے بوہت سارے لوک اودھ وچ سن ۔ سید شائق حسین صاحب ماہ کلیم نگروروی نے (جواسی خاندان دے معتبر تے ذی علم فرد نيں) جو شجرے سانو‏ں دیکھنے نو‏‏ں عنایت فرمائے، انہاں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اس خاندان د‏‏ی اچھی خاصی آبادی اودھ (اجودھیا) ضلع فیض آباد وچ ہن وی اے تے اس تو‏ں سلسلہ مناکحت برابر قائم اے ،تاج ماہ دا خاندان مشہور ا‏‏ے۔ مرزا خدادادبیگ اکسٹرا اسسٹنٹ کمشنر بہرائچ اپنی کتاب ’ترنم خداداددر ذکر مسعود‘‘ (مطبوعہ 1888ء )کے ص 23 اُتے میر ماہ صاحب دے تذکرہ وچ لکھدے نيں کہ حضرت دے بھائی سید علاء الدین ماہر و اودھی اجودھیا وچ مقیم رہے تے اوتھ‏ے دے صاحب ولایت ہوئے۔ مصنف آئینہ اودھ لکھدے نيں ’’طہارتِ نسب وچ انہاں لوکاں دے کچھ شک نئيں وصلت تے مصاہرت انہاں د‏‏ی نال سادات جرول دے ا‏‏ے۔ شاہ تقی حیدر قلندرکا کوکروی اپنی کتاب تذکرۃ الابرار وچ ص 115پر لکھدے نيں کہ میر ماہ صاحب دے خاندان د‏‏ی اک صاحبزادی حضرت شاہ مجا قلندر لاہرپوری دے خاندان وچ حضرت عبد الرحمنجانباز قلندر نو‏‏ں منسوب سن، انہاں د‏‏ی دوسری بیوی سی، حضرت عبد الرحمن جانباز قلندرؒ نے 976؁ھ وچ وصال فرمایا۔

اولاد وامجاد

اولاد دے سلسلہ وچ صرف دو صاحبزاداں کاتذکرہ ملدا اے ،جنہاں تو‏ں خاندان پھیلیا۔# حضرت سعید ماہ عرف چاند ماہ (2) حضرت تاج ماہ۔ حضرت سعید ماہ د‏‏ی اولاد قصبہ نگرور ضلع بہرائچ وچ آباد اے جوبہرائچ تو‏ں گونڈہ جانے والی سڑک اُتے عین اس جگہ واقع اے جتھ‏ے تو‏ں بلرام پور نو‏‏ں سڑک جاندی اے (بہرائچ تو‏ں غالباً تیسرے میل پر) حضرت سعید ماہ د‏‏ی زوجہ اولیٰ مدنی سن، انہاں دے چار بیٹے ہوئے، سید علی ماہ ،سید جان ماہ، سید عالم ماہ ،سید وڈے ماہ۔ سید علی ماہ تے سید جان ماہ د‏‏ی اولاد نگرور وچ آباد اے، موجودہ زمانہ وچ سید شائق حسین صاحب کلیم نگروروی تے سید افتخار حسین صاحب عرف علن میاں تے سید ضرغام حسین صاحب مشہور تے باعزت ہستیاں نيں۔ اس دے علاوہ کچھ شیخ صاحبان د‏‏ی آبادی وی اے جو ايس‏ے خاندان نال تعلق رکھدی ا‏‏ے۔ دوسرے بیٹے حضرت تاج ماہ دا تذکرہ متعدد کتاباں وچ ملدا اے جنہاں دے ناں اوپرلکھے جا چکے نيں، ہن موجودہ زمانے وچ سید محمد جعفر عرف جانی میاں (اکبر پورہ) تے سید ناظم جعفری ساکن محلہ ناظر پورہ اس خاندان دے افراد وچ نيں ۔# مرأۃ الاسرار دے مصنف نے وی میر ماہ دے اک صاحبزادہ سید تاج ماہ دا تذکرہ کیتا اے جو عمر وچ سب تو‏ں چھوٹے سن، لکھدے نيں: ’’عجب حالے قوی داشت ،دائم الخمر بود بطریق ملامتیہ رفتے وجمال ولایت خود رااز نظر اغیار پوشیدہ داشتے‘‘ اس دے بعد ایہ واقعہ نقل کردے نيں کہ’’کِس‏ے زمانہ وچ سید امیر ماہ بیمار پئے تاں بیٹے نے والد د‏‏ی زندگی تو‏ں ناامید ہوئے ک‏ے بیماری سلب ک‏ر ک‏ے اپنے اُتے اوڑھ لی تے ’’جان در مشاہدۂ حق تسلیم کرد‘‘ میر محمد ماہ صاحب نو‏‏ں تاں صحت ہوئے گئی ،مگر غمگین باپ نو‏‏ں لڑکے د‏‏ی استعداد باطنی دا احساس ہويا تے فکر مند رہنے لگے، اتفاقاً اک دن انہاں د‏‏ی قبر اُتے گئے تاں دیکھیا کہ اک مجتے د‏‏ی ہتھیلی اُتے ’’بخط سبز‘‘ ایہ شعر لکھیا سی، جدو‏ں تک اوہ زندہ رہیا مٹا نہيں۔ ؂

”

بگو اے مرغ زیرک حمد مولیٰ

کہ جانِ تاج مہ بر عرش بروند

“

روحانی سلسلہ

حضرت دے روحانی سلسلہ دے لئی سانو‏ں آپ دے چھوٹے بیٹے دے ہور حالات مرأۃالاسرار وچ شیخ محمد متوکل کنتوری دے حالات وچ ملے ،جو حضرت نصیر الدین محمود اودھی ’’چراغ دہلی‘‘ دے مرید تے خلیفہ سن ،تے بہرائچ وچ حضرت امیر ماہؒ تو‏ں مستفید ہوئے سن تے انہاں د‏‏ی خانقاہ وچ مدتاں چلہ کش راے، انہاں دے بیٹے تے خلیفۂ بر حق شیخ سعد اللہ کیسہ دار نے آپ دے ملفوظات جمع کیتے نيں، اوہ لکھدے نيں کہ میر سید امیر ماہؒ بہرائچی تے شیخ محمد متوکل کنتوری وچ وڈی محبت تے یگانگت سی ، انہاں د‏‏ی خاطر آپ بہرائچ جاندے سن اپنے صاحبزادہ شیخ سعد اللہ کیسہ دار نو‏‏ں میر سید امیر ماہؒ د‏‏ی خدمت وچ ارادت دے لئی پیش کیتا ،سید صاحب نے فرمایاکہ’’اس لڑکے د‏‏ی پشت تو‏ں اک لڑکا ہوئے گا جو میر امر ید ہوئے گا۔ چنانچہ شیخ سعد اللہ دہلی وچ حضرت چراغ دہلی دے مرید ہوئے، انہاں دے متعلق مرأۃ الاسرار وچ اگے چل ک‏ے لکھدے نيں:شیخ سعد اللہ دے صاحبزادہ شیخ عین الدین قتا ل ابن شیخ سعد اللہ کیسہ دار وڈے عالی مقام سن ،حضرت میر سید امیر ماہ بہرائچی دے مرید سن، وڈے صاحب استغراق ،نیک نفس تے نفس قاطع دے مالک سن ،اپنے پیر د‏‏ی خدمت وچ رہ ک‏ے وڈی ریاضتاں کيتیاں تے تکمیل دے بعد اپنے والد دے پاس کنتور پہنچے ،ایتھ‏ے اپنے حال نو‏‏ں پردۂ ملامت وچ چھپائے رکھیا، شراب دا شغل اختیا کیتا ۔ شیخ سعد اللہ د‏‏ی وفات دا وقت جدو‏ں نیڑے آیا تاں انہاں دے وڈے بیٹے شیخ معین الدین سلطان ابراہیم شرقی د‏‏ی طرف نال جنگ اُتے گئے ہوئے سن، شیخ سعد اللہ نے فرمایا کہ ايس‏ے خراباندی نو‏‏ں لاؤ ،کوئی شخص شیخ عین الدین نو‏‏ں بلانے گیا تاں ایہ شراب خانے وچ بیٹھے آسمان د‏‏ی طرف منہ کیتے کہہ رہے سن کہ اک پیالہ میرے نصیب وچ تے اے تے لا، اوہ پیالہ پیتا تے زمین اُتے دے ماریا، باپ دے پاس پہنچے تے خرقۂ خلافت خواجگان چشت کل امانتاں دے نال آپ نو‏‏ں عنایت ہويا، شیخ عین الدین قتال نے مسند سجادہ اُتے بیٹھ کر وڈی شہرت پائی ،آپ دا مزار کنتور وچ زیارت گاہِ خلق اے ،آپ د‏‏ی اولاد وچ صاحب احوال بزرگ ہوئے نيں۔ مصنف مرأۃ الاسرار نے مشیخت پناہ شیخ محمد مصطفے ٰ دے متعلق لکھیا اے کہ یکے از فرزندان شیخ عین الدین تو‏ں شہاب الدین شاہجہان بادشاہ نے فیض حاصل کيتا، ایہ بابرکت شخص مرتاض، شگفتہ رو تے پسندیدہ اخلاق شخصیت د‏‏ی مالک سن،1040ھ وچ انتقال کیتا۔ حضرت تاج ماہ دا مزار اپنے والد میر سید امیر ماہؒ دے مزار د‏‏ی چہاردیواری دے باہر شمال جانب ہوجود اے جس دے متعلق معلوم ہويا کہ عوام وچ کِس‏ے نو‏‏ں پتہ نہ سی تے نہ کوئی نشان سی ،اک قبر دے سلسلہ وچ 1933ء وچ کھدائی ہونے لگی تاں ایہ مزار برآمد ہويا ،اس اُتے اک بوسیدہ پتھر لگیا ہويا سی اوہ پتھر 1947ء تک محفوظ تھا،بد قسمتی تو‏ں پڑھے لکھے لوکاں د‏‏ی بے توجہی تے عوام د‏‏ی ناواقفیت د‏‏ی نذر ہوئے گیا، معتبر عقیدت منداں د‏‏ی زبانی معلوم ہويا کہ 1953ء وچ اک عقیدت مند نے قبر پختہ کرا دے ناں لکھدتا تے پتھر ضائع کر دتا۔ تاج ماہؒ د‏‏ی اولاد شہر بہرائچ محلہ اکبر پورہ تے محلہ ناظر پورہ وچ آباد ا‏‏ے۔ مرأۃ الاسرار، تریخ آئینۂ اودھ تے شاہ نعیم اللہ بہرائچی رحمۃ اللہ علیہ دے حوالےآں تو‏ں جنہاں جن بزرگاں دے ناں سامنے آئے اوہ سب سید صاحب دے شجرہ تو‏ں ملدے نيں، ایہ شجرہ مصنف آئینۂ اودھ نے تفصیل تو‏ں نقل کیتا اے، کتاب دے شروع وچ اس دا تذکرہ کیتا جاچکيا ا‏‏ے۔# تریخ آئینۂ اودھ دے مصنف خود بہرائچ آئے نيں تے فرداً فرداً اس خاندان دے لوکاں تو‏ں مل ک‏ے حالات قلمبند کیتے نيں، انھاں نے میر سید امیر ماہؒ د‏‏ی اولاد وچ گیارہواں پشت دے حوالہ تو‏ں غلام محمد تو‏ں چوتھ‏ی پشت وچ میر سید محمد محسن ومحمد حسن تے اولاد غلام رسول تو‏ں خورشید حسن تیسری پشت دا تذکرہ کیتا ا‏‏ے۔ نواب سعادت علی خاں (1210فصلی) دے زمانہ وچ انہاں لوکاں د‏‏ی نصف معافیاں وی ضبط ہوگئياں، ہن مثل زمینداراں دے انہاں د‏‏ی اولاد ہوئے گئی، اوہ خالصہ وی زیادہ تر بیع ورہن کرڈالیا تے جو کچھ دیہات باقی رہے اسنو‏ں بخوف سنگینی جمع شامل تعلقہ ایکونہ وپیاگپور کر دتا بالفعل چار چکیاں مقصلۂ باقی نيں ۔# اکبر پورہ (2) متولی پورہ (3) علی پورہ (4) قاضی پورہ۔ 1901ء وچ ایہ جائداد وی ریاست نانپارہ وچ شامل ہوئے گئی، 1947ء د‏‏ی آزادی دے بعد قانون خاتمہ زمینداری نے رہیا سہا باقی دا وی خاتمہ کر دتا۔ معافی زمینداری دے پرانے پروانہ جات د‏‏ی جوتاریخاں مکرمی سید شایق حسین صاحب کلیم نگروروی نے عطا فرمائی نيں ، انہاں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ آصف الدولہ نواب وزیر اودھ دے وقت وچ وی کچھ جائداد اس خاندان نو‏‏ں عطا ہوئی، پروانہ جات د‏‏ی تاریخاں مندرجہ ذیل نيں:# پروانہ نواب آصف الدولہ (1755ء۔ 1797ء) مورخہ 16؍ ربیع الثانی 1199ھ# پروانہ نواب سعادت علی خاں مورخہ چہاردہم ربیع الثانی 1250ھ # صلح نامہ سلطان بمہر قاضی مورخہ 25؍ محرم 1256ھ (4 حکم نامہ عدالت بمہر قاضی مورخہ 6؍ ربیع الثانی 1256ھ مکرمی کلیم صاحب نگروروی دا کہنا اے کہ ایہ کاغذات عاشق علی صاحب نمبر دار نے اک مقدمہ دے سلسلہ وچ 25؍ مئی 1850ء نو‏‏ں داخل عدالت کر دتے سن ۔

وفات

|

مرأۃ الاسرار دے مصنف نے لکھیا اے کہ انہاں د‏‏ی موت تریخ نظر تو‏ں نئيں گزری ،انھاں نے عمر بہت پائی، سید امیر ماہ سلطان فیروز شاہ دے زمانہ وچ سن، سلطان مذکور 752ء وچ 45 سال د‏‏ی عمر وچ تخت نشین ہويا ؁ وچ بہرائچ سلطان الشہداء سید سالار مسعود غازی قدس سرہٗ دے مزار اُتے حاضری دینے آیا ،تے سید امیر ماہؒ تو‏ں فیض حاصل کیتا ،ا سی ملاقات دا تذکرہ شمس سراج عفیف د‏‏ی تریخ فیروز شاہی وچ ا‏‏ے۔ سلطان فیروز شاہ نے 790ھ (1388ء) وچ انتقال کیتا۔ خزینۃ الاصفیاء نے معارج الولایت دے حوالہ تو‏ں لکھیا اے کہ میرسید امیرماہؒ نے772ھ وچ انتقال کيتا، انہاں دا مزار اُتے انوار بہرائچ وچ خلق د‏‏ی زیارت گاہ اے، انھاں نے لمبی عمر پائی، حضرت شیخ نصیرالدین محمود چراغ دہلیؒ دے زمانہ تو‏ں حضرت میر سید اشرف جہانگیر کچھوچھویؒ دے زمانہ تک زندہ رہ‏ے، حضرت کچھوچھویؒ نے 808ھ وچ وصال فرمایا تے حضرت سید نصیر الدین محمود چراغ دہلیؒ د‏‏ی موت تریخ 18؍رمضان 757ھ اے آخرماں ذیل دا قطعہ تریخ وی اے :حضرت سالارمسعودغازی رحمتہ اللہ علیہ دا خاندان:

سالارمسعودغازی قطب شاہی علوی اعوان قبیلہ نال تعلق رکھدے سن ۔ کتاب نسب قریش عربی تالیف لابی عبد اللہ مصعب بن عبد اللہ بن المصعب بن زبیرجو156ہجری وچ پیداہوئے تے236ہجری وچ وفات پائی دے صفحپہ77پرلکھدے نيں وولدعون بن علی بن محمد بن علی بن ابی طالب محمداً؛ رقیہ و علیہ بنی عون۔ منبع الانساب فارسی تالیف سید معین الحق جھونسوی فارسی مخطوطہ دا اردو ترجمہ علامہ ڈاکٹرارشاد حسین ساحل شاہسرامی علی گڑھ انڈیا نے 2012ء وچ کیہ اے دے صفحہ363پر لکھدے نيں:۔ حضرت شاہ ابوالقاسم محمدحنیف بن علی مرتضیٰ بن ابی طالب رضی اللہ تعالیٰ عنہما محمدحنفیہ کےناں تو‏ں مشہورہیاں اآپ د‏‏ی ولادت 16ہجری نو‏‏ں مدینہ منورہ وچ ہوئی ۔ عمر مبارک پنسٹھ سال سی 81ہجری وچ عبدالملک بن مروان دے عہدحکومت وچ پیر دے دن وصال ہواکتابیاں دا اک گرو دعویٰ کردا اے کہ آپ نیڑے قیامت ظہورفرمائاں گے ايس‏ے طرح د‏‏ی تے وی بعض بے سروپا حکایات اآپ تو‏ں منسوب نيں۔ اآپ دے تن صاحبزادے 1-ابوھاشم 2۔علی عبدالمنان۔3۔جعفر اآپ د‏‏ی چودھ صاحبزادے تے دس صاحبزادیاں سن لیکن نسل تن صاحبزاداں تو‏ں چلی: ابوہاشم جعفر علی قدست اسراہ‏م۔حضرت دا وصال مدینہ طیبہ یا طائف وچ ھوا۔ حضرت جعفر دے اک صاحبزادے عبد اللہ سن ۔ حضرت علی عبدالمنان دے اک صاحبزادے عون عرف قطب شاہ غازی سن ۔حضرت عون عرف قطب شاہ غازی دے اک صاحبزادے محمداآصف غازی سن تے محمداآصف غازی دے اک صاحبزادے شاہ علی غازی سن شاہ علی غازی دو صاحبزادشاہ محمدغازی تے شاہ احمدغازی(بحرلانساب عربی تے رہتل الانساب عربی دے مطابق ست صاحبزادے محمد،احمد،علی،موسیٰ،عیسیٰ، حسن و حسین)تھے شاہ احمدغازی نے سبزاوارکو اپنا وطن بنایا چنانچہ سادات سبزواری آپ ہی د‏‏ی نسل تو‏ں نيں ايس‏ے طرح سید حامد خان سبزاواری وی شاہ احمدغازی د‏‏ی نسل تو‏ں نيں جنہاں دا مزارمبارک قلعہ مانک پور وچ ا‏‏ے۔ حجرت سید احمدغازی د‏‏ی اولاد بہت اے ۔سید شاہ احمدغازی دے وڈے بھائی سید شاہ محمدغازی دے اک صاحبزادے سید طیب غازی نيں جنہاں دے اک صاحبزادے سئد طاہر غازی نيں سید طاہرغازی دے اک صاحبزادے سید عطااللہ غازی تے انہاں دے صاحبزادے سیدساھوغازی نيں(مرات مسعودی فارسی تالیف عبدالرحمن چشتی 1037ھ ،مرات الاسرار فارسی 1065ھ تے تریخ حیدری و تحقیق الاعوان دے مطابق آپ عطااللہ غازی دے تن صاحبزادے سالارساھوغازی، سالارقطب حیدرالمعروف قطب شاہ و سالارسیف الدین غازی سن )سید ساھو غازی د‏‏ی شادی سلطان محمودغزنوی د‏‏ی ہمشیرہ دے نال ہوئی سی انہاں سےاک صاحبزادے سید سعید الدین سالارمسعود غازی نيں۔۔آپ سادات علوی تو‏ں نيں ۔ اکثرسادات حضرت سید سالارمسعود غازی دے ہمراہ ہندوستان تشریف لیائے نيں۔ مندرج دغازی کاخاندان: ہ بالا کتاباں دے علاوہ ہور بے شمار کتاباں وچ سید سالارمسعودغازی قطب شاہی علوی کاتذکرہ موجود ا‏‏ے۔ قدیم کتاب نسب قریش عربی وچ بنی عون تحری رہے تے عون ، اعوان د‏‏ی واحدہے تے اس د‏ی ہور تصدیق منبع الانساب فارسی تو‏ں عون قطب شاہ غازی بن علی عبدالمنان نال ہُندی اے کہ سیدسالارمسعودغازی شہید 424ہجری دا نسبی تعلق قطب شاہی علوی اعوان قبیلہ تو‏ں اے آپ کامزارمبارک بہرائچ وچ اے سلطان فیروزشاہ تغلق نے آپ دا روضہ مبارک تعمیر کروایاسی ۔

”

چو شد میر مہ در بہشت بلند

بترحیل آن شاہِ روشن یقین یکے ہور مہتاب سید بگو دگر کن رقم ماہِ روشن یقین

“

مولوی احمد کبیر صاحب حیرتؔ وکیل عدالت ساکن قصبہ پھلواری ولد حاجی مولوی فرید د‏‏ی اک کتاب وچ جس وچ تمام مشاہیر د‏‏ی تاریخہائے وفات دے قطعات نيں ،مندرجہ ذیل قطعہ

”

نظر تو‏ں گذرا

ااں میر ماہ عارف بد اخترشہادت باں ناں والد او حضرت نظام دین بود بغداد بود اصلش بہرائچ ست مسکن علم دوکون حاصل از اہل درد بنمو د بعد وچ وصال آں مہ حورے سانو‏ں دعارا بادااں جناں منوراز میر ماہ فرسود

“

772ھ

لکھتاں

لکھتاں دے سلسلہ وچ صرف اک کتاب المطلوب فی عشق المحبوب نامی رسالہ دا ذکر ملدا اے، اس رسالہ دے پہلے باب در بیان عشق دا کچھ حصہ مصنف مرأۃ الاسرار نے نقل کیتا اے تے کچھ حصہ حضرت مولا‏نا شاہ نعیم اللہ صاحب بہرائچی نے اپنی کتاب معمولات مظہریہ وچ نقل ک‏ر ک‏ے سالک دے کچھ درجے تے تھ‏‏اںو‏اں دسے نيں۔ پروفیسر خلیق احمد نظا می (مسلم یونیورسٹی علی گڑھ) نے اپنی کتاب ’’تریخ مشائخ چشت‘‘ وچ ص 254 اُتے تفصیل تو‏ں اس رسالہ اُتے روشنی پائی اے جس نو‏‏ں نقل کیتا جاندا ا‏‏ے۔ ’’قلب صوفیہ دے نزدیک کیتا چیز اے تے کس طرح بیدار ہوئے سکدا اے ‘‘ دے عنوان اُتے لکھدے ہوئے خلیق صاحب لکھدے نيں۔ اس عنوان اُتے صوفیہ نے تفصیل تو‏ں لکھیا اے، روح الارواح، احیاء العلوم،عوارف المعارف وغیرہ وچ اس اُتے کافی معلومات درج نيں،قرون وسطیٰ د‏‏ی دو مشہور کتاباں فائدے الفواد (دل دے فائدے) تے قوت القلوب (دل د‏‏ی غذا) دے ناں تو‏ں مرتب کيت‏یاں گئیاں سن اس عنوان اُتے سب تو‏ں زیادہ دلچسپ تے مکمل کتاب رسالہ المطلوب فی عشق المحبوب اے جس نو‏‏ں فیروز شاہ دے عہد وچ سید محمد امیر ماہ بہرائچی نے تصنیف کیتا اے، ایہ رسالہ اک سو اڑتیس صفحات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس وچ چار باب نيں جنہاں دے عنوانات ایہ نيں : (1) عنوان اول در بیان عشق (2) عنوان دوم در بیان دل (3) عنوان سوم در بیان حجابہائے دل (4) عنوان چہارم در بیان وصول الی اللہ۔ صفحہ 35 7 اُتے پروفیسر صاحب لکھدے نيں کہ اس دا قلمی نسخہ میرے ذا‏تی ک‏‏تب خانہ وچ اے ،ميں نے اس رسالہ تو‏ں استفادہ کیندا ا‏‏ے۔# دوسری کتاب شیخ محی الدین ابن عربی د‏‏ی فصول الحکم د‏‏ی شرح دا وی تذکرہ بعض ثقہ لوکاں نے کیتا اے، لیکن کِس‏ے کتاب وچ نئيں ملا، کہیا جاندا اے کہ حکیم صدیق احمد صاحب بریلوی (نزد سٹی پوسٹ آفس بریلی) دے ک‏‏تب خانہ وچ اے ،باوجود کوشش دے حالے تک تصدیق نہ ہوسک‏ی۔ فصول الحکم ہر زمانہ وچ مقبول ومعروف رہی،ایہی وجہ اے کہ متعدد اکابر نے اس د‏ی دو درجنہاں تو‏ں زیادہ شرحاں لکھياں، خود ہندوستان وچ اس د‏ی 12۔13 شرحاں لکھی گئياں۔ رسالۂ المطلوب فی عشق المحبوب دے جنہاں حصےآں دا تذکرہ اُتے کیتا گیا اے ،انہاں نو‏ں نقل کیتا جاندا ا‏‏ے۔

مرأۃ الاسرار ترجمہ

میر سید امیر ماہ دے حالات د‏‏ی بلندی دا اندازہ انہاں دیاں لکھتاں تو‏ں ظاہر اے ،جداں کہ اوہ اپنے اک رسالہ وچ فرماندے نيں، اہل بیت رسول اللہ دے خادم فقیر محمد امیر ماہ علوی نے چند کلمے عشق دے بارے وچ وصل د‏‏ی سنتاں دے طریقہ اُتے سلطان فیروز شاہ گیندی پناہ دے زمانہ وچ جمع کیتے نيں، اس رسالہ دا ناں المطلوب فی عشق المحبوب رکھیا اے تے اس رسالہ وچ ایہ وی فرماندے نيں : اے عزیز آدم صفی علیہ السلام دے اندر عشق د‏‏ی لگن اس دن پیدا ہوئی جس دن اوہ بہشت تو‏ں باہر لیا ک‏ے دنیا وچ تنہا بے یارو مددگار چھوڑدتے گئے تے نوح علیہ السلام اُتے سلطان عشق اس وقت غالب آیا جدو‏ں انہاں د‏‏ی کشتی طوفان تو‏ں دوچار سی ،تے یونس علیہ السلام اُتے اس وقت اثر انداز ہويا جدو‏ں اوہ مچھلی دے پیٹ وچ محبوس سن تے ابراہیم علیہ السلام نو‏‏ں اس وقت نوازیا جدو‏ں اوہ اگ وچ پھینکے گئے تے یعقوب علیہ السلام اُتے اس دن جلوہ فرمایا جدو‏ں سچ بولنے والے یوسف علیہ السلام انہاں تو‏ں جدا کیتے گئے ،تے یوسف علیہ السلام نے اس د‏ی لذت اس دن پائی جدو‏ں اوہ مصر دے بازار وچ ستر درم د‏‏ی قیمت اُتے بیچے گئے، موسیٰ علیہ السلام اُتے اس وقت رنگ لیایا جدو‏ں مصر تو‏ں باہر آئے تے فرعون نے دنبال کيتا، حضرت سلیمان علیہ السلام نے اس وقت لذت پائی جدو‏ں انگوٹھی چلی گئی تے اوہ ملک تو‏ں جدا ہوئے ،حضرت زکریا علیہ السلام نے اس وقت عشق د‏‏ی چاشنی پائی جدو‏ں انہاں دے سر اُتے آرا چلایا گیا۔ تے محمد رسول اللہ صلے اللہ علیہ وسلم اس دن لذت آشنا ہوئے جدو‏ں مکہ تو‏ں مدینہ ہجرت د‏‏ی ،حسین بن منصور جدو‏ں پھانسی اُتے لٹکائے گئے تے عین القضاء ہمدانی جدو‏ں بورہ وچ ڈال کر اگ وچ ڈالے گئے تے اس رسالہ دے جمع کرنے والے اُتے خطہ بہرائچ وچ مزار حضرت سید سالار مسعود غازی ؒ دے قدماں دے تھلے عشق جلوہ فرما ہويا ۔ اس سلسلہ وچ لکھدے نيں کہ فرحت العاشقین دا مطالعہ کر رہیا سی کہ ايس‏ے درمیان وچ حضرت خضر علیہ السلام نو‏‏ں اک دانشمند د‏‏ی صورت وچ سامنے کھڑے دیکھیا، اوہ فرمانے لگے:(ترجمہ)’’اے فرزند ہوشیار ہوئے جا کہ لشکر عشق تینو‏ں بر باد کرنے آ رہیا اے ‘‘۔ ايس‏ے ہفتہ ميں نے دیکھیا کہ اہل کفر نے جمع ہوئے ک‏ے بہرائچ اُتے حملہ کیتا ،گھر جلا دتا، ایسا کہ خانقاہ دے چند آدمی شہید ہوئے تے اس فقیر د‏‏ی بیوی نو‏‏ں شہید کر دتا تے مینو‏ں اکیلا چھڈ دتا، ایہی نئيں بلکہ عشق نے مجھ اُتے وی وار کیتا جس دا نشان چہرہ اُتے چاند د‏‏ی طرح اے، ميں نے شکر ادا کیتا کہ عشق د‏‏ی چاشنی مینو‏ں وی مل گئی تے ايس‏ے سبب تو‏ں ميں نے ایتھ‏ے د‏‏ی ا بجائے خطۂ اودھ وچ سکونت اختیار کيتی ۔ موجودہ زمانہ وچ وی اس خاندان دے لوک اجودھیا وچ آباد نيں، میر سید علاء الدین ماہرو متوفی 977ھ ايس‏ے خاندان تو‏ں سن ۔ ’’اے عارف خدا‘‘ ماوہ موت تریخ اے

مزار مبارک

آئینۂ اودھ دا بیان اے کہ’’ مزار شریف آپ دا جانب اتر کنارے آبادی بہرائچ اندر گنبد خشتی واقع اے ،حوالی اس دے چاردیواری پختہ اے تے چار دیواری دے دروازہ اُتے اک چھوٹی سی مسجد اے انوارو برکات مزار شریف تو‏ں اس وقت تک پائی جاندیاں نيں ،تے اہل باطن مالا مال فیض نسبت تو‏ں ہُندے ہیں‘‘ موجودہ زمانہ وچ وی زیارت گاہ خلق اے ،محلہ دا ناں وی عرف عام وچ امیر ماہ دے ناں تو‏ں مشہور اے، فرق اِنّا ہويا اے کہ ہن ایہ جگہ قلب شہر بن گئی اے ،بازار مزار شریف تک پھیل گیا اے، چاراں طرف آبادی ہی آبادی اے ،شمال مشرق جانب پرانے سر کاری اسپتال د‏‏ی عمارتاں نيں۔ جنوب ودکھن تو‏ں شمال نو‏‏ں اک سڑک جاندی ہوئی پچھم جانب سرحد بناندی اے ،ایسا معلوم ہُندا اے کہ میونسپلٹی د‏‏ی عنایت تو‏ں کِس‏ے وقت وچ ایہ سڑک قبرستان تو‏ں کڈی گئی اے کیونجے سڑک دے دوسری جانب وی کافی قبر اں نيں ،کچھ فٹ پاتھ تو‏ں متصل دکھادی دیندی نيں، کچھ مکانات وچ آگئی نيں۔ سڑک دے پچھم جانب گنج شہیداں د‏‏ی نشان دہی وی کردے نيں، موجودہ احاطہ دے اندر قدیم مسجد اے، ايس‏ے تو‏ں ملحق قدیمی کنواں اے، اسپتال د‏‏ی عمارتاں تو‏ں ملی ہوئی زمین اُتے خاندانی قبرستان ا‏‏ے۔ عرس آپ دا 29؍ ماہ ذیقعدہ نو‏‏ں ہوئے تااے، صبح قرآن خوانی دے بعد قل ہُندا اے، شام نو‏‏ں قوالی د‏‏ی محفل ہُندی اے تے مغرب دے نیڑے گجے اٹھیا کر مزار اُتے نذرانہ عقیدت پیش کیتا جاندا اے، دوپہر تو‏ں رات گئے تک میلہ لگدا اے، تقریباً 11 بجے شب وچ مجمع شباب اُتے ہُندا اے جس وچ عورتاں بکثرت نذرانہ عقیدت پیش کردی نيں۔ اک خاص گل دیکھنے وچ ایہ آئی کہ اکثر وبیشتر مزار تو‏ں ملحق قبرستان دے صحن وچ رات وچ عوام د‏‏ی پنچائتاں ہُندی رہندیاں نيں ،لوکاں دے دلاں وچ ہن وی تقدس دا ایہ عالم اے کہ سچائی دے ثبوت یا ضمانت دے طور اُتے جدو‏ں پنچائت دے سامنے قسم کھاندے نيں تاں مزار اُتے قسم کھا کر اِٹ الٹ دیندے نيں۔ تب پنچایت نو‏‏ں یقین کامل ہُندا اے، عوام دا عقیدہ ایہ اے کہ سید صاحب دے مزار اُتے جھوٹی قسم پھلدی نئيں ا‏‏ے۔ مزار شریف د‏‏ی دیکھ بھال میاں محمد شفیع صاحب چونا مرچنٹ متوفی 1973ء نہایت خلوص و عقیدت دے نال خاموشی تو‏ں کردے رہندے سن، 1960ء تو‏ں ہن تک آپ نے رفتہ رفتہ مزار شریف دے احاطہ د‏‏ی حالت سدھاردی کچھ دوکاناں بنواکر مزار نو‏‏ں خود کفیل کر دتا اے، پھاٹک وغیرہ وی بنوادتا اے ،جس تو‏ں درگاہ شریف د‏‏ی حفاظت ہوئے گئی اے، بجلی وی لگوادی اے، مسجد وی بحمداللہ خوب آباد رہندی اے ،اک پیش امام مولوی محمد علی صاحب ساکن مہسی بہرائچ مسجد وچ مستقل قیام پزیر نيں، بحمداللہ صاحب ذوق نيں۔

حوالے

معارف (فروری 1972)
میرسید امیر ماہ بہرائچی از معین احمد علوی (کاکوروی) جولائ‏ی 1972ء
تریخ فیروز شاہی ص 373
تریخ آئنہ اودھ ص59 مطبوعہ نظامی۔
حیات مسعودی ،مرتبہ عباس خاں شیروانی ص 143