طاق کسری
مشخصات | |
---|---|
بانی: | انوشیروان |
تأسیس: | 550ء(سلسلہ ساسانی) |
محل وقوع: | مداین-عراق |
معماری |
طاقِ کَسریٰ، ایوانِ کَسریٰ یا ایوانِ مَدائِن، ساسانی دور حکومت دی سب توں مشہور تے تاریخی عمارت اے۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی شب ولادت اس دے 14 کنگورے ٹُٹ گئے۔ مدائن دی فتح دے بعد مسلماناں نے اسنوں مسجد دے طور اُتے استعمال کرنا شروع کیتا۔ بعض تاریخی روایات دے مطابق امام علی نے وی ایتھے نماز پڑھی اے۔ طاق کسری عراق دے دار الخلافہ بغداد دے جنوب وچ 37 کیلو میٹر دے فاصلے اُتے اک چھوٹے شہر "سلمان باک" یا "سلمان پاک" وچ واقع اے جتھے سلمان فارسی دا مزار وی اے۔
تعارف
[سودھو]طاق کسری، ایوان کسری یا ایوان مدائن، ساسانی دور دے مشہور مقامات وچوں اے جو بغداد دے جنوب وچ دریائے دجلہ دے مشرقی کنارے اُتے شہر مدائن وچ واقع اے۔[۱] اوہدی تعمیر سنہ 550ء وچ ہوئی تے دسیا جاندا اے کہ ساسانی بادشاہ انوشیروان نے اسنوں تعمیر کروایا۔[۲] ایہ عمارت گچ تے اِٹاں توں بنائی گئی اے [۳] جسکی بلندی 30 میٹر اے۔[۴] موجودہ دور وچ طاق کسری "سلمان پاک" یا "سلمان باک" نامی اک چھوٹے شہر وچ واقع اے جتھے سلمان فارسی دا مزار وی موجود اے۔[۵]
سنہ 146 ہجری قمری نوں منصور عباسی دے حکم توں بغداد دی تعمیر دے لئی اس قلعے دے اطراف وچ موجود بعض عمارتاں دی تخریب کيتی گئی۔[۶] لیکن بعد وچ ایتھے توں سامان دی منتقلی اُتے زیادہ خرچہ آنے دی وجہ توں اوہ اس کم توں منصرف ہويا۔[۷] بعض منابع دے مطابق سنہ 1888ء وچ سیلاب دی وجہ توں اس دے اطراف وچ موجود بعض تے عمارتاں وی تباہ ہوئیاں۔[۸] سنہ 1970 ء دی دہائی توں اس دے ہور حصےآں نوں خراب ہونے توں محفوظ رکھنے دا منصوبہ شروع ہويا تے سنہ 1980 ء توں اس قصر دے تخریب شدہ حصےآں نوں شکاگو یونیورسٹی دی مدد نال دوبارہ تعمیر کیتا گیا۔[۹]
پیغمبر اسلام دی ولادت دیاں نشانیاں
[سودھو]اسلامی منابع دی رو توں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی شب ولادت نوں ایوان کسری دے 14 کنگورے ٹُٹ گئے۔[۱۰] ایہ واقعہ تے اس طرح دے دوسرے واقعات جداں آتشکدہ فارس دا ہزار سال بعد خاموش ہونا، دریائے ساوہ دا خشک ہونا تے ساسانی بادشاہ تے انہاں دے خواب گزاراں دا عجیب و غریب خواب دیکھنا،[۱۱] نوں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت دی نشانیاں وچوں قرار دتا جاندا اے جو اسی رات وقوع پذیر ہوئیاں نيں۔[۱۲]
خاقانی شروانی سمیت بعض ہور فارسی شاعراں نے "ایوان مدائن" یا "طاق کسری" دی عضمت تے اس دے ٹُٹ جانے نوں اپنی اشعار دا وچ ذکر کیتا اے۔[۱۳] خاقانی نے "ایوان مدائن" نامی اک قصیدے وچ اس عمارت دی تاریخی عظمت نوں بیان کردے ہوئے آخر کار اوہدی تخریب تے ساسانی بادشاہاں دی نابودی نوں مایہ عبرت قرار دتا اے۔[۱۴] بعض انہاں اشعار نوں فارسی دے شاندار قصیدیاں وچ شمار کردے نيں۔[۱۵] ایہ قصیدہ 41 شعراں اُتے مشتمل اے جس دا پہلا شعر ایہ اے:
هان ای دل عبرتبین از دیده نظر کن هان | ایوان مدائن را آیینه عبرت دان[۱۶] | |
اے عبرت لینے والا دل عبرت دی نگاه توں دیکھو | تے ایوان مدائن نوں عبرت دا آیینہ قرار دو |
مسجد وچ تبدیلی
[سودھو]سعد بن ابی وقاص نے مدائن دی فتح دے بعد ایوان کسری نوں مسجد قرار دیندے ہوئے ایتھے نماز پڑھنا شروع کيتی۔[۱۷]تاریخی منابع دے مطابق امام علی نے وی ایتھے نماز پڑھی اے۔[۱۸] سلمان فارسی دے علاوہ حُذَیْفَۃ بن یَمان دا مزار وی ایوان کسری دے قریب واقع اے۔[۱۹]
مستحب اعمال
[سودھو]شیخ عباس قمی نے کتاب مفاتیح الجنان وچ سلمان فارسی دی زیارت دے اعمال دے ضمن وچ اس مقام اُتے دو رکعت نماز پڑھنے دی تاکید کردے ہوئے امام علیؑ دے اس مقام اُتے نماز پڑھنے نوں اوہدی دلیل قرار دتا اے۔[۲۰]
در ادبیات پارسی
[سودھو]خاقانی شروانی
[سودھو]ایوان مدائن یا طاق کسری دستمایه اشعار بیشماری در ادبیات پارسی عمدتاً با مضمون عبرت است که مشهورترین قصیده از خاقانی شروانی است.
- بخشی از قصیده ایوان مدائن خاقانی شروانی:
؎ هان ای دل عبرت بین از دیده نظر کن هان
ایوان مدائن را آیینهٔ عبرت دان
؎ یک ره ز ره دجله منزل به مدائن کن
وز دیده دوم دجله بر خاک مدائن ران
؎ خود دجله چنان گرید صد دجلهٔ خون گویی
کز گرمی خونابش آتش چکد از مژگان
؎ بینی که لب دجله کف چون به دهان آرد
گوئی ز تف آهش لب آبله زد چندان
؎ از آتش حسرت بین بریان جگر دجله
خود آب شنیدستی کاتش کندش بریان
؎ بر دجلهگری نونو وز دیده زکاتش ده
گرچه لب دریا هست از دجله زکات استان
؎ گر دجله درآموزد باد لب و سوز دل
نیمی شود افسرده، نیمی شود آتشدان
؎ تا سلسلهٔ ایوان بگسست مدائن را
در سلسله شد دجله، چون سلسله شد پیچان
؎ گهگه به زبان اشک آواز ده ایوان را
تا بو که به گوش دل پاسخ شنوی ز ایوان
؎ دندانهٔ هر قصری پندی دهدت نو نو
پند سر دندانه بشنو ز بن دندان
خیام
[سودھو] ؎ آن قصر که با چرخ همیزد پهلو
بر درگه آن شهان نهادندی رو
؎ دیدیم که بر کنگرهاش فاختهای
بنشسته همی گفت که کوکوکوکو
ملک الشعرای بهار
[سودھو] ؎ عرصهٔ ایوان کسری آشیان بوم شد
دیرگاهی کشور از امن و امان محروم شد
؎ تا پس از چندی برون شد یزدگرد شهریار
هم مر او را بخت بد، با تازیان انداخت کار
انوری
[سودھو] ؎ از آسمانهٔ ایوان کسری اندر قدر
ترا رفیعترست آستانهٔ درگاه
؎ زمان نیابد جز در عدم ترا بدگوی
زمین ندارد جز در شکم ترا بدخواه
فردوسی
[سودھو] ؎ کس اندر جهان خم (:طاق) چونان ندید
نه از نامور کاردانان شنید
؎ یکی حلقهای بد ز زر ریخته
ازآن چرخ کار اندر آویخته
؎ فروهشته زو سرخ زنجیر زر
به هر مهرهای درنشانده گهر
؎ چو رفتی شهنشاه بر تخت عاج
بیاویختندی به زنجیر تاج
؎ به نوروز چون برنشستی به تخت
به نزدیک او موبد نیکبخت
؎ فروتر ز موبد مهان را بُدی
بزرگان و روزیدهان را بُدی
؎ به زیر مهان جای بازاریان
بیاراستندی همه کاریان
؎ فرومایه تر جای درویش بود
کجا خوردش از کوشش خویش بود[۲۴]
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ حسینی اشکوری، چکیدہ مقالات اولین ہمایش بینالمللی میراث مشترک ایران و عراق، ۱۳۹۳ش، ص۱۵۰۔
- ↑ پیرنیا، تاریخ ایران باستان، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۲۹۳۱۔
- ↑ عواد، الذخائر الشرقیہ، ۱۹۹۹م، ص۲۲۶۔
- ↑ مقدس، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، [۱۳۸۸ش]، ص۳۴۸۔
- ↑ قمی، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ۱۳۷۷ش، ص۶۲؛ فقیہ بحر العلوم، زیارت گاہہای عراق، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۴۵۷۔
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، [۱۳۸۴ق]، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰۔
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۴ق، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰۔
- ↑ جوادی، «صد سال پیش در سرزمین شیر و خورشید»۔
- ↑ دیکھو امین، «سیر تحول طاق کسری، کاخ ساسانی؛ از دیروز تا امروز»۔
- ↑ ابو نعیم اصفہانی، دلائل النبوۃ، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیہقی، دلائل النبوہ، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶۔
- ↑ ابو نعیم اصفہانی، دلائل النبوہ، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیہقی، دلائل النبوہ، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶و۱۲۷۔
- ↑ رسولی محلاندی، درس ہایی از تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۴۵و۱۴۶۔
- ↑ اسکویی، «اشارات و تلمیحات مربوط بہ اعلام جغرافیایی عراق»، ج۱۶، ص۶۶و۶۷۔
- ↑ اسکویی، «اشارات و تلمیحات مربوط بہ اعلام جغرافیایی عراق»، ج۱۶، ص۶۷۔
- ↑ انوشہ، دانش نامہ ادب فارسی، ۱۳۸۲ش، ج۵، ص۹۹۔
- ↑ «شمارہ ۱۶۸ - ہنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری»۔
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۱۴۔
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۴ق، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰؛ زمخشری، ربیع الأبرار ونصوص الأخبار، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۸۔
- ↑ قزوینی، المزار، ۱۴۲۶ق، ص۱۲۳و۱۲۴۔
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ق، ج۲، ص۷۵۹و۷۶۰۔
- ↑ "دیوان خاقانی شروانی - قصیده 168، هنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری"
- ↑ "ملک الشعرای بهار، منظومهها، آینه عبرت - بخش اول: از کیومرث تا سربداران"
- ↑ "انوری، دیوان اشعار، قصاید - قصیدهٔ شمارهٔ ۱۶۴ - مدح کمالالدین ابوالمحاسن نصر"
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےReferenceA
لئی۔
باہرلے جوڑ
[سودھو]- ۔ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مفقود أو فارغ
|title=
(معاونت) - کریستن سن، آرتور. ایران در زمان ساسانیان، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۷
- Wikipedia contributors, "Taq-i Kisra," Wikipedia, The Free Encyclopedia،
- تاق کسرا: اثر تاریخی ایرانی در خارج از ایران: عکسهای هنری استیرلین، عکاس و روزنامهنگار سوییسی
- تصویر ماهوارهای از طاق کسری
- طاق کسری و مرگی تدریجی +عکس، ۱۳۸۹
- ایران با کمک یونسکو ، طاق کسری را نجات میدهد، خبرگزاری میراث فرهنگی، ۱۳۸۳/۴/۱۸ Archived 2016-05-08 at the وے بیک مشین
مآخذ
[سودھو]- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م۔
- ابونعیم اصفہانی، احمد بن عبداللہ، دلائل النبوۃ، تحقیق محمد روّاس قلعہجی و عبدالبرّ عباس، بیروت، دار النفائس، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م۔
- اسکویی، نرگس، اشارات و تلمیحات مربوط بہ اعلام جغرافیایی عراق در ادبیات فارسی، در مجموعہ مقالات اولین ہمایش بین المللی مشترک ایران و عراق، تہیہ و تنظیم دبیرخانہ اولین ہمایش بینالمللی میراث مشترک ایران و عراق، بہ کوشش سید صادق حسینی اشکوری، قم، مجمع ذخائر اسلامی و موسسہ آل البیت لإحیاء التراث، ۱۳۹۴ش/۱۴۳۶ق/۲۰۱۵م۔
- امین، علی، «سیر تحول طاق کسری، کاخ ساسانی؛ از دیروز تا امروز»، در سایت طراحی شہری ایرانی، تاریخ درج مطلب: ۳ شہریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش۔
- بیہقی، احمد بن حسین، دلائل النبوۃ ومعرفۃ أحوال صاحب الشریعۃ، تحقیق و تعلیقہ عبدالمعطی قلعجی، بیروت، دار الکتب العلمیۃ، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م۔
- پیرنیا، حسن، تاریخ ایران باستان، تہران، دنیای کتاب، ۱۳۷۵ش۔
- جوادی، عباس، «صد سال پیش در سرزمین شیر و خورشید»، در سایت ویکیکتاب، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اکتبر ۲۰۱۷م، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش۔
- حسینی اشکوری، صادق، چکیدہ مقالات اولین ہمایش بینالمللی میراث مشترک ایران و عراق، قم، مجمع ذخائر اسلامی، ۱۳۹۳ش۔
- رسولی محلاندی، سید ہاشم، درسہایی از تاریخ تحلیلی اسلام، ج۱، قم، پاسدار اسلام، ۱۳۷۱ش۔
- زمخشری، محمود بن عمر، ربیع الأبرار ونصوص الأخبار، تحقیق عبدالأمیر مہنا، بیروت، مؤسسۃ الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م۔
- شریفی، «ایوان مدائن»، در دانشنامہ ادب فارسی، ج۵، بہ سرپرستی حسن انوشہ، تہران، وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲ش۔
- «شمارہ ۱۶۸ - ہنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری»، در سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۳۹۶ش۔
- عواد، کورکیس، الذخائر الشرقیۃ، جمعآوری جلیل العطیۃ، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۱۹۹۹م۔
- فقیہ بحرالعلوم، محمدمہدی، و احمد خامہیار، زیارتگاہہای عراق: معرفی زیارتگاہہای مشہور در کشور عراق، تہران، سازمان حج و زیارت، [۱۳۹۳ش]۔
- قزوینی، سید مہدی، المزار، تحقیق جودت القزوینی، بیروت، دار الرّافدین، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م۔
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ترجمہ حسین انصاریان، قم، دار العرفان، ۱۳۸۸ش۔
- قمی، محمدرضا، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، قم، مشعر، ۱۳۷۷ش۔
- مرعشی، حسین بن محمد، غرر السّیر، تحقیق سہیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م۔
- مقدس، احسان، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تہران، مشعر، [۱۳۸۸ش]۔
|