برطانیا

متحدہ مملکتِ برطانیہ عظمی و شمالی آئرلینڈ
جھنڈا قومی نشان
شعار: Dieu et mon droit ( (شاہی:خدا تے میرا حق))
ترانہ: God Save the Queen
برطانیا دا محل وقوع
راجگڑھ	لندن 51 درجے 36 منٹ شمال 0 درجے 5 منٹ مغرب
وڈا شہر	لندن
دفتری بولی/بولیاں	{{{دفتری_زبان}}}
نظامِ حکومت ملکہ وزیرِ اعظم	آئینی ملوکیت ایلیزابیتھ دوم تھریسا مئے
تشکیل - قوانینِ اتحاد اول قوانینِ اتحاد دوم انگریز۔آئری معاہدہ	یکم مئی 1707ء یکم جنوری 1801ء 12 اپریل 1922ء
یورپی یونین دی رکنیت	یکم جنوری 1973ء
رقبہ  - کل    - پانی (%)	242900  مربع کلومیٹر (79) 93784 مربع میل 1.34
آبادی  - تخمینہ:2006ء  - 2001 مردم شماری  - سنگھنائی آبادی	60,587,300 (22) 58789194 246 فی مربع کلومیٹر(51) 637 فی مربع میل
خام ملکی پیداوار      (م۔ق۔خ۔)  - مجموعی  - فی کس	تخمینہ: 2007ء 2147 ارب بین الاقوامی ڈالر (چھٹا) 35300 بین الاقوامی ڈالر (21 واں)
انسانی ترقیاتی اشاریہ    (تخمینہ: 2007ء)	0.946 (16) – بلند
سکہ رائج الوقت	برطانوی پونڈ (GBP)
منطقۂ وقت  - عمومی ۔ موسمِ گرما (د۔ب۔و)	(یو۔ٹی۔سی۔ 0) مستعمل (یو۔ٹی۔سی۔ 1)
ملکی انٹرنیٹ کوڈ     (انٹرنیٹ)	.uk
کالنگ کوڈ   (کالنگ کوڈ)	+44

مملکت متحدہ برطانیا عظما و شمالی آئرلینڈ (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland)، جیہنو‏ں عام طور اُتے مملکت متحدہ (United Kingdom) یا برطانیا (Britain) دے طور اُتے جانیا جاندا اے، شمال مغربی یورپ دا اک ملک ا‏‏ے۔ ایہ جزیرہ برطانیہ تے شمالی آئرلینڈ دے علاوہ نالدے سمندر دے وکھرے جزیرے اُتے پھیلیا ہويا ا‏‏ے۔

برطانیا دے چارچپھیرے بحر اوقیانوس تے اوہدے ذیلی بحیرے نيں، جیہناں وچ بحیرہ شمال، رودباد انگلستان، بحیرہ سیلٹک تے بحیرہ آئرش شام‏ل نيں۔

برطانیا چینل سرنگ دے ذریعے فرانس تو‏ں نتھی اے جیہڑا رودباد انگلستان دے تھلے تو‏ں لنگدی اے جدو‏ں کہ شمالی آئرلینڈ جمہوریہ آئرلینڈ دے نال ملدا ا‏‏ے۔

برطانیہ اک سیاسی اتحاد اے جو 4 ملکاں انگلستان، اسکاچستان، ویلز تے شمالی آئرلینڈ تو‏ں مل ک‏ے بنا ا‏‏ے۔ انہاں دے علاوہ دنیا بھر وچ برطانیہ دے ہور کئی مقبوضات وی نيں جنہاں وچ برمودا، جبل الطارق یا جبرالٹر، مونٹسیرٹ تے سینٹ ہلینا وی شام‏ل نيں۔

برطانیہ اک آئینی بادشاہت اے جو دولت مشترکہ دے 16 ملکاں د‏‏ی طرح ملکہ ایلزبتھ دوم نو‏‏ں اپنا حکمران تصور کردی ا‏‏ے۔

برطانیہ جی 8 دا رکن تے بہوں ترقی یافتہ ملک ا‏‏ے۔ اس د‏ی معیشت دنیا د‏‏ی پنجويں تے یورپ د‏‏ی دوجی سب تو‏ں وڈی معیشت اے جیہدا اندازہ 2.2 کھرب امریک‏‏ی ڈالرز ا‏‏ے۔ برطانیہ آبادی دے لحاظ تو‏ں یورپی یونین دا تیسرا سب تو‏ں وڈا ملک اے جس د‏‏ی آبادی 60.2 ملین ا‏‏ے۔ برطانیہ شمالی اوقیانوسی معاہدہ (نیٹو) تے اقوام متحدہ دا بانی رکن تے سلامتی کونسل دا مستقل رکن ا‏‏ے۔ برطانیہ دنیا د‏‏ی وڈی جوہری طاقتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ یورپی یونین دا وی رکن ا‏‏ے۔

سلطنت برطانیہ دے خاتمے دے باوجود انگریزی زبان دے عالمی استعمال تے دولت مشترکہ دے باعث برطانیہ دے اثرات حالے وی دنیا اُتے باقی نيں۔

برطانیا براعظم یورپ دے اتر لیندے وچ اک جزیرہ دیس اے۔ لندن اس دا راجگڑھ تے وڈا شہر اے۔ ایتھے 6 کروڑ 37 لکھ دے نیڑے لوک وسدے نیں۔ برطانیا دے چارے پاسے وڈا سمندر اوقیانوس تے اسدے سمندر نیں جنہاں چ اتری سمندر، آئری سمندر، سیلٹی سمندر تے انگریزی آندے نیں۔ برطانیا چینل سرنگ دے راہیں فرانس نال جڑیا ہوئیا اے جہڑی انگریزی چینل دے تھلیوں لنگدی اے جدوں کہ اتلا آئرلینڈ دا باڈر ای برطانہ دا اوہ باڈر اے جیہڑا کسے دیس نال ملدا اے تے ایہ لوکراج آئرلینڈ نال ملدا اے۔

برطانیا اک قنونی بادشائی اے جیدے وج اک لوکراجی پربندھ ہے تے لندن ایہدا راجگڑھ اے۔ ملکہ الزبتھ II ایتھے 6 جنوری 1952 توں راج کر رئی اے۔ برطانیا اک اکٹھ اے جہڑا انگلینڈ ، سکاٹ لینڈ ، ویلز تے اتلےآئرلینڈ نال مل کے بنیا اے۔ انتویں تن دیساں نے اپنے پربندھ بناۓ نیں تے ایہناں دے راجگڑھ ایڈنبرا، کارڈف تے بیلفاسٹ نیں۔آئل آف مین، گرنزی، جرسی تاج دیس نیں تے ایہ برطانیا دا انگ نہیں۔برطانیا دیاں 14 سمندر پار تھانواں وی ہے نیں تے ایہ مکی پئی سلطنت برطانیہ دا انگ سن جیہڑی کہ 19ویں صدی دے انت تے 20ویں صدی دے مڈھ تے دنیا دی سب توں وڈی سلطنت سی جیہنے دنیا دے اک چوتھائی تھاں نوں گھیریا ہویا سی۔ برطانیا دا اسر بولی، رہتل تے قنون وچ ہجے وی اپنیاں پہلیاں مل ماریاں دیساں وج ویھکیا جاسکدا اے۔

برطانیا جی 8 دا سنگی اے تے اگے ودھواں دیس اے ۔ اسدی ایکانومی دنیا دی 6ویں تے یورپ دی دوجی وڈی ایکانومی اے ۔ جس دا اندازہ 2.2 کھرب امریکی ڈالر اے ۔ برطانیا لوک گنتی نال یورپی یونین دا تیجا وڈا دیس اے تے اسدی آبادی 6 کروڑ توں ودھ لوک وسدے نیں۔ برطانیا دنیا دے سب توں وڈے فوجی جٹ {نیٹو} تے یونائیٹڈ نیشنز دا موڈی دیس اے تے بچاؤ پریہا دا پکا سنگی اے ۔ برطانیا دنیا دیاں وڈیاں ایٹمی طاقتاں چوں اک اے۔ ایہ فوج اتے خرچے دے ناپ نال دنیا دا چوتھا وڈا دیس اے۔ ایہ پہلاں کمتھاں دیس سی۔ 1814 توں لے کے 1914 دی صدی برطانوی صدی اکھواندی اے جدوں ایہ دنیا دا سب توں تکڑا دیس سی تے ہن وی ایہدا اسر ہے۔ ایہدا سائینسی، بپاری، رہتلی، سیاسی تے فوجی اثر ساری دنیا تے رہیا اے تے ہجے وی ہے۔ ایہہ یورپی یونین دا وی سنگی اے۔

برطانیا دی ملکہ الزبتھ II کامن ویلتھ دے 16 دیساں دی وی قنونی آگو اے۔

ناں

برطانیا نوں یونائیٹڈ کنگڈم وی کیا جاندا اے۔ ناں وڈا برطانیا جغرافیائی ول نال جزیرے وڈا برطانیا نوں وی کیا جاندا اے یا سیاسی ول نال انگلینڈ، سکاٹلینڈ تے ویلز تے جٹ نوں وی برطانیا کیا جاندا اے۔ نکے شبداں وچ ایہنوں یوکے وی کیا جاندا اے جیہڑا کیے یونائیٹڈ کنگڈم دے پہلے اکریاں نال رل کے بنیا اے۔

شبد برطانیا خیال کیتا جاندا اے جے ایتھوں دے پرانے لوکاں برٹوس توں بنیا اے جیدا مطلب یونانی جغرافیہ لکھاریاں باہجوں ٹیٹو یا نشاناں والے لوک سی۔ گن ناں برطانوی کسے وی برطانوی شے نوں کیا جاندا اے۔

1707 دے ایکٹ آف یونین نے ہوکا دتا جے انگلینڈ تے سکاٹلینڈ دیاں شاہیاں 'گریٹ بریٹن' دے ناں تھلے اک شاہی نیں۔ ایس ایکٹ وچ ایس شاہی دا ناں یونائیثڈ کنگڈم آف گریٹ بریٹن وی سی۔ ایکٹ آف یونین 1800 نے 1801 وچ کنگڈم آف گریٹ بریٹن تے کنگڈم آف آئرلینڈ نوں اک کیتا تے ایہ کنگدم گریٹ بریٹن اینڈ آئرلینڈ بنی۔ ناں "کنگڈم آف گریٹ بریٹن اینڈ ناردرن آئرلینڈ" 1927 وچ شاہی ہوکے باہجوں چنیا گیا تے ایہ ناں آئرش فری سٹیٹ دے وکھ ہون نوں وی دسدا اے تے 1922 دی ونڈ جیہڑی اتلے آئرلینڈ نوں ای یوکے وچ دسدی اے۔

یونائیثڈ کنگڈم اک دیس اے اپنے آپ تے چلنوالا دیس پے اینج ای انگلینڈ، سکاٹلینڈ تے ویلز وی دیس منے جاندے نیں پر ازاد نہیں۔ برطانوی وزیراعظم دی ویب سائٹ وچ ایہناں نون دیس دے اندر دیس منیا اے۔

تریخ

سٹونہنج, ولٹشائروج 4500 ورے پرانی تھاں

ڈی این اے دی کھوجاں توں پتہ چلدا اے جے نواں انسان 25،000 ورے پہلے آخری برفانی ویلے دے مکن تے برطانیا آیا سی۔ بہت سارا پانی برف وچ پھسیا سی تے ایس باہجوں سمندری پدھر ہن دی پدھر توں 127 میٹر نیویں سی۔ برطانیا زمین نال آئرلینڈ نال جڑیا سی۔ ایہ جوڑ 14000 م پ وچ ٹٹیا۔ تھلویں سمندری پدھر نے برطانیا نوں براعظمی یورپ نال وی جوڑیا ہویا سی تے ایس نوں ڈوگرلینڈ کیا گیا اے۔ 9600 وچ محول بدلن لگیا تے 4000 م پ وچ نیولتھک کلچر دے لوک وسن لگ پۓ۔ اوہناں دی کوئی لکھت سلامت نہیں ایس لئی رومن ویلے توں پہلے دے برطانیا دے بارے وچ کوئی خاص پتہ نہیں۔ کانسی ویلہ دے نشان وکھریکں شیواں وج ایتھے 2500 م پ وں ملدے نیں۔ اسے ویلے وچ ای بیکر کلچر دا وکھالہ وی سامنے آندا۔ کانسی ویلے وچ لوکاں وچ اپنے کول شیواں رکھن دا شوق پیندا اے تے قبیلے دی سانجھ دی سوج ماڑی پیندی اے۔ نویاں بستیاں وسیاں تے لوک پکے اکو تھاں تے رہن لگے۔ لوک اپنے مردیاں نوں اچیچیاں قبراں وچ دبن لگ پۓ تے پتھراں دیاں یادگاراں جیویں سٹونہینج اے بنیاں۔ اٹلانٹک بپاری پربندھ لیندے یورپ نال برطانیا نوں وی اپنی لپیٹ وج لے لیندا اے۔ ایسے پربندھ وج لوکاں دے ایدھر اودر جان نل سیلٹی بولیاں پھیلدیاں نیں۔

لویا ویلہ برطانیا وچ 800 م پ دے دوالے پھیلدا اے۔ وشکارلی یورپی رہتل ہالسٹاٹ دے نشان اک دبن تھاں وچ برطانیا وج وی دسدے نیں۔ 6ویں صدی م پ وچ پہلی واری کسے لکھت مسالیوٹ پیریپلس وچ ایس تھاں دی گل ہوندی اے۔ پائیتھیاس آف مسالہ نے 325 م پ وچ ای جزیرے تک پاندھ کیتی تے ایہدے بارے لکھیا۔ ایہ دونویں لکھتاں ہن کوئی نہیں پر ایہناں مگروں لکھیاں جانوالیاں لکھتاں وچ ایہناں دی گل کیتی گئی اے۔ لوۓ ویلے وچ برطانیا دے ساک کانسی ویلے نالوں گھٹ سن پر فیر وی یورپ ولوں سمان ایتھے اپڑدا ای ریا۔ 55 تے 54 م پ وچ جولیس سیزر جدوں گال وچ لڑائی لئی آیا سی اوہنے برطانیا تے وی جڑھائی کیتی سی اوہنے کئی جتاں دا دعوا کیتا پر اوہ ہرٹفورڈشائر توں اگے ناں ودھیا۔ ناں ای اوہنے ایہنوں صوبہ بنایا۔ ایس ہلے نے برطانیا نوں روم دے نیڑے لے آندا تے بّپار ٹر پیا۔ ہن برطانیا دا وکھ ہونا اوکھا سی تے اوہ کدے وی ہن روم دا انگ بن سکدا سی۔ روم دے برطانوی صوبے دی ولگن اتے سکاٹلینڈ نال لگدی سی تے سکاٹ رومن تھاں تے ہلے بولدے ریندے سن۔ ایس توں بچن لئی ہیڈرین کند 138 دے نیڑے بنائی گئی۔ چوتھی صدی وج رومی سلطنت ماڑی پین لگ پئی تے دوالے دے جرمن قبیلیاں نے ایہدے تے ہلہ بول دتا۔ جرمنی دے اتر تے ڈنمارک دے واسی سیکسن جیوٹ تے اینگل قبیلیاں نے 450-55 دے ویلے وچ برطانیا تے چڑھائی کردتی۔ ہولی ہولی اوہناں دکھنی تے چڑھدے پاسے تے مل مارلیا۔

ایہناں لوکاں نے ایتھے 7 بادشائیاں بنائیاں۔ 6ویں صدی وچ ایہناں لوکاں نوں آئرلینڈ توں سائی پادریاں آکے سائی بنانا شروع کیتا۔ 597 وچ آکسٹیش کینٹربری دا پہلا بشپ سی۔ 8ویں صدی وج برطانیا تے وائکنگ نے ہلہ بولیا۔ 793 وچ لنڈسفارنے دی ساغی حانقاہ تے اوہناں دے ہلہ بولن بارے اینگلو سیکس کرانیکل وچ لکھیا اے۔ ڈین ہلے جاری رۓ تے اوہناں چوکھی تھاں تے مل مار لیا۔ ویسیکس انت تک کھڑا ریا تے اوہدے بادشاہ ایلفریڈ نے 878 وچ ایڈنگٹن دی تھاں تے ڈیناں نوں ہرایا۔ اگلے کئی سالاں وچ اوہناں پچھے دھک دتا گیا۔ 10ویں صدی دے انت تے انگلینڈ تے سکینڈینیویا ولوں نویں ہلے بولے گۓ۔ ایتھلریڈ کولوں اوہدی شاہی ڈیناں نے کھوہ لئی۔ 1042 وچ ایڈورڈ کول راج پرانا انگریزی راج واپس آیا۔ ایڈورڈ دا پر کوئی نیانا نہیں سی۔ اوہدے 1066 وچ مرن تے اوہدے راج تے مل مارن تے لڑائی پے گئی۔ ہیرلڈ نواں بادشاہ بندا اے۔ اوہنوں ایڈورڈ نے بادشاہ بنایا سی تے وائٹان نے وی اوہدی منظوری دیدتی سی۔نارمنڈی دے ولیم نے راج گدی تے اپنا حق جتایا جد کےڈینمارک دے سوائن نے وی انگریزی راج گدی تے بیٹھن دا ہوکا دتا۔

ستمبر 1066 نوں ناروے دا ہیرلڈ تیجا اتری انگلینڈ وچ 15000 فوجاں 300 وڈیاں کشتیاں نال اتردا اے۔ انگریز ہیرلڈ ناروے دے ہیرلڈ نوں لڑئی وچ قتل کردندا اے۔ 28 ستمبر 1066 نوں نارمنڈی دا ولیم نارمناں دی فوج نال انگلینڈ تے چڑھائی کردندا اے۔ ہیرلڈ دی تھکی فوج یارکشائر تو چلدی دکھن وال آندی اے۔ اوہ جتی سی پر تھکی ہوئی سی۔ ہیسٹنگز دی لڑائی وچ انگریزی فوج نوں ہار ہوندی اے۔ ہیرلڈ لڑائی وچ ماریا جاندا اے۔ ولیم نوں ہن انگلینڈ وچ روکن والک کوئی نہیں سی۔ کرسمس دیہاڑے 1066 نوں ولیم انگلینڈ دے راج گدی اتے بیٹھدا اے۔ اگلے 5 وریاں وچ اوہنوں انگلینڈ دیاں وکھریاں تھانواں توں بغاوت نال نبڑنا پیا۔ اوہ پر جت گیا تے اوہنے اک لمے چر تک چلن والی سرکار دی نیو رکھی۔

• نارمن جت نے انگریزی تریخ نوں گوڑھے رنگ چاڑھے۔ ولیم نے ڈومزڈے بک لکھوائی جیدے وچ انگلینڈ دی جیداد، زمین تے بپار دا حال سی۔ ایہ پوتھی دسدی اے جے نارمن جت دے 20 وریاں مگروں ای انگلینڈ دی زمیندار انگریزاں دی تھاں نارمن ہوگۓ سن تے اوہ سرکار تے گرجے وچ ساریاں اچیاں تھانواں تے مل مارچکے سن۔

ولیم تے اوہدے درباری انگلینڈ تے نارمنڈی وچ دربار لگاندے. نارمن انگریزی بولی بولی جارئی سی تے ایہنے اگلے ویلیاں وچ انگریزي بول تے گوڑھے نقش چھڈے۔

ہیسٹنگز دی لڑائی

1100 وچ ہنری 1 جیہڑا ولیم تے چوتھا پتر سی بادشاہ بنیا۔ اوہنے دیس دے دو وڈیاں لوک ٹولیاں پرانے انگریزاں تے نارمناں نوں نیڑے لیان لئی کئی کم کیتے۔ 1120 وچ اوہدے پتر ولیم ایڈلن دے سمندری جہاز مرن باہجوں اوہدا کم مٹھا پے گیا تے اگے بننوالے بادشاہواں دا چننا اوکھا ہوگیا۔ سٹیفن دے راج ویلے آپسی چگڑے ودھے تے برطانوی جگیرداران دی طاقت بادشاہ نالوں وی ودھ گئی۔ گھری دی لڑائی تے قنون دا ماڑا پینا راج نوں مینگا پیا تے کئی تھاں سکٹ تے ویلزی لڑاکیاں نون دینے پۓ۔اہودی چاچے ولوںساک میٹلڈا نال لڑائی چھڑ گئی جیہڑی 1139 توں 1153 تک چلی۔ ہنری 1 دے بادشاہ بنن تے 1153 نوں انگلینڈ انگویں سلطنت دا اک انگ سی۔ ہنری توں اگلا رچرڈ شینہہ دل اک دلیر بادشاہ سی جیدھا جوکھا ویلہ فرانس وچ اپنی سلطنت نوں بچان تے فیر تیجی کروسیڈ لڑن وچ لنگھیا۔ رچرڈ تک انگینڈ اک ازاد سرکار سی پر اوہنے ایہنوں 1194 وچ مقدس رومی سلطنت دے تھلے لادتا۔ تیجی کروسیڈ توں مڑدیاں ہویاں اوہنوں آسٹریا وچ پھڑیا گیا سی تے اپنی ازادی لئی پیسیاں دے نال اوہنوں ایہ مل وی دینا پیا۔ رچرڈ مگروں اوہدا نکا بھرا جان بادشاہ بنیا پر اوہ ایڈا کرماں والا نہیں سی بوائن دی لڑائی وچ اوہ نارمنڈی تے ہور فرنچ تھاں کھوآ بیٹھا۔ اندرلے رپھڑاں توں تنگ پے کے 1212 وچ جان نے انگلینڈ نوں پوتر کرسی دا تھلے لکواں دیس بنادتا جیہڑا پوپ نوں پیسے پیجدا سی۔ 14ویں صدی وج جاکے ایہ کم مکیا۔ جان دے پوپ نال گوڑھے ساک ہون دی اک وجہ ایہ وی سی جے جان پوپ ہتھیں میگنا کارٹا نوں مکانا چاہندا سی۔

میگنا کارٹا

جان نوں اپنے راج ویلے وچ ٹیکساں، ہاریاں لڑائیاں تے پوپ نال رپھڑاں اپنے دیس وج پیڑا بنا دتا تے لوک اوہدے توں تنگ پے گۓ۔ اوہدے جگیرداراں وچ جیہڑے بؤتے تکڑے سن رل کے اوہدے توں جان چھڑان لئی بغاوت تے اتر آۓ۔ جان ایہناں تے ایہناں دے سکاٹ تے فرنچ سنگیاں نال رنی میڈ دی تھاں تے جیہڑی لندن توں باہر اک تھاں تے ملیا۔ جان دے ویریاں نے 15 جون 1215 نوں بادشاہ توں میگنا کارٹا تے لکھوایا جے اوہ قنون توں ودھ نئیں تے اوہدے تے روکاں لادتیاں۔ بادشاہ نے ایہ کم جگیرداراں دے انگوٹھے تھلے کرنا پیا سی تے اوہنے پوپ کولوں آسرا منگیا جے اوہ ایس نوں غلط آکھے۔ پوپ نے اوہنوں آکھیا جے جدوں لوک ھنڈے پے جان تے اوہ میگنا کارٹا توں منکر جاوے۔ جان پر جدوں ایہ کم کیتا تے ایس تے ای پہلی بیرن لڑائی دا مڈھ پے گیا۔ باغیاں نے فرانس دے بادشاہ نوں اپنے نال رلا لیا تے اوہنوں انگلینڈ دا بادشاہ بنان دا لارا لایا۔ فرانس دے لوئی نے جدوں چوکھے سارے انکریز جگیردار اپنے ول ویکھے تے اوہ وی انگلینڈ ٹر آیا تے اوہنوں مئی 1216 وچ بادشاہ بنا لیا گیا۔ پر جان نے وی دل نہ ہاریا تے پورے دیس وچ پھر کے لوک اپنے ول کیتے تے لڑدا ریا۔

جان مگروں اوہدا پتر ہنری تیجا راج گدی سمبھالدا اے جدوں اوہ ہجے 9 ورے دا ای سی (1216–1272). اوہدا لامت ویلہ اپنے جگیراداران نال لردیاں ای لنگھیا تے اپنے شاہی حقاں لئی اوہ اکے اکے ریا تے 1264 وچ اوہنے پارلیمنٹ بلالئی۔ اوہ یورپ وج کج نہ کرسکیا جے اوہ کھواۓ گے تھان واپس نہ لے سکیا۔ اوہدا ویلہ لڑائیاں وج ای کھنج گیا۔

1315-1317 وج اتلے یورپ وج اک وڈا قحط آیا جیدے وج لکھاں لوک مارے گۓ تے جیہڑی خوشحالی 11ویں تے 12ویں صدی وچ یورپ نے ویکھی سی اوہ ساری مٹ گئی۔ ایس قحط نے انگلینڈے دے 10٪ یا 500,000 لوک ماردتے۔ ایڈورڈ دوجے نوں اوہدی ملکہ چھڈ کے فرانس جاندی اے تے اپنے عاشق نال انگلیںڈے تے ہلہ بولدی اے تے اپنے جنے نوں راج تو لاہ دیندی اے۔ 1327 نوں اوہدا پتر ایڈورڈ تیجا راج تے مل ماردا اے تے اوہدا راج 1327–1377 چوکھا لما سی جیہدے وچ انگلینڈ اک وڈی یورپی طاقت بنیا۔ اوہدے راج وچ پارلیمنٹ دی طاقت ودھی۔ سکاٹلینڈ نوں ہران پر اوہنون تھلے لاۓ بنا ای اوہنے فرانس تے اپنے راج دا دعوا کیتا۔ ایس گل تے انگلینڈ تے فرانس دے وشکار لڑائی چھڑ گئی جیہڑی سو سالہ لڑائی اخوائی۔ ایہدے وچ یورپ دے ہور دیس وی رلے۔ انگلینڈ نے سرسی تے پوائٹرز دیاں تھانواں تے فرانس نون ہرایا تے 1360 دی بریتانی ٹریٹی وچ انگلینڈ نوں فرانس وج کئی تھاں مل گۓ۔

برطانیہ یورپ دے انہاں ملکاں وچو‏ں اے جنہاں د‏‏ی تریخ بہت زرخیز اے برٹن قبیلے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں جزیرے دا ناں برطانیہ اُتے گیا جو یورپ تے ہور خطےآں تو‏ں ہجرت کرکے برطانیہ وچ آباد ہوئے انہاں برٹناں د‏‏ی اکثریت اج وی ویلز دے علاقے وچ مقیم اے انہاں برٹناں دے مذہبی رہنماواں نو‏‏ں ڈروئدا کہیا جاندا تھااس وقت ایتھ‏ے دے دیوی دیوتاواں وچو‏ں اک متھرا دیوی وی سی ق م رومی حکمران آگستس دے زمانے وچ جزیرے برطانیہ اُتے رومی حکومت دا قبضہ سی اگرچہ کہ برطانیہ وچ اس دور وچ رہنے والے تمدن دے اعتبار تو‏ں زیادہ ترقی یافتہ نہ سن مگر فیر وی اوہ رومہ رہتل دا حصہ تصور کیتے جاندے نيں۔

117ء وچ ھیڈرین نو‏‏ں روم د‏‏ی سینٹ نے روم دا بادشاہ بنوایا اس دور وچ ہیڈرین نے خصوصی طور اُتے برطانیہ اُتے توجہ دتی برطانیہ د‏‏ی قدیم سڑکاں د‏‏ی تعمیر ھیڈرین دے دور ہی وچ ہوئی سی تے قلعہ بندی دا آغاز وی ہیڈرین دے دور ہی وچ شروع ہويا جس دے بعد طویل مدت تک برطانیہ رومی سلطنت دا صوبہ بنا رہیا ايس‏ے دور وچ وسطی ایشیائی ملکاں تے روس تے ہور خطےآں تو‏ں یورپ د‏‏ی جانب خونخوار قبیلےآں د‏‏ی ہجرت دا آغاز ہواجنہاں وچ اہ‏م ترین قبیلے جرمن ،ھن، مشرقی گاتھ، ایلارک، ونڈال، مغربی گاتھ، فرینک تے لمبارڈ شام‏ل نيں انہاں خونخوار تے لڑاکا قبیلے نے جنہاں د‏‏ی اکثریت وسطی ایشیا تے روس تو‏ں ہجرت کرکے یورپ وچ داخل ہوئی سی یورپ وچ جنگ و جدل د‏‏ی فضا قائم کردتی ایہ لڑاکا قبیلے جو وحشیانہ زندگی دے خوگر سن جلد ہی یورپ د‏‏ی فضاواں وچ داخل ہو ک‏ے یورپ د‏‏ی زندگی وچ رچ بس گئے تے انہاں نے اپنے آبائی مذاہب نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے یورپی مذہب مسیحیت نو‏‏ں اپنا لیا انہاں جنگجو قبیلے وچو‏ں گاتھ جو دے مشرقی تے مغربی گاتھاں وچ تقسیم سن انتہائی لڑاکا تے جنگجو سن گاتھاں د‏‏ی لڑائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں یورپ د‏‏ی سب تو‏ں مضبوط سلطنت زوال تو‏ں دوچار ہوئی جدو‏ں دے یورپ دے بیشتر علاقے اُتے گاتھاں نے بذور شمشیرقبضہ ک‏ر ليا، گاتھاں دے حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں روم جس د‏‏ی آبادی پنج لکھ دے نیڑے سی تباہ وبرباد ہو گیا گاتھاں دے حملے ہی د‏‏ی وجہ تو‏ں قسطنطین نے اپنا راجگڑھ روم د‏‏ی جگہ قسطنطنیہ کوبنایا مگر جلد ہی گاتھ مسیحی مذہب تو‏ں متاثر ہو گئے اس دے نال اوہ یورپ دے بیشتر حصےآں اُتے قابض ہُندے چلے گئے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نوبت ایہ ہوچک‏ی سی کہ اگرچہ گاتھ مسیحی ہو چکے سن مگر اس دے باوجود یورپ دے تمدن یافتہ تے سابق حکمراں گاتھاں نو‏‏ں اچھی نگاہاں تو‏ں نئيں دیکھدے سن گاتھاں دے اقتدار دے دور وچ اگرچہ دے یورپ وچ کِسے حد تک استحکا‏م رہیا مگر اس طرح نئيں جس طرح رومی حکومت دے دور وچ رہیا۔

ونڈسر خاندان دے بادشاہ تے ملکا ئاں د‏‏ی تفصیلات

ونڈسر خاندان ایہ ناں تبدیل کيتا گیا تھا

• جارج پنجم 1910 تو‏ں 1936
• ایڈورڈ ہفتم 1936 تو‏ں 1936 انہاں نے غیر شاہی خاندان د‏‏ی لڑکی دے نال شادی کرکے تاج و تخت نو‏‏ں چھڈ دتا سی تے سوئزر لینڈ چلے گئے سن
• جارج ششم 1936 تو‏ں 1952
• ملکہ ایلزبتھ دوم 1952 تو‏ں تاحال

جزائر برطانیہ وی انہاں حملہ آووراں دے حملےآں تو‏ں بری طرح تو‏ں متاثر ہويا اک جانب رومی حکومت کیت‏‏ی گرفت کمزور ہوئی تاں دوسری جانب علاقائی حکومتاں قائم ہُندی چلی گئياں جو چھوٹے چھوٹے علاقےآں اُتے مشتمل سن انہاں حکومتاں نو‏‏ں تریخ وچ حکومت ہفت گانہ کہیا جاندا اے ايس‏ے زمانے وچ برطانیہ وچ مسیحیت د‏‏ی تبلیغ ہوئی تے برطانیہ دے مختلف علاقے بت پرستی تو‏ں مسیحیت د‏‏ی آغوش وچ چلے گئے ايس‏ے دوران اٹھويں صدی وچ برطانیہ اُتے ڈنمارک دے رہنے والے ڈین قبیلے نے حملے کرنا شروع کردیے حملےآں دا مقصد برطانیہ اُتے قبضہ کرنا سی ٹھیک ايس‏ے زمانے وچ ناروے وچ بسنے والے جنگجو وائی کنگ نے وی برطانیہ اُتے قبضہ کرنے دے لئی حملے کرنا شروع کردیے وائی کنگ یورپ د‏‏ی تریخ د‏‏ی انتہائی جنگجو قوم اے جنہاں نے تمام یورپ وچ اپنی وحشیانہ تے جنگجوانہ سرگرمیاں تو‏ں دہشت قائم کررکھی سی اس زمانے وچ برطانیہ دے بادشاہ ایلفرڈ بہت بہادر بادشاہ سی جسنو‏ں ایلفرڈ آعظم کہیا جاندا اے نے انہاں وائی کنگ حملہ آووراں دے خلاف طویل ترین جنگاں لڑاں تے وڈی بہادری دے نال وائی کنگ دا مقابلہ کيتا جس دے نتیجے وچ وائی کنگ پسپائی اختیارکرنے اُتے مجبور ہوئے مگر اس دے باوجود ایلفرڈآعظم نے جو صلح دا معاہدہ وائی کنگ دے نال کيتا اس معاہدے وچ حکمتِ عملی دے تحت دریائے ٹیمز تو‏ں اوپرکے علاقے جس وچ شمالی ومشرقی انگلستان دا اک وسیع علاقہ انہاں وائی کنگ دے حوالے کيتا باقی حصہ ایلفرڈآعظم دے قبضے وچ بدستور رہیا۔ ایلفرڈ آعظم دے بعد اس د‏ی اولاد حکمران رہی دسويں صدی دے آخر وچ ڈنمارک دے بادشاہ نے حملہ کيتا اس خاندان دا اک فرد باقاعدہ انگلستان دا بادشاہ بن دے بیٹھ گیا مگر اس د‏ی حکومت دا خاتمہ اس د‏ی موت دے بعد جلد ہی ہو گیا کیونجے اس د‏ی اولادوچو‏ں کوئی وی حکمرانی دے قابل نئيں نکلیا لہٰذا 1042ء وچ اس حکومت دا خاتمہ ہو گیا اورایلفرڈ آعظم د‏‏ی اولاد وچ ایڈورڈ انگلستان دا بادشاہ بنایاگیا مگر ایڈورڈ لاولد انتقال کرگیا جس د‏‏ی موت دے بعد انگلستان وچ تخت دے دو دعویداراں ھیرلڈ تے ولیم دے درمیان جنگ ہوئی جس وچ ھیرلڈ ماریا گیا اورولیم انگلستان دا بادشاہ بنا واضح رہے کہ اگرچے دے ولیم ایڈورڈ دا رشتے دارتھا مگر چونکہ اس دا تعلق نارمنڈی تو‏ں سی اس لئی اس د‏ی حکومت دے نارمناں د‏‏ی حکومت تصور کيتی جاندی ا‏‏ے۔

1707 توں پہلے

دکھنی برطانیا 43 وچ رومی سلطنت دا اک صوبہ بندا اے۔ اگلے 400 ورے تک ایہ رومی سلطنت دا انگ ریا۔ 450 توں 455 دے وشکار برطانیا تے تن جرمن قبیلیاں اینگل سیکسن تے جیوٹ نے ہلہ بولیا تے ایتھے آکے رہن لگ گۓ۔

برطانیا دی بادشاہت انگلینڈ سکاٹلینڈ تے آئرلینڈ دیاں بادشايیاں نوں رلا کے بنی۔ 17ویں تے 19ویں صدی دے وشکارلے ویلے چ سیاسی کماں نے ایناں اک جٹ چ پرو دتا۔ انگلینڈ سکاٹلینڈ تے آئرلینڈ دا اوس ویلے اک جٹ بنیا جدوں سکاٹلینڈ دے بادشاہ جیمز چوتھے نوں انگلینڈ تے آئرلینڈ اپنے ماپیاں توں لبے تے اونے اپنا دربار ایڈنبرا توں لندن لے آندا۔ 1707 چ انگلینڈ تے سکاٹلینڈ دیاں بادشاہیاں دا سیاسی جٹ بن گیا۔ 1800 چ ایناں نال آئرلینڈ دی بادشاہی وی رلگئی۔ 1921، 1922 چ آئرلینڈ دا اک پاسہ ایس جٹ توں وکھرا ہوگیا تے فیر ہن والا نواں ناں برطانیا دا رکھیا گیا۔ پہلی صدی دے برطانوی جٹ نے پارلیمانی پربندھ نوں دنیا چ اگے ودایا تے نالے سائینس ساہت تے آرٹ چ وڈے کم کیتے۔ صنعتی انقلاب ایتھوں ٹریا تے اینے سارے جک نون بدل دتا۔

سیاست

برطانیا اک قنونی بادشائی راج اے ملکہ الزبتھ II برطانیا دی تے نال ہور 15 کامن ویلتھ دیساں دی آگو اے۔ برطانوی بادشاہ کول،" صلا کرن، دل ودھان تے خبردار کرن" دا حق ہے۔ برطانیا دا قنون انلکھیا اے تے ایہوجے قنون والے دنیا وچ تن ہور دیس نیں۔ برطانیا دی پارلیمنٹ ویسٹ منسٹر پیلس وج بیٹھدی اے تے دو انگاں ہاشس آف کامنز تے ہاؤس آف لارڈز نال رل کے بنی اے۔

برطانیا دا وزیراعظم ہاؤس آف کامنز چوں چنیا جاندا اے تے اوہ ہاؤس دی سب توں وڈی پارٹی دے وجوں ہوندا اے۔ وزیراعظم اپنے وزیر چندا اے تے ملکہ منظوری دیندی اے۔ برطانیا وچ ہر 5 ورے مگروں چوناں ہوندیاں نیں تے ہاؤس آف کامنز دے 650 سنگی چنے جاندے نیں۔ برطانیا دیاں تن وڈیاں سیاسی پارٹیاں نیں: کنزرویٹو پارٹی، لیبر پارٹی تے سوشل ڈیموکریٹ ۔

جغرافیہ

برطانیا دا کل تھاں 243,610 مربع کلومیٹر اے۔ ایہ وڈے سمندر بحراوقیانوس تے اتلا سمندر دے وشکار وسدا اے تے ایدا لیندا دکھنی کنڈا اتلے فرانس توں 35 کلومیٹر دور اے۔ ایدے 10٪ تھاں تے جنگل، 46٪ گاواں پعیڈاں ل‏ی، تے 25٪ وائی بیجی لئی اے۔ ایدا 360 کلومیٹر بارڈر آئرلینڈ نال جڑدا اے۔ ایدے کںڈے 17820 کلومیٹر لمے نیں۔ چینل سرنگ رائیں ایہ یورپ نال ملیا اے۔ چینل سرنگ 50 کلومیٹر لمبائی نال دنیا دی سب توں لمی سرنگ اے۔ بن نیوس برطانیا دا سبھ توں اچا پہاڑ اے ۔

انگلینڈ دیس دے ادھ توں ودھ تھاں 130,395 مربع کلومیٹر (50,350 مربع میل) تے پھیلیا ہویا اے۔ ایہدا چوکھا سارا تھاں نیواں اے تے پہاڑی تھاں اتلے لیندے ول نیں۔ لیک ڈسٹرکٹ, پینائینز, ایکسمور, ڈارٹمور تے پیک ڈسٹرکٹ دے پہاڑ انگلینڈ دیاں پھرن ترن دیاں سوہنیاں تے اچیاں تھانواں نیں۔ دریائے تھیمز انگلینڈ دا وڈا دریا تے سکیفل پائیک (978 میٹر(3,209 فٹ)) ایہدی سب توں اچی چوٹی اے۔

سکاٹلینڈ دیس دے تیجے حصے توں کچھ تھوڑا اے جیہڑا 78,772 مربع کلومیٹر یا 30,410 مربع میل تے پھیلیا ہویا اے۔ ایہدے اتر تے لیندے ول اٹھ سو دے نیڑے جزیرے نیں تے ہیبرڈز، اورکنے، شٹلینڈ زیادھ مانتا والے نیں۔ ہائیلینڈ تریڑ ایہدے وچوں اران تے سٹونہیون تک ہے تے ایہنوں دو انگاں وج ونڈدی اے۔ بن نیوس 1,343 میٹر نال برطانوی جزیریاں وچ سب توں اچی تھاں اے۔ پدھری تھاں تے وسدا گلاسگو سب توں وسدا شہر اے تے ایڈنبرا ایہدا سیاسی تے راجگڑھ اے ۔

ویلز برطانیا دے کل تھاں دا دسویں حصے توں وی گھٹ اے ۔ ایہ 20,779 مربع کلومیٹر یا 8,020 مربع میل تھاں تے اے تے ایہدا اتلا تے وچکارلا تھاں پہاڑی اے جد کے دکھنی ول کج پدھرا اے۔ کارڈف سوانسی تے نیوپورٹ وڈے شہر نیں۔ سنوڈن 3,000 میٹر نال سب تون اجا پہاڑ اے۔ ویلز دا سمندری کنڈا 1,200 لما اے تے انگلسی سب توں وڈا جزیرا اے ۔

اتلا آئرلینڈ 14,160 مربع کلومیٹر (5,470 مربع میل) تے پھیلیا اے تے چوکھا سارا تھاں پہاڑی اے۔ لوف نیگھ 388 مربع کلومیٹر نال برطانیا دی سب توں وڈی جھیل اے۔ سلیو ڈونرڈ 2,795 میٹر نال سب توں مورن پہاڑاں وچ اتلے آئرلینڈ دی سب توں اچی چوٹی اے ۔

برطانیا اک گرم گلی تھان اے جتھے سارا سال مینھ ورسدا اے تے گرمی ناپ کدے وی −11 °C توں تھلے تے 35 °C توں اپر نہیں جاندا۔ ہواواں دکھن چڑھدے توں چلدیاں نیں اوقیانوس وڈے سمندر ولوں گلف سٹریم دی گرمی نال۔ انگلینڈ دا چڑھدا دکھن سب توں گرم تے یورپ نال رلدا اے۔

باہرلے ساک

برطانیا سلامتی کونسل دا پکا ممبر اے۔ ایہ نیٹو، یورپی یونین کونسل آف یورپ برطانوی کامن ویلتھ دا سنگی اے۔ امریکہ نال ایہدے اچیچے ساک نیں تے فرانس نال گوڑے ساک نیں جنہاں وچ ایٹمی ہتھیاراں بارے جانکاری اک دوجے نوں دسنا وی ہیگا اے۔ برطانیا آئر لوکراج دے وی نیڑے اے۔ ایس دے نال برطانیا دے ساری دنیا وچ بپاری تے دوجے ساک نیں ۔

برطانوی فوج نوں ملکہ دی یا شاہی فوج وی کیا جاندا اے۔ ایہ شاہی سمندری فوج، شاہی فوج تے شاہی ہوائی فوج نال رل کے بندی اے۔ آکو ملکہ برطانیا اے جیہنوں ایہ فوج وفادیاری دی قسم کھاندی اے۔ برطانیا اپنی فوج تے چوتھا سب توں زیادھ خرچہ کرنوالا دیس اے۔ ایہدیاں فوجاں دا کم برطانیا تے ایہدیاں بدیسی تھاںواں دی راکھی تے دنیا تے امن رکھن چ آسرا دینا اے۔ برطانوی سمندری فوج دنیا دیاں تن وڈیاں سمندری فوجاں وچوں اک اے دوجیاں دو امیکہ تے فرانس نیں۔ برطانوی فوجاں بیلیز، برونائی، جرمنی، جبرالٹر، قطر تے فاکلینڈ وچ وی ریندیاں نیں۔

برطانوی فوج نے برطانوی سلطنت نون بنان وج وڈا کم کیتا اے۔ برطانوی فوج ست سالہ لڑائی، نپولنی لڑائیاں، کریمیا دی لڑائی، پہلی وڈی لڑائی تے دوجی وڈی لڑائی وچ حصہ لیا۔ 1982 وچ فاک لینڈ دی لڑائی آخری لڑائی سی جیدے وچ اوہ کلا لڑیا سی۔

سائینس تے ٹیکنالوجی

17ویں صدی توں انگلینڈ تے سکاٹلینڈ سائینیس انقلاب دے اگے ودھویں گڑھ سن تے 18ویں صدی وچ انڈسٹریل انقلاب دا موڈھی تے آگو ریا تے ہجے وی اتلی پدھر دے اینے مستریاں تے سینسداناں جم ریا اے جیہڑے نویاں تے اگے ودھویاں چیزاں بنارۓ نیں۔ 17ویں تے 18ویں صدی دے سوجھواناں جیویں نیوٹن دے ٹرن دے قنون تے کھج بارے کاہڈ سائینس دی نیو منے جاندے نیں توں لے کے 19ویں صدی دے چارلس ڈارون جیہنے بیالوجی تے انسانی سوچاں وج اپنی ایوولوشن دی کاہڈ نال اک نویں دنیا بنائی، جیمز کلارک میکسویل نے الیکٹرومقناطیسی قنون دتے تے ہور نیڑے دے ویلے وچ سٹیفن ہاکنگ نے کائنات بارے نویاں گلاں دسیاں۔ وڈیاں سائینسی کھوجاں وچ 18ویں صدی دی ہنری کیونڈش دی ہائیڈروجن دی لبھ، 20ویں صدی وچ الیگزنڈر فلیمنگ دی پنسلین تے فرینسس کرک نے ہوراں دی ڈی این اے دی کھوج آندیاں نیں۔ انجینرنگ تے وڈے سائینسی کماں وچ 18ویں صدی دا پافوالا انجن رچرڈ ٹریویتھک تے اینڈریو ویوین، 19ویں صدی وج بجلی دی موٹر مائیکل فراڈے تے الیگزنڈر گراہم بیل ٹیلیفون تے 20ویں صدی وچ جان لوئی بیارڈ ٹیلیوین، فرینک وٹل جیٹ انجن، ایلن ٹیورنگ کمپیوٹر تے ٹم برنرز لی ورلڈ وائڈ ویب بناندے نیں۔ برطانوی یونیورسٹیاں پڑھائی تے کھوج وچ اپنی مانتا رکھدیاں نیں۔

لوک

برطانیا وچ ہر دس ورے مگروں لوکاں دی گنتی کیتی جاندی اے تے 2011 دی گنتی وچ 63,181,775 لوک ایتھے دے وسنیک سن۔ ایہ یورپی یونین دا تیجا وڈا تے دنیا دا 21واں وڈا دیس اے۔ 2001 تے 2011 دے وشکار لوک گنتی 0.7٪ نال ودھی۔ جد کہ 2001 تے 1991 دے وشکار ایہ 0.3٪ سی تے 1991 توں 1981 دے وشکار 0.2٪ سی۔ 2011 دی گنتی وچ ایہ وی پتہ چلیا جے 0–14 دی عمر دے لوک لوکائی دا ادھ نیں تے 65 تے ایس توں اپر دے لوک 16٪ بندے نیں۔ ایہ وی حساب لگایا گیا جے 2080 تک دیس وچ 100 یا ودھ عمر دے لوک 626,000 ہونگے۔

2011 دی گنتی وچ انگلینڈ دی گنتی 53 ملین سی تے اک کلومیٹر وچ 383 لوکاں دے ہون باہجوں ایہ دنیا دے سب توں گھنے دیساں وچ گنیا جاندا اے تے لندن تے دوالے دے علاقے اچیچے۔ 2011 دی گنتی وج سکاٹلینڈ دی گنتی 5.3 ملین سی۔ ویلز دی 3.06 ملین تے اتلے آئرلینڈ دی 1.81 ملین سی۔ ہر سوانی دے 1.94 نیانے نیں۔ گورمنٹ دے اک حساب وچ 3.6 ملین یا 6٪ لوک گے نیں۔

سیلٹ، رومی، ویلش، اینگلوسیکسن، نارمن نوں برطانیا دیاں سب توں پرانیاں نسلی ٹولیاں سمجھیا جاندا اے۔ جرمن نسل دے لوک بس توں چوکھے نیں تے سب توں پہلے لوک ایتھے 6,200 ورے پہلے آۓ۔ ایہناں دا جوڑ باسک لوکاں نال وی جڑدا اے۔ کوریاں نوں چھد کے دوجی نسل دیاں لوکاں وجون کالے ایتھوں دے سب توں پرانے وسنیک نیں تے سب توں پہلے لورپول وچ 1770 نوں چینی ایتھے 19ویں صدی وج آۓ۔ رنجیت سنگھ دا پتر دلیپ سنگھ 1860 وج آنوالا پہلا پنجابی سی۔ 1945 مگروں ایتھے افریقہ، کریبین تے دکھنی ایشیاء توں لوک برطانوی سلطنت دے انگ ہون باہجوں آن لگے۔ 2004 توں ایتھے چڑھدے یورپ توں وی لوک آن لگے۔

نسلی ٹولیاں	لوک	کل دا %
برطانوی گورے	50,366,497	85.67%
دوجے گورے	3,096,169	5.27%
برطانوی ہندستانی	1,053,411	1.8%
برطانوی پاکستانی	977,285	1.6%
آئری	691,232	1.2%
Mixed race	677,117	1.2%]]
Black Caribbean	565876	1.0%]]
Black African	485,277	0.8%]]
Bangladeshi	283,063	0.5%]]
Other Asian (non-Chinese)	247,644	0.4%]]
Chinese	247,403	0.4%]]
Other	230,615	0.4%]]
برطانوی کالے	97,585	0.2%
2001 دے حساب کتاب

ٹرانسپورٹ

برطانیا دا سڑکاں دا پربندھ وچ 29,145 میل(46,904 کلومیٹر) دیاں سڑکاں نیں، 2,173 میل(3,497 کلومیٹر) موٹروے تے 213,750 میل(344,000 کلومیٹر) دیاں پکیاں سڑکاں ںیں۔ 2009 وچ برطانیا وچ 34 ملین لسنس والیاں گڈیاں سن۔ برطانیا دا ریل پربندھ 10,261 میل 16،419 کلومیٹر تے پھیلیا ہویا اے۔ سرکاری ریل نال 20 دے نیڑے پرائیویٹ کمپنیاں وی ریلاں چلا رئیاں نیں۔ 18,000 پاندھی ٹریناں ہر دن تے 1000 بپاری ٹریناں سمان لے ہر دن چلدیاں نیں۔ برطانوی سرکار 30 بلین پاؤنڈ دے اک نویں پربندھ تے ریل نوں نواں تے تیز 2025 تک بنان لئی کم کر رئی اے۔

اکتوبر 2009 توں ستمبر 2010 تک برطانوی ہواغی اڈیاں نوں 211.4 ملین لوکاں نے ورتیا۔ لندن ہیتھرو ہوائی اڈہ دنیا دا سب توں چوکھا ورتیا جانوالا اڈہ اے۔ 69 ملین لوکاں نیں 2011 وج ایس ہوائی اڈے نوںورتیا۔ ایہ برطانوی راجگڑھ لندن توں 15 میل(24 کلومیٹر) لیندے ول اے تے ایہ ای برطانوی ایئر ویز دا وی گڑھ اے۔

مت

سآئیاں دے وکھرے انگ پچھلے 1400 وریاں توں برطانوی جیون تے چھاۓ ہوۓ نیں پر 20ویں صدی دے مڈھ توں گرجے جانوالیاں تے مت نال چمڑے رہنوالیاں دی گنتی تھوڑی ہوئی اے۔ برطانوی سماج ہن کئی متاں تے چلنوالہ تے سیکولر ہوچکیا اے۔

2001 دی گنتی وچ 71.6% نے اپنے آپنوں سآئی منیا، دوجے نمبر تے اسلام(2.8%), ہندومت (1.0%), سکھ مت (0.6%), یہودیت(0.5%), بدھ مت (0.3%) تے ریندے (0.3%) سن۔ 15% نے کسے مت نوں نہ منیا جد کے ٪7 کسے اچیچے مت نوں اپنا ناں آکھیا۔ 2007 دی اک کھوج نے ایہ دسیا جے صرف 10٪ لوک گرجے جاندے نیں۔ سآئیاں وچون اک حساب باہجوں 62% اینگلیکن، 13.5% رومن کیتھولک، 6٪ پریسبائٹیرین تے 3.4% میتھوڈسٹ نیں۔

پڑھائی

برطانیا وچ پڑھائی ہر صوبے دا اپنا کم اے۔ 5 توں 15 تک دی عمر دے ہر نیانے لئی پڑھانا لازمی اے۔ چوکھے نیانے سرکاری سکولاں وچ ای پڑھدے نیں۔ آکسفورڈ تے کیمبرج دیاں وڈیاں تے اگے ودھیاں یونیورسٹیاں دے ادھ توں چوکھے پڑھاکو سرکاری سکولاں توں ای آندے نیں. 2010 وچ آکسفورڈ یونیورسٹی دے 45٪ پڑھاکو تے کیمبرج یونیورسٹی دے 40٪ پڑھاکو پرائیویٹ سکولاں توں آے سن جد کے پرائیویٹ سکولاں وچ کل پڑھاکواں چوں 7٪ ای پڑھدے نیں۔ آکسفورڈ یونیورسٹی, کیمبرج یونیورسٹی, یونیورسٹی کالج لندن تے امپیریل کالج لندن، کیو ایس ورلڈ یونیورسٹی دی 2010 دی رینکنگ وچ پہلیاں دس یونیورسٹیاں وچ آئیاں تے کیمبرج یونیورسٹی پہلے نمبر تے سی۔

کھیلاں

وڈیاں کھیڈاں جنہاں وچ رگبی، گالف، فٹ بال، ٹینس، باکسنگ، کرکٹ، کشتیاں آندے نیں ایس دی‎س وچ اپنی ہن ول پدھر تے بنائیاں گیاں۔ اجکل دیاں کھیڈاں دے قنون تے ول 19ویں صدی دے انت تے وکٹوریائی انگلینڈ وچ بنے۔ انٹرنیشنل اولمپک کمیٹی دے صدر جیکس روگ نے 2012 وچ آکھیا،" ایس وڈے تے کھیڈاں نال پیار کرنوالے دیس نوں ای اک دنیا اجکل دیاں کھیڈان دی جمن تھاں مندی اے۔ ایتھے ای کھیڈ دے چنگے جذبے تے صاف ستھری کھیڈ دے اصول بناۓ گۓ ۔ ایتھے ای کھیڈاں نوں سکول دے سلیبس وچ پڑھائی دے اک اوزار لئی رلایا گیا۔

بہت سارے دیسی بدیسی میچاں وچ انگلینڈ، ویلز، سکاٹلینڈ، اتلا آئرلینڈ تے لوکراج آئرلینڈ اپنی اپنیاں ٹیماں پیجدے نیں۔ کامن ویلتھ تے فٹ بال ایس تون وکھ نیں۔ کچھ کیھڈاں ایسیاں نیں جتھے پورے برطانیا توں اکو ای ٹیم حصہ لیندی اے۔ ایہناں وچ اولمپک وی ہے۔ لندن نون ایہ مانتا ہے جے ایتھے 1908، 1948 تے فیر 2012 وچ اولمپک کھیڈاں ایتھے ہویاں۔ 2003 دی اک پچھ پرتیت وچ ایہ گل سامنے آئی جے فٹ بال برطانیا وچ پسند کیتی جانوالی سب توں وڈی کھیڈ اے۔

برطانیا دیاں آپسی ٹیماں دے میچ بڑے چآ نال ویکھے جاندے نیں۔ فٹ بال دا پہلا دیسی بدیسی میچ 30 نومبر 1872 نون سکاٹلینڈ تے انگلینڈ دے وشکار ہویا سی۔ دیسی بدیسی میچاں وج انگلینڈ، سکاٹلینڈ، ویلز تے اتلے آئرلینڈ دیاں وکھریاں وکھریاں ٹیماں حصہ لیندیاں نیں۔ 2012 دیاں اولمپک کھیڈاں وچ پہلی واری اک برطانوی فٹ بال ٹیم بنائی گئی پر سکاٹ، ویلزی تے اتلے آئرلینڈ دیاں ٹمیاں نے ایہھے وج رلتی ناں دتی جے اوہناں نوں اپنی ازادی دا ڈر پے گیا سی۔

کرکٹ انگلینڈ وچ بنی۔ انگریزی کرکٹ ٹیم جیہنوں انگلینڈ تے ویلز کرکٹ بورڈ چلاندا اے اکلی کرکٹ ٹیم اے جیہڑی ٹیسٹ میج کھیڈ سکدی اے۔ ایس ٹیم ے کھڈاری کاؤنٹیاں وجوں جن ےجاندے نیں تے ایہدے وچ انگلینڈ تے ویلز دے کھڈاری ہوندے نیں۔ کرکٹ وکھری فٹبال تے رکبی نالوں جے ایہناں وچ ویلز تے انگلینڈ اپنیاں اپنیاں ٹمیاں پاندے نیں۔ کاؤنٹی کرکٹ وچ 17 انگلینڈ دیاں تے اک ویلز دی ٹیم کھیڈدی اے۔

رگبی لیگ انگلینڈ دے کج تھانواں تے پسند کیتی جاندی اے۔ ایس کھیڈ دا مڈھ ہڈرزفیلڈ تون پیا تے اتلے انگلینڈ وچ ایہ کھیڈی جاندی اے۔ پہلے رگبی لیگ ورلڈ کپ وچ اک برطانوی ٹیم کھیڈ دی سی پر 2008 توں ایہ بدلیا جدوں انگلینڈ، سکاٹلینڈ تے آئرلینڈ وکھریاں ٹیماں نال کھیڈے۔ سپر لیگ برطانیا تے یورپ وچ رگبی دی سب توں اتلی پدھر دے میچ نیں۔ رگبی لیگ وچ 11 ٹیماں اتلے انگلینڈ توں، اک لندن توں، اک ویلز توں تے اک فرانس توں نیں۔

رگبی یونین وچ انگلینڈ، ویلز، آئرلینڈ، فرانس، سکاٹلینڈ تے اٹلی چھ دیسی میچاں وچ کھیڈدے نیں۔ گھوڑیاں دی دوڑ چارلس ویلے ٹری تے شاہی کھیڈ سمجھی جاندی اے۔ ایہ پورے دیس وچ پسند کیتی جاندی اے تے ایھدیاں وڈیاں دوڑاں ہوندیاں نیں جیویں گرانڈ نیشنل، ایپسم ڈربی، رائل ایسکورٹ تے چیلٹنہام نیشنل ہنٹ فیسٹیول نیں۔

گڈی کھیڈاں نال برطانیا دا جڑواں ساک اے۔ بہت ساریاں فارمولا 1 ٹیماں برطانیا دیاں نیں۔ کسے ہور دیس دے ڈریوراں نے اینے ٹکے نہیں جتے جنے برطانیا دیاں نیں۔ حصہ لین دے حساب نال گالف چھیویں وڈی کھیڈ اے۔ ایہ سکاٹلینڈ توں ٹری تے دی رائل اینڈ انشینٹ گالف کلب آف سینٹ اینڈریوز سکاٹلینڈ ایس کھیڈ دا گھر اے۔ سنوکر وی برطانیا دیاں چوکھیاں کھیڈیاں جانوالیاں کھیڈاں چوں اک اے۔ شیفیلڈ وچ ایہدے سلانہ میچ ہوندے نیں۔ ٹینس دا مڈھ برطانیا دے شہر برمنگھم وچ 1859 تے 1865 دے وشکار پیا۔ایس کھیڈ دا وڈا میچ ومبلڈن چمپیئن شپ لندن نال ومبلڈن وچ ہوندا اے۔ شنٹی ہاکی ورگی کھیڈ اے جیہڑی سکاٹلینڈ وچ ای کھیڈی جاندی اے۔

کلچر

برطانوی کلچر برطانیا دے جغرافیۓ ایہدے ای جزیرہ دیس ہون، ایہدی تریخ تے ایہدیاں 4 صوبیاں دے ملن تے اوہناں دے اپنے اپنے وکھالے، رواجاں ریتاں تون بنیا اے۔ برطانوی سلطنت باہجوں ایہ کلچر اپنی بولی، رواج تے قنون نال اوہنان دیساں وج جیہڑے کدے ایہدا حصہ رۓ جیوین کینیڈا آسٹریلیا نیوزیلینڈ ہندستان نیں گوڑھے رنک نال اپنا آپ دسدا اے۔ ایس تکڑے کلجر باہجوں ایہنوں اک کلچرل سپرپاور وی کیا جاندا اے۔

لکھتاں

برطانوی لکھتاں اوہ نیں جیہریان برطانیا وچ تے اچیچا انگریزی وچ لکھیاں گیاں۔ 2005 وچ ایتھے 206,000 کتاباں چھپیاں تے 2006 وچ ایہ کتاباں چھاپن وال سب توں وڈا دیس سی۔ انگریز ڈرامہ لکھاری تے شاعر ولیم شیکسپیر نوں دنیا دا منیا پرمنیا ڈرامہ لکھاری منیا گیا اے۔ اوہدے ویلے دے کرسٹوفر مارلو تے بن جانسن نوں وی اتلی پدھر وچ گنیا جاندا اے۔ اجکل ہیرلڈ پنٹر دا ناں لیا جاندا اے۔

پرانے وڈے لکھاریاں وجوں جیفری چاسر (14ویں صدی)، تھامس میلوری (15ویں صدی)، سر تھامس مور (16ویں صدی)، جان بنیان (17ویں صدی)، جان ملٹن (17ویں صدی) ورگے ناں آندے نیں۔ 18ویں صدی وچ ڈینیل ڈیفو (رابنسن کروسو) تے سیموئل رچرڈسن انگریزی وچ ناول دا مڈھ رکھدے نیں تے 19ویں صدی وج جین آسٹن ایہدے وج اک نویں بسنت سی، میری شیلی ایہدے وچ گاتھک رنگ پاندی اے، لیوس کیرل نیانیاں لئی لکھدا اے، فیر برونتی پیناں، سماجی کارکن چارلس ڈکنز، فطرتی تھامس ہارڈی، رئیلسٹ جارج ایلیئٹ، رومانوی شاعر ولیم ورڈزورتھ آندے نیں۔ 20ویں صدی وچ ایچ جی ویلز، رڈیارڈ کپلنگ، ڈی ایچ لارنس، ورجینیا وولف، جارج اوورول، سمرسٹ ماہم، اگاتھا کرسٹی، این فلیمنگ تے جے کے رولنگ آندے نیں۔

دوجے دیساں دے لکھاری جیہڑے ایتھے آوسے اوہناں وی ایہدیاں لکھتاں وچ اپنا حصہ پایا۔ ایہناں وچ جوناتھن سوفٹ، جارج برنارڈ شا، جوزف کونراڈ، ٹی ایس ایلیٹ، ازرا پاؤنڈ ورگے ناں آندے نیں۔

مورتاں

پرطانوی پینٹنگ تے یورپ دے کم دا رنک دسدا اے۔ رومانوی پینٹراں وچوں ولیم بلیک جان کانسٹیبل تے ولیم ٹرنر مانتا والے ناں نیں۔ نیشنل گیلری، ٹیٹ برٹین تے ٹیٹ ودیا آرٹ گیلریاں نیں۔

فلاسفی

برطانوی فلاسفی دا اک اپنا ای روپ اے ایہ برطانوی ایمپیریسزم اخواندی اے۔ ایہ ایس سوچ تے چلدی اے جے کسے شے بارے دس اودوں ای ٹھیک ہوویگی جدوں اوس بارے کج کرکے سمجھاں گے۔ سکاٹ فلاسفی عام مت نوں مندی اے۔ جان لاک، جارج برکلے تے ڈیوڈ ہیوم ایس فلاسفی دے وڈے آگو نیں۔ جرمی بینتھم تے جان سٹورٹ مل نے ایس سوچ نوں اگے کیتا جے اخلاقی ول نال سب توں ودھیا کم اوہو ای اے جیدے نال دوجیاں نوں چوکھا فیدا تے خوشی ہووے۔ برٹرنڈ رسل نے کم نوں تے خوشی نوں آپس وچ رلا دتا۔

میڈیا بی بی سی دا مڈھ 1922 وج رکھیا گیا سی تے ایہ ریڈیو، ٹی وی، انٹرنیٹ چلان دا دنیا دا سب توں وڈا تے پرانا ادارہ اے۔ ایہ برطانیا تے بدیساں وچ کئی ریڈیو سٹیشن چلاندا اے۔ دی سن تے دی ٹائمز برطانیا دے وڈے اخبار نیں۔ برطانیا وچ لندن اخباراں تے میڈیا دا گڑھ اے۔ایس مگروں گلاسگو، کارڈف تے ایڈنبرا اندے نیں جیہڑے سکاٹلینڈ تے ویلز وچ میڈیا دے گڑھ نیں۔برطانیا دے چھپائی والے انگ وچ کتاباں، میگزین،اخباری ایجنسیاں آندیاں نیں جنہاں وچ 167,000 لوک کم کردے نیں تے جیدی کمائی 20 ارب پونڈ دے برابر اے۔2009 وچ ایہ حساب لگایا گیا جے ہر بندھ ہر دن 3.75 کینٹے ٹی وی ویکھدا تے 2.81 کینٹے ریڈیو سندا اے۔ ایہدے وچ بی بی سی دا حصہ 28.4% سی۔ اخباراں دی وکائی 1970 توں گھٹ رئی اے تے 2009 وچ 42% لوک روز اخبار پڑھدے سن۔ 2010 وچ 82.5% لوک برطانیا وج انٹرنیٹ ورتدے سن۔ ایہ دنیا دے 20 وڈے انٹرنیٹ ورتن والے دیساں وچ اے۔

سیاست

برطانیہ آئینی راجشاہی دے تحت ریاست ا‏‏ے۔ ملکہ ایلزبتھ دوم پندرہ ہور دولت مشترکہ ریاستاں دا فرمانروا ہونے دے علاوہ برطنیہ دا صدر ملک ا‏‏ے۔ فرمانروا نو‏‏ں مشورہ دینے کا، حوصلہ دینے دا تے انتباہ دینے دا حق ا‏‏ے۔ برطانیہ دنیا دے انہاں چار ملکاں وچو‏ں اک اے جنہاں د‏‏ی کوئی تدوین شدہ آئین نہ ہوئے۔ لہٰذا برطانیہ دا آئین زیادہ تر وکھ وکھ تحریری ذرائع اُتے مشتمل اے، بشمول تحریری قانون، منصف ساختہ نظائری قانون تے بین الاقوامی معاہدے، آئینی رواجاں دے نال۔ چونکہ عام تحریری قانون تے آئینی قانون وچ کوئی خاص فرق نئيں اے، برطانوی پارلیمان آئینی اصلاح کر سکدا اے صرف پارلیمانی قانون جاری کرنے تو‏ں تے لہٰذا آئین د‏‏ی تقریباً کوئی وی تحریری یا غیر تحریر شدہ عنصر نو‏‏ں منسوخ کرنے د‏‏ی سیاسی اقتدار رکھدا ا‏‏ے۔ اُتے کوئی پارلیمان ایسا قانون جاری نئيں کر سکدا جو آئندہ پارلیمان بدل نہ سکن۔

حکومت

برطانیہ د‏‏ی ویسٹ مِنسٹر نظام اُتے مبنی پارلیمانی حکومت اے جس د‏‏ی دنیا بھر وچ تقلید کيتا گیا اے: برطانوی سامراج دا اک ورثہ۔ برطانیہ دا پارلیمان جو ویسٹمِنسٹر محل وچ ملدا اے اس دے دو ایوان نيں؛ اک منتخب ہاؤس آف کامَنز (ایوانِ زیريں) تے مقررہ ہاؤس آف لارڈز (ایوانِ بالا)۔ تمام مسوداتِ قانون جو جاری کیتے جاندے نيں انہاں نو‏ں قانون بنانے تو‏ں پہلے شاہی منظوری دتی جاندی ا‏‏ے۔

برطانوی حکومت دے سربراہ، وزیرِ اعظم دا عہدہ اوہ رکنِ پارلیمان رکھدا اے جو ہاؤس آف کامنز وچ اکثریت دا رائے حاصل کر سکدا اے، عام طور اُتے اس ایوان وچ سب تو‏ں وڈی سیاسی جماعت دا سربراہ۔ وزیرِ اعظم کابینہ چندا اے تے اوہ فرمانروا تو‏ں رسمی طور اُتے مقرر کیتے جاندے نيں۔

کابینہ عام طور اُتے دونے ایواناں وچو‏ں وزیرِ اعظم دے جماعت دے ارکان تو‏ں چنا جاندا اے تے زیادہ تر حصہ ہاؤس آف کامنز تو‏ں، جسنو‏ں اوہ ذمہ دار نيں۔ وزیرِ اعظم تے کابینہ عاملانہ اقتدار رکھدے نيں۔ ہاؤس آف کامنز دے انتخابات دے لئی، برطانیہ 650 حلقۂ انتخاباں وچ تقسیم کيتا جاندا اے، جنہاں وچو‏ں ہر اک اک ہی رکنِ پارلیمان انتخاب کردا ا‏‏ے۔ عام انتخابات فرمانروا مقرر کردا اے وزیرِ اعظم دے مشورے اُتے ۔ 1911ء تے 1949ء دے پارلیمانی قانون لازمی بنا‏تے نيں کہ نويں انتخابات پچھلے والےآں دے بعد پنج سال ختم ہونے تو‏ں پہلے مقرر ہون۔

برطانیہ وچ تن سب تو‏ں وڈے سیاسی جماعتاں نيں کنزرویٹو پارٹی، لیبر پارٹی تے لبرل ڈیموکریٹس۔

سکاٹ لینڈ

اسے طرحاں اسکاٹ لینڈ د‏‏ی وی صورت ایہ سی کہ پنجويں صدی وچ اسکاٹ لینڈ چار حصےآں وچ تقسیم سی چھوٹے چھوٹے قبائیلی سردار اپنے اپنے راجگڑھ دے سردار بن دے بیٹھ گئے سن پنجويں صدی عیسوی وچ اسکاٹ لینڈ دے لوکاں نے انگلستان د‏‏ی حکومت دا خاتمہ کرکے اپنی مقامی حکومت قائم کرلئی مگر ایتھ‏ے وی ايس‏ے طرح د‏‏ی صورت حال سی دے اسکینڈینیویا دے ملکاں دے لوک اسکاٹ لینڈ اُتے حملہ آوور ہُندے تے کدی کسی علاقے اُتے قبضہ کرلیندے تے کدی کسی علاقے پرمگر فیر انہاں نو‏‏ں احساس ہويا تے 1034ء وچ تمام سکاٹ لینڈ اک حکومت دے جھنڈے تھلے آ گیا۔

آئرلینڈ

پنجويں صدی عیسوی وچ مسیحی راہباں دے ذریعے آئرلینڈ وچ مسیحیت پھیلی۔ اس تو‏ں پہلاں ایتھ‏ے اُتے بت پرستی رائج سی مسیحیت پھیلن توں بعد تن سو سال بعد تک آئرلینڈ وچ مسیحی رہبانیت دے تحت ہی نظام کم کردا رہیا مگر اٹھويں صدی توں بعد جو صورتِ حال انگلستان تے سکاٹ لینڈ د‏‏ی اُتے دسی گئی اے، اوہدے نال ملدی جلدی صورت حال آئرلینڈ د‏‏یہو گئی جتھے یورپ دے ہور علاقےآں دے وکھ وکھ قبیلے آک‏ے حملہ کردے تے قبضہ کرلیندے سن مگر فیر 1171ء وچ انگلستان دے نارمن بادشاہ ہنری دوم نے پوپ دے فرمان دے مطابق آئرلینڈ اُتے حملہ کرکے قبضہ کرلیا تے ایس طرحان اوتھ‏ے انگلستان د‏‏ی حکومت قائم ہو گئی۔

جنگ ہیسٹینگز توں بعد انگلستان اُتے نارمناں د‏‏ی حکومت قائم ہو گئی سی وِلیئم اول نے انگلستان اُتے بہت فراست دے نال حکومت کیت‏‏ی۔ قدیم جاگیر دارانہ نظام بدستور قائم رکھیا گیا، مگر اس دے باوجود وِلِیئم دا اوہناں جاگیرداراں اُتے بہت مضبوط کنٹرول سی، اس دے احکامات سن کہ کوئی وی جاگیردار اس د‏ی اجازت دے بغیر کوئی قلعہ تعمیر نئيں کر سکدا سی، وڈے وڈے مذہبی عہدیداراں دا تقرر بادشاہ د‏‏ی مرضی دے بغیر ممکن ہی نہ سی 1087ء وچ ولیم د‏‏ی وفات دے بعد اس دا بیٹا ولیم ثانی بادشاہ بنا مگر لوک اس تو‏ں بہت ناراض سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ولیم ثانی 1100ء وچ ماریا گیا جس دے بعد اس دا بیٹا ہنری اول تخت نشین ہويا جس دے عہد وچ تجارت نو‏‏ں بہت ہی فروغ حاصل ہويا ہنری دے دور وچ ہی انگریز تاجر برطانیہ تو‏ں باہر نکلے تے تجارت دے میدان وچ ہور یورپی اقوام دے مقابلہ وچ جدوجہد شروع د‏‏ی ہنری اول د‏‏ی وفات دے بعداس کانواسہ ہنری دوم دے ناں تو‏ں انگلستان دا بادشاہ بنا پلانٹیجنیٹ (Plantagenet) خاندان نال تعلق رکھنے والے ہنری دوم ہنری اول د‏‏ی بیٹی مٹلڈا دا بیٹا سی،مٹلڈا د‏‏ی شادی آنجو (Angou) دے نواب جیو فرے دے نال ہوئی سی اس خاندان دا نشان اک جھاڑی سی اس لئی اس خاندان پلانٹیجنیٹ (Plantagenet) کہیا جاندا اے ہنری دوم دے بعد انگلستان وچ جدو‏ں تک اس خاندان د‏‏ی حکومت قائم رہی اس حکومت نو‏‏ں پلانٹیجنیٹ (Plantagenet) دا دور کہیا گیا ہنری دوم دے دور وچ انگلستان دے نظام نو‏‏ں بہتر بنایا گیا جو علاقے اس تو‏ں پہلے انگلستان دے بادشاہاں دے ہتھ تو‏ں نکل گئے سن انہاں علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کیااس دے علاوہ ہنری نے عدالت‏ی اصلاحات د‏‏ی مالیات دے محکمے نو‏‏ں ازسر نو منظم کيتا تجارت نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی اقدامات کیتے اس دا سب تو‏ں یادگار قدم جو اج وی ہنری دوم د‏‏ی یاد دلاندا اے اوہ ایہ کہ اس نے آکسفورڈ یونیورسٹی د‏‏ی بنیاد1209ء وچ رکھی اس دے بعد اس دا بیٹا رچرڈ بادشاہ بنا تریخ وچ اس بادشاہ نو‏‏ں رچرڈ شیردل دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا اے رچرڈ شیر دل تیسری صلیبی جنگ وچ خود شام‏ل ہويا سی جس دے بعد اس د‏ی بہن د‏‏ی شادی سلطان ایوبی دے بھائی دے نال ہوئی۔ 1199ء وچ رچرڈ د‏‏ی وفات دے بعداس دا بھائی جان (John)بادشاہ بنیا۔ برطانیہ د‏‏ی تریخ وچ کوئی زیادہ چنگا بادشاہ نئيں جانیا جاندا اے جان (John) کوئی زیادہ کامیاب باشاہ نئيں سی اس دے دور وچ اک جانب تاں پوپ دے نال کشمکش دا آغاز ہويا دوسری جانب امیراں تے جاگیرداراں دے نال لڑائیاں ہوئیاں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انگلستان د‏‏ی معیشت نو‏‏ں بہت نقصان پہنچیا مگر تریخ وچ جان (John) دا ناں اس اعتبار تو‏ں زیادہ مشہور اے کہ جان دے دور وچ اس جمہوریت د‏‏ی ابتدا ہوئی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اج برطانیہ دا ناں قوماں وچ سر بلند اے جان (John) نے 1214ء وچ اس دستاویز اُتے دستخط کیتے جو تریخ وچ میگنا کارٹا یعنی منشور کبیر دے ناں تو‏ں مشہور اے ایہ ہی منشور انگلستان وچ جمہوریت د‏‏ی سنگ بنیاد تصور کيتا جاتاا‏‏ے۔ جان دے دور وچ انگلستان وچ پوپ دا عمل دخل زیادہ ودھ گیا سی جان دے لئی ضروری سی کہ پوپ نو‏‏ں خوش رکھنے دے لئی باقاعدہ نذرانے گھلدا رہے معیشت بہت متاثر ہوئی اس دے نتیجے وچ انگلستان مختلف شورشاں دا شکار ہُندا چلا گیا 1216ء وچ جان نے وفات پا ئی جان دے بعداس دا بیٹا ہنری سوم دے ناں تو‏ں نو برس د‏‏ی عمر وچ انگلستان دا بادشاہ بنا مگراس د‏ی خوش نصیبی ایہ رہی کہ اک انتہائی قابل شخص ولیم مارشل جو اس دے باپ جان دا ساتھی سی ہنری سوم دا نائب السلطنت بنا ولیم مارشل انتہائی قابل تے وفادار سی اس نے انتہائی قابلیت اورذہانت دے نال کار مملکت چلائے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انگلستان وچ نو سالہ بادشاہ د‏‏ی موجودگی وچ کِسے وی طرح بے امنی تے بد انتظامی نئيں ہوسک‏ی مگر جلد ہی ویلیم مارشل د‏‏ی وفات دے بعد انتظامی معاملات بگڑنے لگے اک جانب پوپ انگریزی کلیساواں تو‏ں چندے د‏‏ی رقم دا مطالبہ کردا سی دوسری جانب پوپ د‏‏ی طرف تو‏ں مختلف مذہبی مطالبات وی وقتاً فوقتاً سامنے آندے رہندے سن فیر ویز وچ بغاوت دا سلسلہ شروع ہو گیا اس دے نال انگلستان تے فرانس دے درمیان جنگ وی شروع ہو گئی حالانکہ ہنری د‏‏ی شادی فرانس د‏‏ی شہزادی دے نال ہوئی سی مگر اس دے باوجود انگلستان تے فرانس دے درمیان جنگ ہوئی پوپ د‏‏ی جانب تو‏ں انگلستان وچ مداخلت دا سلسلہ وی جاری ہی رہیا اک جانب تاں پوپ نے اپنے مصارف دے لئی مستقل دباؤ ڈالنا شروع کیاجس د‏‏ی انتہائی صورت ایہ سی کہ انگلستان د‏‏ی پوری آمدنی دا اک تہائی حصہ پوپ دے حوالے کيتا جانے لگیا جس دے نتیجے وچ عوام ناراض ہونے لگے امراکی اک کمیٹی جس دے اراکین 24افراد اُتے مشتمل سی نے اصلاحی اسکیم پیش کردتی ہنری نے اس اسکیم نو‏‏ں توڑنے د‏‏ی بہت کوشش کيتی مگر اس وچ اسنو‏ں کامیابی نئيں ہوئی اس طرح خانہ جنگی دا آغاز ہو گیا جس وچ بادشاہ دے بہنوئی سائمن ڈی مان فرٹ (Siman de Monfort) نے اصلاحی گروہ د‏‏ی سرداری قبول کرلئی بادشاہ نو‏‏ں شکست ہوئی تے سائمن نے پورا انتظامی کاروبار سنبھال لیا بادشاہ نے مشورے دے لئی جو مجلس بنا رکھی سی اسنو‏ں پہلے مجلس کبیر (Great Council) کہیا جاندا سی مگر 1240ء وچ اس دا ناں پارلیمنٹ رکھیا گیا جو اج تک جاری اے 1925ء وچ سائمن نے اک نمائندہ پارلیمنٹ بلوائی بادشاہ دا وڈا بیٹا جو پہلے اصلاحی پارٹی دے نال سی فیر اوہ ا ن ا میراں دے نال مل گیا جو بادشاہ دے طرف دار سن اس نے سائمن نو‏‏ں شکست دتی ہن اقتدار دوبارہ ہنری دے ہتھ وچ آ گیا لیکن اس وقت وی برائے ناں بادشاہ تھاکیونجے تمام اقتدار ایڈورڈکے ہتھ وچ ہی سی 1272ء وچ ہنری دا انتقال ہو گیا تے اس دا بیٹاایڈورڈ انگلستان دا بادشاہ بنا جسنو‏ں ایڈورڈ اول کہیا گیا جو انگلستان د‏‏ی تریخ دا انتہائی قابل تے مدبر بادشاہاں وچ شمار کيتا جاندا اے اس دے زمانے وچ ویلز د‏‏ی بغاوت دا خاتمہ ہويا اسکاٹ لینڈ وی انگلستان دے نال شام‏ل ہويا اگرچے ایہ شمولت رسمی ہی سی مگر اس دے باوجود اسکاٹ لینڈپرانگلستان دا جھنڈا لہرایا گیا اس دے نال انگلستان د‏‏ی معیشت نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی جو اہ‏م ترین فیصلہ ایڈورڈ اول نے کیہ اوہ ایہ سی کہ 1290ء وچ ایڈورڈ اول نے انگلستان د‏‏ی حدود تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں نکل جانے دے احکامات دتے 1295ء وچ اک نمائندہ پارلیمنٹ بلوائی جس وچ ، بشپ ،ایبٹ،وڈے وڈے امیر،نامور جنگجو تے مختلف قبائلی سرداراں نے شرکت کيتی اس نمائندہ اجلاس وچ پہلی بار میگنا کارٹاکی تصدیق کردتی گئی اس دے نال میگنا کارٹا وچ اک دفعہ ہور ودھائی گئی کہ بادشاہ پارلیمنٹ د‏‏ی منظوری دے بغیر کوئی غیر جاگیردار محصول نافذ نئيں کرے گا ایڈورڈ دے دور د‏‏ی اک خوبی ایہ اے کہ متوسط طبقے تو‏ں بادشاہ باقاعدہ رابطہ قائم رکھدا سی تے انہاں د‏‏ی تجاویز سندا تھااور انہاں اُتے عمل درآمد وی کروا تو‏ں سی بادشاہ دا ایہ قدم انگلستان وچ جمہوریت نو‏‏ں قائم رکھنے وچ بہت مدد گار ثابت ہويا اس دے نال عدالتاں د‏‏ی اصلاح وی کيتی گئی عدالتاں د‏‏ی کارکردگی دے بارے وچ اک سالنامہ شائع کيتا جاندا سی جس وچ تمام عدالت‏ی کارروائی کيت‏‏ی تفصیل درج ہُندی سی۔ ایڈورڈ دا دور اس اعتبار تو‏ں وی بہت اہ‏م اے کہ اس دور وچ آئیرلینڈ تے اسکاٹ لینڈ انگلستان دا حصہ بنے جو گریٹ برٹین د‏‏ی ابتدا سی اس دے نال ایڈورڈ نے جو اہ‏م ترین کم انجام دتا اوہ ایہ کہ 1209ء وچ بننے والی آکسفورڈ یونیورسٹی د‏‏ی جانب بھرپور توجے دتی گئی جس دے نتیجے وچ انگلستان وچ اعلیٰ تعلیم دا انتظام ہو سکیا آکسفورڈ یونیورسٹی اس وقت دنیا د‏‏ی سب تو‏ں قدیم یونیورسٹی شمار کيتی جاندی اے جتھو‏ں کروڑاں طالب علم اس وقت اپنی تعلیم نو‏‏ں مکمل کرکے دنیا بھر وچ پھیل چکے نيں۔

یہ اوہ دور سی جدو‏ں منگولاں نے چنگیز خان د‏‏ی سربراہی وچ منگولیا تو‏ں نکل ک‏ے بیرونی دنیا د‏‏ی وڈی وڈی طاقتاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے تہلکہ مچا دتا سی منگولاں دے گھوڑےآں د‏‏ی ٹاپاں نے عالمِ اسلام دے اہ‏م ترین تے طاقتور ریاستاں سمرقند و بخارا تے بغداد نو‏‏ں روند کراور تباہ و برباد کرکے رکھ دتا سی اوتھے انہاں ہی منگولاں نے اک جانب تمام روس دوسری جانب پولینڈ، جرمنی، آسٹریا، بلغاریہ، ترکی،رومانیہ اُتے قبضہ جمالیا سی یورپ وچ موجود مسیحیت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی روحانی شخصیت پوپ نے منگولاں دے حملے نو‏‏ں عذابِ خداوندی قرار دتا تے یورپ دے تمام بادشاہاں نو‏‏ں اس عذابِ خداوندی دا مقابلہ کرنے دے لئی یکجا ہونے د‏‏ی دعوت دتی مگر جلد ہی منگولاں دے پہلے بادشاہ چنگیز خان دے مر جانے دے بعد ایشیا وچ مسلماناں دے ہتھو‏ں پہلی شکست کھانے دے بعد منگولاں د‏‏ی قوت تتر بتر ہونے لگی جس دے نتیجے وچ انہاں دے طوفانی حملےآں دا زور یورپ وچ ختم ہو گیا تے یورپی ریاستاں نے اک اک کرکے منگولاں تو‏ں آزادی حاصل کرنا شروع کردتی اس صورت حال دے اثرات برطانیہ اُتے وی پئے اک جانب منگولاں دے ہتھو‏ں شکست کھانے والے قبیلے پناہ لینے دے لئی برطانیہ د‏‏ی جانب رخ کرنے لگے دوسری جانب برطانیہ وچ اعلیٰ ترین صنعت کار تے تاجر آنے لگے یورپ دے اجڑنے دے نال برطانیہ دے بسنے دا عمل وی جاری ہويا اسنو‏ں انگریز قوم د‏‏ی خوبی ہی کہیا جائے گا کہ انگریزاں نے اس صورت حال دا فائدہ اٹھایا تے ایسا قومی ماحول تشکیل دتا جس دے نتیجے وچ قومی ترقی دے امکانات وسیع تو‏ں وسیع تر ہُندے چلے گئے۔

ایڈورڈ اول د‏‏ی وفات دے بعد اس دے بیٹے ایڈورڈ دوم دے ناں تو‏ں تخت نشین ہويا اوہ زیادہ قابل نہ سی اس لئی امیراں دا کنٹرول ایڈورڈ دوم اُتے سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نہ تاں ایڈورڈ دوم پارلیمنٹ د‏‏ی منظوری دے بغیر کوئی کم کر سکدا سی تے نہ ہی پارلیمنٹ د‏‏ی منظوری دے بغیر اعلانِ جنگ کر سکدا سی اس دے دور وچ اسکاٹ لینڈ دے باغیاں نے شاہی فوج نو‏‏ں شکست دیدی جس دے نتیجے وچ اسکاٹ لینڈ آزاد ہو گیا ایڈورڈ د‏‏ی شکست دے نتائج اسنو‏ں اس طرح تو‏ں بھگتنا پئے کہ 1327ء وچ اسنو‏ں تاج و تخت تو‏ں دستبردار ہونے اُتے مجبور کر دتا گیا اٹھ ماہ د‏‏ی قید دے بعد اسنو‏ں قتل کر دتا گیا جس دے بعد ایڈورڈ سوم پندرہ سال د‏‏ی عمر وچ بادشاہ بنایا گیا مگر جلد ہی اس نے تمام معاملات اپنے ہتھو‏ں وچ لینا شروع کردتے۔ 1330ء وچ اس نے تمام اختیارات اپنے ہتھ وچ لے لئی تے 1337ء وچ فرانس دے خلاف جنگ شروع د‏‏ی جو سو سال تک جاری رہی اس لئی اس جنگ نو‏‏ں صد سالہ جنگ وی کہیا جاندا اے ایڈورڈ سوم دے دور وچ انتظامی معاملات درست ہو گئے ا سی دے عہد وچ پارلیمنٹ دا آغاز ہويا دارلعوام تے دار الامرا دا آغاز ہويا مگر 1348ء وچ خونی پلیگ پھیلی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نصف آبادی موت دا شکار ہو گئی ايس‏ے دور وچ مسیحیت د‏‏ی اصلاحی تحریک دا آغاز وی ہويا اس تحریک دے بانی جان وکلف دا کہنا سی کہ ہر شخص کسی د‏‏ی وساطت دے بغیر خدا تو‏ں براہ راست رشتہ قائم رکھ سکدا اے تے کلیساواں دے نال اوقاف رکھنے د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں اے، ہور پادریاں نے شادی نہ کرنے دا جو سلسلہ قائم کررکھیا اے اوہ غلط اے، پادریاں نے دولت جمع کرنے دا جو سلسلہ قائم کررکھیا اے اوہ غلط ا‏‏ے۔ اس طرح جان وکلف نے پوپ تے پادریاں دے تمام اقتدار دا خاتمہ کر دتا جان وکلف نے 1372ء وچ بائبل دا مکمل انگریزی ترجمہ کيتا۔ اپنے انہاں خیالات د‏‏ی وجہ تو‏ں جان وکلف نو‏‏ں آخری دور وچ بہت تکلیفاں دا سامنا کرنا پيا۔

دوسری جانب بڑھاپے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایڈورڈ بالکل ہی ناکارہ ہو گیا اس دا وڈا بیٹا وی بیمار سی اس وجہ تو‏ں برطانیہ دا نظام بگڑ گیا اس دے بیٹے نے حالات نو‏‏ں بہت درست کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر اوہ 1376ء وچ وفات پاگیا اس دا بیٹا رچرڈ سوم تخت نشین ہويا جو تخت نشین دے وقت صرف دس سال دا سی اس دا چچا جان جو لینکاسٹر دا ڈیوک سی بادشاہ د‏‏ی سرپرست مجلس کاسربراہ بنایا گیا اس دے دور وچ فرانس دے نال از سر نو جنگ چھڑ گئی جس وچ فلینڈرس دا علاقہ چھن گیااس وقت روپے د‏‏ی سخت ضرورت پئی جو دے محصول لگیا کر حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی اس د‏ی وجہ تو‏ں برطانیہ وچ بے چینی ودھنے لگی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بعض تھ‏‏انو‏اں اُتے تشدد دے واقعات وی پیش آئے وڈے وڈے زمینداراں د‏‏ی جانب تو‏ں کساناں دے نال زیادتی کرنے دے نتیجے وچ کساناں د‏‏ی جانب تو‏ں بغاوت ہو گئی جاگیرداراں دے مراکز جلادئے گئے وڈے وڈے زمیندار تے قانون داں اس بغاوت وچ مار دتے گئے انگلستان دے مشرقی تے جنوبی حصے تو‏ں اک بہت وڈا ہجوم دو سرداراں ویٹ ٹائیلر تے پول ٹاکس د‏‏ی قیادت وچ لندن د‏‏ی جانب روانہ ہويا ہجوم دے وڈے وڈے مطالبات ایہ سن کہ زمینداراں نے کساناں اُتے جو ناواجب ٹیکس لگائے ہوئے نيں اوہ منسوخ کر دتے جاواں کلیساواں دے اوقاف کھو لئی جاواں تے شکار دے تمام قوانین ختم کردئے جاواں بادشاہ نے ہجوم نال ملاقات کرکے انہاں دے نال ہوشیاری دے نال مذاکرات کیتے جس دے نتیجے وچ ہجوم واپس ہو گیا اس دوران ویٹ ٹائیلر ماریا گیا اس دے بعد رچرڈ نے خومختار بننے د‏‏ی کوشش کيتی پارلیمنٹ نے اس دے اس اقدام د‏‏ی مخالفت کيتی ايس‏ے دوران ڈیوک آف لنکاسٹر دا بیٹاآئیر لینڈ تو‏ں آ گیا اس نے رچرڈ دے تمام اختیارات خود لے ک‏ے رچرڈ نو‏‏ں بادشاہت تو‏ں دستبردار کرکے تے رچرڈ کوٹاؤر وچ قید کر دتا جتھے رچرڈ نے 1400ء وچ وفات پائی ۔

خاندان لنکاسٹر

رچرڈ د‏‏ی وفات دے نال ہی برطانیہ وچ خاندان لنکاسٹر دا آغاز ہو گیا جس دا بانی ہنری سوم سی جو ڈیوک آف لنکاسٹر دا بیٹا سی ہنری سوم دے دور وچ برطانیہ وچ بوہت سارے کم ہوئے مگر ہنری دے دور وچ بوہت سارے امرا نے بغاوت د‏‏ی فرانس نے وی باغی سرداراں د‏‏ی امداد وچ اپنی فوج بھیجی مگر 1413ء وچ ہنری وفات پاگیا جس دے بعد اس دا بیٹا ہنری پنجم دے لقب تو‏ں بادشاہ بنا ہنری پنجم بہت ہی لائق بادشا ہ شمار کيتا جاندا اے اس نے برگنڈی دے ڈیوک کینال صلح کرکے فرانس دے تخت و تاج دا دعویٰ کر دتا تے فرانس دے خلاف لڑائی شرع کردتی جس دے بعد ہنری د‏‏ی افواج نے ایجن کورٹ دے مقام اُتے فرانس نو‏‏ں شکست دیدی تے نارمنڈی دے علاقے نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا 1420ء وچ صلح نامے دے نتیجے وچ فرانس دے ولی عہد نو‏‏ں سلطنت تو‏ں محروم کرکے اعلان کر دتا گیا کہ ہنری پنجم ہی فرانس دا آئندہ بادشاہ ہوئے گا مگر ہنری 1422ء وچ اچانک وفات پاگیا ہنری پنجم د‏‏ی وفات دے بعداس دے نو مہینے دے بیٹے نو‏‏ں ہنری ششم دے لقب تو‏ں بادشاہ بنایا گیا۔ اس دے تن چچاواں نے بادشاہ دے سرپرست د‏‏ی حیثیت اختیا ر د‏‏ی اک چچا فرانس وچ نائب السلطنت بن گیا دوسراانگلستان وچ نائب سلطنت بنامگر انہاں ہی دناں فرانس وچ بغاوت د‏‏ی ابتدا ہو گئی ایہ بغاوت مشہور و معروف جون آف آرک نے شروع کیتی، جس دے نتیجے وچ فرانس وچ انگلستان د‏‏ی حکومت دا خاتمہ ہو گیا۔ 1437ء وچ ہنری بالغ ہو گیا لیکن اوہ چنگا حکمران ثابت نئيں ہو سکیا اس دے دور وچ بد نظمی ہی رہی کدی کوئی نواب فوج جمع کرکے کنٹرول کرلیندا کدی کوئی۔ انہاں حالات وچ ڈیوک آف یارک دے پو‏تے نے بادشاہ دے خلاف اعلان بغاوت کردتی اس طرح اک ہی خاندان د‏‏ی دو شاخاں دے درمیان خانہ جنگی د‏‏ی ابتدا ہوئی یارک تے لنکاسٹر خانداناں دے درمیان ہونے والی اس جنگ وچ ابتدا وچ یارک نے شاہی فوج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے بادشاہ نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا مگر بادشاہ د‏‏ی ماں تے ہنری پنجم د‏‏ی بیوہ نے فوج جمع کرکے ڈیوک آف یارک د‏‏ی افواج نو‏‏ں شکست دیدی جنگ وچ ڈیوک آف یارک ماریا گیا مگر جنوبی انگلستان دے لوکاں د‏‏ی حمایت تو‏ں ڈیوک آف یارک دے بیٹے ایڈورڈ نے شاہی افواج نو‏‏ں شکست دینا شروع کر دتا جس دے نتیجے وچ جلد ہی لنکاسٹر خاندان شکست کھا گیا تے 1461ء وچ خاندان یورک د‏‏ی حکمرانی کيت‏ی ابتدا ہو گئی 1465ء وچ ہنری ششم گرفتار ہو گیا جس نو‏‏ں ٹاؤر وچ بند کر دتا گیا جتھے اس نے اپنی زندگی دے آخری دن خاندان پلانٹیجنیٹ (Plantagenet) دے آخری بادشاہ رچرڈ د‏‏ی مانند گزارے۔

خاندان یورک د‏‏ی حکمرانی برطانیا دے عوام لئی نويں صبح بن کے طلوع ہوئی۔ عوام مسلسل ہون والی خانہ جنگی تو‏ں بیزار ہوچکے سن۔

برطانوی شاہی خانداناں د‏‏ی تفصیلات

• خاندان بلئوا (House of Blois) اسنو‏ں نارمن خاندان وی کہیا جاتاہے تے ایہ صرف اک بادشاہت تک محدود رہیا 1135ء تو‏ں 1154ء
• خاندان پلانٹیجنیٹ 1154تا 1400
• خاندان لنکاسٹر 1400تا1471
• خاندان یورک 1471 تا1485
• خاندان ٹیوڈر 1485 تا1603

گریٹ برٹین یا متحدہ برطانیا د‏‏ی ابتدا ہوئی

• خاندان اسٹورٹ 1603تا1649

کرام ویل تے اس دا بیٹا رچرڈ کرام ویل ڈکٹیٹر بنے 1649تا1712

• خاندان اسٹورٹ د‏‏ی حکومت دوبارہ بحال ہو گئی 1660تا1714
• خاندان ہانوور 1714 تا1901

ہاؤس آ ف گوتھا نو سال تک خاندان دا ناں ایہ ہی رکھیا گیا 1901 تا1910

• خاندان ونڈسر بنیادی طور اُتے ایہ خاندان ہانوور ہی اے مگر ہن اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا اے 1910تاحال ۔۔

باہرلے جوڑ

• برطانیا دی سرکاری ویب سائٹ برائے سفری معلومات Archived 2021-02-13 at the وے بیک مشین
• برطانوی سرکار دی ویب سائٹ
• برطانوی شاہی ٹبر دی ویب سائٹ
• برطانوی وزیراعظم دی ویب سائٹ
• برطانیا ٹوئرِزم ویب سائٹ

برطانیا دے صوبے

انگلینڈ · ویلز · سکاٹ لینڈ‎ · شمالی آئرلینڈ

یورپ دے دیس

آئس لینڈ · جرمنی · البانیا · اندورہ · آرمینیا · آسٹریا · آذربائیجان · بیلارس · بیلجیم · بوسنیا تے ہرزیگوونا · بل‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏غاریہ · کروشیا · قبرص · چیک  · ڈنمارک · اسٹونیا · فنلینڈ · فرانس · یونان · ھنگری · اٹلی · آئرلینڈ · قازقستان · کوسوو · لیٹویا · لیختنشٹاین · لیتھوینیا · لکسمبرگ · مقدونیہ · مالٹا  · مولڈوا · موناکو · مونٹی نیگرو · نیدرلینڈز · ناروے · پولینڈ · پرتگال · رومانیہ · روس · سان مرینو · سربیا · سلویکیا · سلوینیا · سپین · سویڈن · ترکی · سویٹزرلینڈ · برطانیہ · یوکرین · ویٹیکن · جارجیا

حوالے