مدن لال ڈھینگرا

مدن لال ڈھینگرا
جم	18 ستمبر 1883   امبرسر ،  پنجاب
وفات	17 اگست 1909 (26 سال)  پینٹویلی جیل ،  بارنزبری، لندن
وجہ وفات	پھانسی
طرز وفات	سزائے موت
شہریت	برطانوی ہندستان
رکن	انڈیا ہاؤس
عملی زندگی
مادر علمی	یونیورسٹی کالج لندن
پیشہ	پڑھیار ،  انقلابی
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی
تحریک	بھارت دی آزادی دی تحریک
الزام و سزا
جرم	قتل

مدن لال ڈھینگرا
جنم:	18 ستمبر، 1883 امرتسر
موت:	اگست ۱۷, ۱,۹۰۹(1909-08-17) (عمر 25 سال) لنڈن
شہریت:	بھارتی
بولی:	پنجابی، انگریزی اتے اردو
کتہ:	کرانتی کاری کم
ویلہ:	ویہویں صدی دا تیسرا دہاکا
دھرم:	ناستک
مکھ کم:	ساہت مطالعہ، انقلابی سرگرمیاں ابھنو بھارت منڈل، انڈیا ہاؤس
تحریک:	بھارت دی آزادی تحریک عالمی کمیونسٹ تحریک
متاثر ہویا :	کرتار سنگھ سرابھا، لینن جیک لندن، مخائیل باکونن

مدن لال ڈھینگرا 18 ستمبر 1883-17 اگست 1909 دا جم امرتسر دے اک ہندو کھتری پروار وچ ہویا۔ اوہناں دے پیؤ دتا ملّ سول سرجن تے انگریزی سامراج دے وفادار سن۔ اہنا نوں برطانوی وفاداری لئی ‘رائے صاحب’ دی اپادھی توں علاوہ کوٹڑا شیر سنگھ وکھے 21 مکان ، جی۔ٹی۔ روڑ تے 6 بنگلے ،6 بگیاں ،کار تے کئی بگھے زمین دیاں نعمتاں حاصل سن۔ اوہناں دے تن ڈاکٹر تے تن برسٹر پتراں ’چو مدن وکھرے سبھاء دا مالک سی۔

ہزار کوشش کی انو نے ،مٹتا نہیں نشاں مگر

شہید مدن لال جی ڈھینگرا دا جم 18 ستمبر، 1883 عیسوی نوں امرتسر وکھے اک امیر پروار وچ ہویا۔ اوہناں دے پیؤ دا نام سری دتا ملّ سی۔ اوہ سول سرجن دے اچّ عہدے توں ریٹائرڈ ہوئے تے اس ویلے دے اکھاں دے بڑے وڈے سرجن سن۔ کئی تاں اتھوں تک کہندے ہن کہ اوہ پہلے بھارتی سن، جہڑے اس ویلے اس طرحاں دے اچّ عہدے تے پہنچے۔ اوہناں پاس اس ویلے امرتسر دے محلہ کٹڑا شیر سنگھ وچ 21 مکان تے 6 بنگلے جی۔ ٹی۔ روڈ تے سن۔ سری دتا ملّ جی نے 1850 عیسوی وچ اپنا جدی پنڈ ساہیوال، جہڑا کہ ضلع سرگودھا (ہن پاکستان وچ) اے، چھڈّ دتا تے امرتسر وچ آ گئے۔ پنڈ وچ اوہناں دی اک وڈی حویلی سی تے اوہ 10 وگھے زمین دے مالک سن۔

سری دتا ملّ جی نوں انگریز سرکار نے 'رائے صاحب' دے خطاب نال نوازیا ہویا سی۔ سری مدن لال ڈھینگرا جی دے پیؤ پاس اس زمانے وچ 6 بگھیاں وی سن۔ اس توں علاوہ اوہ امرتسر وچ اجیاے پہلے بھارتی سن، جہناں پاس کار ہندی سی۔ سری دتا ملّ جی دے ستّ پتر تے اک دھی سی۔ اوہناں دے تن پتر بڑے ماہر ڈاکٹر سن تے تن پتر بڑے مشہور وکیل سن تے سری مدن لال ڈھینگرا اوہناں دا چھیواں پتر سی تے اوہ ویاہیا ہویا سی تے اوہناں دا اک پتر سی۔ سری دتا ملّ جی دا اک بھرا جس دا نام بہاری لال ڈھینگرا سی، اوہ جیند سٹیٹ دا اک بڑا بدنامی کارن مشہور وزیر اعظم سی۔

اس طرحاں دے امیر تے پڑھے-لکھے پروار وچ سری مدن لال ڈھینگرا دا جم ہویا پر جے اوہ عیش پرستی والا جیون جیونا چاہندا تاں جی سکدا سی۔ مگر نہیں، اس نے شہیدی دا رستہ اختیار کیتا کیونکہ اوہ دیش نوں آزاد کراؤنا چاہندا سی۔ اپنی سکولی تعلیم امرتسر وچ پوری کرن اپرنت اس نے ایمّ۔ بی۔ انٹرمیڈیئٹ کالج امرتسر وچ داخلہ لیا تے اتھوں انٹرمیڈیئٹ پاس کیتی۔ اگلی سائنس دی پڑھائی کرن لئی اس نے لاہور دے سرکاری کالج وچ داخلہ لے لیا۔ سن 1904 وچ اسنے کالج دے پرنسپل دے آرڈر دا خلاف کیتا کہ جو کالج دی وردی وچ لگیا بلیزیئر دے کوٹ دا کپڑا، انگلینڈ دا بنیا ہویا اے، جس نوں اوہ پہن نہیں سکدے۔ اس خلاف کارن اوہناں نوں کالج وچوں کڈھ دتا گیا۔

اس ویلے اوہناں تے دیش وچ چل رہی 'سغیرملکی قومی لہر' دا پورا اثر سی۔ اوہناں نے اتھے کالج دی پڑھائی دے دوران بھارت دے لوکاں دی غریبی تے بھکھمری بارے لکھے گئے ساہت دا بہت ڈونگھائی وچ مطالعہ کیتا۔ اوہناں نے اس دے کارناں نوں اپنے مطالعہ وچ جانیا کہ اس دے دو کارن ہن - پہلا غیرملکی حکومت دا ساڈے اُتے راج اتے دوسرا ودیساں وچ بنے مال دی وکری۔

اس توں بعد ڈھینگرا نے پڑھائی چھڈّ دتی تے کلرک دی نوکری کر لئی۔ اس دے اپرنت کالکا وکھے ٹانگا وی چلایا، جس وچ اوہ انگریز پریواراں دیاں سواریاں نوں شملہ پہنچاؤندے سن۔ اس توں علاوہ اوہناں نے اک فیکٹری مزدور وجوں وی کم کیتا۔ اوہناں نے مزدوری کردیاں اک مزدور یونین دا تنظیم بناؤن دا ہمبھلا وی ماریا، مگر اس نوں جلدی ہی تیاگ دتا۔ اس توں بعد اوہناں نے تھوڑھا چر بمبئی وچ وی کم کیتا۔ پھر اس توں بعد اوہناں نے اپنے وڈے بھرا ڈاکٹر بہاری لال ڈھینگرا دی صلاحَ نال انگلینڈ وچ اچّ تعلیم حاصل کرن دا ارادہ بنا لیا۔

سن 1906 وچ مدن لال جی انگلینڈ چلے گئے تے اوہناں نے یونیورسٹی کالج، لنڈن وچ مکینیکل انجینیئرنگ دے ڈپلوما کورس وچ داخلہ لے لیا۔ اتھے پڑھائی دے خرچے لئی اوہناں دے وڈے بھرا اوہناں دی مدد کردے سن تے اس توں علاوہ انگلینڈ وچ رہندے کجھ بھارتی، انقلاب کاری طالب علماں دی پڑھائی وچ آؤندے خرچ دی مدد کردے سن۔ ایہہ اک اتفاق دی ہی گل اے کہ لنڈن دے جس 'یونیورسٹی کالج' وچ مدن لال جی ڈھینگرا انجینیئرنگ دا ڈپلوما 1906 توں 1909 کردے سن، اسے ہی کالج وچ گجرات دے دادا بھائی ناروجی 1856 توں 1866 تک پروپھیسر لگے راے سن۔ اس توں علاوہ سری روندر ناتھ جی ٹیگور نے 1878 توں 1880 تک انگریزی ساہت دی پڑھائی کیتی۔

لاہور پڑھدے ویلے مدن لال ڈھینگرا تے 'پگڑی سنبھال جٹا' لہر دا اثر بہت پے چکا سی۔ اس لہر نوں اس ویلے لالا لاجپت رائے اتے سردار اجیت سنگھ (شہید-اے-آزمد سردار بھگت سنگھ دے چاچا) بڑے زور-شور نال چلا راے سن۔ انگلینڈ وچ جا کے ڈھینگرا جی اتھے رہندے ہور انقلاب کاریاں دے رابطہ وچ آ گئے۔ اوہ وی اتھے بھارت دی آزادی لئی جدوجہد کر راے سن۔ ایہناں انقلاب کاریاں وچ مکھ طور اُتے وہیرو دمودر ساورکر تے شیام جی کرشنا ورما دا نام ذکر یوگ اے۔ ویر ساورکر، شیام جی کرشن ورما ولوں قائم کیتے گئے وظیفے تے 1906 وچ پڑھن لئی انگلینڈ پہنچے سن تے مدن لال ڈھینگرا وی اتھے اسے سال پڑھن لئی پہنچے سن۔ ایہہ دوویں تقریباً عمر وچ ہانی ہی سن۔ شیام جی کرشنا ورما بہت اداروادی تے ترکشیل وچاردھارا دے دھارنی سن۔ شیام جی کرشنا ورما نے انگلینڈ چھڈّ دتا تے اوہ پیرس پہنچ گئے کیونکہ اجیہی وچاردھارا رکھن کرکے انگریز سرکار اوہناں نوں تنگ کردی سی۔ ایہناں دی سنگت دا مدن لال ڈھینگرا تے بہت اثر پیا تے اوہناں نے بھارت نوں انگریزاں دی غلامی توں آزاد کرواؤن دا پکا ارادہ بنا لیا تے اس نوں نیپرے چاڑھن لئی وڈی توں وڈی قربانی دین لئی اپنا من وی بنا لیا۔

اک جولائی 1909 دی شام نوں کافی گنتی وچ بھارتی تے انگریز 'انڈین نیشنل ایسوسی ایشن' دے سالانہ اجلاس وچ حصہ لین لئی 'امپیریئل انسٹیچیوٹ' لنڈن دی پہلی منزل تے بنے جہانگیر ہال وچ اکتر ہوئے ہوئے سن۔ اس تقریب وچ حصہ لین لئی سر قرضن وائلی جو کہ بھارت سرکار دا پولیٹیکل سیکٹری سی تے بھارتیاں دی جاسوسی کرن والے ڈیپارٹمنٹ دا سبھ توں وڈا عہدیدار وی سی تے انگریز سرکار نے اس دی اس عہدے دی گپتتا رکھی ہوئی سی تاں جو جنتا نوں اس دا پتہ نہ لگ سکے۔ اوہ ہال وچ چل راے سماگم وچ حصہ لین لئی آیا سی۔ مدن لال ڈھینگرا اپنا دعوت نامہ پتر گھر بھلّ آیا سی تے اس نے یاترو بکّ تے دستخط کرکے جہانگیر ہال وچ داخلہ لے لیا، کیونکہ اوہ اس ایسوسی ایشن دا میمبر وی سی۔

جنگ آزادی

مدن لال ڈھینگرا نوں آزادی سرگرمیاں وچ حصہ لین دا شوق کالج پڑھدیاں ہی پے گیا سی جس کارن اوہناں نوں کالج وچوں کڈھ دتا گیا۔ پروار والیاں نے وی انگریزی سامراج متعلق وفاداری نبھاؤندیاں اس نوں گھر توں بے دخل کر دتا پر اوہناں حونصلہ نہ ہاریا تے آزادی دی لڑائی وچ حصہ لین دا کم اسے طرحاں جاری رکھیا۔

نوکری اتے یونین

مدن لال ڈھینگرا نے کلرک، ٹانگا چالک اتے مزدور وجوں وی کم کیتا۔ فیکٹری وچ کم کردیاں آپ نے مزدور یونین بناؤن دی کوشش کیتی پر آپ دی اس کاروائی نوں لے کے آپ نوں اتھوں وی کڈھ دتا گیا۔ اپنے بھرا دی صلاحَ تے اوہناں انگلینڈ وچ پڑھائی کرن توں پہلاں ممبئی وچ وی کم کیتا۔

لنڈن اتے کراتیکاری کم

اوہ یونیورسٹی کالج لنڈن وچ مکینیکل انجنیئرنگ دی پڑھائی کرن لئی سن 1906 وچ انگلینڈ لئی روانہ ہو گئے۔ اتھے وہیرو دمودر ساورکر اتے شیامجی کرشن ورما ورگے دیش بھگت اس لاثانی جنگجو دی ہمت اتے دیش بھرفتار دے جذبے توں کافی متاثر ہوئے۔ اوہناں نے مدن لال ڈھینگرا نوں ‘ابھنو بھارت منڈل’ دا میمبر بنا لیا۔ اوہناں ولوں ڈھینگرا نوں ہتھیار چلاؤن دی سکھلائی وی دتی گئی۔ اتھے ہی اوہناں نوں بھارتی طالب علماں دی سیاسی سرگرمی دے بنیاد انڈیا ہاؤس دا میمبر وی بنا لیا گیا۔ ایہہ طالب علم کارکنّ ادوں ہور وی روہ وچ آ گئے جدوں خودی رام بوس، کنائی دتّ، ستندر پال اتے پنڈت کاشی رام نوں فانسی دے دتی گئی۔ پہلی جولائی 1909 دی شام نوں انڈین نیشنل ایسوسی ایشن دے اک سالانہ سماگم وچ شامل ہون لئی وڈی گنتی وچ بھارتی اتے انگریز پجے۔ اس سماگم وچ ڈھینگرا نے سر کرجن تے پنج گولیاں داغ دتیاں۔ اس کاروائی توں بعد مدن لال ڈھینگرا تے 23 جولائی نوں اولڈ بیلے وچ مقدمہ چلایا گیا جس دا فیصلہ اک دن وچ ہی کر دتا گیا۔ اوہناں نوں فانسی دی سزا دا حکم سنایا گیا۔ فیصلے نوں قبول کردیاں مدن لال ڈھینگرا نے چھاتی تان کے کیہا،

”

‘‘مینوں فخر اے کہ میں اپنے دیش واسطے جان وار رہا ہاں پر یاد رکھو جلدی ہی ساڈے دن وی آؤن والے ہن۔’’

“

مدن لال ڈھینگرا نے کیہا،

”

“میں مندا ہاں کہ اس دن میں اپنے دیش وچ ہو راے ظلماں،نوجواناں نوں دتیاں جا رہیاں پھانسیاں تے سیاسی آگوآں نوں جلاوطن کرن بارے پروٹیسٹ لئی اک انگریز دا خون وہایا اے۔جو دیش طاقت تے ہتھیاراں دے زور نال غلام بنایاں جاندا اے ،اوہ جد تک آزاد نہیں ہو جاندا،حکمراناں دے الٹ لڑ رہاں ہندا اے۔ساڈے کول ہتھیار نہیں،اس لئی اسیں کھلے میدان وچ لڑن-یوگ نہیں رہن دتے گئے تے ساڈے دیش نوں بے-ہتھیارا کر دتا گیا اے۔اس لئی سانوں اکے دکے حملے کرن لئی مجبور ہونا پے رہا اے ۔اسے لئی میں اپنا پستول ورتیا اے۔

“

شہیدی

امر شہید مدن لال ڈھینگرا پہلا بھارتی آزادی گھلاٹیا اے جسنوں 17 اگست 1909 نوں پینٹنول جیل لنڈن وکھے پھانسی دتی گئی۔ اس لاثانی قربانی نے بھارتیاں اندر روہ بھر دتا۔

حوالے