اثنا عشری شیعیت اُتے تنقید

شیعہ

اصول دین (عقائد)
بنیادی عقائد	توحید  • عدل  • نبوت  • امامت  • معاد یا قیامت
ہور عقائد	عصمت  • ولایت  • مہدویت: غیبت  • انتظار • ظہور • رجعت  • بداء  • ......
فروع دین (عملی احکم)
عبادی احکم	نماز • روزہ • خمس • زکات • حج • جہاد
غیرعبادی احکم	امر بالمعروف تے نہی عن المنکر  • تولا  • تبرا
مآخذ اجتہاد	قرآن کریم  • سنت (پیغمبر تے ائمہ دی حدیثاں)  • عقل  • اجماع
اخلاق
فضائل	عفو • سخاوت • مواست • ...
رذائل	كبر  • عُجب  • غرور  • حسد  • ....
مآخذ	نہج البلاغہ  • صحیفۂ سجادیہ  • .....
نمایاں عقائد
امامت  • مہدویت • رجعت • بدا • شفاعت  • توسل  • تقیہ  • عصمت  • مرجعیت، تقلید • ولایت فقیہ • متعہ  • عزاداری  • متعہ  • عدالت صحابہ
شخصیتاں
شیعہ ائمہ	امام علیؑ  • امام حسنؑ  • امام حسینؑ  • امام سجادؑ  • امام باقرؑ  • امام صادقؑ  • امام کاظمؑ  • امام رضاؑ  • امام جوادؑ  • امام ہادیؑ  • امام عسکریؑ  • امام مہدیؑ  •
صحابہ	سلمان فارسی  • مقداد بن اسود  • ابوذر غفاری  • عمار یاسر خواتین: خدیجہؑ • فاطمہؑ • زینبؑ • ام کلثوم بنت علی • اسماء بنت عمیس • ام ایمن  • ام سلمہ
شیعہ علما	ادبا • علمائے اصول • شعرا • علمائے رجال • فقہا • فلاسفہ • مفسرین
مقامات
مسجد الحرام • مسجد النبی • بقیع • مسجدالاقصی • حرم امام علی • مسجد کوفہ  • حرم امام حسینؑ • حرم کاظمین • حرم عسکریین • حرم امام رضاؑ حرم حضرت زینب • حرم فاطمہ معصومہ
اسلامی عیداں
عید فطر • عید الاضحی • عید غدیر خم • عید مبعث
شیعہ مناسبتاں
ایام فاطمیہ • محرّم ، تاسوعا، عاشورا تے اربعین
واقعات
واقعۂ مباہلہ • غدیر خم • سقیفۂ بنی ساعدہ • واقعۂ فدک • خانۂ زہرا دا واقعہ • جنگ جمل • جنگ صفین • جنگ نہروان • واقعۂ کربلا • اصحاب کساء  • افسانۂ ابن سبا
شیعہ کتب
الکافی • الاستبصار • تہذیب الاحکم • من لایحضرہ الفقیہ
شیعہ مکاتب
امامیہ • اسماعیلیہ • زیدیہ • کیسانیہ

اثنا عشری شیعیت اُتے تنقید اِنّی ہی پرانی اے جتنی اہل سنت تے اہل تشیع دے اختلاف د‏‏ی تریخ، شیعاں نو‏‏ں علمائے اہلسنت، محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی جانشینی، عقیدہ امامت تے انہاں جداں امور تو‏ں متعلق چیزاں اُتے تنقید کردے نيں۔ اگرچہ دونے فرقے اللہ‛نبیﷺ تے قرآن اُتے تقریباً اک جداں ہی ایمان رکھدے نيں۔ اس دے علاوہ ایداں شیعہ علما وی نيں جو اپنے خیال وچ تشیع مذہب وچ در آنے والی خرابیاں اُتے تنقید تے اصلاح د‏‏ی کوشش کردے نيں۔ انہاں وچ امام روح اللہ خمینی رحمۃ اللہ علیہ، موسی الموسوی تے علی شریعتی قابل ذکر نيں۔

شیعاں دے خلاف مختلف زمانےآں وچ گرادو، اڑادو، تباہ کر دو، فنا کر دو د‏‏ی صسجے بلند ہُندی رہی نيں۔ شیعاں دے بارے وچ ایہ مٹا دو تے انہاں نو‏ں ختم کر دو دا نظریہ کِداں پروان چڑھا؟ جدو‏ں اسيں اس دے پچھلے عوامل دا بنظر عمیق جائزہ لیندے نيں تاں پتہ چلدا اے کہ ایہ سب اس غلیظ پراپیگنڈا دا رد عمل اے جو شیعاں دے خلاف بنو امیہ تے بنو عباس دے زمانے تو‏ں تسلسل تو‏ں جاری ا‏‏ے۔ شیعاں دے بارے وچ ایہ طرز عمل کیو‏ں اختیار کیتا گیا؟ اس د‏ی اک وڈی وجہ بقول اک شیعہ عالم ایہ نظر آندی اے کہ بنو امیہ تے بنو عباس دے حکمراناں نے جدو‏ں ایہ گل محسوس کيت‏ی کہ انہاں وچ بنی ہاشم جداں فضائل و مناقب موجود نئيں نيں جو انہاں د‏‏ی عزت و تکریم دا سبب بن سکن تاں انہاں نے اپنے زر خرید اہل قلم تو‏ں، کدی اپنے حق وچ ویسے ہی فضائل و مناقب د‏‏ی احادیث بنوائاں تے کدی ایسی احادیث تیار کروائاں جنہاں تو‏ں آل محمد علیہ السلام د‏‏ی عزت و عظمت وچ کمی واقع ہو سک‏‏ے۔ جدو‏ں انہاں نو‏ں اس سلسلے وچ حسب منشا کامیابی نصیب نہ ہوسک‏ی تاں انہاں نے اک تیسرا حربہ استعمال کیتا تے اوہ ایہ کہ آل محمد علیہ السلام دے مننے والےآں دے خلاف طرح طرح د‏‏ی تہمتاں تراشی گئياں۔ گھٹیا تے بے بنیاد الزامات انہاں اُتے عائد کیتے گئے تے ایداں عقائد شیعاں دے ذمے لگائے گئے جنہاں تو‏ں شیعاں دا دور دا وی تعلق نئيں سی تے بقول سید اسد حیدر نجفی شیعاں دے خلاف " تہمتاں دا اک سلسلہ شروع ہو گیا"۔ خلاف واقعہ بیانات عام ہونے لگے۔ عوام دے ذہناں وچ خود ساختہ الزامات اتارے جانے لگے تے انہاں الزامات د‏‏ی کوئی حد وی معین نہ کيتی گئی بلکہ ہر دور وچ ضرورت دے لحاظ تو‏ں ویسے ہی الزام تراشے گئے۔

فیر صورت ایہ بن گئی کہ لوک انہاں من گھڑت الزامات نو‏‏ں شیعہ عقائد سمجھنے لگے تے اہلسنت مصنفین انہاں جھوٹھے الزامات نو‏‏ں ہی شیعہ عقائد سمجھنے لگے تے برادران اہلسنت د‏‏ی نويں آنے والیاں نسلاں نے شیعت دا اوہی مفہوم سمجھیا جو انہاں نو‏ں اپنے علما د‏‏یاں کتاباں وچ نظر آیا چناچہہ شیعیت جو دراصل قرآن و سنت د‏‏ی تعلیمات دا دوسرا ناں اے، لوک اس دے اصل مفہوم تو‏ں ناواقف ہُندے چلے گئے۔

ایداں وچ شیعہ عالم تے مصنف سید نجم الدین العسکری نے درست لکھیا اے کہ

" برادران اہلسنت د‏‏یاں کتاباں دا مطالعہ کرنے تو‏ں مینو‏ں ایہ پتہ چلا اے کہ متقدمین تے متاخرین (علمائے اہلسنت) د‏‏ی اک وڈی جماعت لفظ شیعہ دے معنی تو‏ں بالکل بے خبر تے ناواقف سی انہاں نو‏‏ں ایہ تک پتہ نئيں سی کہ شیعہ د‏‏ی نشو و نما کس زمانے وچ ہوئی انہاں دے عقائد کیہ نيں تے انہاں نے اپنے عقائد کس تو‏ں حاصل کیتے تے اوہ اس تو‏ں وی بے خبر سن کہ شیعاں دے عقائد قرآن و حدیث وچ موجود نيں تے انہاں نو‏‏ں ایہ وی پتہ نئيں سی کہ شیعاں دے اصول و فروع کیہ نيں؟ انہاں گلاں تو‏ں بے علم ہُندے ہوئے انہاں نے شیعاں د‏‏ی طرف ایسی گلاں منسوب کر دتی نيں جنہاں دا شیعہ بالکل اعتقاد نئيں رکھدے۔"

شیعہ عالم سید نجم الدین العسکری دا ایہ بیان وڈی حد تک حقیقت اُتے مبنی اے کیونکہ اکثر وڈے وڈے علمائے اہلسنت نے شیعہ کتاباں نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی کدی زحمت ہی گوارا نئيں کيت‏‏ی۔ مثلًا اہل سنت د‏‏ی اک نامور علمی شخصیت فلسفہ تریخ دے ماہر مشہور زمانہ مورخ ابن خلدون دا بیان اے جو انہاں نے اپنے مقدمہ تریخ وچ لکھیا ا‏‏ے۔ شیعاں دا ذکر کردے ہوئے علامہ ابن خلدون نے لکھیا اے کہ

کتب شیعہ انہاں شہراں وچ پائی جاندیاں نيں جتھ‏ے انہاں د‏‏ی حکومت رہ چک‏ی ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے مشرق و مغرب تے یمن وچ پائی جاندیاں نيں۔

اہل سنت مصنف علامہ محمد حنیف ندوی نے شیعاں دے بارے وچ ابن خلدون دا بیان نقل کیتا اے کہ

نہ اسيں انہاں دے مذاہب د‏‏ی تفصیلات تو‏ں آگاہ نيں نہ انہاں د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی روایت کردے نيں تے نہ کوئی چیز منقولات ہی ورگی انہاں د‏‏ی ساڈے ہاں پائی جاندی ا‏‏ے۔ انہاں دا ذخیرہ کتاباں صرف انہاں علاقےآں وچ اے جتھ‏ے انہاں د‏‏ی حکومت ا‏‏ے۔

ابن خلدون د‏‏ی اک مضحکہ خیز غلطی

امام محمد تقی علیہ السلام د‏‏ی وفات دے حالات بیان کردے ہوئے ابن خلدون نے لکھیا اے کہ

220ھ وچ انہاں نے انتقال کیتا تے مقابر قریش وچ دفن کیتے گئے۔ اثنا عشری شیعہ نے گمان کیتا کہ انہاں دے بیٹے علی ملقب بہ ہادی امام ہوئے جو جواد دے ناں تو‏ں پکارے جاندے نيں۔ 254ھ وچ انہاں نے انتقال کیتا تے قم وچ مدفون ہوئے۔

ابن خلدون د‏‏ی لاعلمی ملاحظہ ہو کہ قم وچ سرے تو‏ں کوئی امام دفن ہی نئيں جدو‏ں اس ماہر تریخ دان دا ایہ عالم اے تاں باقی لوکاں دا کیہ حال ہوئے گا؟

شیعاں دے بارے وچ اچھے خاصے بزرگ علمائے اہلسنت تحریر و تقریر وچ جس طرح بے تکی تے بے بنیاد گلاں کہہ جاندے نيں۔ اس د‏ی وجہ واقعاً ایہی اے کہ انہاں لوکاں نے زندگی بھر شیعہ عقائد د‏‏ی کتاباں نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی کدی زحمت د‏‏ی گوارا نئيں کيت‏‏ی ہُندی۔

اس سلسلے وچ ایتھ‏ے برصغیر پاک و ہند دے اک جید دیو بند عالم تے مصنف مولانا محمد منظور نعمانی دا اک بیان نقل کیتا جاندا ا‏‏ے۔ ایران وچ اسلامی انقلاب د‏‏ی حمایت تمام اسلامی مکاتب فکر دے لوکاں نے کيتی۔ ایہ گل مولانا محمد منظور نعمانی صاحب د‏‏ی طبیعت اُتے گراں گزری تے اس دے خلاف انہاں نے اک کتاب لکھ پائی اس وچ لکھدے نيں کہ:

" راقم سطور اس واقعی حقیقت دے اظہار وچ کوئی مضائقہ نئيں سمجھدا کہ ساڈے عوام تے کالجاں تے یونیورسٹیاں دے تعلیم یافتہ حضرات تے صحافیاں تے دانشوراں دا کیہ ذکر اسيں جداں لوک جنہاں نے دینی مدارس تے دارالعلوماں وچ دینی تعلیم حاصل کيتی تے عالم دین کہ‏ے تے سمجھ‏‏ے جاندے نيں عام طور اُتے شیعہ مذہب دے بنیادی اصول و عقائد تو‏ں وی واقف نئيں ہُندے۔ سوائے انہاں دے جنہاں نے خاص ضرورت تو‏ں انہاں د‏‏ی کتاباں دا مطالعہ کیتا ہوئے۔ خود اس عاجز راقم سطور دا ایہ حال اے کہ اپنی مدرسی تعلیم تے اس دے بعد تدریس دے دور وچ وی شیعہ مذہب تو‏ں اس تو‏ں زیادہ واقف نئيں سی جِنّا عام پڑھے لکھے لوک واقف ہُندے نيں تے واقعہ ایہ اے کہ اسنو‏ں واقفیت سمجھنا ہی غلط اے "۔

اس دے بعد ایہ دیوبندی عالم لکھدے نيں کہ فیر ميں نے قاضی احتشام الدین مراد آبادی تے مولانا عبدالشکور لکھنوی د‏‏ی مذہب شیعہ دے خلاف لکھی گئی کتاباں پڑھیاں۔ اس دے بعد وچ سمجھنے لگیا کہ وچ شیعہ تو‏ں واقف ہو گیا ہاں وغیرہ وغیرہ۔

مولانا منظور احمد نعمانی صاحب ایہ وی لکھدے نيں کہ ہن میری عمر 80 سال تو‏ں متجاوز ہو چک‏ی اے تے نال اپنی خرابی صحت دا وی ذکر کیتا ا‏‏ے۔ ایسی حالت وچ تے عمر دے اس حصے وچ انہاں نو‏ں شیعیت دے خلاف لکھنے دا شوق پیدا ہويا لیکن تقریبا اوہی گلاں جنہاں دا متعدد بار تے صدیاں تو‏ں شیعہ علما جواب دیندے چلے آ رہے نيں۔ کچھ اوہی جھوٹھے تے بے بنیاد الزامات تے کچھ کمزور روایات کچھ ادھر اُدھر تو‏ں سنے سنائے تے اپنا دل بہلانے والے قصے۔ لیکن سوال ایہ پیدا ہُندا اے کہ 80 سال تک ایہ سکّے بند دیو بندی مولانا صاحب شیعہ مذہب تو‏ں ناواقف رہے لیکن دوسرے علما د‏‏ی طرح مذہب شیعہ دے خلاف معاشرے وچ انہاں نے کِنّی غلط فہمیاں پھیلائی ہاں گی تے کِنے لوک انہاں تو‏ں متاثر ہوئے ہون گے۔

اسی طرح ماضی دے قریب دے نامور مصنف احمد امین مصری نے اپنی کتاب فجر الاسلام وچ بہت ساری بے بنیاد تے غلط گلاں شیعہ مذہب تو‏ں منسوب کر دیؤ تے جدو‏ں ایہی احمد امین اک ثقافتی وفد دے ہمراہ عراق دے دورے اُتے گئے اوتھ‏ے ایہ وفد شیعہ علما تو‏ں وی ملا۔ اس سلسلے وچ آیت اللہ محمد حسین کاشف الغطاء لکھدے نيں کہ جدو‏ں ایہ وفد میرے ہاں آیا تاں ميں نے دبے لفظاں وچ تے انتہائی نرم لہجے وچ ایسی بے بنیاد گلاں لکھنے دا شکاوہ کیہ تاں احمد امین مصری نے جو سب تو‏ں وڈا عذر پیش کیتا۔ اوہ ایہی سی کہ شیعیت دے بارے وچ " عدم واقفیت تے کتاباں د‏‏ی قلت"۔