تکفیر گناہ
معاد |
تکفیر گناہ قیامت دے دن نیک کماں دے ثواب دی وجہ توں گناہاں یا انہاں دے اثرات دے محو ہونے نوں کہیا جاندا اے۔ قرآن تے احادیث وچ تکفیر گناہ دے بعض عوامل بیان ہوئے نيں؛ جنہاں وچ ایمان، عمل صالح، توبہ تے خفیہ طور اُتے صدقہ دینا شامل نيں۔ امامیہ تے اشاعرہ دے مطابق تکفیر (گناہ معاف ہونا) صرف انہاں گناہاں وچ نيں جنہاں دا ذکر قرآن تے روایات وچ آیا اے ؛ لیکن معتزلہ دے مطابق تکفیر تمام گناہاں نوں شامل کردی اے۔
امامیہ متکلمین معتزلہ دے نظرئے نوں بعض قرآنی آیات دے منافی سمجھدے نيں جنہاں وچ اللہ تعالی نے نیک کماں دا اجر تے برے کماں دی سزا نوں وکھ توں بیان کيتا اے۔
لغوی تے اصطلاحی معنی
[سودھو]تکفیر لغت وچ مخفی کرنے تے ڈھانپنے دے معنی وچ اے۔[۱]اسی لئے جو اللہ تعالی دی نعمتاں دا انکار کردا اے اسنوں کافر کہیا جاندا اے۔[۲] علم کلام دی اصطلاح وچ تکفیر دا معنی نیک کماں دے ثواب دے ذریعے گناہاں دی سزا دا محو ہونا اے۔ ايسے لئے تکفیر احباط دے مقابلے وچ اے جو گناہاں دی وجہ توں نیک اعمال محو ہونے دے معنی وچ اے۔[۳]
البتہ مسلماناں نوں کفر دی نسبت دینے دے لئی وی تکفیر استعمال ہُندا اے جسنوں اہل قبلہ دی تکفیر کہیا جاندا اے۔[۴]
تکفیر دے عوامل
[سودھو]قرآن تے روایات وچ تکفیر گناہ دے کچھ عوامل ذکر ہوئے نيں: جداں ایمان تے عمل صالح،[۵] توبہ،[۶] گناہان کبیرہ توں اجتناب[۷] خفیہ صدقہ دینا، جہاد[۸] تے عبادت[۹]کو تکفیر گناہ دے عوامل کہیا گیا اے جنہاں توں گناہ محو ہُندے نيں۔ ايسے طرح روایات وچ شفاعت،[۱۰] زیارت امام حسینؑ،[۱۱] قرآن دی تلاوت[۱۲] تے نماز شب پڑھنے کو[۱۳] گناہ معاف کرنے دے عوامل قرار دتے گئے نيں۔
تکفیر علم کلام دی نظر وچ
[سودھو]تکفیر گناہ اک کلامی بحث اے تے زیادہ تر اس دے نال حبط دے بارے وچ وی گفتگو ہُندی اے۔[۱۴]اسلامی متکلمین نے تکفیر گناہ دی بحث نوں احباط،[۱۵] احباط و تکفیر،[۱۶] تَحابُط اَعمال[۱۷]اور ثواب تے عِقاب دا باہمی اجتماع [۱۸] جداں عناوین دے ذیل وچ بحث کيتی اے۔ بعض شیعہ تے اہل سنت علما نے اسنوں معاد[۱۹] تے معتزلہ نے وعد تے وعید[۲۰] دے مسئلے وچ وی اس اُتے گفتگو دی اے۔
تمام اسلامی متکلمین اس گل اُتے متفق نيں کہ جے کوئی کافر مسلمان ہوجائے تاں کفر دی سزا تے کفر دی حالت وچ انجام دتے جانے والے گناہاں دی سزا معاف ہُندی اے ؛[۲۱] لیکن اوہ گناہ جو مسلمان توں سرزد ہُندے نيں اس بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے:
- معتزلہ تمام گناہ معاف ہونے دے قائل نيں تے انہاں دا عقیدہ اے کہ نیک عمل دے ذریعے ہر گناہ مٹ جاندا اے [۲۲] تے کہیا گیا اے کہ اس عقیدے دی بنیادی وجہ ایہ اے کہ معتزلہ متکلمین اچھے کماں دے لئی ثواب تے گناہاں دے لئی عقاب دا تذکرہ کرنے دے بعد اس مشکل توں دوچار ہوگئے کہ جے کسی کم وچ ثواب تے عقاب دونے ہاں تاں اک ہی وقت وچ اک شخص ثواب تے عقاب دونے دا مستحق ہوئے گا تے اسنوں ناممکن سمجھدے سن ۔[۲۳]اسی لئے احباط تے تکفیر دا نظرئہ پیش کيتا۔ [۲۴]
- شیعہ تے اشاعرہ[۲۵]احباط نوں پورے طور اُتے نئيں مندے نيں تے کہندے نيں: نیک کم صرف انہاں گناہاں نوں پاک کرسکدے نيں جنہاں دے بارے وچ قرآن یا روایات وچ تذکرہ ہويا اے۔[۲۶] شیعہ اس سلسلے وچ قرآن دی بعض آیات جداں سورہ زلزال دی ستويں تے اٹھويں آیت توں تمسک کردے نيں کہ جنہاں وچ ارشاد ہُندا اے: « «تو جس نے ذرہ برابر نیکی دی ہوئے گی اوہ اس (کی جزا) دیکھ لے گا۔ تے جس نے ذرہ برابر بدی دی ہوئے گی اوہ وی اس (کی سزا) نوں دیکھ لے گا»۔ اس لئی انہاں دا کہنا اے کہ اللہ تعالی نیک اعمال تے برے اعمال نوں وکھ وکھ حساب کردا اے۔[۲۷]
گناہ یا اس دا عقاب محو ہونا
[سودھو]تکفیر گناہ محو ہونے نوں کہندے نيں یا اس دی سزا ختم ہونے نوں کہندے نيں اس بارے وچ اختلاف نظر پایا جاندا اے ؛ کہیا جاندا اے کہ معتزلہ دے بزرگانہاں وچوں ابوعلی جُبّائی دا کہنا اے کہ تکفیر توں گناہ محو ہُندے نيں، لیکن اس دا بیٹا ابوہاشم جبائی کہندا اے کہ سزا محو ہُندی اے۔[۲۸]اسی طرح بعض مسلم فلاسفر نے وی تکفیر نوں گناہ ختم ہونے دے معنی وچ لیا اے ؛ کیونجے کوئی موجود معدوم نئيں ہُندی اے اس لئی گناہ محو ہونے نوں مندرجہ ذیل دو صورتاں وچ توضیح دیندے نيں:
- ہر گناہ اس اعتبار توں کہ اوہ گناہ اے، عدم اے تے غیر مخلوق اے۔
- جس طرح توبہ توں گناہ دا وجود دوسرے وجود وچ بدل جاندی اے ايسے طرح برے اعمال وی نیک اعمال وچ بدل جاندے نيں۔[۲۹]
متعلقہ مضامین
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ راغب، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص٧۱۴.
- ↑ راغب، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص٧۱۴.
- ↑ محمدی، شرح کشف المراد، ۱۳٧۸ش، ص۵۵۳؛ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱۴۲۲ق، ص۴۲۲.
- ↑ محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، ذیل «تکفیر»، ۱۹۹۹ء۔
- ↑ سورہ محمد، آیہ۲.
- ↑ سورہ تحریم، آیہ ۸.
- ↑ سورہ نساء، آیہ ۴.
- ↑ آل عمران، ص۱۹۵.
- ↑ سورہ نوح، آیات۳-۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۳۴.
- ↑ ابن قولویہ، کامل الزیارات، ۱۳۵٦ش، ص۱۲٦.
- ↑ شعیری، جامع الاخبار، مطبعہ حیدریہ، ص۳۹.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱٦۲.
- ↑ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱۴۲۲ق، ص۴۲۲-۴۲٧.
- ↑ ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.
- ↑ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱۴۲۲ق، ص۴۲۲-۴۲٧.
- ↑ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۲.
- ↑ ملاحظہ کرن: ابن میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱۴۰٦ق، ص۱٦۴.
- ↑ ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۹-۳۰۹.
- ↑ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱۴۲۲ق، ص۴۲۲-۴۲٧.
- ↑ ملاحظہ کرن: شبر، حق الیقین، ۱۴۲۴ق، ص۵۵۱.
- ↑ شبر، حقالیقین، ۱۴۲۴ق، ص۵۵۰.
- ↑ «احباط و تکفیر»، ص۵۹.
- ↑ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱۴۲۲ق، ص۴۲۲، ۴۲۳.
- ↑ ملاحظہ کری: ایجی، شرحالمواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.
- ↑ شبر، حق الیقین، ۱۴۲۴ق، ص۵۴۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱٧ق، ج۲، ص۱٧۰.
- ↑ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱۴۲۲ق، ص۴۲۵-۴۲٦.
- ↑ دایرۃ المعارف قرآن کریم، «احباط و تکفیر».
مآخذ
[سودھو]- ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزایارت، تصحیح: عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویہ، ۱۳۵٦شمسی ہجری
- ابن میثم بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم، مکتبۃ آیۃ اللہ المرعشی النجفی، ۱۴۰٦ھ۔
- ایجی- میرسید شریف، شرح المواقف، تصحیح: بدرالدین نعسانی، قم، الشریف الرضی (افست قم)، ۱۳۲۵ھ۔
- حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ھ۔
- شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعہ حیدریہ، بیتا.
- راغب اصفہانی، حسین بن محمد، مفردات لفظاں القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، سوریہ-لبنان، دارالعلم -الدارالشامیہ، ۱۴۱۲ھ۔
- قاضی عبدالجبار و قوام الدین مانکدیم، شرح الاصول الخمسہ، تعلیق: احمد بن حسین ابیہاشم، بیروت، داراحیاء العربی، ۱۴۲۲ھ۔
- گروہ دانشنامہ کلام اسلامی، «احباط و تکفیر»، در مجلہ تخصصی کلام اسلامی، شمارہ ۳۹، پاییز ۱۳۸۰شمسی ہجری
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبۃ النشر الاسلامی، ۱۴۱٧ھ۔
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح: سید ہاشم رسولی محلاتی، تہران، المطبعہ العلمیہ، ۱۳۸۰ھ۔
- محمدی گیلانی، تکملۃ شوارق الالہام، قم، مکتبۃ الاعلام الاسلامی، ۱۴۲۱ھ۔
- محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، قاہرہ، ۱۹۹۹ء۔
- شبر، سید عبداللہ، حق الیقین فی معرفۃ اصول الدین، قم، انوار الہدی، ۱۴۲۴ھ۔
- دایرۃ المعارف قرآن کریم، «احباط و تکفیر Archived 2020-12-01 at the وے بیک مشین» بایگانی شدہ از نسخہ اصلی در شہریور ۱۳۹٦شمسی ہجری Archived 2017-10-30 at the وے بیک مشین
- جعفری، یعقوب، آشنایی با چند اصطلاح قرآنی، «مکتب اسلام»، شمارہ ۱۰۰، سال ۳۳.
- محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم، دار الفکر، ۱۳٧۸شمسی ہجری
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ھ۔
|