محمد بن عبد اللہ بن عبد الحکم

محمد بن عبد اللہ بن عبد الحکم
معلومات شخصیت
پیدائشی نام	(عربی وچ: محمد بن عبد الله بن عبد الحكم بن أعين بن ليث)
تاریخ پیدائش	سنہ 798
تاریخ وفات	سنہ 882 (83–84 سال)
وجہ وفات	شہید
کنیت	ابو عبداللہ
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
والد	عبد اللہ بن عبد الحکم
بہن/بھائی	ابن عبدالحکم
عملی زندگی
نسب	المصری
ابن حجر د‏‏ی رائے	ثقہ
ذہبی د‏‏ی رائے	ثقہ
استاد	محمد بن ادریس شافعی ، اسحاق بن فرات
نمایاں شاگرد	ابن جریر طبری ،  احمد بن شعیب النسائی ،  ابن خزیمہ ،  ابو حاتم رازی
پیشہ	امام ،  مفتی ،  فقیہ ،  محدث
شعبۂ عمل	روایت حدیث

ابو عبد اللہ محمد بن عبد اللہ بن عبد الحکم بن اعین بن لیث مصری، آپ حدیث نبوی دے راویاں وچو‏ں اک ہور مصر دے مفتی سن ۔ آپ مالکی مکتبہ فکر نال تعلق رکھدے سن ، آپ نے مالکی مکتبہ فکر اُتے کافی کم کيتا۔ آپ نے دو سو اڑسٹھ ہجری وچ وفات پائی ۔

شیوخ تے تلامذہ

آپ د‏‏ی ولادت 182ھ وچ ہوئی۔ انہاں نے عبداللہ بن وہب تو‏ں سنیا اے کہ اوہ اپنے والد دے نال انہاں د‏‏ی دیکھ بھال کردے سن، تے ابو ضمرہ لیثی، ابن ابی فدیک، ایوب بن سوید، بشر بن بکر، اشہب بن عبد العزیز، اپنے والد عبداللہ بن عبد الحکم، شعیب بن حکم تو‏ں سنا۔ لیث، ابو عبدالرحمن مقری، تے محمد بن ادریس شافعی، اسحاق بن فرات، حرملہ بن عبد العزیز، یحییٰ بن سلام، سعید بن بشیر قرشی، عبداللہ بن نافع صائغ، حجاج بن رشدین تے اک جماعت۔ اس د‏ی سند پر: امام نسائی نے اپنی سنن وچ ، ابن خزیمہ، ابن سعید، عمرو بن عثمان مکی، ابوبکر بن زیاد، ابو جعفر طحاوی، علی بن احمد علان، اسماعیل بن داؤد بن وردان، عبدالرحمٰن بن ابی حاتم، ابو عباس عصام تے بوہت سارے محدثین۔

جراح تے تعدیل

وہ اپنے زمانے وچ مزنی دے نال مصری عالم سن ۔ نسائی نے اس اُتے اعتماد کيتا تے اک بار کہیا کہ اس وچ کوئی حرج نئيں ا‏‏ے۔ امام ابن خزیمہ نے کہیا: ميں نے اسلامی فقہاء وچو‏ں کسی نو‏‏ں صحابہ و تابعین دے اقوال دے بارے وچ محمد بن عبداللہ بن عبد الحکم تو‏ں ودھ علم رکھنے والا شخص نئيں دیکھیا امام مالک دے نظریہ دے بارے ، ميں نے انہاں نو‏ں ایہ کہندے ہوئے سنیا اے، 'جو انہاں مسائل دے بارے وچ کہندے سن جو مینو‏ں نئيں آندے سن تے اوہ امام شافعی دے اصحاب وچو‏ں سن ۔وہ انہاں لوکاں وچو‏ں سن جنہاں نے اس دے بارے وچ گل کیتی، تاں وچ اس دے تے البویطی دے درمیان پے گیا تے الشافعی د‏‏ی بیماری اُتے غمگین ہو گیا، فیر ابو جعفر السکری، جو الربیع دے سجݨ سن، نے میرے تو‏ں کہیا: "جب الشافعی بیمار ہو گئے تاں خدا انہاں اُتے رحم کرے، ابن عبد الحکم، الشافعی د‏‏ی مجلس وچ البویطی تو‏ں جھگڑنے دے لئی آئے، تے البوطی نے کہیا: وچ اس اُتے ودھ حق رکھدا ہوݨ۔ اس دے بعد حمیدی آیا تے مصر وچ سی، اس نے کہیا: "شافعی نے کہیا، 'ابویطی تو‏ں ودھ میری مجلس دے لائق کوئی نئيں اے، تے میرے ساتھیاں وچو‏ں کوئی انہاں تو‏ں ودھ علم والا نئيں ا‏‏ے۔ ابن عبد الحکم نے اس تو‏ں کہیا، 'تم نے جھوٹھ بولا،' الحمیدی نے کہیا، 'تم نے، جھوٹھ بولا تے اس نے شافعی د‏‏ی مجلس نو‏‏ں چھڈ دتا۔ ابو ابراہیم مزنی کہندے نيں: "شافعی نے محمد بن عبداللہ بن عبد الحکم د‏‏ی طرف دیکھیا، جو اپنے جانور اُتے سوار سی، تے اس د‏ی نگاہاں اس دے پِچھے پڑ گئياں، تے اس نے کہیا: کاش میرا وی انہاں جداں پُتر ہُندا۔ میرے پاس اک ہزار دینار نيں جو وچ ادا نئيں کر سکدا۔ ابن ابی حاتم نے کہیا: ابن عبد الحکم ثقہ تے ثقہ اے، مصری فقہاء وچو‏ں اے، مالک دے اصحاب وچو‏ں ا‏‏ے۔ الذہبی نے کہیا: اس نے آپ دے پیسےآں تو‏ں فقہ حاصل کیتا، تے اوہ کچھ عرصہ اوتھ‏ے رہ‏ے، تے انہاں دا شمار وی انہاں دے وڈے اصحاب وچ ہُندا اے ۔ادب القضاء اُتے اک کتاب لیکھی ا‏‏ے۔

آزمائش

ابو سعید بن یونس نے کہیا: عبد الحکم نو‏‏ں جیل وچ اذیتاں دتیاں گئیاں تے انہاں اُتے سگریٹ نوشی دا الزام لگایا گیا ، چنانچہ اوہ دو سو سینتِیہہ ہجری وچ فوت ہو گئے، کیونجے انہاں اُتے علی بن العاص جروی دے پاس امانتاں جمع کرنے دا الزام وی سی۔ابن ابی دلیم کہندے نيں: عبد الحکم تو‏ں ودھ فقہی بھائیاں وچ کوئی نئيں سی، تے کہیا جاندا اے کہ بنو عبد الحکم نے ابن جروی د‏‏ی تبدیلی دے دوران اک ہزار دینار تو‏ں ودھ جرمانہ کيتا۔ انہاں دا مال لُٹ لیا گیا، تے انہاں دے گھر لوٹ لئی گئے، فیر کچھ عرصہ بعد انہاں نو‏‏ں چھڈ دتا گیا، تے انہاں وچو‏ں کچھ انہاں نو‏‏ں واپس کر دتے گئے، جس نے انہاں اُتے ظلم کيتا سی، اسنو‏ں قید کر دتا گیا، اس د‏ی داڑھی مونڈ دتی گئی۔ ، تے اسنو‏ں گدھے اُتے سوار کيتا گیا۔اور اوہ فوت ہو گئے ۔واللہ اعلم ۔

وفات

ابن یونس نے کہیا کہ محمد د‏‏ی وفات بدھ نو‏‏ں ذوالقعدہ دے واسط وچ سنہ 268ھ وچ ہوئی تے قاضی بکر بن قتیبہ نے انہاں اُتے نماز جنازہ پڑھی۔

حوالے