ابو داؤد

ابو داؤد سلیمان ابن اشعث الازدی السجستانی
(عربی وچ: أبو داود)
جم	سنہ 817  سیستان
وفات	سنہ 888 (70–71 سال)  بصرا
شہریت	خلافت عباسیہ
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
فقہی مسلک	حنبلی
عملی زندگی
استاذ	احمد بن حنبل،  ابو الفضل الرياشی،  عبدالرحمن دارمی
تلمیذ خاص	ابو عیسیٰ محمد ترمذی،  احمد بن شعیب النسائی
پیشہ	محدث،  فقیہ
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	علم حدیث،  فقہ
کارہائے نمایاں	سنن ابی داؤد
باب اسلام

محدث۔ اصل نام سلیمان بن الاشعث السجستانی سی ابوداؤد کنیت اے۔ بغداد وچ پیدا ہوئے۔ بصرے وچ درس و تدریس تے تالیف وچ مصروف رہ‏ے۔ تے اوتھے وفات پائی۔ احمد بن حنبل دے شاگرد سن ۔ انہاں دی اہ‏م تالیف کتاب السنن اے جو سنن ابی داؤد دے نام تو‏ں مشہور اے۔ اس وچ انھاں نے معروف احادیث جمع کیتیاں نيں۔ کتاب دا موضوع فقہی مسائل تک محدود اے۔ البتہ اس وچ احادیث دی صحت پرکھنے دے اصولاں تو‏ں وی بحث کیتی گئی اے۔ کتاب السنن صحاح ستہ وچ شمار ہوندی اے۔

نام ونسب

ابوداؤد کنیت، سلیمان نام تے والد دا اسم گرامی اشعث اے سلسلہ نسب ایہ اے۔ ابوداؤدسلیمان بن اشعث بن اسحاق بن بشیر بن شداد بن عمرو الأزدی السجستانی قبیلہ ازد دی طرف منسوب ہوکر ازدی تے خراسان دے شہر سجستان دی طرف نسبت کردے ہوئے سجستانی کہلاندے نيں۔

سنہ پیدائش

امام ابوداؤد سیستان وچ 202ھ وچ پیدا ہوئے لیکن آپ نے زندگی دا وڈا حصہ بغداد وچ گزارا تے اوتھے اپنی سنن دی تالیف کيتی اسی لئی انہاں تو‏ں روایت کرنے والےآں دی اس اطراف وچ کثرت اے پھر بعض وجوہ دی بنا اُتے 271ھ وچ بغداد نو‏ں خیر باد کہیا تے زندگی دے آخری چار سال بصرے وچ گزارے جو اس وقت علم وفن دے لحاظ تو‏ں مرکزی حیثیت رکھدا سی

تحصیل علم

کم عمری وچ ہی اخذ علم دے لئی سفر شروع کر دتا سی، حجاز، شام، مصر، عراق تے خراسان وغیرہ بلادِ اسلامیہ دا سفر کرکے اوتھ‏ے دے علما تے مشائخ دی اک وڈی جماعت تو‏ں حدیثِ پاک دا سماع حاصل کیتا۔ آپ دے اساتذہ وچ احمد بن حنبل، قعبی تے ابولولید الطیالسی ورگے کبارِ مشائخ شامل نيں۔ بعض ایسے اساتذہ وی نيں، جنہاں تاں اخذ علم وچ آپ امام بخاری تے امام مسلم دے نال شریک نيں۔ مثلاً احمد بن حنبل، عثمان بن ابی شیبہ تے قتیبہ بن سعید وغیرہ۔

اساتذہ و شیوخ

امام ابوداؤد تحصیل علم دے لئی جنہاں اکابر و شیوخ دی خدمت وچ حاضر ہوئے انہاں دا استقصاء شوار اے خطیب تبریزی فرماندے نيں کہ انہاں نے بے شمار لوگاں تو‏ں حدیثاں حاصل کاں، انہاں دی سنن تے ہور کتاباں نو‏ں دیکھ کر حافظ ابن حجر دے اندازے دے مطابق انہاں دے شیوخ دی تعداد تن سو تو‏ں ودھ اے۔ آپ دے اساتذہ وچ مشائخ بخاری ومسلم ورگے امام احمد بن حنبل، عثمان بن ابی شیبہ، قتیبہ بن سعید تے قعنبی ابوالولید طیاسی، مسلم بن ابراہیم تے یحییٰ بن معین ورگے ائمہ فن داخل نيں۔

فن حدیث وچ کمال

ابراہیم حربی نے جو اس زمانہ دے عمدہ محدثین وچو‏ں نيں جدو‏ں سنن ابوداؤد نو‏ں دیکھیا تو فرمایا کہ ابوداؤد دے لئی حق تعالیٰ نے علم حدیث ایسا نرم کر دتا اے جداں حضرت داؤد علیہ السلام دے لئی لوہا ہويا سیحافظ ابوطاہر سلفی نے اس مضمون نو‏ں پسند کرکے اس قطعہ وچ نظم کیتا

• لان الحدیث و علمہ بکمالہ لامام اہلیہ ابو داؤد
• مثل الذی لان الحدید وسبکہ لبنی اہل زمانہ داؤد

فقہی ذوق

اصحاب صحاح ستہ دی نسبت امام ابوداؤد اُتے فقہی ذوق زیادہ غالب سی، چنانچہ تمام ارباب صحاح ستہ وچ صرف ایہی اک بزرگ نيں جنہاں نو‏ں علامہ شیخ ابواسحق شیرازی نے طبقات الفقہاء وچ جگہ دتی اے امام ممدوح دے اسی فقہی ذوق دا نتیجہ اے کہ انہاں نے اپنی کتاب نو‏ں صرف احادیث احکم دے لئی مختص فرمایا، فقہی احادیث دا جتنا وڈا ذخیرہ اس کتاب (سنن )وچ موجود اے صحاح ستہ وچو‏ں کسی کتاب وچ آپ نو‏ں نئيں ملے گا، چنانچہ حافظ ابو جعفر بن زبیر غرناطی متوفی ٧٠٨ھ صحاح ستہ دی خصوصیات اُتے تبصرہ کردے ہوئے رقمطراز نيں تے احادیث فقہیہ دے حصرو استیعاب دے سلسلے وچ ابوداؤد نو‏ں جو بابت حاصل اے اوہ دوسرے مصنفین صحاح ستہ نو‏ں نئيں علامہ یافعی فرماندے نيں کہ آپ حدیث وفقہہ دونے دے سرخیل سن ۔

زہد و تقویٰ

ابوحاتم فرماندے نيں کہ امام موصوف حفظ حدیث، اتقان روایت، زہد و عبادت تے یقین و توکل وچ یکتائے روزگار سن ۔ ملا علی قاری فرماندے نيں کہ ورع وتقویٰ، عفت و عبادت دے بہت اونچے مقام اُتے فائز سن ۔ انہاں دی زندگی دا مشہور واقعہ اے کہ انہاں دے کرتے دی اک آستن تنگ سی تے اک کشادہ جدو‏ں اس دا راز دریافت کیتا گیا تو بتایا کہ اک آستن وچ اپنے نوشتے رکھ لیندا ہاں اس لئی اس نو‏ں کشادہ بنا لیا اے تے دوسری نو‏ں کشادہ کرنے دی کوئی ضرورت نہ سی اس وچ کوئی فائدہ نہ سی اس لئی اس نو‏ں تنگ ہی رکھیا۔

• جو گنج قناعت وچ نيں تقدیر اُتے شاکر اے ذوق برابر انہاں نو‏ں کم تے زیادہ

آپ دے فضل و کمال دا اعتراف

ابوداؤد نو‏ں علم و عمل وچ جو امتیازی مقام حاصل سی اس زمانہ دے علما مشائخ نو‏ں وی اس دا پورا پورا اعتراف سی چنانچہ حافظ موسیٰ بن ہارون جو انہاں دے معاصر سن فرماندے نيں کہ ابوداؤد دنیا وچ حدیث دے لئی تے آخرت وچ جنت دے لئی پیدا کیتے گئے نيں ميں نے انہاں تو‏ں افضل کسی نو‏ں نئيں دیکھیا امام حاکم فرماندے نيں کہ امام ابوداؤد بلا شک و ریب اپنے زمانہ وچ محدثین دے امام سن ۔

اہل اللہ دی سچی عقیدت

احد بن محمد بن لیث کہندے نيں کہ اک مرتبہ حضرت سہل بن عبد اللہ تستری جو اس زمانہ دے اہل اللہ وچو‏ں سن آپ دی خدمت وچ تشریف لیائے تے عرض کیتا: امام صاحب میں اک ضرورت تو‏ں آیا ہاں جے حسب امکان پوری کرنے دا وعدہ فرماؤ تاں عرض کراں۔ آپ نے وعدہ کر لیا انہاں نے کہیا جس مقدس زبان تو‏ں آپ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی احادیث روایت کردے نيں اس نو‏ں بوسہ دینے دی آرزو رکھدا ہاں ذرا آپ اسنو‏ں باہر کڈو چنانچہ آپ نے اپنی زبان مبارک باہر نکالی تے حضرت سہل نے اس نو‏ں بوسہ دتا۔

تصنیفات

امام ابوداؤد نے بہت سا علمی ذخیرہ اپنی یادگار چھڈیا اے جس دی مجمل فہرست درج ذیل اے۔ مراسیل۔ الردعلی القدریہ۔ الناسخ والمنسوخ۔ ماتضروبہ اہل الامصار۔ فضائل الانصار۔ مسند مالک بن انس۔ المسائل معرفۃ الاوقات۔ کتاب بدء الوحی سنن۔ انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ اہ‏م آپ دی سنن اے۔

وفات

امام ابو داؤد نے تہتر سال دی عمر پا کر سولہ شوال 275ھ وچ انتقال فرمایا تے بصرہ وچ امام سفیان ثوری دے پہلو وچ مدفون ہوئے۔ یوم وفات روز جمعہ اے۔

؎ مثل ایوان سحر مرقد فروزاں ہو تیرا space
space نور تو‏ں معمور ایہ خاکی شبستان ہو تیرا

(اقبال)

حوالے