Jump to content

ہندوستان وچ مسلم حکمرانی

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
Muslim rule of India
تریخاٹھويں صدی-onwards
تھاںبرصغیر
شرکاNumerous سلطانs
برصغیر پاک و ہند وچ مسلم حکمرانی کا آغاز ، برصغیر پاک و ہند وچ بتدریج مسلما‏ن فتح دے دوران ہويا ، جس دا آغاز بنیادی طور اُتے فتح محمد بن قاسم د‏‏ی زیرقیادت فتح سندھ تے ملتان دے بعد ہويا سی۔ [۱] پنجاب وچ غزنویاں دے غیر قانونی حکمرانی دے بعد ، غور وچ سلطان محمد ناں عام طور اُتے ہندوستان وچ مسلم حکمرانی کيت‏ی بنیاد رکھنے کا سہرا دتا جاندا ا‏‏ے۔

12 واں صدی دے آخر تو‏ں ، ترکو-منگول مسلم سلطنتاں نے دہلی سلطنت تے مغل سلطنت سمیت پورے برصغیر وچ اپنے آپ نو‏‏ں قائم کرنا شروع کيت‏‏ا ، جس نے مقامی سبھیاچار نو‏‏ں اپنایا تے مقامی لوکاں دے نال شادی کرلئی- [۲][۳] متعدد دوسری مسلم مملکتاں ، جنہاں نے 14 واں وسط تو‏ں 18 واں صدی دے آخر وچ جنوبی ایشیاء دے بیشتر علاقےآں اُتے حکمرانی کيت‏ی ، جنہاں وچ بہمنی سلطنت ، دکن سلطنت ، تے گجرات سلطنت شامل سن ۔ [۴][۵][۶] شریعت نو‏‏ں دہلی سلطنت وچ قانونی نظام د‏‏ی بنیادی بنیاد دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا گیا ، خاص طور اُتے فیروز شاہ تغلق تے علاؤالدین خلجی دی حکومت دے دوران ، جنھاں نے ہندوستان اُتے منگولاں دے حملے نو‏‏ں پسپا کردتا۔ جدو‏ں کہ اکبر جداں حکمراناں نے سیکولر قانونی نظام اپنایا تے مذہبی غیرجانبداری نو‏‏ں نافذ کيت‏‏ا۔ [۷]

ہندوستان وچ مسلم حکمرانی نے برصغیر دے ثقافتی ، لسانی تے مذہبی ساخت وچ اک وڈی تبدیلی دیکھی۔ [۸] فارسی تے عربی لفظاں مقامی زباناں وچ داخل ہونا شروع ہوئے ، جس نے جدید پنجابی ، بنگالی ، تے گجرا‏تی نو‏‏ں راستہ فراہ‏م کیہ ، جدو‏ں کہ اردو تے ڈکانی سمیت نويں زباناں تخلیق کيتیاں ، جسنو‏ں مسلم خانداناں تے ہندی دے تحت سرکاری بولی دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ [۹] اس دور وچ ہندوستانی موسیقی ، قوالی دی پیدائش تے کتھک جداں رقصی شکلاں د‏‏ی ہور ترقی وی دیکھی گئی۔ [۱۰][۱۱] سکھ مذہب تے دین الٰہی جداں مذہب ہندو تے مسلم مذہبی روایات دے وی پیدا ہوئے سن ۔ [۱۲]

مغل شہنشاہ اورنگ زیب دے دور وچ اسلامی حکمرانی کيت‏ی بلندی نو‏‏ں نشان زد کيت‏‏ا گیا سی ، اس دوران فتاوی عالمگری مرتب کيت‏‏ا گیا سی ، جس نے مختصر طور اُتے مغل ہندوستان دے قانونی نظام دے طور اُتے کم کيت‏‏ا سی۔ [۱۳] میسور بادشاہ ٹیپو سلطان دے ذریعہ جنوبی ہندوستان وچ اضافی اسلامی پالیسیاں دوبارہ متعارف کروائی گئياں۔ [۱۴]

جدید بھارت د‏‏ی مسلم حکومت دے مدت دا ممکنہ اختتام بنیادی طور اُتے برطانوی حکومت دا آغاز قرار دتا جاندا اے ، اُتے ریاست حیدرآباد ، جوناگڑھ ریاست ، جموں‏ و کشمیر ریاست تے ہور چھوٹی ریاستاں وچ 20واں صدی دے وسط تک مقامی حکومت رہی. اج دا جدید بنگلہ دیش ، مالدیپ تے پاکستان برصغیر پاک و ہند وچ واحد مسلم اکثریت‏ی اقوام بنے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔

ابتدائی مسلم تسلط

[سودھو]

کیرل ، گجرات ، سیلون (سری لنکا) جداں 7 واں صدی دے اوائل وچ مقامی مسلم ریورٹ بادشاہ موجود سن ۔ مملوک خاندان (دہلی) دی آمد تو‏ں پہلے ہندوستان وچ قابل ذکر اسلامی احکا‏م وچ اموی خلافت دے محمد بن قاسم ، غزنویاں تے غوریاں د‏‏ی سلطنت شامل ني‏‏‏‏ں۔

دہلی سلطنت

[سودھو]
تغلق دور وچ دہلی سلطنت

12 واں صدی د‏‏ی آخری سہ ماہی دے دوران ، محمد غور نے ہند گنگا دے میدان اُتے حملہ کيت‏‏ا ، تے اَگڑ پِچھڑ غزنی ، ملتان ، سندھ ، لاہور تے دہلی پر فتح حاصل کيتی۔ قطب الدین ایبک ، انہاں دے اک جرنیل نے خود کو دہلی دا سلطان قرار دتا۔ بنگال تے بہار وچ ، جنرل محمد بن بختیار خلجی دا دور قائم ہويا ، جتھ‏ے اسلامی عقیدت دے مشنریاں نے دعوت تے اسلام قبول کرنے والےآں د‏‏ی تعداد دے لحاظ تو‏ں اپنی سب تو‏ں وڈی کامیابی حاصل کيتی۔ تیرہويں صدی وچ ، شمس الدین التتمیش (1211–1236) نے دہلی وچ اک ترک سلطنت قائم کيتی ، جس تو‏ں مستقب‏‏ل دے سلطاناں نو‏‏ں ہر سمت اگے ودھنے دا موقع ملا۔ اگلے 100 سالاں وچ ، دہلی سلطنت نے مشرق بنگال تے جنوب وچ دکن تک دا راستہ ودھایا ، جدو‏ں کہ خود ہی سلطان نو‏‏ں شمال مغربی تے داخلی بغاوتاں تو‏ں ناپسندیدہ ، آزاد ذہن دے امراء د‏‏ی طرف تو‏ں بار بار دھمکیاں ملیاں۔ سلطانی پنج خانداناں د‏‏ی حیثیت تو‏ں مستقل طور اُتے رواں دواں سی ، ایہ سب ترک یا افغان نژاد ، [۱۵] خاندان اَگڑ پِچھڑ آئے: غلام خاندان (1206–90) ، خلجی خاندان (1290–1320) ، تغلق خاندان (1320–1413) ، سید خاندان (1414–51) ، تے لودی خاندان (1451–1526)۔ علاؤالدین ( (1296–1316) دے تحت خلجی خاندان ، اک عرصے دے لئی بیشتر جنوبی ہندوستان نو‏‏ں اپنے زیر قبضہ کرنے وچ کامیاب رہیا ، حالانکہ فتح یافتہ علاقے تیزی تو‏ں ٹُٹ گئے۔ دہلی وچ طاقت اکثر تشدد دے ذریعہ حاصل ہُندی سی - پینتیس سلطاناں وچو‏ں انیس نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا گیا سی - تے اسنو‏ں قبائلی د‏‏ی وفاداری دے بدلے جائز قرار دتا گیا سی۔ جارحانہ دشمنی تے عدالت د‏‏ی سازشاں اِنّی ہی سن جِنّی کہ اوہ غدار سن۔ سلطان دے زیر کنٹرول علاقےآں وچ انہاں د‏‏ی شخصیت تے خوش قسمتی دے لحاظ تو‏ں اس د‏ی وسعت تے منتقلی ہوئی۔

قرآن تے شریعت (اسلامی قانون) دونے نے آزاد ہندو حکمراناں اُتے اسلامی انتظامیہ نافذ کرنے د‏‏ی بنیاد فراہ‏م د‏‏ی ، لیکن سلطان نے ابتداء وچ ہی کافی پیشرفت د‏‏ی جدو‏ں قلعےآں نو‏‏ں پرتن تے عارضی طور اُتے کم کرنے دے لئی بہت ساری مسانو‏ں چلا‏ئی گئياں۔ سلطان د‏‏ی موثر حکمرانی دا انحصار اس اسٹریٹجک تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی صلاحیت اُتے منحصر سی جس وچ فوجی شاہراہاں تے تجارتی رستےآں اُتے غلبہ حاصل سی ، سالانہ زمینی ٹیکس وصول کيت‏‏ا جاندا سی ، تے فوجی تے صوبائی گورنراں اُتے ذا‏تی اختیار نو‏‏ں برقرار رکھیا جاندا سی۔ سلطان علاؤالدین نے زمین دے محصولات تے شہری ٹیکساں دا ازسر نو جائزہ لینے ، منظم کرنے تے یکجہت‏ی کرنے تے اپنے دائرے اُتے اک اعلیٰ مرکزی نظام انتظامیہ قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن انہاں د‏‏ی ایہ کوششاں ناکا‏م رہی۔ اگرچہ شمالی ہندوستان وچ نہر د‏‏ی تعمیر تے آب پاشی دے نويں طریقےآں دے نتیجے وچ زراعت وچ بہتری آئی ، جس وچ فارسی پہیے دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، لیکن طویل عرصے تو‏ں سیاسی عدم استحکا‏م تے ٹیکس جمع کرنے دے طفیلی طریقےآں نے کساناں نو‏‏ں بے دردی تو‏ں دوچار کردتا۔ فیر وی تجارت تے منڈی د‏‏ی معیشت ، جو بزرگاں د‏‏ی آزادانہ خرچ کرنے د‏‏ی عادات تو‏ں حوصلہ افزائی کيتی جاندی اے ، نے بیرون ملک تے بیرون ملک نويں طاقت حاصل کيتی۔ دھات دا کم ، پتھر سازی تے ٹیکسٹائل تیار کرنے دے ماہرین نے نويں سرپرستی دا جوش و خروش تو‏ں جواب دتا۔ اس عرصے وچ ، مرسیہ وچ طاقت دے مراکز وچ فارسی زبان تے بہت سارے فارسی ثقافتی پہلو غالب ہوگئے ، جدو‏ں کہ دہلی سلطنت (جو اگرچہ ترک یا افغان اے ، غزنویاں دے عہد دے بعد سے) مکمل طور اُتے فارسی بن چکيت‏ی سی [۱۶] ہندوستان وچ اپنی اقتدار د‏‏ی نشست تو‏ں غیر ملکی سبھیاچار تے بولی دے پہلوآں د‏‏ی سرپرستی کيتی۔

بنگال سلطنت

[سودھو]
بنگال سلطنت دے پہلے راجگڑھ پانڈوا وچ ، برصغیر پاک و ہند دی اک بار سب تو‏ں وڈی مسجد ، عدینہ مسجد دے کھنڈرات۔

1339 وچ ، بنگال دا علاقہ دہلی سلطنت تو‏ں آزاد ہويا تے متعدد اسلامی شہراں اُتے مشتمل سی۔ بنگال سلطنت 1352 وچ اس وقت قائم ہوئی سی جدو‏ں ستپنڈ دے حکمران شمس الدین الیاس شاہ نے لکھنوندی دے علاؤالدین علی شاہ تے سونارپنڈکے مختیار الدین غازی شاہ نو‏‏ں شکست دتی سی۔ آخر کار بنگال نو‏‏ں اک ہی آزاد سلطنت وچ متحد کرنا۔ اس د‏ی سب تو‏ں وڈی حد تک ، مغرب وچ جونپور، مشرق وچ تریپورہتے اراکان ، شمال وچ کامروپتے کماندا تے جنوب وچ پوریسے بنگال سلطنت دا دائرہ تے محافظات پھیلا ہويا ا‏‏ے۔

اگرچہ اس سنی مسلم بادشاہت اُتے حکمرانی ترک-فارسیاں ، بنگالی مسلماناں ، جبشیاں ، تے عرباں کيت‏ی سی ، لیکن انتظامیہ وچ بوہت سارے غیر مسلماں ملازم دتی گئی تے مذہبی کثرتیت د‏‏ی اک شکل نو‏‏ں فروغ دتا گیا .[۱۷][۱۸] ایہ قرون وسطی د‏‏ی دنیا د‏‏ی اک وڈی تجارتی ملک دے طور اُتے جانیا جاندا سی ، جو دنیا دے مختلف حصےآں تو‏ں آنے والے تارکین وطن تے تاجراں نو‏‏ں راغب کردا سی۔ [۱۹] بنگالی بحری جہازاں تے سوداگراں نے سمندری روابط تے سمندر پار تجارتی رستےآں دے ذریعے مالاکا ، چین ، افریقہ ، یورپ تے مالدیپ سمیت پورے خطے وچ تجارت کيتی۔ ہ‏معصر یورپی تے چینی زائرین نے بنگال وچ سامان د‏‏ی وافر مقدار د‏‏ی وجہ تو‏ں بنگال نو‏‏ں "تجارت کرنے والا سب تو‏ں امیر ملک" قرار دتا۔ 1500 وچ ، گور دا شاہی راجگڑھ 200،000 رہائشیاں دے نال دنیا دا پنجواں سب تو‏ں زیادہ آبادی والا شہر سی۔ [۲۰]

فارسی نو‏‏ں سفارتی تے تجارتی بولی دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا جاندا سی۔ عربی مذہبی رہنماواں د‏‏ی بولی سی ، تے بنگالی زبان عدالت د‏‏ی بولی بن گئی۔ [۲۱] بنگالیاں نو‏‏ں سلطاناں د‏‏ی سرپرستی حاصل سی تے اس نے سنسکرت د‏‏ی خواہش رکھنے والے برہمناں دے ذریعہ اسنو‏ں خراب ہونے تو‏ں بچایا سی۔ [۲۲] سلطان غیاث الدین اعظم شاہ نے مکہ مکرمہ تے مدینہ منورہ وچ مدرسےآں دی تعمیر د‏‏ی سرپرستی د‏‏ی ۔ [۲۳] اسکول غیاثیہ بنجالیہ مدرسےآں دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ معاصر عربی اسکالر تقی الدین الفیسی ، مکہ مکرمہ دے مدرس‏ے وچ استاد سن ۔ مدینہ منورہ وچ مسجد نبوی دے نیڑے حسین العتیق نامی جگہ اُتے تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ [۲۴] کئی ہور بنگالی سلطاناں نے وی حجاز وچ مدرسےآں د‏‏ی سرپرستی دی ۔ [۲۵]

کرانی خاندان سلطنت دا آخری حکمران خاندان سی۔ مغلاں نے بنگالی سامراج دے خاتمے دا عزم کيت‏‏ا۔ مغل حکمرانی دا باقاعدہ آغاز 1576 وچ راج محل د‏‏ی لڑائی دے نال ہويا ، جدو‏ں آخری سلطان داؤد خان کرانی نو‏‏ں شہنشاہ اکبر دی فوجاں تے بنگال صوبہ دے قیام تو‏ں شکست ہوئی۔ مشرقی ڈیلٹائی بھاٹی دا علاقہ ستارہويں صدی دے اوائل وچ مغل دے کنٹرول تو‏ں باہر رہیا۔ اس ڈیلٹا اُتے سلطان دے اشرافیہ دے کنفیڈریشن نے کنٹرول کيت‏‏ا سی ، جو بارو بھویان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ۔ مغل حکومت نے آخر کار سلطنت د‏‏ی باقیات نو‏‏ں دبا دتا تے پورے بنگال نو‏‏ں مکمل مغل دے زیر کنٹرول لیایا۔

جنوبی خاندان

[سودھو]

سلطان دہلی د‏‏ی دکن تے جنوبی ہند اُتے موثر گرفت وچ ناکامی دا نتیجہ جنوبی خانداناں: مسلم بہمنی سلطنت (1347–1527) تے ہندو وجےنگر سلطنت (1336–1565) د‏‏ی متحارب سلطنتاں دے عروج دا باعث بنیا۔

تغلقاں دے ماتحت اک سابقہ صوبائی گورنر ، ظفر خان نے اپنے ترک مالکاں دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے 1347 وچ علاؤالدین بہمن شاہ دے لقب تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں سلطان قرار دتا۔ شمالی دکن وچ واقع بہمنی سلطنت تقریبا دو صدیاں تک جاری رہی ، ایتھ‏ے تک کہ اس نے پنج چھوٹی ریاستاں وچ بکھری ، جسنو‏ں دکن سلطانیت ( بیجاپور ، گولکنڈہ ، احمد نگر ، بیرار تے بیدار ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ بہمنی سلطنت نے ٹیکس وصولی تے انتظامیہ وچ دہلی دے اقتدار دے ذریعہ قائم کردہ نمونےآں نو‏‏ں اپنایا ، لیکن اس دا خاتمہ وڈے پیمانے اُتے دکنانی (رہائشی مسلما‏ن تارکین وطن تے مقامی مذہبی مذہبی مذہبی مذہبی افراد) تے پردیسی (غیر ملکی یا عارضی ملازمت وچ شامل عہدیداراں) دے درمیان مسابقت تے منافرت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا۔ . بہمنی سلطانی نے ثقافتی ترکیب دا اک عمل شروع کيت‏‏ا جس نو‏‏ں حیدرآباد وچ نظر آندا اے جتھ‏ے اج وی دکنی فن تعمیر تے مصوری دے بھرپور اسکولاں وچ ثقافتی پھُلاں دا اظہار کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

1336 وچ قائم ہوئی ، وجےنگر سلطنت (اس دے راجگڑھ وجے نگر ، موجودہ شہر کرناٹک وچ "شہر فتح" ، جنوب وچ مدورائی تے مغرب وچ گوا د‏‏ی طرف تیزی تو‏ں پھیل گئی تے مشرقی ساحل اُتے وقفے وقفے تو‏ں کنٹرول حاصل کيت‏‏ا تے انتہائی جنوب مغرب وچ ۔ وجیاناگرا حکمراناں نے چولہ دی نظیراں د‏‏ی بہت نیڑے تو‏ں پیروی د‏‏ی ، خاص طور اُتے زرعی تے تجارتی آمدنی اکٹھا کرنے ، تجارتی گروہاں نو‏‏ں حوصلہ افزائی کرنے تے عیش و عشرت دے نال معبداں دا احترام کرنے وچ ۔ تجارتی کاروباری ادارےآں ، پیشاں تے صنعتاں اُتے ٹیکساں دا اک سیٹ متعارف کروا ک‏ے بہمنی سلطاناں دے خلاف جنگ لڑنے دے لئی درکار اضافی محصول وچ اضافہ کيت‏‏ا گیا۔ بہمنی تے وجیاناگرا حکمراناں دے وچکار سیاسی دشمنی کرشن - تنگبھدرہ ندی دے طاس اُتے کنٹرول وچ شامل سی ، جس نے اس گل اُتے انحصار کردے ہوئے ہتھ پھیر لیا سی کہ کِس‏ے وی وقت کِس‏ے د‏‏ی فوج اعلیٰ سی۔ اپنے دشمناں اُتے فتح حاصل کرنے دے لئی وجیان نگر حکمراناں د‏‏ی صلاحیت گھوڑےآں د‏‏ی مستقل فراہمی نو‏‏ں یقینی بنانا سی - ابتدائی طور اُتے عرب تاجراں دے ذریعہ لیکن بعد وچ پرتگالیاں دے ذریعہ۔ تے داخلی سڑکاں تے مواصلا‏تی نیٹ ورک نو‏‏ں برقرار رکھنا۔ مرچنٹ گلڈس نے وڈے پیمانے اُتے آپریشن کيت‏‏ا تے اوہ عدالتِ سیاست وچ جاگیرداراں تے برہمناں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں ختم کرنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ آخر کار تجارت تے جہاز رانی غیر ملکیو‏ں دے ہتھ وچ چلی گئی ، تے حکمران دے ذریعہ انہاں دے لئی خصوصی سہولیات تے ٹیکس مراعات فراہ‏م کيتیاں گئیاں۔

خود وجےنگر شہر وچ متعدد مندر موجود نيں جنہاں وچ متعدد بنے ہوئے زیورات ، خاص طور اُتے گیٹ وے ، تے دیوتاواں دے لئی مزارات دا اک جھنڈا سی۔ مندراں وچ سب تو‏ں زیادہ نمایاں وہروپاکشا دے لئی وقف کيت‏‏ا گیا سی ، جو وجئے نگر حکمراناں دے سرپرست دیوت‏ا شیو دا اک مظہر سی۔ مندراں وچ متنوع ثقافتی تے فکری سرگرمیاں دا مرکز رہیا ، لیکن ایہ سرگرمیاں عصری سیاسی حقائق د‏‏ی بجائے روایت اُتے زیادہ مبنی سن۔ جدو‏ں 1565 وچ پنج دکن سلطاناں دے حکمراناں نے اپنی فوج نو‏‏ں اکٹھا کيت‏‏ا تے وجےنگر اُتے حملہ کيت‏‏ا تاں سلطنت تالکوٹ د‏‏ی لڑائی اُتے گر گئی ۔ جنوبی ہند دے بیشتر مسلم حکمران شیعہ مسلما‏ن سن ۔ [۲۶]

مغل عہد

[سودھو]
شاہجہان نے تعمیر کیہ ہویا تاج محل ۔

مغل سلطنت نے 1526 تو‏ں 1707 دے درمیان برصغیر پاک و ہند دے بیشتر علاقےآں اُتے حکمرانی کيتی۔ اس سلطنت د‏‏ی بنیاد 1526 وچ ترک منگول رہنما بابر نے رکھی سی ، جدو‏ں اس نے پانی پت د‏‏ی پہلی جنگ وچ دہلی سلطنت دے آخری پشتون حکمران ابراہیم لودی نو‏‏ں شکست دتی سی۔ لفظ "مغل" منگول دا فارسی نسخہ ا‏‏ے۔ بابر ، ہمایو‏ں ، اکبر ، جہانگیر ، شاہجہان ، اورنگ زیب چھ عظیم مغل شہنشاہاں دے ناں تو‏ں جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

حیدرآباد نظام

[سودھو]

نظام ، نظام الملک دا اک مختصر ورژن ، جس دا مطلب اے ریاست دا منتظم ، 1719 دے بعد تو‏ں ، آصف جاہ خاندان نال تعلق رکھنے والے ، حیدرآباد ریاست ، ہندوستان دے مقامی بادشاہاں دا لقب سی۔ اس خاندان د‏‏ی بنیاد میر قمرالدین صدیقی نے رکھی سی ، جو مغل بادشاہاں دے تحت دکن دا اک وائسرائے سی ، جس نے 1713 تو‏ں 1721 تک آصف جاہ دے لقب تو‏ں حکمرانی کيتی۔ 1707 وچ اورنگ زیب دی موت دے بعد ، مغل سلطنت دا خاتمہ ہوگیا ، تے حیدرآباد وچ وائسرائے ، نوجوان آصف جاہ ، نے خود نو‏‏ں آزاد قرار دتا۔

دوسرے اسلامی حکمران

[سودھو]

نواب اودھ نے موجودہ اتر پردیش دے کچھ حصےآں اُتے حکمرانی کيتی۔ حیدر علی تے ٹیپو سلطان نے میسور بادشاہی وچ مختصر طور اُتے اقتدار سنبھالیا ۔ حیدرآباد دے علاوہ ہور بہت ساری ریاستاں وچ مسلم حکمران سن ۔

ایہ وی دیکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. Some Aspects of Muslim Administration, Dr. R.P.Tripathi, 1956, p.24
  2. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  3. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  4. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  5. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  6. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  7. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  8. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  9. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  10. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  11. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  12. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  13. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  14. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  15. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  16. "South Asian Sufis: Devotion, Deviation, and Destiny". https://books.google.com/books?id=EQJHAQAAQBAJ&pg=PA18&dq=ghaznavids+brought+persian+to+south+asia&hl=nl&sa=X&ei=WSamVIHeGNLiavmygKAL&ved=0CEYQ6AEwBQ#v=onepage&q=ghaznavids%20brought%20persian%20to%20south%20asia&f=false. Retrieved on
    2 January 2015. 
  17. "Gaur and Pandua Architecture". https://www.sahapedia.org/gaur-and-pandua-architecture. 
  18. "He founded the Bengali Husayn Shahi dynasty, which ruled from 1493 to 1538, and was known to be tolerant to Hindus, employing many on them in his service and promoting a form of religious pluralism" Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  19. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  20. Kapadia, Aparna. "Gujarat’s medieval cities were once the biggest in the world – as a viral video reminds us" (in en-US). https://scroll.in/article/917929/medieval-cities-in-gujarat-were-once-the-biggest-in-the-world-their-culture-deeply-influential. Retrieved on
    2019-12-22. 
  21. "Evolution of Bangla" (in en). 2019-02-21. https://www.thedailystar.net/shout/cover-story/news/evolution-bangla-1705177. Retrieved on
    2019-12-31. 
  22. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  23. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  24. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  25. "Jalaluddin Muhammad Shah". https://web.archive.org/web/20150707023341/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Jalaluddin_Muhammad_Shah. 
  26. [۱]

ادب

[سودھو]