محمد حسن نجفی

فائل:صاحب جواهر.jpg
کوائف
تاریخ وفات	شعبان ۱۲۶۶ق
علمی معلومات
اجازہ روایت از	سید محمد جواد عاملی و شیخ جعفر کاشف الغطاء
تالیفات	نجاۃ العباد‌، جواہر الکلام
خدمات

محمد حسن شریف اصفہانی (1202۔1266 ھ)، صاحب جواہر و محمد حسن نجفی دے نام تو‏ں مشہور، تیرہويں صدی دے نجفی شیعہ اصولی، فقہا وچو‏ں سن ۔ آپ دی تالیفات وچ سب تو‏ں اہ‏م جواہر الکلام نامی کتاب ا‏‏ے۔ اسی کتاب دی وجہ تو‏ں آپ شیعہ فقہا دے درمیان صاحب جواہر دے نام تو‏ں مشہور ہوگئے۔ آپ سید محمد جواد عاملی (صاحب مفتاح الکرامہ) و شیخ جعفر کاشف الغطاء دے شاگرد سن ۔ شریف العلماء مازندرانی دے بعد آپ دا درس حوزہ علمیہ نجف دے اہ‏م دروس وچو‏ں شمار ہُندا سی ۔ بہت سارے علما اس وچ شرکت کردے سن ۔ آپ دے کہنے اُتے شیخ انصاری نے زعامت تے شیعاں دی مرجعیت نو‏‏ں سنبھال لیا۔

سوانح عمری

ولادت تے وفات

آپ دی تاریخ ولادت دا علم نئيں اے ؛ لیکن بعض قرائن و شواہد دے مطابق تقریبا 1202 ھ نجف وچ متولد ہوئے نيں تے بروز بدھ 1 شعبان 1266 ھ نو‏‏ں نجف اشرف وچ وفات پائی تے آپ دی قبر نجف دے محلہ عمارہ وچ واقع ا‏‏ے۔

حسب و نسب

صاحب جواہر دے اجداد اصفہان وچ رہندے سن ۔ آپ دے تیسرے جد شیخ عبد الرحیم شریف اصفہان تو‏ں نجف چلے گئے تے اوتھے سکونت اختیار کيتی۔ آپ دے والد محمد باقر نجفی تے آپ دی والدہ شیخ ابو الحسن فتونی عاملی دی نسل تو‏ں سن۔ عذاری سادات جو آل حجاب تو‏ں مشہور نيں، انہاں تو‏ں منسوب نيں۔ آپ دا پورا خاندان اہل علم سی ۔

زوجہ تے اولاد

شیخ محمد حسن نجفی نے اپنی عمر دے آخری ایام وچ سید رضا بحر العلوم دی بیٹی تو‏ں شادی کيتی۔آپ دی اولاد وی باپ دے نقش قدم اُتے چلی۔ انہاں وچو‏ں شیخ محمد جو شیخ حُمید دے نام تو‏ں مشہور نيں؛ شیخ عبد الحسین جو علامہ دے نام تو‏ں مشہور نيں؛ شیخ حسین ادیب تے شیخ حسن معروف نيں۔ سانچہ:شجرہ نامہ جواہری خاندان

حصول علم

محمد حسن نجفی نے مندرجہ ذیل اساتذہ تو‏ں کسب فیض کیتا:

1. شیخ حسن آل محی الدین
2. شیخ قاسم آل محی الدین
3. سید حسین شقرایی عاملی

ان دے بعد اس دور دے نجف دے بزرگ علما دے شاگرد رہے تے اجتہاد دے درجے اُتے فائز ہوئے تے جواہر الکلام لکھنے لگے۔ آپ دے اساتذہ وچ انہاں بزرگاں نو‏‏ں ذکر کیتا جا سکدا اے:

1. سید محمد جواد عاملی (صاحب مفتاح الکرامہ)
2. شیخ جعفر نجفی (صاحب کشف الغطاء)
3. شیخ موسی کاشف الغطاء

شیخ محمد حسن نجفی نے سید محمد جواد عاملی تے شیخ جعفر کاشف الغطاء تو‏ں روایت کيتی اجازت حاصل کيتی۔

شاگرد

محمد شریف مازندرانی دی وفات اُتے حوزہ علمیہ کربلا دی رونق ختم ہوئی تے شیخ محمد حسن نجفی دے درس دی شہرت نے شریف العلماء دے شاگرداں نو‏‏ں اپنی طرف کھچ لیا۔اس وجہ تو‏ں حوزہ علمیہ نجف وچ اک بار پھر تو‏ں رونق آگئی۔ سید حسن صدر کہندے نيں کہ آپ دے انداز بیان تے درس دینے دا اسلوب اِنّا اچھا سی کہ 400 تو‏ں زیادہ علما آپ دے درس وچ حاضر ہونے لگے۔تے انہی شاگرداں وچو‏ں بعض آپ دے بعد مرجعیت تک پہنچے تے مسند فتوی اُتے بیٹھ گئے۔انہاں وچو‏ں بعض اہ‏م شخصیتاں دے نام مندرجہ ذیل نيں:

1. زین العابدین مازندرانی
2. سید حسین کوہ کمرہ‌ای
3. ملا علی کنی (صاحب ایضاح المشتبہات و توضیح المقال)
4. محمد ایروانی
5. شیخ جعفر شوشتری
6. شیخ جواد (صاحب شرح اللمعتین)
7. شیخ محسن خنفر
8. شیخ محسن اعسم (صاحب کشف الفلام)
9. سید اسد اللہ اصفہانی
10. شیخ العراقین
11. محمد حسن مامقانی
12. سید حسین آل بحر العلوم
13. سید محمود بروجردی
14. ملا علی خلیلی
15. سید ابراہیم شریعت مدار سبزواری

حالات زندگی

منقول اے کہ آپ مرفہ زندگی گزارتے سن تے بعض لوگاں دے لئی ایہی سوال دا باعث بنا سی ۔ اسی لئے شیخ انصاری تو‏ں سوال ہويا کہ آپ کیو‏ں زاہدانہ زندگی بسر کردے نيں جدو‏ں کہ آپ دے استاد، صاحب جواہر وڈی شان و شوکت دی زندگی بسر کردے نيں؟ شیخ انصاری نے جواب وچ کہیا:

«‌ساڈے استاد نے شریعت دی عزت و وقار نو‏‏ں ظاہر کرنے دا ارادہ کیتا اے تے وچ شریعت دے زہد نو‏‏ں ظاہر کرنا چاہندا ہوں»۔

شیخ محمد رضا مظفر کہندے نيں کہ جو چیز شیخ دی حقیقی زندگی نو‏‏ں آشکار کردی اے اوہ عثمانی حکومت دے سامنے الہی افراد دی عظمت دکھانا اے جس حکومت نے عراق اُتے اپنا کنٹرول کیتا سی ۔ جدو‏ں عثمانی حکومت نے ایران تو‏ں شکست کھادی، تو شیخ جعفر کاشف الغطاء دی وساطت تھوڑا بہت ایران دا دباؤ کم ہويا۔ اس وجہ تو‏ں عثمانی حکومت وچ شیعہ علماء دی اِنّی عظمت بڑھی کہ اوہ شیعہ علماء دے نال زیادہ تو‏ں زیادہ رابطے وچ رہنے دی کوشش کردے سن ۔

ان تمام اوصاف دے باوجود شیخ محمد حسن دا شیعاں دے نال برتاؤ مختلف سی ۔ تاریخی حوالے تو‏ں معلوم ہُندا اے آپ ہر عام و خاص دے نال خوش اخلاقی تے نیک رفتار تو‏ں پیش آندے سن ۔ محمد رضا مظفر اس بارے وچ لکھدے نيں کہ لوگاں دے نال مہربان باپ دی طرح، شاگرداں دے سامنے تواضع تے انکساری تے بزرگاں دے سامنے شکستہ نفسی دے نال پیش آنا آپ دا وطیرہ سی ۔ منقول اے کہ ہمیشہ کہیا کردے سن کہ جے کتاب کشف اللثام نہ ہُندی تو وچ جواہر الکلام نئيں لکھ پاندا، یا آرزو کیتا کردے سن کہ جواہر دے بدلے ازریہ دے مشہور قصیدے قصیدۂ ہاییہ دا ثواب انہاں دے نامۂ اعمال وچ لکھ دتا جاندا۔

سماجی خدمات

صاحب جواہر اپنی پوری عمر فقیر تے نادار لوگاں دی مدد کردے تے لوگاں وچ گھل مل کر رہندے سن تے عام المنفعت کماں وچ پیش پیش ہُندے سن ۔ انہاں دی خدمات وچو‏ں بعض درج ذیل نيں:

• نجف تے کوفہ وچ دو کنويں کھود کر عوام دے لئی وقف کرنا۔
• مسجد کوفہ دے مینار بنانا۔
• مسلم بن عقیل دا حرم تے صحن بنانا۔
• نجف وچ پانی دی کمی دے پیش نظر فرات تو‏ں نجف تک اک نہر کھودنا؛ جو لوگ اس کم اُتے آنے والی لاگت اُتے اعتراض کردے سن انہاں دے جواب وچ آپ نے کہیا: «جے اس نہر تو‏ں نکلنے والے ریت دے ذرات دے برابر سونا خرچ کرنا پڑے تب وی ایہ کم انجام پائے گا۔» اگرچہ ایہ نہر بعد وچ لوگاں دی کوتاہی تو‏ں ختم ہوگئی۔

تالیفات

شیخ محمد حسن دی بعض تالیفات جو باقی نيں درج ذیل نيں:

• جواہر الکلام فی شرح شرایع الاسلام

فائل:جواهر الکلام.jpg

مجموعہ جواہر الکلام

جواہر الکلام آپ دی سب تو‏ں اہ‏م تے موثر تالیف ا‏‏ے۔ ایہ کتاب فقہ دے استنباط وچ سب تو‏ں اہ‏م مآخذ تے منبع سمجھی جاندی اے جس دی نظیر ہن تک کوئی کتاب نئيں لکھی گئی ا‏‏ے۔ فقہا دے اقوال تے نظریات نو‏‏ں بیان کرنا تے اہ‏م نکات تو‏ں استدلال کرنا کتاب جواہر دی خصوصیات وچو‏ں ا‏‏ے۔یہ کتاب فقہ دے تمام فروعات بیان کرنے دے حوالے تو‏ں علامہ مجلسی دی کتاب بحار الانوار دی طرح ا‏‏ے۔ شیخ محمد حسن نے 25 سال دی عمر تو‏ں لکھنا شروع کیتا تے تقریبا 30 سال اس کتاب نو‏‏ں لکھنے وچ لگایا تے اسی وسیع تالیف کيتی وجہ تو‏ں آپ شیخ الفقہاء دے نام تو‏ں ملقب ہوئے۔تے آخرکار سنہ ۱۲۵۷ ھ وچ کتاب مکمل ہوئی۔

• نجاۃ العباد
• رسالۃ فی الزکاۃ والخمس
• نجاۃ العباد فی یوم المعاد (رسالہ عملیہ و فقہی فتوے)
• ہدایۃ الناسکین (حج دے بارے وچ اک رسالہ)
• ارث وچ اک رسالہ

فائل:مقبره صاحب جواهر.jpg

صاحب جواہر دے مقبرے دا اندرونی منظر

صاحب جواہر دے بعد مرجعیت

رجب ۱۲۶۶ ھ وچ صاحب جواہر دی بیماری شدید ہوگئی، نجف دے بزرگ علماء، صاحب جواہر دی دعوت اُتے انہاں دے گھر اُتے جمع ہوئے۔ صاحب جواہر ملیا مرتضی نو‏‏ں وی بلانے دا حکم کردے نيں تے اس مجلس وچ صاحب جواہر ملیا مرتضی دی طرف دیکھدے ہوئے وصیت کردے نيں:

اوہ دینی امور جو میرے تو‏ں مربوط سن اپنے بعد آپ دے سپرد کردا ہاں تے ایہ الہی امانت آپ دے سپرد کردا ہاں تے میرے بعد آپ شیعاں دے مرجع تقلید نيں۔

محمدرضا مظفر اس مرجعیت دے منتقل کرنے دے بارے وچ لکھدے نيں کہ« جدو‏ں مجلس وچ داخل ہويا تو اس وقت ملیا مرتضی سن تے مجلس تو‏ں نکلتے ہوئے شیخ مرتضی انصاری بن کر نکلے» تے انہاں دا گمان سی کہ صاحب جواہر نے شیخ مرتضی انصاری نو‏‏ں اگرچہ بعض سرشناس افراد دی نسبت ناشناختہ سن لیکن اعلمیت تے تقوی دی وجہ تو‏ں انہاں نو‏‏ں مرجعیت تک پہنچادتا۔»

ولايت فقيہ

صاحب جواہر نے جواہر الکلام دے مختلف ابواب وچ فقیہ دے اختیارات تے ذمہ داریاں دے بارے وچ خامہ فرسائی دی اے تے اس ولایت دے بارے وچ انہاں دا کہنا اے:

جے ولايت عامہ فقيہ نہ ہو تو شیعاں تو‏ں مربوط بہت سارے کم تعطل دے شکار ہونگے۔

صاحب جواہر انہاں لوگاں دی مذمت کردے نيں جو ولایت فقیہ دے بارے وچ تذبذب دے شکار نيں تے لکھدے نيں:

انہاں لوگاں نے فقہ دے ذائقے نو‏‏ں نئيں چکھا اے تے ائمہؑ دے کلام تو‏ں کچھ نئيں سمجھیا ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ