عراق جنگ

Iraq War
بسلسلہ عراقی تنازع تے دہشت دے خلاف جنگ
Clockwise from top: U.S. troops at Uday and Qusay Hussein's hideout; insurgents in northern Iraq; an Iraqi insurgent firing a MANPADS; the toppling of the صدام حسین statue in Firdos Square
تاریخ ۲۰ مارچ ۲۰۰۳ – ۱۸ دسمبر ۲۰۱۱ (۲۰۰۳-۰۳-۲۰ – ۲۰۱۱-۱۲-۱۸) (کچھ وقت) مقام عراق نتیجہ Invasion and occupation of Iraq Overthrow of Ba'ath Party government and execution of Saddam Hussein Emergence of significant insurgency, rise of al-Qaeda in Iraq, severe sectarian violence Subsequent reduction in violence and depletion of القاعدہ in Iraq Establishment of parliamentary democracy and formation of new Shia-led government Withdrawal of U.S. forces from Iraq in 2011 Stronger Iranian influence in Iraq Escalation of sectarian insurgency after U.S. withdrawal leading to the rise of the داعش, the successor of al-Qaeda in Iraq Re-escalation of conflict in 2013 ending in 2017 Return of U.S. forces to Iraq in 2014 Low-level insurgency following 2017
محارب
Invasion phase (2003) امریکہ برطانیہ آسٹریلیا پولینڈ سانچہ:Country data Kurdistan پیشمرگہ Supported by: اٹلی نیدرلینڈز	Invasion phase (2003) سانچہ:Country data Ba'athist Iraq
Post-invasion (2003–11) امریکہ برطانیہ MNF–I (2003–09) امریکہ (2003–09) برطانیہ (2003–09) آسٹریلیا (2003–09) رومانیہ (2003–09) آذربائیجان (2003–08) کویت (2003–08) اسٹونیا (2003–09) ایل سیلواڈور (2003–09) بلغاریہ (2003–08) مالدووا (2003–08) البانیا (2003–08) یوکرین (2003–08) ڈنمارک (2003–08) چیک جمہوریہ (2003–08) جنوبی کوریا (2003–08) سنگاپور (2003–08) کروشیا (2003–08) بوسنیا تے ہرزیگووینا (2003–08) شمالی مقدونیا (2003–08) لیٹویا (2003–08) پولینڈ (2003–08) قازقستان (2003–08) منگولیا (2003–08) جارجیا (2003–08) ٹونگا (2004–08) جاپان (2004–08) آرمینیا (2005–08) سلوواکیہ (2003–07) لتھوانیا (2003–07) اٹلی (2003–06) ناروے (2003–06) ہنگری (2003–05) نیدرلینڈز (2003–05) پرتگال (2003–05) نیوزی لینڈ (2003–04) تھائی لینڈ (2003–04) فلپائن (2003–04) ہونڈوراس (2003–04) جمہوریہ ڈومینیکن (2003–04) سپین (2003–04) نکاراگوا (2003–04) آئس لینڈ (2003–04) New Iraqi government Iraqi Armed Forces Awakening Council Supported by: ایران سانچہ:Country data Iraqi Kurdistan پیشمرگہ	Post-invasion (2003–11) Ba'ath loyalists فائل:Logo of the Supreme Command for Jihad and Liberation.png Supreme Command for Jihad and Liberation سانچہ:Country data Ba'athist Iraq Army of the Men of the Naqshbandi Order Sunni insurgents Al-Qaeda in Iraq (2004–06) سانچہ:Country data ISIL Islamic State of Iraq (from 2006) فائل:IAILogo.png Islamic Army of Iraq Ansar al-Sunnah (2003–07) Shia insurgents Mahdi Army Special Groups Asa'ib Ahl al-Haq Others Supported by: ایران Quds Force For fighting between insurgent groups, see Sectarian violence in Iraq (2006–08).
کمانڈر اور رہنما
Ayad Allawi Ibrahim al-Jaafari نوری المالکی Ricardo Sanchez George W. Casey, Jr. David Petraeus Raymond T. Odierno Lloyd Austin جارج ڈبلیو بش بارک اوباما Tommy Franks ڈونلڈ رمسفیلڈ رابرٹ گیٹس ٹونی بلیئر Gordon Brown ڈیوڈ کیمرون John Howard Kevin Rudd Ion Iliescu Traian Băsescu الہام علیوف Jaber Al-Ahmad Al-Sabah صباح الاحمد الجابر الصباح Silvio Berlusconi /> José María Aznar Anders Fogh Rasmussen Aleksander Kwaśniewski Lech Kaczyński	صدام حسینسانچہ:POW Izzat Ibrahim ad-Douri قصی صدام حسین ⚔ عدی صدام حسین ⚔ Abid Hamid Mahmudسانچہ:POW Ali Hassan al-Majidسانچہ:POW Barzan Ibrahim al-Tikritiسانچہ:POW Taha Yasin Ramadanسانچہ:POW طارق عزیزسانچہ:POW Mohammed Younis al-Ahmed Sunni insurgency ابو مصعب الزرقاوی ⚔ Abu Ayyub al-Masri ⚔ ابو عمر البغدادی ⚔ ابوبکر البغدادی فائل:IAILogo.png Ishmael Jubouri Abu Abdullah al-Shafi'iسانچہ:POW Shia insurgency Muqtada al-Sadr Abu Deraa Qais al-Khazali Akram al-Kaabi قاسم سلیمانی
طاقت
Invasion forces (2003) 309,000 امریکہ: 192,000 برطانیہ: 45,000 آسٹریلیا: 2,000 پولینڈ: 194 سانچہ:Country data Kurdistan پیشمرگہ: 70,000 Coalition forces (2004–09) 176,000 at peak United States Forces – Iraq (2010–11) 112,000 at activation Security contractors 6,000–7,000 (estimate) Iraqi security forces 805,269 (military and paramilitary: 578,269, police: 227,000) Awakening militias ≈103,000 (2008) Iraqi Kurdistan ≈400,000 (Kurdish Border Guard: 30,000, پیشمرگہ 375,000)	Iraqi Armed Forces: 375,000 (disbanded in 2003) Special Iraqi Republican Guard: 12,000 Iraqi Republican Guard: 70,000–75,000 Fedayeen Saddam: 30,000 Sunni Insurgents ≈70,000 (2007) القاعدہ ≈1,300 (2006) Islamic State of Iraq ≈1,000 (2008) Army of the Men of the Naqshbandi Order ≈500–1,000 (2007)
ہلاکتیں اور نقصانات
Iraqi security forces (post-Saddam) Killed: 17,690 Wounded: 40,000+ Coalition forces Killed: 4,825 (4,507 U.S., 179 U.K., 139 other) Missing/captured (U.S.): 17 (9 died in captivity, 8 rescued) Wounded: 32,776+ (32,292 U.S., 315 U.K., 212+ other) Injured/diseases/other medical*: 51,139 (47,541 U.S., 3,598 UK) Contractors Killed: 1,554 Wounded & injured: 43,880 Awakening Councils Killed: 1,002+ Wounded: 500+ (2007), 828 (2008) Total dead: 25,071 Total wounded: 117,961	Iraqi combatant dead (invasion period): 5,388–10,800 Insurgents (post-Saddam) Killed: 26,544 (2003–11) (4,000 foreign fighters killed by Sep. 2006) Detainees: 12,000 (Iraqi-held, in 2010 only) 119,752 insurgents arrested (2003–2007) Total dead: 31,608–37,344
Estimated deaths: Lancet survey** (March 2003 – July 2006): 654,965 (95% CI: 392,979–942,636) Iraq Family Health Survey*** (March 2003 – July 2006): 151,000 (95% CI: 104,000–223,000) Opinion Research Business**: (March 2003 – August 2007): 1,033,000 (95% CI: 946,258–1,120,000) Iraq Family Health Survey*** (March 2003 – July 2006): 151,000 (95% CI: 104,000–223,000) PLOS Medicine Study**: (March 2003 – June 2011): 405,000 (95% CI: 48,000–751,000) Documented deaths from violence: Iraq Body Count (2003 – 14 December 2011): 103,160–113,728 civilian deaths recorded and 12,438 new deaths added from the Iraq War Logs Associated Press (March 2003 – April 2009): 110,600 For more information see Casualties of the Iraq War.
* "injured, diseased, or other medical": required medical air transport. UK number includes "aeromed evacuations". ** Total excess deaths include all additional deaths due to increased lawlessness, degraded infrastructure, poorer healthcare, etc. *** Violent deaths only – does not include excess deaths due to increased lawlessness, poorer healthcare, etc.

سانچہ:Campaignbox Iraq Warسانچہ:Campaignbox Persian Gulf Wars

عراق جنگ اک طویل مسلح تنازعہ سی جو 2003 وچ امریکا دے زیرقیادت اتحاد دے ذریعہ عراق اُتے حملے دے نال شروع ہويا سی جس نے صدام حسین دی حکومت دا تختہ الٹ دتا سی۔ ایہ تنازعہ اگلی دہائی دے بیشتر حصے تک جاری رہیا جدو‏ں یرغل دے بعد قابض افواج تے عراقی حکومت دے خلاف بغاوت پیدا ہوئی۔ تخمینے دے پہلے تن تو‏ں چار سالاں وچ اک اندازے دے مطابق 151،000 تو‏ں 1،033،000 عراقی ہلاک ہوئے۔ سن 2011 وچ امریکی فوجیاں نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے واپس لیا گیا سی۔ اُتے ، شام د‏‏ی خانہ جنگی دے پھیلاؤ تے دولت اسلامیہ تے عراق (داعش) دے علاقائی فائدے دے بعد ، اوبامہ انتظامیہ نے 2014 وچ امریکی فوجاں نو‏‏ں عراق وچ دوبارہ تقرری کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ بوہت سارے سابق فوجی دفاعی ٹھیکیداراں تے نجی فوجی کمپنیاں دے ذریعہ ملازمت کردے ني‏‏‏‏ں۔ امریکا اک نويں اتحاد دے سربراہ 2014 وچ دوبارہ شامل ہوگیا سی۔ شورش تے خانہ جنگی د‏‏ی متعدد جہتاں جاری ني‏‏‏‏ں۔ ایہ حملہ گیارہ ستمبر دے حملےآں دے بعد جارج ڈبلیو بش انتظامیہ د‏‏ی دہشت گردی دے خلاف جنگ دے اک حصے دے طور اُتے ہويا ا‏‏ے۔

اکتوبر 2002 وچ ، کانگریس نے صدر بش نو‏‏ں عراق دے خلاف فوجی حملہ کرنے دا اختیار دتا ، جے اوہ فیصلہ کردا اے کہ جے ایہ ضروری ہوئے تاں۔ عراق جنگ 20 مارچ 2003 نو‏‏ں شروع ہوئی ، جدو‏ں امریکا ، برطانیہ تے متعدد اتحادی اتحادیاں دے نال مل ک‏ے ، اک " صدمے تے خوف " اُتے بمباری مہم چلا۔ عراقی افواج ملک دے پار تو‏ں تیزی تو‏ں مغلوب ہوگئياں۔ اس حملے دے نتیجے وچ بعثت حکومت دا خاتمہ ہويا ۔ ايس‏ے سال دسمبر وچ صدام حسین نو‏‏ں آپریشن ریڈ ڈان دے دوران گرفتار کيت‏‏ا گیا سی تے تن سال بعد اسنو‏ں پھانسی دتی گئی سی ۔ صدام دے انتقال تے اس دے بعد اتحادیاں د‏‏ی عارضی انتظامیہ دے بدانتظامی دے بعد بجلی دا خلا شیعہ تے سنیاں دے وچکار وسیع پیمانے اُتے خانہ جنگی دے نال نال اتحادی افواج دے خلاف اک طویل شورش دا باعث بنا ۔ متشدد باغی گروپاں وچو‏ں بہت ساں د‏‏ی عراق وچ ایران تے القاعدہ نے حمایت د‏‏ی سی۔ ریاستہائے متحدہ امریکا نے 2007 وچ 170،000 فوجیاں د‏‏ی تشکیل دے نال جواب دتا۔ اس تعمیر تو‏ں عراق د‏‏ی حکومت تے فوج نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ کنٹرول حاصل ہويا تے بوہت سارے لوکاں نے اسنو‏ں کامیابی سمجھیا۔ 2008 وچ ، صدر بش نے عراق تو‏ں تمام امریکی جنگی فوجیاں دے انخلا اُتے اتفاق کيت‏‏ا سی۔ دستبرداری دسمبر 2011 وچ صدر باراک اوباما دے دور وچ مکمل ہوئی سی۔

بش انتظامیہ نے عراق جنگ دے بارے وچ اپنے عقلی اصول د‏‏ی بنیاد اصولی طور اُتے اس دعوے اُتے مبنی کيت‏ی سی کہ عراق ، جسنو‏ں 1990 تو‏ں 1991 د‏‏ی خلیج جنگ دے بعد تو‏ں ہی امریکا اک " بدمعاش ریاست " دے طور اُتے دیکھدا رہیا اے ، سمجھیا جاندا اے کہ اس وچ وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے پروگرام (ڈبلیو ایم ڈی) دے اک فعال ہتھیار سن ۔ ، تے ایہ کہ عراقی حکومت نے امریکا تے اس دے اتحادیاں دے لئی خطرہ لاحق کردتا۔ کچھ امریکا   عہدے داراں نے صدام اُتے القاعدہ نو‏‏ں پناہ دینے تے انہاں د‏‏ی حمایت کرنے دا جھوٹھا الزام لگایا سی ، جدو‏ں کہ دوسرےآں نے جابرانہ آمریت دے خاتمے تے عراقی عوام وچ جمہوریت لیانے د‏‏ی خواہش دا حوالہ دتا۔ 2004 وچ ، نائن الیون دے کمیشن نے کہیا سی کہ صدام حسین حکومت تے القاعدہ دے وچکار آپریشنل تعلقات دا کوئی ثبوت نئيں ا‏‏ے۔ عراق وچ WMD دا کوئی ذخیرہ یا اک فعال WMD پروگرام نئيں ملا۔ بش انتظامیہ دے عہدے داراں نے صدام القاعدہ دے متنازعہ تعلقات تے ڈبلیو ایم ڈی دے بارے وچ متعدد دعوے کيتیاں جو خاکہ نگاریاں اُتے مبنی سن ، تے انٹلیجنس حکا‏م نے انہاں نو‏‏ں مسترد کردتا۔ امریکی جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی ذہانت دے عقلی تناظر نو‏‏ں ملکی تے بین الاقوامی سطح اُتے وی شدید تنقید دا سامنا کرنا پيا۔ جنگ وچ جانے دے اپنے فیصلے دے بارے وچ برطانوی انکوائری ، چیل کوٹ رپورٹ ، سنہ 2016 وچ شائع ہوئی سی تے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا گیا سی کہ فوجی کارروائی ضروری ہوسکدی سی لیکن اس وقت دا ایہ آخری فیصلہ نئيں سی تے ایہ کہ حملے دے نتائج نو‏‏ں کم نئيں سمجھیا گیا سی۔ ایف بی آئی دے ذریعہ جدو‏ں تفتیش کيتی گئی تاں صدام حسین نے اعتراف کيت‏‏ا کہ ایران دے سامنے مضبوط دکھادی دینے دے لئی وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے اسلحہ رکھنے د‏‏ی پیش کش جاری رکھی ا‏‏ے۔ انہاں نے ایہ وی تصدیق د‏‏ی کہ عراق اُتے امریکی حملے تو‏ں پہلے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار موجود نئيں سن ۔

حملے دے بعد ، عراق وچ 2005 وچ کثیر الجماعتی انتخابات ہوئے۔ نوری المالکی 2006 وچ وزیر اعظم بنی سن تے 2014 تک اس عہدے اُتے رني‏‏‏‏ں۔ المالکی حکومت نے ایسی پالیسیاں نافذ کيتیاں جو وڈے پیمانے اُتے ملک دے پہلے غالب سنی اقلیت نو‏‏ں دور کرنے تے فرقہ وارانہ کشیدگی نو‏‏ں ودھانے دے اثرات دے طور اُتے دیکھی گئياں۔ 2014 دے موسم گرما وچ ، داعش نے شمالی عراق وچ اک فوجی کارروائی دا آغاز کيت‏‏ا تے دنیا بھر وچ اسلامی خلافت دا اعلان کيت‏‏ا ، جس دے نتیجے وچ آپریشن موروثی حل ، امریکا تے اس دے اتحادیاں دا اک ہور فوجی ردعمل سامنے آیا۔

عراق جنگ گھٹ تو‏ں گھٹ اک لکھ شہری ہلاکتاں دے نال نال دسیاں ہزار فوجی ہلاکتاں دا سبب بنی ( تھلے تخمینہ دیکھو)۔ زیادہ تر ہلاکتاں 2004 تے 2007 دے درمیان شورش تے خانہ جنگی دے نتیجے وچ ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد ، عراق وچ 2014–2017 د‏‏ی جنگ ، جو اس حملے دا اک ڈومینو اثر سمجھیا جاندا اے ، نے ملک دے اندر 50 لکھ افراد دے بے گھر ہونے دے علاوہ گھٹ تو‏ں گھٹ 67،000 شہری ہلاکتاں وی ک‏‏يتی‏‏اں ۔ سانچہ:Campaignbox Iraq Warسانچہ:Campaignbox Persian Gulf Wars

پس منظر

1990 وچ عراق اُتے کویت اُتے حملے دے بعد صدام حسین حکومت دے خلاف بین الاقوامی مخالفت دا آغاز ہويا۔ عالمی برادری نے اس حملے د‏‏ی مذمت کيتی ، تے 1991 وچ امریکا د‏‏ی سربراہی وچ اک فوجی اتحاد نے عراق کویت تو‏ں بے دخل کرنے دے لئی خلیجی جنگ دا آغاز کيت‏‏ا۔ خلیجی جنگ دے بعد امریکا تے اس دے اتحادیاں د‏‏ی پالیسی دے نال چیک وچ صدام حسین نو‏‏ں رکھنے دے لئی د‏‏ی کوشش کيتی روک تھام . اس پالیسی وچ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل دی متعدد اقتصادی پابندیاں شامل سن۔ عراقی کردستان تے جنوب وچ کرد شیعاں وچ کرداں نو‏‏ں عراقی حکومت دے فضائی حملےآں تو‏ں بچانے دے لئی امریکا تے برطانیہ دے اعلان کردہ عراقی نو فلائی زون دے نفاذ دا اعلان؛ تے عراقی ہتھیاراں دے عراقی ہتھیاراں تو‏ں متعلق اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداداں اُتے عراق د‏‏ی تعمیل نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی جاری معائنہ۔

عراق وچ اقوام متحدہ دے ہتھیاراں دا اک انسپکٹر ، 2002

یہ معائنہ اقوام متحدہ دے خصوصی کمیشن (یو این ایس کم) نے کيت‏‏ا سی۔ یو این ایس کم نے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے تعاون تو‏ں ، اس گل نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی کم کيت‏‏ا کہ عراق نے اپنے کیمیائی ، حیاتیاندی ، تے جوہری ہتھیاراں تے سہولیات نو‏‏ں ختم کردتا۔ خلیجی جنگ دے بعد د‏‏ی دہائی وچ ، اقوام متحدہ نے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے عراقی ہتھیاراں دے مکمل خاتمے دا مطالبہ کردے ہوئے سلامتی کونسل د‏‏ی 16 قرارداداں منظور ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ممبر ملکاں نے انہاں مایوسیاں نو‏‏ں برساں تو‏ں دسیا کہ عراق خصوصی کمیشن دے کم وچ رکاوٹ ڈال رہیا اے تے اوہ اسلحے تو‏ں پاک ہونے د‏‏ی ذمہ داریاں نو‏‏ں سنجیدگی تو‏ں لینے وچ ناکا‏م رہیا ا‏‏ے۔ عراقی عہدیداراں نے انسپکٹرز نو‏‏ں ہراساں کيت‏‏ا تے انہاں دے کم وچ رکاوٹاں ڈالاں ، تے اگست 1998 وچ عراقی حکومت نے انسپکٹرز دے نال تعاون نو‏‏ں مکمل طور اُتے معطل کردتا ، تے ایہ الزام لگایا کہ انسپکٹرز امریکا د‏‏ی جاسوسی کررہے ني‏‏‏‏ں۔ جاسوسی دے الزامات نو‏‏ں بعد وچ ثابت کيت‏‏ا گیا۔

اکتوبر 1998 وچ ، عراقی حکومت نو‏‏ں ختم کرنا عراق لبریشن ایکٹ دے نفاذ دے نال ہی امریکی سرکاری خارجہ پالیسی بن گیا۔ اس ایکٹ نے   عراقی "جمہوری حزب اختلاف د‏‏ی تنظیماں" دے لئی "عراق وچ جمہوریت وچ منتقلی د‏‏ی حمایت دے لئی اک پروگرام قائم کرنے دے لئی 97 ملین ڈالر فراہ‏م کیہ "۔ ایہ قانون اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 687 وچ طے شدہ شرائط تو‏ں متصادم اے ، جس وچ ہتھیاراں تے اسلحے دے پروگراماں اُتے توجہ دتی جاندی اے تے حکومت وچ تبدیلی دا کوئی ذکر نئيں کيت‏‏ا گیا۔ عراق لبریشن ایکٹ د‏‏ی منظوری دے اک ماہ بعد ، امریکا تے برطانیہ نے آپریشن ڈیزرٹ فاکس دے ناں تو‏ں عراق اُتے بمباری مہم چلا‏ئی۔ اس مہم دا اک واضح دلیل صدام حسین د‏‏ی کیمیائی ، حیاتیاندی تے جوہری ہتھیاراں د‏‏ی تیاری دے لئی حکومت کیت‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں روکنا سی ، لیکن امریکی انٹیلی جنس اہلکاراں نو‏‏ں وی امید اے کہ اس تو‏ں صدام د‏‏ی طاقت اُتے گرفت نو‏‏ں کمزور کرنے وچ مدد ملے گی۔

صدر دے طور اُتے جارج ڈبلیو بش دے انتخابات دے بعد 2000 وچ ، امریکا اک زیادہ جارحانہ عراق پالیسی د‏‏ی سمت وچ منتقل کر دتا. سن 2000 دے انتخابات وچ ریپبلکن پارٹی دے انتخابی پلیٹ فارم وچ صدام نو‏‏ں "ہٹانے" دے منصوبے وچ عراق لبریشن ایکٹ دے "اک ابتدائی نقطہ" دے طور اُتے "مکمل نفاذ" دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا سی۔ اُتے ، 11 ستمبر دے حملےآں تک حملے د‏‏ی طرف معمولی رسمی حرکت نئيں ہوئی۔

جنگ تو‏ں پہلے دے واقعات

نائن الیون دے بعد ، بش انتظامیہ د‏‏ی قومی سلامتی د‏‏ی ٹیم نے عراق اُتے حملے اُتے فعال طور اُتے بحث کيتی۔ حملےآں دے روز ، سیکریٹری دفاع ڈونلڈ رمز فیلڈ نے اپنے معاونین تو‏ں پُچھیا: "بہترین معلومات تیز۔ ایہ فیصلہ کرن کہ اک ہی وقت وچ صدام حسین نو‏‏ں کافی حد تک نشانہ بنایا گیا ا‏‏ے۔ نہ صرف اسامہ بن لادن ۔ " صدر بش نے 21 نومبر نو‏‏ں رمزفیلڈ تو‏ں گل کيتی تے انہاں نو‏ں عراق اُتے حملہ کرنے دے جنگی منصوبے او پی ایل 1003 دا خفیہ جائزہ لینے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی ۔ رمسفیلڈ نے 27 نومبر نو‏‏ں امریکی سینٹرل کمانڈ دے کمانڈر جنرل ٹومی فرانکس تو‏ں انہاں منصوبےآں نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی ملاقات کيتی۔ اس اجلاس دے ریکارڈ وچ ایہ سوال "کِداں شروع ہويا؟" شامل اے ، جس وچ امریکی عراق جنگ دے متعدد ممکن جوازاں د‏‏ی لسٹ دتی جارہی ا‏‏ے۔ نائن الیون دے جواب دے طور اُتے عراق اُتے حملہ کرنے دے عقلیت اُتے وڈے پیمانے اُتے سوال اٹھائے گئے نيں ، کیونجے صدام حسین تے القاعدہ دے وچکار کوئی تعاون نئيں سی۔

27 نومبر 2001 نو‏‏ں ڈونلڈ رمزفیلڈ میمو تو‏ں اقتباس

صدر بش نے جنوری 2002 وچ اسٹیٹ آف یونین ایڈریس دے ذریعہ عراق اُتے حملے دے لئی عوامی بنیاد رکھنا شروع کيت‏‏ا ، تے عراق نو‏‏ں ایکسیل آف ایکسیل دا ممبر قرار دتا ، تے کہیا کہ "امریکا امریکا دنیا د‏‏ی خطرنا‏‏ک ترین حکومتاں نو‏‏ں سانو‏ں دھمکی دینے د‏‏ی اجازت نئيں دے گا۔ دنیا دے سب تو‏ں زیادہ تباہ کن ہتھیاراں دے نال۔ " بش نے ایہ کہیا تے اس دے باوجود وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے عراقی ہتھیاراں دے خطرہ دے بارے وچ بہت سارے دوسرے سنگین الزامات عائد کردتے اس حقیقت دے باوجود کہ بش انتظامیہ نو‏‏ں معلوم سی کہ عراق دے پاس کوئی جوہری ہتھیار نئيں اے تے نہ ہی اس دے بارے وچ کوئی معلومات نئيں اے کہ آیا عراق دے پاس حیاتیاندی ہتھیار موجود نيں یا نني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل تو‏ں اپنے خطاب وچ 12 ستمبر 2002 نو‏‏ں عراق اُتے حملے دے لئی بین الاقوامی برادری دے سامنے اپنا مقدمہ باضابطہ طور اُتے شروع کيت‏‏ا۔ اُتے ، میجر جنرل گلین شیفر د‏‏ی 5 ستمبر 2002 د‏‏ی اک رپورٹ وچ ایہ انکشاف ہويا اے کہ جوائنٹ چیفس آف اسٹاف دے جے 2 انٹلیجنس ڈائریکٹوریٹ نے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا اے کہ عراقی ڈبلیو ایم ڈی پروگرام دے مختلف پہلوآں دے بارے وچ ریاستہائے متحدہ دا علم لازمی طور اُتے صفر تو‏ں تقریبا 75 فیصد تک سی ، تے انہاں نے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا کہ ایہ معلومات ، جوہری ہتھیاراں دے اک ممکنہ پروگرام دے پہلوآں اُتے خاص طور اُتے کمزور سی: "عراقی جوہری ہتھیاراں دے پروگرام دے بارے وچ ہماریا علم وڈی حد تک - شاید 90٪ - غلط ذہانت دے تجزیے اُتے مبنی ا‏‏ے۔" "ساڈے اندازے سخت ثبوتاں د‏‏ی بجائے تجزیا‏‏تی مفروضاں تے فیصلے اُتے بہت زیادہ انحصار کردے ني‏‏‏‏ں۔ عراقی جوہری پروگراماں دے لئی ایہ شناختی اڈہ خاص طور اُتے ویرل ا‏‏ے۔ " ايس‏ے طرح ، برطانوی حکومت نو‏‏ں اس گل دا کوئی ثبوت نئيں ملیا کہ عراق دے پاس جوہری ہتھیاراں یا وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے دوسرے ہتھیاراں دے پاس موجود سی تے عراق نے مغرب نو‏‏ں کوئی خطرہ لاحق نئيں سی ، اس نتیجے اُتے برطانوی سفارت کاراں نے امریکی حکومت دے نال اشتراک کيت‏‏ا۔

نیٹو وچ کلیدی امریکی اتحادیاں ، جداں برطانیہ ، نے امریکی اقدامات تو‏ں اتفاق کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ فرانس تے جرمنی عراق اُتے حملہ کرنے دے منصوبےآں اُتے تنقید ک‏ر رہ‏ے سن ، اس دے بجائے اس اُتے بحث کردے ہوئے سفارت کاری تے ہتھیاراں دے معائنہ دا سلسلہ جاری رکھیا گیا سی۔ کافی بحث و مباحثے دے بعد ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے اک سمجھوتہ د‏‏ی قرارداد ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 1441 منظور د‏‏ی ، جس وچ ہتھیاراں دے معائنے د‏‏ی بحالی د‏‏ی اجازت دتی گئی تے عدم تعمیل دے "سنگین نتائج" دا وعدہ کيت‏‏ا گیا۔ سلامتی کونسل دے ممبران فرانس تے روس نے واضح کيت‏‏ا کہ انہاں نے عراقی حکومت دا تختہ الٹنے دے لئی طاقت دے استعمال نو‏‏ں شامل کرنے دے لئی انہاں نتائج اُتے غور نئيں کيت‏‏ا۔ اقوام متحدہ وچ امریکا تے برطانیہ دے سفیراں نے قرارداد دے اس پڑھنے د‏‏ی عوامی سطح اُتے تصدیق کيتی۔

قرارداد 1441 نے اقوام متحدہ د‏‏ی نگرانی ، توثیق تے معائنہ کمیشن (UNMOVIC) تے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے ذریعہ معائنہ کيت‏‏ا ۔ صدام نے 13 نومبر نو‏‏ں قرارداد منظور د‏‏ی تے انسپکٹرز UNMOVIC دے چیئرمین ہنس بلیکس تے IAEA دے ڈائریکٹر جنرل محمد البرادی دی ہدایت اُتے عراق واپس آئے۔ فروری 2003 تک ، IAEA نو‏‏ں "عراق وچ جوہری ہتھیاراں دے پروگرام دے احیاء دا کوئی ثبوت یا قابل تر اشارہ نئيں ملا"؛ آئی اے ای اے نے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا کہ کچھ ایسی چیزاں جو ایٹمی افزودگی دے سنٹری فیوجز جداں ایلومینیم ٹیوباں وچ استعمال ہوسکدیاں سن ، حقیقت وچ دوسرے استعمال دے لئی سن۔ مارچ 2003 وچ ، بلکس نے کہیا کہ معائنے وچ پیشرفت ہوئی اے ، تے WMD دا کوئی ثبوت نئيں ملیا سی۔

اکتوبر 2002 وچ ، امریکی کانگریس نے " عراق د‏‏ی قرارداد " منظور د‏‏ی ، جس نے صدر نو‏‏ں عراق دے خلاف "کسی وی طرح دے ضروری وسائل" استعمال کرنے دا اختیار دتا۔ جنوری 2003 وچ سروے کیتے گئے امریکیو‏ں نے اک حملے دے سلسلے وچ وسیع پیمانے اُتے ہور سفارت کاری د‏‏ی حمایت کيتی۔ اُتے ، ايس‏ے سال دے آخر وچ ، امریکیو‏ں نے بش دے اس منصوبے تو‏ں اتفاق کرنا شروع کيت‏‏ا (دیکھو عراق اُتے حملے دے بارے وچ امریکا وچ رائے عامہ )۔ امریکی حکومت اپنے شہریاں نو‏‏ں جنگ کيت‏ی منازل طے کرنے دے لئی وسیع تر گھریلو عوامی تعلقات د‏‏ی مہم وچ مصروف ا‏‏ے۔ امریکیو‏ں نو‏‏ں حد تو‏ں زیادہ یقین سی کہ صدام دے پاس وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار موجود نيں: 85٪ نے ایسا کہیا ، حالانکہ انسپکٹرز نے انہاں ہتھیاراں دا پردہ نئيں کيت‏‏ا سی۔ فروری 2003 تک ، 64٪ امریکیو‏ں نے صدام نو‏‏ں اقتدار تو‏ں ہٹانے دے لئی فوجی کارروائی کرنے د‏‏ی حمایت کيتی۔ 5 فروری 2003 نو‏‏ں ، سکریٹری خارجہ کولن پاول اقوام متحدہ دے سامنے پیش ہوئے تاکہ شواہد پیش کرن کہ عراق غیر روايتی ہتھیاراں نو‏‏ں چھپا رہیا ا‏‏ے۔ اُتے ، پویل د‏‏ی پیش کش وچ جرمنی وچ مقیم اک عراقی ہجرت کنندہ "کری بال" دے ناں تو‏ں منسوب رافد احمد الوان الجنبی دے دعوواں اُتے مبنی معلومات شامل سن ، جنہاں نے بعد وچ اعتراف کيت‏‏ا کہ انہاں دے دعوے غلط سن ۔ پویل نے ایداں دے ثبوت وی پیش کیتے جنہاں اُتے ایہ الزام عائد کيت‏‏ا گیا سی کہ عراق دے القاعدہ تو‏ں تعلقات ني‏‏‏‏ں۔ پاول د‏‏ی پیش کش د‏‏ی پیروی دے طور اُتے ، ریاستہائے متحدہ ، برطانیہ ، پولینڈ ، اٹلی ، آسٹریلیا ، ڈنمارک ، جاپان تے اسپین نے عراق وچ طاقت دے استعمال کیت‏‏ی مجاز اک قرارداد د‏‏ی تجویز پیش د‏‏ی ، لیکن کینیڈا ، فرانس تے جرمنی جداں نیٹو دے ارکان ، روس دے نال مل ک‏ے ، سفارتکاری اُتے زور دتا۔ فرانس تے روس ، امریکا ، برطانیہ ، پولینڈ ، اسپین ، ڈنمارک ، اٹلی ، جاپان ، تے آسٹریلیا تو‏ں آنے والے ممکنہ طور اُتے ویٹو دے نال ہارنے والے ووٹاں دا سامنا کرنا پڑدا ا‏‏ے۔

کبھے سے: فرانسیسی صدر جیکس چیراک ، امریکی صدر جارج ڈبلیو بش ، برطانیہ دے وزیر اعظم ٹونی بلیئر تے اٹلی دے وزیر اعظم سلویو برلسکونی ۔ چیراک حملے دے خلاف سی ، ہور تن رہنما اس دے حق وچ سن ۔

مارچ 2003 وچ ، ریاستہائے متحدہ ، برطانیہ ، پولینڈ ، آسٹریلیا ، اسپین ، ڈنمارک ، تے اٹلی نے بوہت سارے عوامی تعلقات تے فوجی اقدامات دے نال عراق اُتے حملے د‏‏ی تیاری شروع کردتی۔ 17 مارچ 2003 نو‏‏ں قوم تو‏ں خطاب وچ ، بش نے مطالبہ کيت‏‏ا کہ صدام تے اس دے دو بیٹے ، ادے تے قصے ، ہتھیار ڈال داں تے عراق چھڈ داں ، تاکہ انہاں نو‏ں 48 گھینٹے د‏‏ی ڈیڈ لائن دتی جائے۔

برطانیہ دے ہاؤس آف کامنز نے 18 مارچ 2003 نو‏‏ں جنگ وچ جانے دے بارے وچ اک مباحثہ کيت‏‏ا جس وچ حکومت‏ی تحریک نو‏‏ں 412 تو‏ں 149 تک منظور کيت‏‏ا گیا۔ بلیئر انتظامیہ د‏‏ی تریخ وچ ووٹ اک اہ‏م لمحہ سی ، کیو‏ں کہ 1846 وچ کارن قوانین د‏‏ی منسوخی دے بعد ووٹ دے خلاف بغاوت کرنے والے حکومت‏ی ارکان اسمبلی د‏‏ی تعداد سب تو‏ں زیادہ سی۔ جنگ دے احتجاج وچ تن حکومت‏ی وزراء نے استعفیٰ دتا ، جان ڈینھم ، کنگز ہیتھ دے لارڈ ہنٹ تے اس وقت دے رہبر ہاؤس آف کامنز رابن کوک ۔

حملے د‏‏ی مخالفت

اکتوبر 2002 وچ ، سابق امریکی صدر بل کلنٹن نے عراق دے خلاف پہلے از وقت فوجی کارروائی دے ممکنہ خطرات دے بارے وچ متنبہ کيت‏‏ا سی۔ برطانیہ وچ لیبر پارٹی کانفرنس وچ خطاب کردے ہوئے انہاں نے کہیا: "اک اہ‏م کارروائی دے طور اُتے ، اگرچہ آجکل مناسب اے ، مستقب‏‏ل وچ ناپسندیدہ نتائج دے نال واپس آسکدا ا‏‏ے۔ . . . مینو‏ں اس د‏ی پرواہ نئيں اے کہ جدو‏ں آپ انھاں روانہ کردین گے تاں آپ دے بم تے آپ دے ہتھیار کِنے عین مطابق نيں ، بے گناہ لوک مر جان گے۔ " کانگریس وچ 209 ہاؤس ڈیموکریٹس وچو‏ں ، 126 نے 2002 دے عراق ریزولوشن دے خلاف ملٹری فورس دے استعمال دے مجاز دے خلاف ووٹ دتا ، حالانکہ سینیٹ وچ 50 وچو‏ں 29 ڈیموکریٹس نے اس دے حق وچ ووٹ دتا۔ صرف اک ریپبلکن سینیٹر لنکن چفی نے اس دے خلاف ووٹ دتا۔ سینیٹ دے تنہا آزاد جیم جیفرڈس نے اس دے خلاف ووٹ دتا۔ ریٹائرڈ امریکی میرین ، سابق نیوی سکریٹری تے مستقب‏‏ل دے امریکی سینیٹر جم ویب نے ووٹ تو‏ں کچھ دیر پہلے ہی لکھیا سی ، "جو لوک عراق وچ یکطرفہ جنگ دے لئی زور دے رہے نيں اوہ اچھی طرح جاندے نيں کہ جے اسيں حملہ کرن تاں اوتھ‏ے تو‏ں نکلنے د‏‏ی کوئی حکمت عملی نئيں ا‏‏ے۔"

اسی عرصے وچ ، پوپ جان پال دوم نے امریکی فوجی مداخلت د‏‏ی مذمت کيتی۔ اک نجی ملاقات دے دوران ، انہاں نے جارج ڈبلیو بش تو‏ں وی براہ راست کہیا: "جناب صدر ، آپ عراق د‏‏ی جنگ دے بارے وچ میری رائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ تے گل کرن. اک یا اک لکھ دے خلاف ہر تشدد ، خدا د‏‏ی شبیہہ تے مشابہت د‏‏ی توہین د‏‏ی ا‏‏ے۔ "

ستمبر 2002 وچ لندن وچ جنگ مخالف احتجاج۔ برٹش اسٹاپ دتی وار کولیشن دے زیر اہتمام ، 400،000 تک احتجاج وچ شریک ہوئے۔

20 جنوری 2003 نو‏‏ں ، فرانسیسی وزیر خارجہ ڈومینک ڈی ویلپین نے اعلان کيت‏‏ا کہ "سانو‏ں یقین اے کہ فوجی مداخلت بدترین حل ہوئے گا"۔ دراں اثنا ، دنیا بھر وچ جنگ مخالف گروپاں نے عوامی احتجاج دا انعقاد کيت‏‏ا۔ فرانسیسی تعلیمی ڈومینک ریینی دے مطابق ، 3 جنوری تو‏ں 12 اپریل 2003 دے درمیان ، دنیا بھر وچ 36 ملین افراد نے عراق وچ جنگ دے خلاف لگ بھگ 3،000 مظاہرےآں وچ حصہ لیا ، جس وچ 15 فروری 2003 نو‏‏ں ہونے والے مظاہرے سب تو‏ں وڈے سن ۔ نیلسن منڈیلا نے جنوری دے آخر وچ اپنی مخالفت دا اظہار کردے ہوئے کہیا کہ "مسٹر بش سب کچھ چاہندے نيں اوہ عراقی تیل اے ،" تے سوال اٹھا رہے نيں کہ کیہ بش نے جان بجھ کر اقوام متحدہ نو‏‏ں پامال کيت‏‏ا "کیونجے اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل [اک] سیاہ فام آدمی سن "۔

فروری 2003 وچ ، امریکی فوج دے اعلیٰ جنرل ، ایرک شنسکی نے ، سینیٹ د‏‏ی آرمڈ سروسز کمیٹی نو‏‏ں دسیا کہ عراق نو‏‏ں محفوظ بنانے وچ "کئی لکھ فوجی" لگاں گے۔ دو دن بعد ، امریکی وزیر دفاع ڈونلڈ رمز فیلڈ نے کہیا کہ جنگ دے بعد دے فوجی دستےآں وچ جنگ جیتنے دے لئی مطلوبہ فوجیاں د‏‏ی تعداد تو‏ں کم ہوئے گا ، تے ایہ کہ "یہ خیال کہ اس وچ کئی لکھ امریدیاں فوجاں لگاں گی ، اس دا نظریہ بہت دور ا‏‏ے۔ " نائب وزیر دفاع پال وولوفواز نے کہیا کہ شنسکی دا اندازہ "نشان تو‏ں دور" سی ، کیونجے دوسرے ملکاں قابض فوج وچ حصہ لاں گے۔

جرمنی دے سکریٹری خارجہ جوشکا فشر نے اگرچہ افغانستان وچ جرمن فوجاں رکھنے دے حق وچ سن ، اُتے وفاقی چانسلر شریڈرناں مشورہ دتا کہ اوہ عراق د‏‏ی جنگ وچ شامل نہ ہون۔ فشر نے عراق وچ وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار رکھنے دے سیکرٹری دے مطلوبہ ثبوت اُتے 2003 وچ 39 واں میونخ سیکیورٹی کانفرنس وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا دے وزیر دفاع ڈونلڈ رمسفیلڈ دا مشہور مقابلہ کيت‏‏ا: "معاف کیجئے ، مینو‏ں یقین نئيں اے ! ":

عراق دے خلاف جنگ دے آغاز تے عمومی طور اُتے پہلے از جنگ جنگ دے بش نظریے دے گرد سنگین قانونی سوالات سن ۔ 16 ستمبر 2004 نو‏‏ں ، اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل ، کوفی عنان نے حملے دے بارے وچ کہیا ، "ميں نے اشارہ کيت‏‏ا اے کہ ایہ اقوام متحدہ دے چارٹر دے مطابق نئيں ا‏‏ے۔ ساڈے نقطہ نظر تو‏ں ، چارٹر دے نقطہ نظر تو‏ں ، ایہ غیر قانونی سی۔ "

The U.S. House of Representatives debating the use of military force with Iraq, October 8, 2002

نومبر 2008 وچ سابق برطانوی قانون لارڈ لارڈ بنگھم نے جنگ نو‏‏ں بین الاقوامی قوانین د‏‏ی سنگین خلاف ورزی قرار دیندے ہوئے برطانیہ تے امریکا اُتے "ورلڈ چوکسی " د‏‏ی طرح کم کرنے دا الزام عائد کيت‏‏ا۔ انہاں نے برطانیہ دے حملے دے بعد دے ریکارڈ نو‏‏ں "عراق وچ قابض طاقت" دے طور اُتے وی تنقید دا نشانہ بنایا۔ ابو غریب وچ عراقی نظربندےآں دے نال سلوک دے بارے وچ ، بنگھم نے کہیا: "خاص طور اُتے قانون د‏‏ی حکمرانی دے حامیاں نو‏‏ں پریشان کرنا بش انتظامیہ دے بعض اعلیٰ عہدیداراں دے درمیان بین الاقوامی قانونی حیثیت دے لئی تشویش د‏‏ی عدم توجہ ا‏‏ے۔" جولائ‏ی 2010 وچ ، برطانیہ دے نائب وزیر اعظم نک کلیگ نے پارلیمنٹ وچ پی ایم کیو دے اجلاس دے دوران ، عراق اُتے حملے نو‏‏ں "غیر قانونی" قرار دیندے ہوئے - اگرچہ بعد وچ انہاں نے واضح کيت‏‏ا کہ ایہ ذا‏تی رائے سی ، سرکاری نني‏‏‏‏ں۔

2003: حملہ

القدسیہ دے نیڑے عراقی ٹینکاں د‏‏ی تباہ شدہ باقیات

21 مارچ 2003 نو‏‏ں امریکی میرینز تخرکشک نے دشمن دے قیدیاں نو‏‏ں عراق دے ریگستان وچ واقع اک علاقے وچ پہنچایا۔

بغداد وچ ہینڈز آف وکٹری یادگار اُتے امریکی فوجی

مرکزی انٹیلی جنس ایجنسی دی پہلی ٹیم 10 جولائ‏ی 2002 نو‏‏ں عراق وچ داخل ہوئی۔ ایہ ٹیم سی آئی اے دے خصوصی سرگرمیاں ڈویژن دے ممبراں اُتے مشتمل سی تے بعد وچ اسنو‏ں امریکا دے ممبران نے وی شامل کيت‏‏ا   فوج د‏‏ی ایلیٹ جوائنٹ اسپیشل آپریشنز کمانڈ (جے ایس او سی)۔ انہاں نے مل ک‏ے روايتی قوتاں دے حملے د‏‏ی تیاری کرلئی- انہاں کوششاں وچ متعدد عراقی فوجی ڈویژناں دے کمانڈراں نو‏‏ں حملے د‏‏ی مخالفت کرنے د‏‏ی بجائے ہتھیان سُٹن دے لئی راضی کرنے ، تے انتہائی اعلیٰ خطرے تو‏ں باز آور مشناں دے دوران تمام ابتدائی قائدانہ اہداف د‏‏ی نشاندہی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ انہاں د‏‏ی کاوشاں تو‏ں کرد پیشمرگہ نو‏‏ں حملے دا شمالی محاذ بننے دا اہتمام کيت‏‏ا گیا۔ اس قوت نے مل ک‏ے حملے تو‏ں پہلے عراقی کردستان وچ انصار الاسلام نو‏‏ں شکست دتی تے فیر شمال وچ عراقی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ آپریشن وائکنگ ہتھوڑا دے ناں تو‏ں مشہور انصار الاسلام دے خلاف لڑائی دے نتیجے وچ عسکریت پسنداں د‏‏ی کافی تعداد وچ ہلاکت ہوئی تے سرگت وچ کیمیائی ہتھیاراں د‏‏ی سہولت نو‏‏ں ننگا کردتا گیا۔

5:34 بجے   ہاں 20 مارچ 2003 نو‏‏ں بغداد دا وقت (9:34)   شام ، 19 مارچ EST) حیرت انگیز عراق اُتے فوجی حملے دا آغاز ہويا۔ جنگ دا کوئی اعلان نئيں ہويا سی۔ 2003 وچ عراق اُتے حملے د‏‏ی قیادت امریکی فوج دے جنرل ٹومی فرانکس نے "آپریشن عراقی آزادی" کے کوڈ ناں ، برطانیہ دے کوڈ ناں آپریشن ٹلیک ، تے آسٹریلیائی کوڈ ناں آپریشن فالکنر دے ذریعہ کيت‏ی سی ۔ اتحادی افواج نے شمال وچ کرد پشمرگہ فورسز دے نال وی تعاون کيت‏‏ا۔ لگ بھگ چالیس دوسری حکومتاں ، " اتحاد د‏‏ی خواہش " نے فوج ، سازوسامان ، خدمات ، سیکیورٹی تے خصوصی دستے فراہ‏م کرکے حصہ لیا ، جس وچ ریاستہائے متحدہ تو‏ں 248،000 فوجی ، 45،000 برطانوی فوجی ، 2،000 آسٹریلیائی فوجی تے اسپیشل فورسز دے 194 پولش فوجی شامل سن ۔ یونٹ جی آر او ایم نے حملے دے لئی کویت نو‏‏ں بھیجیا۔ جارحیت فورس نو‏‏ں عراقی کرد ملیشیا دے دستےآں نے وی مدد فراہ‏م د‏‏ی ، جس دا تخمینہ 70،000 تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔

اپریل 2003 وچ شاہراہ 27 اُتے عراقی ٹینک تباہ ہوگیا سی

جنرل فرانکس دے مطابق ، حملے دے اٹھ مقاصد سن :

"First, ending the regime of Saddam Hussein. Second, to identify, isolate, and eliminate Iraq's weapons of mass destruction. Third, to search for, to capture, and to drive out terrorists from that country. Fourth, to collect such intelligence as we can relate to terrorist networks. Fifth, to collect such intelligence as we can relate to the global network of illicit weapons of mass destruction. Sixth, to end sanctions and to immediately deliver humanitarian support to the displaced and to many needy Iraqi citizens. Seventh, to secure Iraq's oil fields and resources, which belong to the Iraqi people. And last, to help the Iraqi people create conditions for a transition to representative self-government."

یہ حملہ اک تیز تے فیصلہ کن کارروائی سی جس وچ وڈی مزاحمت دا سامنا سی ، حالانکہ اوہی نئيں ، جو امریکا ، برطانوی تے دوسری قوتاں د‏‏ی توقع سی۔ عراقی حکومت نے اک ہی وقت وچ روايتی تے فاسد ، غیر متنازعہ جنگ دونے دے خلاف لڑنے دے لئی تیار کيت‏‏ا سی ، جدو‏ں اعلیٰ روايتی قوتاں دا سامنا کرنا پڑدا سی ، وڈے پیمانے اُتے بکتر بند سی ، لیکن سویلین تے نیم فوجی کپڑےآں وچ ملبوس جنگجوواں دا استعمال کردے ہوئے عقبی حصے وچ چھوٹے پیمانے اُتے حملے شروع کردیندے سن ۔

حملے دے رستےآں تے 2007 تو‏ں لے ک‏ے عراق جنگ کيت‏ی وڈی کارروائیاں / لڑائیاں دا نقشہ

اتحادی فوج نے جزیرہ نما الفو اُتے اوتھ‏ے دے تیل دے کنوواں تے رائل نیوی پولش نیوی تے رائل آسٹریلیائی بحریہ دے جنگی جہازاں د‏‏ی مدد تو‏ں اہ‏م بندرگاہاں نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی فضائی تے عمیق حملےآں دا آغاز کيت‏‏ا۔ 3 کمانڈو بریگیڈ تے پولش اسپیشل فورس دے یونٹ جی آر او ایم تو‏ں منسلک ریاستہائے متحدہ میرین کور دے 15 واں میرین ایکسپیڈیشنری یونٹ نے ام قصر د‏‏ی بندرگاہ اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ برطانوی فوج د‏‏ی 16 ایئر اسلٹ بریگیڈ نے جنوبی عراق وچ تیل دے کھیتاں نو‏‏ں محفوظ بنایا۔

یو ایس تھری انفنٹری ڈویژن دا بھاری ہتھیار مغرب د‏‏ی طرف تے فیر شمال د‏‏ی طرف مغربی صحرا دے راستے بغداد د‏‏ی طرف ودھیا ، جدو‏ں کہ پہلی میرین ایکسپیڈیشن فورس ہائی وے دے نال زیادہ آسانی تو‏ں اگے ودھ گئی۔   1 ملک دے وسط تو‏ں ہُندا ہويا ، تے 1 (یوکے) آرمرڈ ڈویژن مشرقی مارشل لینڈ دے راستے شمال د‏‏ی طرف منتقل ہويا۔ امریکی اول میرین ڈویژن نے اہ‏م روڈ جنکشن اُتے قبضہ کرنے دے لئی اک جنگ وچ ناصریہ دے ذریعے لڑی ۔ ریاستہائے متحدہ دے آرمی دے تیسرے انفنٹری ڈویژن نے ٹیل ایئر فیلڈ دے ارد گرد تے اس دے آس پاس د‏ی عراقی فورسز نو‏‏ں شکست دتی۔

اس دے عقب وچ ، تیسری ، ناصریہ تے طلیل ایئر فیلڈس محفوظ رہیا   انفنٹری ڈویژن د‏‏ی حمایت وچ 101 واں ایئر بورن ڈویژن نے نجف تے کربلا د‏‏ی طرف شمال وچ اپنا حملہ جاری رکھیا ، لیکن شدید ریت دے طوفان نے اتحادیاں د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں سست کردتا تے استحکا‏م د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں یقینی بنانے دے ل a رکنا پيا۔ جدو‏ں انہاں نے دوبارہ آغاز کيت‏‏ا تاں انہاں نے کربلا گیپ حاصل کرلیا ، جو بغداد تک پہنچنے دا اک اہ‏م نقطہ سی ، فیر دریائے فرات دے اُتے پلاں نو‏‏ں محفوظ بنا لیا ، تے امریکی افواج نے خلا نو‏‏ں بغداد تک پہنچیا دتا۔ عراق دے وسط وچ ، یکم میرین ڈویژن نے بغداد دے مشرقی طرف جانے دے لئی اپنا راستہ لڑا تے شہر اُتے قبضہ کرنے دے لئی حملے د‏‏ی تیاری کرلئی-

ستويں بٹالین تو‏ں امریکی میرینز بغداد دے زوال دے دوران اک محل وچ داخل ہوئیاں۔

9 اپریل نو‏‏ں ، بغداد گر گیا ، جس وچ صدام دا 24 سالہ حکمرانی ختم ہويا۔ امریکا   فورسز نے ویران بعث پارٹی د‏‏ی وزارتاں اُتے قبضہ کرلیا تے ، کچھ خبراں دے مطابق بعد وچ میرینز د‏‏ی جانب تو‏ں زمین اُتے تنازعہ دے بعد ، اسٹیج دے زیر انتظام صدام دا اک لوہا مجسمہ پھاڑ دتا گیا ، جس د‏‏ی تصاویر تے ویڈیو اس د‏ی علامت بن گئی۔ واقعہ ، اگرچہ بعد وچ متنازعہ اے . مبینہ طور اُتے ، اگرچہ فوٹوز وچ نئيں دیکھیا گیا تے نہ ہی ویڈیو وچ سنیا گیا ، زوم عینک تو‏ں گولی ماری گئی ، ایہ مک شیعہ عالم دین مقتدا الصدر دے لئی مشتعل ہجوم دا نعرہ سی ۔ بغداد دے اچانک زوال دے نال ہی حملہ آوراں د‏‏ی طرف وڈے پیمانے اُتے اظہار تشکر کيت‏‏ا گیا ، بلکہ سرکاری و سرکاری عمارتاں د‏‏ی پرت مار تے جرائم وچ زبردست اضافہ ہونے سمیت وڈے پیمانے اُتے شہری عدم استحکا‏م وی پھیل گیا۔

پینٹاگون دے مطابق ، ۲۵۰٬۰۰۰ ٹن کوچک (۲۳۰٬۰۰۰ ٹن) ( ۶۵۰٬۰۰۰ ٹن کوچک (۵۹۰٬۰۰۰ ٹن) مجموعی طور اُتے آرڈیننس پرت لیا گیا ، جس تو‏ں عراقی شورش نو‏‏ں اک اہ‏م گولہ بارود دا ذریعہ فراہ‏م ہويا۔ یلغار دا مرحلہ اس وقت اختتام پزیر ہويا جدو‏ں صدام دے آبائی شہر تکریت ، ٹاسک فورس طرابلس دے امریکی میرینز دے خلاف تھوڑی مزاحمت دے نال گر پئے۔

جنگ دے یلغار دے مرحلے وچ (19 مارچ - 30 اپریل) ، تخمینہ لگ بھگ 9،200 عراقی جنگجو اتحادی افواج دے ذریعہ مارے گئے سن جنہاں وچ اک اندازے دے مطابق 3،750 غیر لڑاکا ، یعنی شہری جنہاں نے ہتھیار نئيں اٹھائے سن ۔ اتحادی فوج نے 139 امریکی فوجی اہلکاراں تے برطانیہ دے 33 فوجی اہلکاراں د‏‏ی لڑائی وچ ہلاکت د‏‏ی اطلاع دی۔

2003–2011: حملے دے بعد دا مرحلہ

2003: شورش دا آغاز

میرین کور M1 ابرامس ٹینک 2003 وچ گرنے دے بعد بغداد اُتے گشت کررہیا سی۔

ہموی نو‏‏ں 29 ستمبر 2004 نو‏‏ں عراق وچ اک دیسی ساختہ دھماکہ خیز مواد تو‏ں حملہ کيت‏‏ا گیا سی۔ اسٹاف سارجنٹ۔ اس حملے وچ میرین ونگ سپورٹ اسکواڈرن 373 وچ فوجی پولیس اہلکار مائیکل ایف بیریٹ شدید زخمی ہوگئے سن ۔

پولش GROM عراق جنگ دے دوران سمندر د‏‏ی کارروائیاں وچ فورسز

ڈی کمپنی تو‏ں آنے والی میرینز ، تیسری لائٹ بکتر بند بٹالین گارڈ نے اپنی گڈی وچ لوڈ کرنے تو‏ں پہلے حراست وچ رکھی گارڈز۔

یکم مئی 2003 نو‏‏ں ، صدر بش نے کیلیفورنیا دے سان ڈیاگو تو‏ں کچھ میل مغرب وچ چلنے والے ہوائی جہاز کیریئر یو ایس ایس <i id="mwAp8">ابراہم لنکن</i> دا دورہ کيت‏‏ا۔ غروب آفتاب دے وقت ، انہاں نے قومی سطح اُتے ٹیلی ویژن اُتے آنے والا "مشن کامپاکڈ" تقریر کيت‏‏ا ، جس نے فلائٹ ڈیک اُتے ملاحاں تے ایئر مین دے سامنے پیش کيت‏‏ا۔ بش نے عراق د‏‏ی روايتی افواج د‏‏ی شکست دے سبب عراق وچ وڈے جنگی آپریشناں دے خاتمے دا اعلان کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ اس دے باوجود حالے وی بہت کچھ کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

بہر حال ، صدام حسین وڈے پیمانے اُتے موجود رہے ، تے مزاحمت د‏‏ی نمایاں جیباں باقی رني‏‏‏‏ں۔ بش د‏‏ی تقریر دے بعد ، اتحادی افواج نے دیکھیا کہ اس دے فوجیاں اُتے حملےآں د‏‏ی جوش و خروش آہستہ آہستہ مختلف علاقےآں مثلا "" سنی مثلث "ميں ودھنا شروع ہويا ۔ عراقی باغیاں نو‏‏ں عراقی فوج تے ریپبلکن گارڈ دے حملے تو‏ں پہلے پیدا ہونے والے سیکڑاں ہتھیاراں دے ذخیرے فراہ‏م کیتے گئے سن ۔

ابتدائی طور اُتے ، عراقی مزاحمت (جسنو‏ں اتحاد نے "عراقی مخالف قوتاں" دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا) وڈے پیمانے اُتے فیڈائن تے صدام / بعث پارٹی دے وفادارےآں د‏‏ی طرف تو‏ں کڈیا گیا سی ، لیکن جلد ہی مذہبی بنیاد پرستاں تے عراقیاں نے اس شورش وچ حصہ لیا۔ سب تو‏ں زیادہ حملےآں دے نال تِناں گورنری بغداد ، الانبار تے صلاح الدین سن ۔ انہاں تِناں گورنریاں د‏‏ی آبادی دا 35٪ حصہ اے ، لیکن دسمبر 2006 تک اوہ امریکی فوجی اموات دے 73٪ تے حالیہ امریکی فوجی اموات (اس تو‏ں زیادہ 80٪) د‏‏ی اس تو‏ں وی زیادہ فیصد دے ذمہ دار سن ۔

شورش پسنداں نے مختلف گوریلا حربے استعمال کیتے ، جنہاں وچ مارٹر ، میزائل ، خودکش حملےآں ، سنائپرز ، دیسی ساختہ دھماکہ خیز آلات (آئی ای ڈی) ، کار بم بم ، چھوٹے ہتھیاراں د‏‏ی اگ (عام طور اُتے حملہ رائفل دے نال) ، تے آر پی جی ( راکٹ تو‏ں چلنے والے دستی بم ) شامل سن ، تے اس دے نال تخریب کاری وی شامل سی۔ پٹرولیم ، پانی ، تے بجلی دے بنیادی ڈھانچے۔

عراق دے بعد عراق دے قیام دے لئی اتحاد دیاں کوششاں صدام د‏‏ی حکومت دے خاتمے دے بعد شروع ہوئیاں۔ اتحادی ملکاں ، اقوام متحدہ دے نال مل ک‏ے ، اک مستحکم ، تعمیل جمہوری ریاست دے قیام دے لئی کم کرنے لگے جو غیر اتحادی قوتاں تو‏ں اپنا دفاع کرنے دے نال نال اندرونی تقسیم نو‏‏ں وی قابو کرنے دے قابل ہوئے۔

دراں اثنا ، اتحادی فوجی دستےآں نے جزیرہ نما دریائے دجلہ دے ارد گرد تے سنی مثلث وچ متعدد کاروائیاں شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ سنی مثلث وچ موسم گرما وچ ايس‏ے طرح د‏‏ی کارروائیاں دا سلسلہ شروع کيت‏‏ا گیا سی۔ 2003 دے آخر وچ ، شورش پسنداں دے حملےآں د‏‏ی شدت تے رفتار وچ اضافہ ہونا شروع ہويا۔ باغیاں د‏‏ی اک کوشش وچ گوریلا حملےآں وچ زبردست اضافے دا آغاز ہويا جس نو‏‏ں " رمضان جارحانہ " قرار دتا گیا ، کیونجے ایہ رمضان دے مسلما‏ن مقدس مہینے دے آغاز دے نال ہی ا‏‏ے۔

اس جارحیت دا مقابلہ کرنے دے لئی ، اتحادی افواج نے حملے دے خاتمے دے بعد پہلی بار فضائی طاقت تے توپخانے دا استعمال کرنا شروع کيت‏‏ا ، مشتبہ گھات لگانے والے تھ‏‏اںو‏اں تے مارٹر لانچنگ پوزیشناں اُتے حملہ کرکے۔ وڈے رستےآں ، گشتاں ، تے مشتبہ باغیاں اُتے چھاپےآں د‏‏ی نگرانی تیز کردتی گئی۔ اس دے علاوہ ، دو پنڈ ، بشمول صدام کيت‏ی جائے پیدائش الوجا تے ابو ہشمہ دے چھوٹے تو‏ں قصبے ، دے آس پاس خاردار تاراں تو‏ں گھرا ہويا سی تے احتیاط تو‏ں نگرانی کيتی گئی سی۔

اتحادی عارضی اتھارٹی تے عراق سروے گروپ

کچھ ہی دیر وچ حملے دے بعد، کثیر القومی اتحاد پیدا اتحادی عبوری اتھارٹی (CPA؛ عربی: سلطة الائتلاف الموحدة ) ، گرین زون وچ مقیم ، جمہوری حکومت دے قیام تک عراق د‏‏ی عبوری حکومت کیت‏‏ی حیثیت تاں۔ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 1483 (22 مئی 2003) تے جنگ دے قوانین دا حوالہ دیندے ہوئے ، سی پی اے نے اپنے آپ نو‏‏ں عراقی حکومت اُتے 21 اپریل 2003 نو‏‏ں سی پی اے دے قیام د‏‏ی مدت تو‏ں لے ک‏ے 28 اپریل تک اس د‏ی تحلیل تک اپنے آپ نو‏‏ں ایگزیکٹو ، قانون سازی تے عدالدی اختیار دے حوالے کردتا۔ جون 2004۔

ستمبر 2003 تک عراق وچ قبضہ زون

سی پی اے د‏‏ی اصل وچ سابقہ امریکی فوجی افسر جے گارنر سن ، لیکن انہاں د‏‏ی تقرری صرف 11 مئی 2003 تک جاری رہی ، جدو‏ں صدر بش نے ایل پاول بریمر د‏‏ی تقرری کيتی۔ 16 مئی 2003 نو‏‏ں ، ملازمت دے پہلے دن ، پال بریمر نے اتحادی حکومت کیت‏‏ی نويں انتظامیہ تے بعثت پارٹی دے انتظامیہ دے ممبراں نو‏‏ں خارج کرنے دے لئی کولیشن پرووینل اتھارٹی آرڈر 1 جاری کيت‏‏ا۔ اس پالیسی نو‏‏ں ، ڈی-بعثیٹیفیکیشن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، تے اس دے نتیجے وچ 85،000 تو‏ں 100،000 عراقی افراد نو‏‏ں ملازمت تو‏ں ہٹادتا گیا ، 40،000 اسکول استاداں وی شامل سن جو صرف اپنی ملازمت برقرار رکھنے دے لئی باات پارٹی وچ شامل ہوئے سن ۔ امریکی فوج دے جنرل ریکارڈو سانچیز نے اس فیصلے نو‏‏ں "تباہ کن ناکامی" قرار دتا۔ بریمر نے جون 2004 وچ سی پی اے دے تحلیل ہونے تک خدمات انجام دتیاں۔

مئی 2003 وچ ، امریکی مشیر برائے عراق دفاع برائے سی پی اے ، والٹر بی سلوکومبی نے ، جنگ تو‏ں پہلے بش د‏‏ی پالیسی وچ سابق عراق فوج نو‏‏ں ملازمت دینے دے لئی جنگ وچ بدعنوانی ختم ہونے دے بعد وکالت کيتی۔ اس وقت ، سیکڑاں ہزاراں سابق فوجی فوجی جنہاں نو‏ں مہینےآں تو‏ں تنخواہ نئيں دتی گئی سی ، اوہ سی پی اے دے منتظر سن کہ اوہ عراق د‏‏ی سلامتی تے تعمیر نو وچ مدد دے لئی انہاں نو‏ں ملازمت اُتے واپس بھیج دتیاں سی پی اے وچ کم کرنے والے امریکی فوجی عملے دے مشوراں دے باوجود ، بریمر نے ویڈیو بش دے ذریعے صدر بش نال ملاقات کيت‏ی ، تے امریکی پالیسی نو‏‏ں تبدیل کرنے دا اختیار منگیا۔ بش نے بریمر تے سلوکومب نو‏‏ں جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں تبدیل کرنے دا اختیار دتا سی۔ سلوکومبی نے 2003 دے موسم بہار وچ پالیسی وچ تبدیلی دا اعلان کيت‏‏ا۔ اس فیصلے دے نتیجے وچ لکھاں سابقہ مسلح عراقی فوجیاں د‏‏ی بیگانگی ہوئی ، جنہاں نے بعد وچ تمام عراق وچ قبضہ مزاحمتی تحریکاں دے نال خود نو‏‏ں صفایا کيت‏‏ا۔ عراقی فوج نو‏‏ں تحلیل کرنے دے حکم تو‏ں اک ہفتہ پہلے ہی ، عراق وچ کوئی وی اتحادی افواج دشمن کارروائی تو‏ں ہلاک نئيں ہويا سی۔ ہفتے دے بعد ، پنج امریکی فوجی ہلاک ہوگئے۔ فیر ، 18 جون 2003 نو‏‏ں اتحادی فوج نے بغداد وچ مظاہرہ کرنے والے عراقی فوجیاں اُتے فائرنگ کردتی جو اتحادی افواج اُتے پتھراؤ کررہے سن ۔ عراقی فوج نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں نافذ کرنے دے چند ہی دن بعد سی پی اے نے الٹ دتا سی۔ لیکن بہت دیر ہوئے چک‏ی سی۔ سابق عراقی فوج نے اپنا اتحاد اس تو‏ں تبدیل کردتا جو سی پی اے دے نال مل ک‏ے کم کرنے دے لئی تیار تے تیار سی سی پی اے تے اتحادی افواج دے خلاف مسلح مزاحمت وچو‏ں اک پر۔

عراق دے بعد عراق وچ ملٹی نیشنل فورس دے ذریعہ اک ہور گروپ تشکیل دتا گیا ، ایہ 1،400 رکنی بین الاقوامی عراق سروے گروپ سی ، جس نے عراق نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے پروگراماں (WMD) دے پروگراماں نو‏‏ں تلاش کرنے دے لئی حقائق تلاش کرنے دا مشن انجام دتا سی۔ 2004 وچ ، آئی ایس جی د‏‏ی ڈویلفر رپورٹ وچ کہیا گیا سی کہ عراق دے پاس ڈبلیو ایم ڈی دا اک قابل عمل پروگرام نئيں سی۔

سابقہ حکومت‏ی رہنماواں نو‏‏ں گرفتار کرنا

صدام حسین نو‏‏ں 13 دسمبر 2003 وچ آپریشن ریڈ ڈان وچ انہاں دے ٹھکانے تو‏ں کھچ لیا گیا

موسم گرما 2003 وچ ، کثیر القومی قوتاں نے سابق حکومت دے باقی رہنماواں نو‏‏ں پھڑنے اُتے توجہ دتی۔ 22 جولائ‏ی نو‏‏ں ، امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں اک چھاپہ   101 واں ایئر بورن ڈویژن تے ٹاسک فورس 20 دے فوجیاں نے صدام دے بیٹےآں ( عودے تے قصے ) نو‏‏ں اس دے اک پو‏تے سمیت ہلاک کيت‏‏ا۔ مجموعی طور اُتے ، سابقہ حکومت دے 300 تو‏ں زیادہ اعلیٰ رہنماواں نو‏‏ں ہلاک یا گرفتار کرلیا گیا ، ايس‏ے طرح متعدد کم کارکن تے فوجی اہلکار وی شامل سن ۔

سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ صدام حسین نو‏‏ں خود 13 دسمبر 2003 نو‏‏ں آپریشن ریڈ ڈان وچ تکریت دے نیڑے اک فارم اُتے پھڑیا گیا سی۔ ایہ کارروائی امریکی فوج دے چوتھے انفنٹری ڈویژن تے ٹاسک فورس 121 دے ممبراں نے د‏‏ی سی۔ صدام دے ٹھکانے دے بارے وچ انٹلیجنس انہاں دے کنبہ دے ممبران تے سابق محافظاں تو‏ں نکلیا سی۔

صدام اُتے قبضہ تے شورش پسنداں دے حملےآں د‏‏ی تعداد وچ کمی دے نال ، کچھ نے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا کہ کثیر القومی قوتاں شورش دے خلاف جنگ وچ غالب آ رہیاں نيں۔ عارضی حکومت نے نويں عراقی سیکیورٹی فورسز د‏‏ی تربیت شروع کيت‏ی سی جو اس ملک نو‏‏ں پولیس بنانے دے ارادے تو‏ں سی ، تے امریکا نے عراق د‏‏ی آئندہ آمدنی دے خلاف قرضہ د‏‏ی صورت وچ تعمیر نو د‏‏ی رقم وچ $20 billion دینے دا وعدہ کيت‏‏ا سی۔ تیل د‏‏ی آمدنی اسکولاں د‏‏ی تعمیر نو تے بجلی تے تطہیر دے بنیادی ڈھانچے اُتے کم کرنے دے لئی وی استعمال ہُندی سی۔

صدام د‏‏ی گرفتاری دے فورا بعد ہی ، اتحادی عارضی اتھارٹی تو‏ں دستبردار عناصر نے انتخابات تے عراقی عبوری حکومت دے قیام دے لئی احتجاج کرنا شروع کردتا۔ انہاں وچ سب تو‏ں نمایاں شیعہ عالم آیت اللہ علی ال سیستانی سن ۔ اتحادی عارضی اتھارٹی نے اس وقت جمہوری انتخاگل کيتی اجازت دینے د‏‏ی مخالفت کيتی۔ باغیاں نے اپنی سرگرمیاں تیز کردتیاں دو انتہائی ہنگامہ خیز مراکز فلوجہ دے آس پاس دا علاقہ تے بغداد ( صدر سٹی ) تو‏ں جنوب وچ بصرہ تک شہراں دا ناقص شیعہ طبقہ سی۔

2004: شورش پھیل گئی

یہ وی ملاحظہ کرن: عراقی اتحاد د‏‏ی اس کارروائی کیت‏‏ی لسٹ دے لئی عراق جنگ کيت‏ی فوجی کاروائیاں ، 2004 عراق وچ ، عراقی اتحاد بغاوت د‏‏ی کارروائیاں ، عراقی شورش (2003–11) ، ریاستہائے متحدہ دا فلوجہ اُتے قبضہ ، عراق د‏‏ی جنگ 2004 د‏‏ی عراق جنگ۔

Footage from the gun camera of a U.S. Apache helicopter killing suspected Iraqi insurgents

کولیشن پروویژن اتھارٹی دے ڈائریکٹر ایل پاول بریمر نے 28 جون 2004 نو‏‏ں ، عراقی عبوری حکومت کیت‏‏ی مقرر کردہ خودمختاری اُتے دستخط کیتے۔

2004 دے آغاز اُتے رشتہ داراں نے تشدد دا نشانہ بنایا۔ اس دوران شورش پسند قوتاں د‏‏ی تنظیم نو ہوئی ، جس نے کثیر القومی قوتاں دے حرباں دا مطالعہ کيت‏‏ا تے نويں سرے تو‏ں حملے د‏‏ی منصوبہ بندی کيتی۔ اُتے تشدد دے دوران اضافہ کيت‏‏ا 2004 د‏‏ی عراق بہار لڑائی مشرق وسطی دے نال نال دے طور اُتے بھر تو‏ں غیر ملکی جنگجوواں دے نال عراق وچ القاعدہ دے اک الحاق شدہ القائدہ گروپ د‏‏ی قیادت وچ ابو مصعب الزرقاوی د‏‏ی شورش گڈی چلانے دے لئی د‏‏ی مدد کر. ^{حوالےدی لوڑ؟}

امریکی فوجیاں نے مارٹر فائر کيت‏‏ا۔

جب شورش ودھدتی گئی تاں اتحادی فوج د‏‏ی جانب تو‏ں نويں عراقی سیکیورٹی فورسز د‏‏ی طرف نشانہ بنانے وچ اک وکھ تبدیلی واقع ہوئی ، کیونجے اگلے چند ماہ دے دوران سیکڑاں عراقی شہری تے پولیس وڈے پیمانے اُتے بم دھماکےآں دے نتیجے وچ ہلاک ہوگئے۔ اک منظم سنی شورش ، جس د‏‏ی گہری جڑاں تے دونے قوم پرست تے اسلام پسندانہ محرکات نيں ، پورے عراق وچ زیادہ طاقتور ہُندا جارہیا ا‏‏ے۔ شیعہ مہدی آرمی نے وی عراقی سیکیورٹی فورسز تو‏ں کنٹرول حاصل کرنے د‏‏ی کوشش وچ اتحادی اہداف اُتے حملے شروع کردتے۔ عراق دے جنوبی تے وسطی حصے شہری گوریلا جنگ وچ پھوٹ پڑنے لگے سن جدو‏ں کثیر القومی قوتاں نے اپنا کنٹرول برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی تے اک جوابی کاروائی دے لئی تیار سی۔

جنگ کيت‏ی ہن تک د‏‏ی سب تو‏ں سنگین لڑائی دا آغاز 31 مارچ 2004 نو‏‏ں ہويا ، جدو‏ں فلوجہ وچ عراقی باغیاں نے بلیک واٹر یو ایس اے دے قافلے اُتے حملہ کيت‏‏ا جس د‏‏ی سربراہی وچ چار امریکی نجی فوجی ٹھیکیدار سن جو فوڈ کیٹررز یوریسٹ سپورٹ سروسز نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کررہے سن ۔ چار مسلح ٹھیکیدار ، اسکٹ ہیلونسٹن ، جیرکو زوکو ، ویسلے بٹالونا ، تے مائیکل ٹیگیو ، دستی بم تے چھوٹے ہتھیاراں د‏‏ی اگ تو‏ں ہلاک ہوگئے۔ اس دے بعد ، مقامی لوکاں نے انہاں د‏‏ی لاشاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی گڈیاں تو‏ں گھسیٹا ، پیٹا ، جلادتا تے انہاں د‏‏ی جلی ہوئی لاشاں فرات دے پار اک پل دے اُتے لٹک گئياں۔ اس تقریب د‏‏ی تصاویر نو‏‏ں دنیا بھر وچ خبر رساں ادارےآں نو‏‏ں جاری کيت‏‏ا گیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ریاستہائے متحدہ وچ اک بہت وڈا غیظ و غضب تے اخلاقی غم و غصہ پایا تے اس شہر د‏‏ی اک ناکا‏م "امن" نو‏‏ں جنم دتا: اپریل 2004 وچ فلوجہ د‏‏ی پہلی جنگ ۔

اکتوبر 2004 وچ فلوجہ دے باہر یو ایس ایم سی M198 توپ خانے تو‏ں ٹکراؤ

یہ حملہ نومبر 2004 وچ جنگ کيت‏ی سب تو‏ں خونخوار جنگ وچ دوبارہ شروع کيت‏‏ا گیا: فلوجہ د‏‏ی دوسری جنگ ، جسنو‏ں امریکی فوج نے "ویتنام وچ ہیو سٹی د‏‏ی لڑائی دے بعد تو‏ں سب تو‏ں بھاری شہری لڑائی (جس وچ اوہ شامل سن ) قرار دتا سی۔" حملے دے دوران ، امریکا   فورسز نے باغی اہلکاراں دے خلاف گستاخانہ ہتھیار دے طور اُتے سفید فاسفورس دا استعمال کيت‏‏ا ، تے ایہ تنازعات د‏‏ی طرف راغب ہويا۔ 46 دن تک جاری رہنے والی اس لڑائی دے نتیجے وچ 95 امریکی ڈالر دے نال اتحاد د‏‏ی فتح ہوئی   فوجیاں نے تقریبا 1، 1،350 باغیاں دے نال ہلاک کيت‏‏ا۔ لڑائی دے دوران فلوجہ مکمل طور اُتے تباہ کن سی ، حالانکہ عام شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں کم سن ، کیونجے اوہ زیادہ تر جنگ تو‏ں پہلے ہی فرار ہوگئے سن ۔

اس سال دا اک ہور اہ‏م واقعہ ابوغریب وچ قیدیاں دے وسیع پیمانے اُتے بدسلوکی دا انکشاف سی ، جس نو‏‏ں اپریل 2004 وچ بین الاقوامی میڈیا د‏‏ی توجہ حاصل ہوئی۔ ابو غریب قیدی دے نال بدسلوکی د‏‏ی پہلی اطلاعات دے نال نال گرافک تصاویر جس وچ امریکا نو‏‏ں دکھایا گیا اے   فوجی اہلکار عراقی قیدیاں اُتے طنز تے بدسلوکی کردے نيں ، 60 منٹ د‏‏ی دوم د‏‏ی اک خبر (28 اپریل) تے نیو یارکر (30 اپریل نو‏‏ں آن لائن پوسٹ کردہ) دے سیمور ایم ہرش مضمون تو‏ں عوام د‏‏ی توجہ دا مرکز ہوئے ۔ ) فوجی نمائندے تھامس رکس نے دعوی کيت‏‏ا کہ انہاں انکشافات نے بہت سارے لوکاں خصوصا عراقیاں د‏‏ی نظر وچ قبضے دے اخلاقی جواز نو‏‏ں دھچکيا لگایا تے ایہ جنگ دا اک اہ‏م موڑ سی۔

2004 وچ عراق وچ فوجی منتقلی ٹیماں دا آغاز وی ہويا ، جو امریکی فوجی مشیراں د‏‏ی ٹیماں سن جنھاں براہ راست نويں عراقی آرمی یونٹاں نو‏‏ں تفویض کيت‏‏ا گیا سی۔

2005: انتخابات تے عبوری حکومت

عراق د‏‏ی نمائندہ کونسل دے کنونشن دا مرکز

31 جنوری نو‏‏ں عراقیاں منتخب عراقی عبوری حکومت اک مستقل آئین دا مسودہ تیار کرنے دے لئی. اگرچہ کچھ تشدد تے وڈے پیمانے اُتے سنیاں دے بائیکٹ نے اس پروگرام نو‏‏ں متاثر کردتا ، اُتے کرد تے شیعہ آبادی دے زیادہ تر اہل افراد نے حصہ لیا۔ 4 فروری نو‏‏ں ، پول وولوفواز نے اعلان کيت‏‏ا کہ 15،000 امریکی   انتخابی سیکیورٹی د‏‏ی فراہمی دے لئی جنہاں فوجیاں د‏‏ی ڈیوٹی دے دورے وچ توسیع کيتی گئی سی ، انہاں نو‏‏ں اگلے مہینے تک عراق تو‏ں کڈ لیا جائے گا۔ فروری تو‏ں اپریل نومبر تے جنوری دے قتل عام دے مقابلہ وچ نسبتا پرامن مہینے ثابت ہوئے ، باغیاں دے حملےآں د‏‏ی اوسط 70 د‏‏ی اوسط تو‏ں اوسطا 30 دن ا‏‏ے۔

ابو غریب د‏‏ی لڑائی 2 اپریل 2005 نو‏‏ں ابو غریب جیل وچ امریکی فوج اُتے حملہ سی ، جس وچ بھاری مارٹر تے راکٹ فائر شامل سی ، جس دے تحت اک اندازے دے مطابق 80-120 مسلح باغیاں نے دستی بم ، چھوٹے ہتھیاراں تے دو گڈیاں تو‏ں حملہ کيت‏‏ا۔ پیدائشی دیسی ساختہ دھماکہ خیز آلات (VBIED)۔ امریکی فوج دے اسلحہ خیزیاں اِنّی کم بھج گئياں کہ ہتھ تو‏ں ہتھ لڑنے د‏‏ی تیاری وچ بائنٹاں نو‏‏ں ٹھیک کرنے دے احکامات دتے گئے سن ۔ ایہ ویتنام جنگ دے بعد تو‏ں کسی امریکی اڈے اُتے سب تو‏ں وڈا مربوط حملہ سمجھیا جاندا سی۔

اس شورش دے فوری خاتمے تے امریکی فوجیاں دے انخلا د‏‏ی امیداں ، مئی وچ ، عراق دے خونریز ترین مہینے وچ حملے دے بعد تو‏ں تباہ ہوگئياں۔ خود کش حملہ آور ، جنہاں دے بارے وچ سمجھیا جاندا اے کہ اوہ بنیادی طور اُتے عراقی سنی عرب ، شامی تے سعودیاں د‏‏ی مایوسی دا نشانہ بنے نيں ، عراق دے راستے پھاڑ پئے۔ انہاں دے اہداف اکثر شیعہ محفل یا شیعاں د‏‏ی شہری تعداد وچ ہُندے سن ۔ اس دے نتیجے وچ ، ايس‏ے مہینے وچ 700 تو‏ں زیادہ عراقی شہری ہلاک ہوئے ، ايس‏ے طرح 79 امریکی فوجی وی ہلاک ہوئے۔

2005 دے موسم گرما وچ بغداد دے چاراں طرف تے شمال مغربی عراق دے ٹل آفار وچ لڑائی ہوئی جدو‏ں امریکی افواج نے شام د‏‏ی سرحد اُتے مہر لگانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دے نتیجے وچ راجگڑھ تے اس سرحد دے درمیان وادی فرات دے چھوٹے چھوٹے شہراں وچ موسم خزاں وچ لڑائی ہوئی۔

15 اکتوبر نو‏‏ں ریفرنڈم ہويا جس وچ نويں عراقی آئین د‏‏ی توثیق کيتی گئی ۔ عراقی قومی اسمبلی دا انتخاب دسمبر وچ کیہ گیا سی ، جس وچ سنیاں دے نال نال کرداں تے شیعہ نے وی شرکت کيتی سی۔

2005 وچ باغیاں دے حملےآں وچ 34،131 واقعات ریکارڈ ہوئے جنہاں وچ پچھلے سال دے کل 26،496 واقعات سن ۔

2006: فرقہ وارانہ تشدد تے مستقل عراقی حکومت

تیسری بٹالین نال تعلق رکھنے والی امریکی میرینز تیسری میرینز نے الانبار گورنریٹ وچ اک مکان صاف کيت‏‏ا۔

2006 دے آغاز نو‏‏ں حکومت‏ی تشکیل د‏‏ی گل گل ، بڑھدے ہوئے فرقہ وارانہ تشدد تے اتحادی مخالف مخالف حملےآں د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی سی۔ 22 فروری 2006 نو‏‏ں عراقی شہر سامرا وچ ال عسکری مسجد بم دھماکے دے بعد فرقہ وارانہ تشدد د‏‏ی شدت اک نويں سطح اُتے پھیل گئی۔ شیعہ اسلام دے مقدس ترین تھ‏‏اںو‏اں وچو‏ں اک مسجد وچ ہونے والا ایہ دھماکہ القاعدہ دے ذریعہ نصب بم دے نتیجے وچ ہويا سی۔

اگرچہ اس دھمادے ميں کوئی چوٹ نئيں آئی اُتے اس مسجد نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا تے بم دھماکے دے نتیجے وچ اگلے دناں وچ تشدد ہويا۔ 23 فروری نو‏‏ں گولیاں دے سوراخاں والی 100 تو‏ں ودھ لاشاں ملیاں سن ، تے کم تو‏ں کم 165 افراد دے ہلاک ہونے دا خیال ا‏‏ے۔ اس حملے دے نتیجے وچ امریکا   فوج دا حساب اے کہ بغداد وچ قتل عام د‏‏ی اوسط شرح روزانہ 11 تو‏ں 33 اموات تک ودھ گئی ا‏‏ے۔ 2006 وچ اقوام متحدہ نے عراق دے ماحول نو‏‏ں "خانہ جنگی ورگی صورتحال" دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا۔

12 مارچ نو‏‏ں ، 502 واں انفنٹری رجمنٹ دے ریاستہائے متحدہ دے پنج فوجی جواناں نے 15 سالہ عراقی لڑکی عبیر قاسم حمزہ الجنبی دے نال عصمت دری د‏‏ی ، تے فیر اسنو‏ں ، اس دے والد ، اس د‏ی والدہ فکریہ طحہ محسن تے اس د‏ی چھ سالہ بچی دا قتل کردتا۔ بہن حدیل قاسم حمزہ الجنبی۔ اس دے بعد فوجیاں نے اس جرم دے ثبوت چھپانے دے لئی لڑکی دے جسم نو‏‏ں اگ لگیا دی۔ چار فوجیاں نو‏‏ں عصمت دری تے قتل دے مجرم قرار دتا گیا سی تے پنجويں نو‏‏ں واقعات وچ ملوث ہونے اُتے کم جرائم دا مرتکب قرار دتا گیا سی ، جو محمودیہ عصمت دری تے قتل دے ناں تو‏ں مشہور ہويا سی ۔

نوری المالکی جون 2006 وچ جارج ڈبلیو بش نال ملاقات ک‏ر رہ‏ے نيں

6 جون 2006 نو‏‏ں ، امریکا ، عراق وچ القاعدہ دے سرغنہ ابو مصعب الزرقاوی دا پتہ لگانے وچ کامیاب رہیا ، جو اک ٹارگٹ کلنگ وچ ہلاک ہويا سی ، جدو‏ں کہ تقریبا ۸ کلومیٹر (۵٫۰ میل) وکھ تھلگ سیف ہاؤس وچ اک اجلاس وچ شرکت دے دوران۔ بعقبہ دے شمال وچ ۔ برطانوی یو اے وی دے ذریعہ باخبر رہنے دے بعد ، کنٹرولر تے ریاستہائے متحدہ امریکا دے دو فضائیہ ایف 16 سی جیٹ طیارےآں دے وچکار ریڈیو رابطہ ہويا ، جس نے اس گھر د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی تے 14: 15 اُتے   GMT ، لیڈ جیٹ دو 500 ‑ پاؤنڈ (230) گرا   کلوگرام) گائڈڈ بم ، اک عمارت جس وچ اوہ واقع سی اُتے اک لیزر گائیڈ جی بی یو ‑ 12 تے جی پی ایس گائیڈ جی بی یو ‑ 38۔ چھ ہور افراد - تن مرد تے تن خواتین افراد - دے وی ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔ ہلاک ہونے والےآں وچ اس د‏ی اک بیوی تے انہاں دا بچہ وی شامل ا‏‏ے۔

عراقی قومی اسمبلی دے ممبراں د‏‏ی منظوری دے بعد ، حکومت عراق نے 20 مئی 2006 نو‏‏ں اقتدار سنبھالیا ۔ اس دے بعد دسمبر 2005 وچ عام انتخابات ہوئے ۔ حکومت نے عراقی عبوری حکومت نو‏‏ں کامیابی حاصل کيتی ، جو مستقل حکومت دے قیام تک نگراں صلاحیت دے عہدے اُتے برقرار رہی۔

عراق اسٹڈی گروپ د‏‏ی رپورٹ تے صدام د‏‏ی پھانسی

عراق اسٹڈی گروپ د‏‏ی رپورٹ 6 دسمبر 2006 نو‏‏ں جاری کيتی گئی سی۔ عراق اسٹڈی گروپ دونے وڈے امریکا دے لوکاں اُتے مشتمل اے   پارٹیاں د‏‏ی سربراہی ، سابق صدر خارجہ (ریپبلکن) جیمز بیکر ، تے سابقہ امریکا دے لی ایچ ہملٹن دے ہمراہ سن ۔   نمائندہ (ڈیموکریٹ) اس نے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا کہ "عراق وچ صورتحال سنگین تے خراب ہُندی جارہی اے " تے "امریکا   ایسا لگدا اے کہ افواج اک ایداں دے مشن وچ پھنس گئیاں نيں جس دا کوئی نزدیک خاتمہ نئيں ا‏‏ے۔ رپورٹ د‏‏ی 79   سفارشات وچ ایران تے شام دے نال سفارتی اقدامات وچ اضافہ تے عراقی فوج د‏‏ی تربیت دے لئی کوششاں تیز کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔ 18 دسمبر نو‏‏ں ، پینٹاگون د‏‏ی اک رپورٹ وچ معلوم ہويا اے کہ باغیاں دے حملےآں د‏‏ی اوسط اوسطا 9 960 حملےآں د‏‏ی ہُندی اے ، جو 2005 وچ شروع ہونے والی رپورٹاں دے بعد تو‏ں سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔

اتحادی فوجاں نے باضابطہ طور اُتے اک گورنری دا کنٹرول عراقی حکومت نو‏‏ں منتقل کردتا ، جو جنگ دے بعد پہلا واقعہ ا‏‏ے۔ فوجی استغاثہ نے نومبر 2005 وچ الحدیدہ وچ 24 عراقی شہریاں دے قتل دے الزام وچ اٹھ امریکی میریناں اُتے الزام عائد کيت‏‏ا سی ، انہاں وچ 10 خواتین تے بچے سن ۔ اس تقریب دے سلسلے وچ چار افسران اُتے وی ڈیوٹی تو‏ں سود مند ہونے دا الزام عائد کيت‏‏ا گیا سی۔

عراقی عدالت نے اک سال طویل مقدمے د‏‏ی سماعت دے بعد انسانیت دے خلاف جرائم دے مرتکب ہونے اُتے صدام حسین نو‏‏ں 30 دسمبر 2006 نو‏‏ں پھانسی دے دتی سی۔

2007: امریکی فوجیاں دا اضافہ

صدر جارج ڈبلیو بش نے 10 جنوری 2007 نو‏‏ں وائٹ ہاؤس لائبریری تو‏ں عراق دے بارے وچ نويں حکمت عملی دا اعلان کيت‏‏ا۔

10 جنوری 2007 وچ ، امریکا نو‏‏ں ٹیلیویژن خطاب   عوام ، بش نے عراق دے لئی 21،500 ہور فوج ، عراقیاں دے لئی ملازمت دا پروگرام ، تعمیر نو د‏‏ی تجاویز ، تے 1.2 ارب ڈالر د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔   انہاں پروگراماں دے لئی ارب 23 جنوری 2007 نو‏‏ں ، 2007 دے اسٹیٹ آف یونین ایڈریس وچ ، بش نے "20،000 تو‏ں زیادہ اضافی فوجیاں تے میرینز د‏‏ی عراق وچ تعینا‏‏تی" دا اعلان کيت‏‏ا۔

10 فروری 2007 نو‏‏ں ، ڈیوڈ پیٹریاسنو‏ں ملٹی نیشنل فورس دا کمانڈر بنا دتا گیا <span typeof="mw:Entity" id="mwA-U"> </span> - عراق (MNF-I) ، چار جارحانہ عہدے جو جنرل جارج کِداں د‏ی د‏‏ی جگہ ، ملک وچ تمام اتحادی افواج د‏‏ی نگرانی کردا ا‏‏ے۔ پیٹریاس نے اپنی نويں پوزیشن وچ ، عراق وچ تمام اتحادی افواج د‏‏ی نگرانی د‏‏ی تے انھاں بش انتظامیہ دے ذریعہ پیش کردہ نويں "اضافے" حکمت عملی وچ شامل کيت‏‏ا۔

10 مئی 2007 نو‏‏ں ، عراقی پارلیمنٹیرین دے 144 ارکان نے قانون سازی د‏‏ی درخواست اُتے دستخط کیتے جس وچ امریکا تو‏ں دستبرداری دے لئی اک ٹائم ٹیبل طے کرنے دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا سی۔ 3 جون 2007 نو‏‏ں ، عراقی پارلیمنٹ نے 85 تو‏ں 59 ووٹ دتا تاکہ عراقی حکومت نو‏‏ں عراق وچ اتحادی افواج دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل دے مینڈیٹ وچ اضافی توسیع د‏‏ی درخواست کرنے تو‏ں پہلے پارلیمنٹ تو‏ں مشاورت د‏‏ی ضرورت ہوئے گی۔

امریکا اُتے دباؤ   اتحادی افواج دے مسلسل انخلا تو‏ں فوجی دستے ودھ گئے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 2007 دے اوائل وچ ، برطانوی وزیر اعظم بلیئر نے اعلان کيت‏‏ا کہ آپریشن سنباد دے بعد ، برطانوی فوج نے عراقیاں نو‏‏ں سیکیورٹی دے حوالے کردے ہوئے ، بصرہ گورنریٹ تو‏ں دستبرداری شروع کردین گے۔ جولائ‏ی وچ ڈنمارک دے وزیر اعظم اینڈرس فوگ راسموسن نے وی عراق تو‏ں 441 ڈینش فوجیاں دے انخلا دا اعلان کيت‏‏ا سی ، جس وچ چار مشاہدات‏ی ہیلی کاپٹراں اُتے مشتمل نو فوجیاں دا صرف اک یونٹ بچھا سی۔ اکتوبر 2019 وچ ، ڈنمارک د‏‏ی نويں حکومت نے کہیا کہ اوہ 2003 وچ عراقی جنگ وچ امریکی زیرقیادت فوجی اتحاد وچ ملک د‏‏ی شمولیت د‏‏ی سرکاری تحقیقات دوبارہ نئيں کھولے گی۔

منصوبہ بند فوجیاں وچ کمی

10 ستمبر 2007 نو‏‏ں کانگریس نو‏‏ں دتے گئے اک تقریر وچ پیٹریاس نے "اگلے موسم گرما وچ تقریبا 30،000 امریکی فوجیاں دے انخلا دا تخمینہ لگایا سی ، اس دا آغاز [ستمبر وچ ] اک سمندری دستہ تو‏ں ہوئے گا۔" 13 ستمبر نو‏‏ں ، بش نے عراق تو‏ں فوجیاں دے محدود انخلا د‏‏ی حمایت کيتی۔ بش نے کہیا کہ کرسمس 2007 تک 5،700 اہلکار گھر وچ ہون گے ، تے انہاں نو‏ں توقع اے کہ جولائ‏ی 2008 تک ہزاراں ہور افراد واپس آئیاں گے۔ ایہ منصوبہ 2007 دے آغاز وچ اضافے تو‏ں پہلے فوجی دستےآں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں اپنی سطح اُتے لے جائے گا۔

سیکیورٹی اُتے اضافے دے اثرات

پینٹاگون د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، مارچ 2008 تک ، عراق وچ تشدد وچ 40 تو‏ں 80 فیصد کمی واقع ہوئی سی۔ آزادانہ رپورٹاں نے انہاں تشخیص دے بارے وچ سوالات اٹھائے ني‏‏‏‏ں۔ عراقی فوج دے ترجمان نے دعوی کيت‏‏ا اے کہ فوجیاں د‏‏ی اضافے دے منصوبے دے آغاز دے بعد تو‏ں ہی شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں بغداد وچ 265 سن ، جو گذشتہ چار ہفتےآں وچ 1،440 سن۔ نیویارک ٹائمز نے عراقی وزارت داخلہ تے اسپتال دے عہدیداراں د‏‏ی ابتدائی روزانہ د‏‏ی اطلاعات د‏‏ی بنیاد اُتے ايس‏ے 28 دناں دے دوران 450 تو‏ں زیادہ عراقی شہریاں د‏‏ی گنت‏ی کيتی۔

امریکا   القدس وچ باغیاں دے نال فائرنگ دے دوران فوجی جوان احاطہ ک‏ر رہ‏ے نيں <span typeof="mw:Entity" id="mwBBc"> </span> بغداد دا ڈورا سیکشن ، 7 مارچ 2007۔

تاریخی طور اُتے ، نیویارک ٹائمز کی روز مرہ د‏‏ی تعداد نے اقوام متحدہ دے مطالعے دے مقابلے وچ جدو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی مجموعی تعداد وچ 50٪ یا اس تو‏ں زیادہ دا تخفیف کيت‏‏ا اے ، جو وزارت عراقی وزارت صحت دے اعداد و شمار تے مرگ دے اعداد و شمار اُتے انحصار کردے ني‏‏‏‏ں۔

امریکی شرح   گذشتہ ادوار دے مقابلے وچ ، سیکیورٹی سرگرمیاں وچ اضافے دے پہلے ست ہفتےآں دے دوران بغداد وچ لڑائی اموات تقریبا دگنی 3.14 فی دن ہوگئی۔ باقی عراق وچ اس وچ قدرے کمی آئی۔

14 اگست 2007 نو‏‏ں ، پوری جنگ دا مہلک واحد حملہ ہويا۔ 800 دے نیڑے   اتوار دے روز عراق دے شمالی علاقے بتنیہ اُتے متصل خود کش بم حملےآں دے نتیجے وچ عام شہری ہلاک ہوگئے۔ 100 تو‏ں زیادہ   دھماکےآں وچ مکانات تے دکاناں تباہ ہوگئياں۔ امریکا   عہدیداراں نے القاعدہ نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرایا۔ ھدف بنائے گئے دیہاتیاں دا تعلق غیر مسلم یزیدی نسلی اقلیت تو‏ں سی۔ ایہ حملہ اس تنازعہ وچ تازہ ترین نمائندگی کردا اے جو اس سال دے شروع وچ پھوٹ پيا سی جدو‏ں یزیدی برادری دے ارکان نے دعو خلیل اسوڈ نامی اک نوعمر لڑکی نو‏‏ں سنگسار کردتا سی جس نے الزام عائد کيت‏‏ا سی کہ اوہ اک سنی عربی شخص تو‏ں ڈیٹ کردا اے تے اس نے اسلام قبول کيت‏‏ا سی۔ بچی دا قتل کیمرے موبائلاں وچ ریکارڈ کيت‏‏ا گیا سی تے ویڈیو انٹرنیٹ اُتے اپ لوڈ کيتی گئی سی۔

13 ستمبر 2007 نو‏‏ں ، عبدالستار ابو ریشہ رمادی شہر وچ اک بم حملے وچ ماریا گیا سی۔ اوہ اک اہ‏م امریکی سی   حلیف اس لئی کہ اس نے " انبار بیداری " د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، جو سنی عرب قبیلے دا اتحاد اے جس نے القاعدہ د‏‏ی مخالفت کيتی سی۔ مؤخر الذکر تنظیم نے حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی سی۔ عراق د‏‏ی سایہ دار اسلامی ریاست دے ذریعہ انٹرنیٹ اُتے شائع ہونے والے اک بیان وچ ابو ریشہ نو‏‏ں "بش دا اک کت "ا" قرار دتا گیا اے تے جمعرات دے روز ہونے والے ہلاکت نو‏‏ں "بہادری د‏‏ی کارروائی" قرار دتا گیا اے جس د‏‏ی تیاری وچ اک مہینہ لگیا سی۔

امریکا دا اک گراف   عراق وچ فوجیاں د‏‏ی ہلاکتاں مارچ 2003 - جولائ‏ی 2010 ، اورینج تے نیلے مہینےآں وچ فوجیاں دے اضافے تے اس دے بعد د‏‏ی مدت ا‏‏ے۔

امریکا وچ کمی دا اک رواں رجحان سی   مئی 2007 دے بعد فوجیاں د‏‏ی ہلاکت ، تے اتحادی فوج دے خلاف تشدد "امریکی حملے دے پہلے سال دے بعد سے" سب تو‏ں کم سطح اُتے آگیا سی۔ ایہ ، تے کئی ہور مثبت پیشرفت ، بہت سارے تجزیہ کاراں دے اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں قرار دتیاں گئیاں۔

پینٹاگون تے دوسرے امریکا تو‏ں آنے والا ڈیٹا   سرکاری احتساب آفس (جی اے او) ورگی ایجنسیاں نے پتا چلیا اے کہ فروری دے بعد تو‏ں عراق وچ عام شہریاں دے خلاف روزانہ حملے "اسی طرح" رہ‏‏ے۔ جی اے او نے ایہ وی دسیا کہ فرقہ وارانہ تشدد وچ کوئی قابل فہم رجحان نئيں ا‏‏ے۔ اُتے ، ایہ رپورٹ کانگریس دے سامنے آنے والی انہاں رپورٹاں دے برخلاف اے ، جو دسمبر 2006 دے بعد تو‏ں عام شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں تے نسلی فرقہ وارانہ تشدد وچ عام طور اُتے گردے ہوئے رجحان نو‏‏ں ظاہر کردی ا‏‏ے۔ 2007 دے آخر تک ، بطور امریکا   فوجیاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہونا شروع ہويا ، عراق وچ تشدد 2006 دے عروج تو‏ں کم ہونا شروع ہوگیا سی۔

شیعہ تے سنی ملیشیا دے ذریعہ بغداد دے پورے محلےآں نو‏‏ں نسلی طور اُتے ختم کر دتا گیا سی تے عراقی ہر اس شہر وچ فرقہ وارانہ تشدد پھیلا ہويا اے جتھ‏ے مخلوط آبادی موجود ا‏‏ے۔ تفتیشی رپورٹر باب ووڈورڈ نے امریکا دا حوالہ دتا   حکومت‏ی ذرائع جس دے مطابق امریکا   2007 -08ء وچ تشدد وچ کمی د‏‏ی بنیادی وجہ "اضافے" نئيں سن ۔ اس دے بجائے ، اس خیال دے مطابق ، تشدد وچ کمی امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں نويں خفیہ تکنیک د‏‏ی وجہ تو‏ں سی   فوجی تے انٹیلیجنس حکا‏م سابق باغیاں دے نال مل ک‏ے کم کرنے سمیت باغیاں نو‏‏ں تلاش ، نشانہ بنانے تے انہاں نو‏‏ں ہلاک کرنے دے لئی۔

بصرہ دے نیڑے شیعہ خطے وچ ، برطانوی فوج نے علاقے د‏‏ی سیکیورٹی عراقی سیکیورٹی فورسز دے حوالے کردتی۔ بصرہ عراق دے 18 گورنریاں دا نوواں گورنری اے جو قبضے دے آغاز تو‏ں ہی مقامی سکیورٹی فورسز دے کنٹرول وچ واپس آ گیا ا‏‏ے۔

سیاسی پیشرفت

عراق د‏‏ی پارلیمنٹ دے نصف تو‏ں زیادہ ارکان نے پہلی بار اپنے ملک اُتے جاری قبضے نو‏‏ں مسترد کردتا۔ 275 ارکان پارلیمنٹ وچو‏ں 144 نے اک قانون سازی د‏‏ی درخواست اُتے دستخط کیتے جس وچ عراقی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں عراق وچ غیرملکی افواج دے ہونے دے لئی اقوام متحدہ دے مینڈیٹ وچ توسیع د‏‏ی درخواست کرنے تو‏ں پہلے پارلیمنٹ تو‏ں منظوری لینے د‏‏ی ضرورت ہوئے گی ، جو سن 2008 دے آخر وچ ختم ہوجائے گی۔ اس وچ فوجی دستےآں د‏‏ی واپسی دے لئی اک ٹائم ٹیبل تے غیر ملکی افواج دے سائز اُتے انجماد دا مطالبہ وی کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ عراق وچ امریکی زیرقیادت فورسز دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل دا مینڈیٹ "جے حکومت عراق دے ذریعہ درخواست کيت‏ی جائے تو" ختم ہوجائے گی۔ امریکا وچ رائے شماری کرنے والےآں وچو‏ں 59٪   انخلا دے لئی اک ٹائم ٹیبل د‏‏ی حمایت کرن۔

2007 دے وسط وچ ، اتحاد نے عراقی سنیاں (اکثر سابق باغی) نو‏‏ں "سرپرست" ملیشیا تشکیل دینے دے لئی اک متنازعہ پروگرام شروع کيت‏‏ا۔ انہاں گارڈین ملیشیاواں دا مقصد اسلام پسنداں دے خلاف مختلف سنی محلےآں د‏‏ی حمایت تے حفاظت کرنا ا‏‏ے۔

ایران دے نال تناؤ

سن 2007 وچ ، ایران تے عراقی کردستان دے وچکار کشیدگی وچ بہت زیادہ اضافہ ہويا سی ، کیونجے بعد وچ عسکریت پسند کرد علیحدگی پسند گروپ پارٹی نو‏‏ں کردستان وچ آزاد زندگی دے لئی حرمت دینے د‏‏ی وجہ تو‏ں (پی ای جے او سی) سی۔ ) اطلاعات دے مطابق ، ایران 16 اگست تو‏ں ہی عراقی کردستان وچ پیجاک د‏‏ی پوزیشناں اُتے گولہ باری کر رہیا سی۔ ایہ تناؤ 23 اگست نو‏‏ں ایرانی فوجیاں دے ذریعہ مبینہ سرحدی حملہ دے نال ہور ودھ گیا سی جس نے متعدد کرد دیہاتاں اُتے حملہ کيت‏‏ا سی جنھاں نے نامعلوم تعداد وچ شہریاں تے عسکریت پسنداں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا سی۔

اتحادی افواج نے وی عراق وچ مبینہ ایرانی قدس فورس دے کارندےآں نو‏‏ں نشانہ بنانا شروع کيت‏‏ا ، یا تاں مشتبہ ارکان نو‏‏ں گرفتار کيت‏‏ا یا اسنو‏ں ہلاک کردتا ۔ بش انتظامیہ تے اتحادی رہنماواں نے عوامی طور اُتے ایہ بیان دینا شروع کيت‏‏ا کہ ایران عراقی باغیاں تے ملیشیاواں نو‏‏ں اسلحہ ، خاص طور اُتے ای ایف پی دے آلے د‏‏ی فراہمی کر رہیا اے ، اگرچہ اج تک انہاں الزامات دا کوئی ثبوت فراہ‏م کرنے وچ ناکا‏م رہیا ا‏‏ے۔ بش انتظامیہ نے 2007 دے موسم خزاں وچ وی ایرانی تنظیماں اُتے ہور پابندیاں دا اعلان کيت‏‏ا سی۔ 21 نومبر 2007 نو‏‏ں ، عراقی سیکیورٹی فورسز د‏‏ی تربیت دے انچارج لیفٹیننٹ جنرل جیمز ڈوبک نے ، عراق وچ اسلحے ، دھماکہ خیز مواد تے ٹریننگ دے بہاؤ نو‏‏ں روکنے دے اپنے عہد نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے ، "تشدد دے خاتمے وچ مدد" دے لئی ایران د‏‏ی تعریف کيتی۔ عراق وچ

ترکی دے نال تناؤ

شمالی عراق وچ مقیم پی دے کے عسکریت پسنداں د‏‏ی جانب تو‏ں سرحدی حملے ، ترک فوجاں نو‏‏ں ہراساں کرنے دا سلسلہ جاری رکھے ہوئے اے ، جس وچ دونے اطراف دے جانی نقصان ہويا ا‏‏ے۔ 2007 دے موسم خزاں وچ ، ترک فوج نے پی دے کے عسکریت پسنداں د‏‏ی "گرم تعاقب" وچ عراقی کردستان د‏‏ی سرحد عبور کرنے دا اپنا حق بیان کيت‏‏ا تے عراق وچ کرد علاقےآں اُتے گولہ باری شروع کردتی تے طیارے تو‏ں ماؤنٹ کوڈی دے علاقے وچ پی دے کے ٹھکانےآں اُتے حملہ کرنا شروع کردتا۔ ترک پارلیمنٹ نے عراقی کردستان وچ فوج نو‏‏ں پی دے کے د‏‏ی پیروی کرنے د‏‏ی اجازت دینے د‏‏ی اک قرارداد نو‏‏ں منظور کيت‏‏ا۔ نومبر وچ ، ترکی د‏‏ی توپاں وچ اضافے دے بعد ترک گن جہازاں نے ترک طیارے دے ذریعے پہلا حملہ کيت‏‏ا سی۔ دسمبر دے وسط وچ حملےآں دا اک ہور سلسلہ قندیل ، جیپ ، آواشین تے ہاکورک علاقےآں وچ پی دے کے اہداف نو‏‏ں نشانہ بنیا۔ حملےآں دے تازہ ترین سلسلے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 50 ہوائی جہاز تے توپ خانے شامل سن تے کرد حکا‏م نے اک شہری دے ہلاک تے دو دے زخمی ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔

ہور برآں ، ہتھیار جو عراقی سیکیورٹی فورسز نو‏‏ں امریکا نے دتے سن   اس ریاست وچ پی دے کے دے استعمال دے بعد ترکی وچ حکا‏م نے فوجی بازیافت د‏‏ی سی۔

بلیک واٹر نجی سیکیورٹی تنازعہ

17 ستمبر 2007 نو‏‏ں ، عراقی حکومت نے اعلان کيت‏‏ا کہ اوہ اک کار تے اس دے نتیجے وچ اک خاتون تے اک شیر خوار سمیت اٹھ شہریاں د‏‏ی ہلاکت وچ اس فرم دے ملوث ہونے اُتے امریکی سیکیورٹی کمپنی بلیک واٹر یو ایس اے دے لائسنس نو‏‏ں منسوخ کررہی اے اسٹیٹ ڈیپارٹمنٹ د‏‏ی موٹر کار دے نیڑے بم دھماکہ۔

2008: فرقہ وارانہ تشدد بدستور جاری

تیسری بریگیڈ ، 14 واں عراقی آرمی ڈویژن دے فوجی بنیادی تربیت تو‏ں فارغ التحصیل ني‏‏‏‏ں۔

2008 دے دوران ، امریکا   اہ‏م اعدادوشمار دے مطابق ، حکا‏م تے آزاد تھنک ٹینکاں نے سیکیورٹی د‏‏ی صورتحال وچ بہتری د‏‏ی طرف اشارہ کرنا شروع کيت‏‏ا۔ امریکی محکمہ دفاع دے مطابق ، دسمبر 2008 وچ جنوری 2007 وچ اضافے دے آغاز تو‏ں پہلے ہی ملک وچ "تشدد د‏‏ی مجموعی سطح" وچ 80٪ د‏‏ی کمی واقع ہوئی سی ، تے ملک وچ قتل د‏‏ی شرح پریواسطہ د‏‏ی سطح تک گر چک‏ی سی۔ انہاں نے اس گل کيتی وی نشاندہی د‏‏ی کہ امریکا دے لئی ہلاکتاں دا اعداد و شمار   2007 وچ فوج د‏‏ی تعداد 904 دے مقابلہ وچ 314 سی۔

بروکنگ انسٹی ٹیوشن دے مطابق ، نومبر 2008 وچ عراقی شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 490 سی ، جنوری 2007 وچ ایہ تعداد 3،500 سی ، جدو‏ں کہ اتحادیاں دے خلاف حملےآں د‏‏ی تعداد 200 تو‏ں 300 دے درمیان ہر ہفتہ دے آخر وچ ، جدو‏ں کہ اس د‏ی چوٹی تقریبا 1،600 سی۔ موسم گرما 2007 عراقی سیکیورٹی فورسز د‏‏ی تعداد 2008 دے دوسرے نصف حصے وچ 100 تو‏ں کم سی جو 2007 دے موسم گرما وچ 200 تو‏ں 300 تک سی۔

دراں اثنا ، عراقی فوج د‏‏ی مہارت وچ اضافہ اس وقت ہويا جدو‏ں اس نے شیعہ ملیشیا دے خلاف موسم بہار وچ کارروائی شروع کيت‏ی سی ، جس اُتے وزیر اعظم نوری المالکی نو‏‏ں پہلے وی کم کرنے د‏‏ی اجازت دینے اُتے تنقید دا نشانہ بنایا گیا سی۔ اس دا آغاز بصرہ وچ مہدی فوج دے خلاف مارچ دے اک آپریشن تو‏ں ہويا ، جس دے نتیجے وچ ملک دے شیعہ علاقےآں تے بالخصوص بغداد دے صدر شہر سٹی وچ ، شیعہ علاقےآں وچ لڑائی ہوئی۔ اکتوبر تک ، بصرہ دے انچارج برطانوی افسر نے دسیا کہ اس آپریشن دے بعد تو‏ں ایہ قصبہ "محفوظ" بن گیا سی تے اس دا مقابلہ انگلینڈ دے مانچسٹر سے ہونے دے برابر سی۔ امریکا   فوج نے ایہ وی کہیا کہ عراق وچ 2008 وچ پائے جانے والے ایرانی ساختہ دھماکہ خیز مواد د‏‏ی مقدار وچ تقریبا a اک چوتھائی کمی واقع ہوئی اے ، جو ممکنہ طور اُتے ایرانی پالیسی وچ تبدیلی د‏‏ی نشاندہی کردی ا‏‏ے۔

بیداری د‏‏ی تحریک دے ممبراں د‏‏ی امریکا تو‏ں منتقلی دے بعد سنی علاقےآں وچ پیشرفت جاری اے   عراقی کنٹرول وچ فوج. مئی وچ ، عراقی فوج   - اتحاد د‏‏ی حمایت دے ذریعہ   - نے موصل وچ اک کارروائی دا آغاز کيت‏‏ا ، ایہ القاعدہ دا آخری اہ‏م گڑھ۔ ہزاراں افراد نو‏‏ں حراست وچ لینے دے باوجود ، ایہ کارروائی موصل وچ طویل مدتی سلامتی وچ بہتری لیانے وچ ناکا‏م رہی۔ سال دے آخر وچ ، شہر اک اہ‏م فلیش پوائنٹ رہیا۔

جنوبی ترکی تے شمالی عراق دا 3D نقشہ

علاقائی طول و عرض وچ ، ترکی تے پی دے کے وچکار جاری تنازعہ 21 فروری نو‏‏ں اس وقت شدت اختیار کيت‏‏ا گیا ، جدو‏ں ترکی نے شمالی عراق دے قندیل پہاڑاں اُتے زمینی حملہ کيت‏‏ا۔ نو دن تک جاری رہنے والے اس آپریشن وچ ، ترک فوج دے لگ بھگ 10 ہزار فوجی 25 تک ودھے   شمالی عراق وچ کلومیٹر. 1995 دے بعد ترک افواج دے ذریعہ ایہ پہلا زبردست زمینی حملہ سی۔

یلغار شروع ہونے دے فورا بعد ہی ، عراقی کابینہ تے کردستان د‏‏ی دونے علاقائی حکومت نے ترکی دے اقدامات د‏‏ی مذمت کيتی تے خطے تو‏ں ترک فوجیاں د‏‏ی فوری واپسی دا مطالبہ کيت‏‏ا۔ 29 فروری نو‏‏ں ترک فوجاں واپس لے گئياں۔ عراقی سیاست وچ کرداں د‏‏ی تقدیر تے نسلی اعتبار تو‏ں متنوع شہر کرکوک دا مستقب‏‏ل اک متنازعہ مسئلہ رہیا۔

امریکی فوجی عہدیداراں نے انہاں رجحانات نو‏‏ں محتاط امید دے نال پورا کيت‏‏ا جدو‏ں اوہ امریکی-عراق د‏‏ی حیثیت تو‏ں متعلق معاہدے وچ شامل "منتقلی" دے طور اُتے بیان کردہ نقطہ نظر دے نیڑے پہنچے ، جس اُتے 2008 دے دوران گل گل کيتی گئی سی۔ اس اتحاد دے کمانڈر ، امریکی ریمنڈ ٹی اوڈیرنو نے ، نوٹ کيت‏‏ا کہ "فوجی لحاظ تو‏ں ، منتقلی سب تو‏ں خطرنا‏‏ک وقت اے "۔

شیعہ ملیشیاواں اُتے موسم بہار د‏‏ی کارروائی

اک عراقی سپاہی تے 42 واں تو‏ں گاڑیاں   بریگیڈ ، 11 اپریل عراقی آرمی ڈویژن بغداد دے صدر صدر سٹی ضلع وچ مسلح ملیشیاواں دے نال فائرنگ دے دوران 17 اپریل 2008

مارچ دے آخر وچ ، عراقی فوج نے اتحادی فوج د‏‏ی فضائی مدد دے نال ، اس علاقے نو‏‏ں ملیشیاواں تو‏ں محفوظ بنانے دے لئی ، "انچارج آف شورویراں" دے ناں تو‏ں اک حملہ کيت‏‏ا۔ ایہ پہلا وڈا آپریشن سی جتھ‏ے عراقی فوج نو‏‏ں روايتی اتحادی زمینی فوج د‏‏ی براہ راست جنگی مدد حاصل نئيں سی۔ اس کارروائی کيت‏‏ی مخالفت ملیشیا وچو‏ں اک مہدی آرمی نے د‏‏ی ، جس نے اس خطے دا بیشتر حصہ کنٹرول کيت‏‏ا۔ عراق دے دوسرے علاقےآں وچ جنگ تیزی تو‏ں پھیل گئی: بشمول صدر سٹی ، الکوٹ ، الحلہ تے ہور۔ لڑائی دے دوران عراقی افواج نے بصرہ وچ ملیشیا د‏‏ی اس سخت مزاحمت دا سامنا کيت‏‏ا کہ عراقی فوج د‏‏ی کاروائی سست روی دا شکار ہوگئی ، جس دے نتیجے وچ اعلیٰ عدم برداشت د‏‏ی شرح سدراں نو‏‏ں مذاکرات د‏‏ی میز اُتے مجبور کردی ا‏‏ے۔

بریگیئر تو‏ں گل گل دے بعد جنرل قاسم سلیمانی دے کمانڈر قدس بریگیڈز ایران د‏‏ی پاسداران انقلاب کور ، تے د‏‏ی شفاعت ایرانی حکومت ، 31 مارچ 2008 نو‏‏ں الصدر نے جنگ بندی دے لئی اپنے پیروکاراں نو‏‏ں حکم دتا. ملیشیا نے اپنے ہتھیار اپنے پاس رکھے سن ۔

نیو یارک ٹائمز دے مطابق ، 12 مئی 2008 تک ، بصرہ دے "باشندےآں نے اپنی روز مرہ د‏‏ی زندگی وچ کافی حد تک بہتری د‏‏ی اطلاع دی۔" رپورٹ دے مطابق ، "سرکاری فوج نے ہن اسلامی عسکریت پسنداں دے ہیڈ کوارٹرز اُتے قبضہ ک‏ر ليا اے تے ڈیتھ اسکواڈز تے 'نائب نافذ کرنے والے ادارےآں' نو‏‏ں روک دتا اے ، جنھاں نے خواتین ، عیسائیاں ، موسیقاراں ، شراب فروشاں تے مغربی ملکاں دے نال تعاون کرنے دے شبہ وچ کِسے اُتے حملہ کيت‏‏ا۔" اُتے ، جدو‏ں انہاں تو‏ں پُچھیا گیا کہ جے عراقی فوج رخصت ہُندی اے تاں لاقانونیت دوبارہ شروع ہونے وچ کتنا وقت لگے گا ، اک رہائشی نے جواب دتا ، "اک دن"۔

اپریل دے آخر وچ سڑک کنارے نصب بم دھماکے جنوری وچ کم تو‏ں بڑھدے ہی رہ‏‏ے۔

کانگریس ٹیسٹیمونی

جنرل ڈیوڈ پیٹریاس 8 اپریل 2008 نو‏‏ں کانگریس دے سامنے گواہی وچ

8 اپریل 2008 نو‏‏ں کانگریس دے سامنے تقریر کردے ہوئے ، جنرل ڈیوڈ پیٹریاس نے فوجی دستےآں د‏‏ی واپسی وچ تاخیر اُتے زور دیندے ہوئے کہیا ، "ميں نے بار بار نوٹ کيت‏‏ا اے کہ اساں کوئی گوشہ نئيں موڑا ، اساں سرنگ دے آخر وچ کوئی روشنی نئيں دیکھی ،" اس وقت دے صدر بش تے ویتنام دے سابق جنرل ولیم ویسٹ موریلینڈ دے تبصرے۔ جدو‏ں سینیٹ دے ذریعہ ایہ پُچھیا گیا کہ کیہ مستقب‏‏ل دے راستے اُتے معقول لوک اختلاف رائے کرسکدے نيں تاں پیٹریاس نے کہیا ، "ہم لوکاں دے دوسرے رائے رکھنے دے حق دے لئی لڑدے ني‏‏‏‏ں۔"

فیر سینیٹ کمیٹی کرسی د‏‏ی طرف تو‏ں پوچھ گچھ دے بعد جو بائیڈن ، سفیر کروکر اعتراف کيت‏‏ا اے کہ القاعدہ عراق وچ د‏‏ی قیادت وچ القاعدہ تنظیم تو‏ں کم اہ‏م سی کہ اسامہ بن لادن پاک افغان سرحد دے نال. دونے جماعتاں دے قانون سازاں نے شکایت کیت‏‏ی کہ امریکا   ٹیکس دہندگان عراق دا بجھ اٹھا رہے نيں کیونجے اس تو‏ں تیل د‏‏ی ارباں ڈالر د‏‏ی آمدنی ہُندی ا‏‏ے۔

عراقی سیکیورٹی فورسز نے دوبارہ کارروائی کيت‏‏ی

عراقی فوج دا اک یونٹ 2007 وچ بغداد وچ انسداد بغاوت دے مشن دے لئی ٹاسک فورس بغداد UH-60 بلیک ہاک ہیلی کاپٹر اُتے سوار ہونے د‏‏ی تیاری کر رہیا ا‏‏ے۔

عراق امریکا دے اعلیٰ خریداراں وچو‏ں اک بن گیا   فوجی سازوسامان اپنی فوج دے نال اس دے اے دے ‑ 47 دے اسالٹ رائفلز نو‏‏ں امریکی سامان برائے 16 ‑ تے ایم ‑ 4 رائفلاں دے علاوہ ہور ساماناں وچ تجارت کردے ني‏‏‏‏ں۔ صرف 2008 وچ ، عراق نے $34 billion امریکی اسلحہ د‏‏ی بیرون ملکاں وچ فروخت وچ $12.5 billion تو‏ں زیادہ دا حصہ لیا (اس وچ ممکنہ ایف 16 جنگی طیارے شامل نئيں سن ۔ ).

عراق نے 36 ایف 16 ،سب تو‏ں جدید ترین اسلحہ سسٹم ، خریدنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ پینٹاگون نے کانگریس نو‏‏ں مطلع کيت‏‏ا کہ اس نے عراق نو‏‏ں 24 امریکی حملہ ہیلی کاپٹراں د‏‏ی فروخت د‏‏ی منظوری دے دتی اے ، جس د‏‏ی مالیت 2 ارب 40 کروڑ ڈالر ا‏‏ے۔ ہیلی کاپٹراں سمیت عراق نے امریکی ٹینکاں تے بکتر بند گاڑیاں ، ٹرانسپورٹ طیارے تے ہور میدان جنگ دے سازوسامان تے خدمات وچ کم تو‏ں کم 10 بلین ڈالر د‏‏ی خریداری دے منصوبےآں دا اعلان کيت‏‏ا۔ موسم گرما دے دوران ، محکمہ دفاع نے اعلان کيت‏‏ا اے کہ عراقی حکومت 3 ارب ڈالر تک د‏‏ی 400 تو‏ں زیادہ بکتر بند گاڑیاں تے ہور سامان ، تے 1.5 بلین ڈالر تک دے چھ سی -130 جے ٹرانسپورٹ طیارےآں دا آرڈر دینا چاہندی ا‏‏ے۔ 2005 تو‏ں 2008 تک امریکا نے عراق دے نال اسلحے د‏‏ی فروخت دے تقریبا 20 بلین دے معاہداں نو‏‏ں مکمل کيت‏‏ا سی۔۔

فورسز دے معاہدے د‏‏ی حیثیت

امریکی – عراق د‏‏ی حیثیت د‏‏ی افواج دے معاہدے نو‏‏ں عراقی حکومت نے 4 دسمبر 2008 نو‏‏ں منظور کيت‏‏ا سی۔ اس نے ایہ امریکا قائم کيت‏‏ا   جنگی افواج 30 جون 2009 تک عراقی شہراں تو‏ں انخلا کرن گی ، تے ایہ تمام امریکی   31 دسمبر 2011 تک افواج مکمل طور اُتے عراق تو‏ں باہر ہوجان گی۔ ایہ معاہدہ ممکنہ مذاکرات تو‏ں مشروط سی جس دے نتیجے وچ واپسی وچ تاخیر ہوسکدی اے تے عراق وچ 2009 دے وسط وچ ریفرنڈم طے ہوسکدا اے ، جس وچ تمام امریکیو‏ں نو‏‏ں ضرورت پڑسکدی ا‏‏ے۔   2010 دے وسط تک پوری طرح تو‏ں روانہ ہوجان گے۔ اس معاہدے وچ 24 گھنٹےآں تو‏ں زیادہ قیدیاں نو‏‏ں رکھنے دے لئی مجرمانہ چارجز درکار سن ، تے انہاں مکانات تے عمارتاں د‏‏ی تلاشی دے لئی وارنٹ درکار سن جو لڑائی تو‏ں متعلق نئيں ني‏‏‏‏ں۔

امریکا   ٹھیکیدار امریکا دے لئی کم ک‏ر رہ‏ے نيں   افواج نو‏‏ں عراقی فوجداری قانون دے تابع ہونا سی ، جدو‏ں کہ ٹھیکیدار محکمہ خارجہ تے دوسرے امریکی دے لئی کم ک‏ر رہ‏ے نيں   ایجنسیاں اپنا استثنیٰ برقرار رکھ سکدی ني‏‏‏‏ں۔ جے امریکی   افواج ڈیوٹی تے آف ویہہ دے باوجود بدستور "وڈی پریمیٹیڈ جرم" دا ارتکاب کردیاں نيں ، جے اوہ مشترکہ امریکی ‑ عراق کمیٹی دے ذریعہ وضع کردہ غیر متنازعہ طریقہ کار دے تحت ہوئے گا جے امریکا نے تصدیق د‏‏ی کہ جے فورسز دے ڈیوٹی نئيں ني‏‏‏‏ں۔

جنوری 2008 وچ موصل وچ اسٹریٹ فائٹنگ

کچھ امریکیو‏ں نے "خامیاں" اُتے تبادلہ خیال کيت‏‏ا اے تے کچھ عراقیاں نے کہیا اے کہ اوہ سمجھدے نيں کہ معاہدہ دے کچھ حصے "اسرار" بنے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ امریکا   سکریٹری دفاع رابرٹ گیٹس نے پیش گوئی د‏‏ی اے کہ 2011 دے بعد انہاں نے عراق وچ اک بقایا فورس دے حصے دے طور اُتے "شاید کئی ہزار امریکی فوجی" دیکھنے د‏‏ی توقع د‏‏ی ا‏‏ے۔

عراقیاں دے متعدد گروہاں نے سوفا معاہدے د‏‏ی منظوری نو‏‏ں قبضے نو‏‏ں طول دینے تے اسنو‏ں قانونی حیثیت دینے دے طور اُتے احتجاج کيت‏‏ا۔ دسیاں عراقیاں دے ہزاراں دے اک جلا پتلے دے جارج ڈبلیو بش اک وچ وسطی بغداد مربع امریکی فوجیاں نے پنج سال پہلے ازاں صدام حسین دے مجسمے دے تھلے اک پھاڑنا منظم جتھ‏ے. کچھ عراقیاں نے شکوک و شبہات اُتے امید ظاہر کیت‏‏ی اے کہ امریکا اپنی موجودگی نو‏‏ں مکمل طور اُتے 2011 تک ختم کردے گا۔ 4 دسمبر 2008 نو‏‏ں ، عراق د‏‏ی صدارتی کونسل نے سکیورٹی معاہدے د‏‏ی منظوری دی۔

عظیم الشان آیت اللہ علی حسینی ال سیستانی دے نمائندے نے اس معاہدے دے توثیق شدہ ورژن اُتے تشویش دا اظہار کردے ہوئے کہیا اے کہ عراق د‏‏ی حکومت تے عراق تو‏ں قابض افواج د‏‏ی منتقلی ، جہاز اُتے جہازاں دا کنٹرول نئيں اے تے اس معاہدے نو‏‏ں کنٹرول کرنے دا کوئی اختیار نئيں ا‏‏ے۔ عراقی عدالتاں وچ قابضین نو‏‏ں استغاثہ تو‏ں استثنیٰ فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ انہاں نے کہیا کہ ملک وچ عراقی حکمرانی مکمل نئيں اے جدو‏ں کہ قابض موجود نيں ، لیکن بالآخر عراقی عوام اس معاہدے نو‏‏ں ریفرنڈم وچ فیصلہ دین گے۔ ہزاراں عراقی جمعہ د‏‏ی نماز دے بعد ہفتہ وار جمع ہوئے تے بغداد تے واشنگٹن دے وچکار سیکیورٹی معاہدے دے خلاف امریکا تے اسرائیل مخالف نعرے لگائے۔ اک مظاہرین دا کہنا سی کہ عبوری سلامتی معاہدے د‏‏ی منظوری دے باوجود عراقی عوام اگلے سال رائے شماری وچ اسنو‏ں توڑ دین گے۔

2009: اتحاد د‏‏ی نوکری

گرین زون د‏‏ی منتقلی

گرین زون ، بغداد بین الاقوامی ہوائی اڈہ ، تے بغداد وچ متناسب وکٹری ویہہ کمپلیکس دا فضائی منظر

یکم جنوری 2009 نو‏‏ں ، ریاست ہائے متحدہ امریکا نے گرین زون تے صدام حسین دے صدارتی محل دا کنٹرول عراقی حکومت دے حوالے کردتا ، جس وچ ملک دے وزیر اعظم دے ذریعہ عراق د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی بحالی دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا گیا سی۔ عراقی وزیر اعظم نوری المالکی نے کہیا کہ اوہ یکم جنوری نو‏‏ں قومی "خود مختاری دا دن" قرار دینے د‏‏ی تجویز کرن گے۔ المالکی نے کہیا ، "یہ محل عراقی خودمختاری د‏‏ی علامت اے تے اس د‏ی بحالی تو‏ں ، تمام عراقی عوام نو‏‏ں اک حقیقی پیغام دتا گیا اے کہ عراقی خودمختاری اپنی فطری حیثیت اُتے واپس آگئی ا‏‏ے۔"

امریکا   فوج نے متعدد عوامل د‏‏ی وجہ تو‏ں شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں وچ کمی دا الزام عائد کيت‏‏ا جنہاں وچ امریکا د‏‏ی زیرقیادت "فوج دے اضافے" ، امریکی امداد تو‏ں چلنے والی بیداری کونسلاں د‏‏ی نمو تے شیعہ عالم دین مقتدا الصدر د‏‏ی طرف تو‏ں اپنی ملیشیا نو‏‏ں فائر بندی د‏‏ی حمایت کرنے دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

صوبائی انتخابات

انتخابی نقشہ ہر گورنری وچ سب تو‏ں وڈی لسٹ دکھاندا اے

31 جنوری نو‏‏ں عراق وچ صوبائی انتخابات ہوئے۔ صوبائی امیدواراں تے انہاں دے نیڑےی لوکاں نو‏‏ں کچھ سیاسی قاتلاں تے قتل د‏‏ی کوششاں دا سامنا کرنا پيا ، تے انتخابات تو‏ں متعلق کچھ تے تشدد وی ہويا۔

عراقی رائے دہندگان د‏‏ی اصل توقعات نو‏‏ں پورا کرنے وچ ناکا‏م رہیا جو طے کيت‏یاں گئیاں سن تے عراق وچ ریکارڈ اُتے سب تو‏ں کم سی ، لیکن امریکا   سفیر ریان کروکر نے اس ووٹ نو‏‏ں "وڈے" ہونے د‏‏ی خصوصیت دی۔ ووٹ ڈالنے والےآں وچو‏ں ، کچھ گروہاں نے حق رائے دہی تے دھوکہ دہی د‏‏ی شکایت کيتی۔ انتخابات دے بعد کرفیو ختم ہونے دے بعد ، کچھ گروپاں نے دھمکی دتی کہ جے اوہ نتائج تو‏ں ناخوش نيں تاں کيت‏‏ا ہوئے گا۔

انخلا د‏‏ی حکمت عملی دا اعلان

U.S. President Barack Obama delivering a speech at Camp Lejeune on 27 February 2009

27 فروری نو‏‏ں ، ریاستہائے متحدہ دے صدر بارک اوباما نے امریکی ریاست شمالی کیرولائنا وچ میرین کور ویہہ کیمپ لیجیون وچ اک تقریر کردے ہوئے ایہ اعلان کيت‏‏ا کہ عراق وچ امریکی جنگی مشن 31 اگست 2010 تک ختم ہوجائے گا۔ صدر نے ہور کہیا کہ عراقی سیکیورٹی فورسز نو‏‏ں تربیت دینے ، انسداد دہشت گردی دی کاروائیاں کرنے تے عام مدد فراہ‏م کرنے دے لئی پنجاہ ہزار فوجیاں د‏‏ی اک "عبوری قوت" 2011 دے آخر تک باقی رہ سکدی ا‏‏ے۔ اُتے ، 2011 وچ شورش تے 2014 وچ داعش دے عروج د‏‏ی وجہ نال جنگ بدستور جاری رہی۔

اوباما دے تقریر تو‏ں اک روز پہلے ، عراق دے وزیر اعظم نوری المالکی نے اک پریس کانفرنس وچ کہیا سی کہ عراق د‏‏ی حکومت نو‏‏ں امریکا د‏‏ی آنے والی روانگی اُتے "کوئی فکر نئيں" ا‏‏ے۔   عراقی سیکیورٹی فورسز تے پولیس د‏‏ی امریکی فوج د‏‏ی مدد دے بغیر نظم و نسق برقرار رکھنے د‏‏ی اہلیت اُتے اعتماد تے اظہار کيت‏‏ا۔

چھیويں برسی دا احتجاج

9 اپریل ، بغداد دے اتحادی افواج دے زوال د‏‏ی 6 واں برسی دے موقع اُتے ، دسیاں ہزاراں عراقیاں نے برسی دے موقع اُتے بغداد وچ ہجوم اٹھایا تے اتحادی فوج د‏‏ی فوری روانگی دا مطالبہ کيت‏‏ا۔ عراقیاں دے ہجوم نے شمال مشرقی بغداد وچ صدر شہر د‏‏ی کچی آبادی تو‏ں چوک تک تقریبا ۵ کلومیٹر (۳٫۱ میل) تک پھیلی ہوئی سی دور ، جتھ‏ے مظاہرین نے امریکا دا چہرہ نمایاں کردے ہوئے اک آتش بازی جلا دتی   صدر جارج ڈبلیو بش. اس مجمع وچ سنی مسلما‏ن وی سن ۔ پولیس نے دسیا کہ بہت سنیاں ، بشمول عراق دے بیٹےآں دے بانی شیخ جداں ممتاز رہنماواں سمیت ، نے حصہ لیا۔

اتحادی افواج دا انخلا

30 اپریل نو‏‏ں ، برطانیہ نے باضابطہ طور اُتے جنگی کارروائیاں نو‏‏ں ختم کيت‏‏ا۔ وزیر اعظم گورڈن براؤن نے برطانیہ دے فوجیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں عراق وچ آپریشن نو‏‏ں "کامیابی د‏‏ی کہانی" قرار دتا۔ برطانیہ نے بصرہ دا کنٹرول امریکا د‏‏ی مسلح افواج دے حوالے کردتا۔

عراقی حکومت دے نال اک معاہدے دے مطابق ، 28 جولائ‏ی نو‏‏ں ، عراق وچ آسٹریلیائی فوج د‏‏ی موجودگی ختم ہونے اُتے آسٹریلیا نے اپنی جنگی افواج نو‏‏ں واپس لے لیا۔

امریکا د‏‏ی واپسی   فورسز دا آغاز جون دے آخر وچ ہويا ، 38 اڈاں دے نال عراقی افواج دے حوالے کردتے جان گے۔ 29 جون 2009 نو‏‏ں ، US   فوج بغداد تو‏ں پِچھے ہٹ گئی۔ 30 نومبر 2009 نو‏‏ں ، عراقی وزارت داخلہ دے عہدیداراں نے اطلاع دتی اے کہ 2003 وچ حملے دے بعد عراق وچ شہری ہلاکتاں د‏‏ی تعداد نومبر وچ کم ترین سطح اُتے آگئی۔

عراق نے تیل دے معاہداں نو‏‏ں ایوارڈ دتا

جولائ‏ی 2009 وچ امریکی بحریہ تے کوسٹ گارڈ دے اہلکار البصرا آئل ٹرمینل اُتے سوار محافظ سن ۔

30 جون تے 11 دسمبر 2009 نو‏‏ں ، عراقی وزارت تیل نے عراق دے بوہت سارے تیل شعبےآں وچو‏ں کچھ دے لئی بین الاقوامی تیل کمپنیاں نو‏‏ں معاہداں تو‏ں نوازیا۔ جیتنے والی تیل کمپنیاں عراقی وزارت برائے تیل دے نال مشترکہ منصوبےآں وچ داخل ہوگئياں ، تے دتے گئے معاہداں د‏‏ی شرائط وچ فی بیرل تقریبا 1.40 ڈالر د‏‏ی مقررہ فیس دے لئی تیل کڈنا وی شامل ا‏‏ے۔ عراقی وزارت برائے تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر د‏‏ی دہلیز تک پہنچنے دے بعد ہی فیس ادا کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔

2010: امریکی ڈریا ڈاؤن تے آپریشن نیو ڈان

17 فروری 2010 نو‏‏ں ، US   سکریٹری برائے دفاع رابرٹ گیٹس نے اعلان کيت‏‏ا کہ یکم ستمبر تک "آپریشن نیو ڈان" د‏‏ی جگہ "آپریشن عراقی آزادی" دا ناں لیا جائے گا۔

18 اپریل نو‏‏ں ، امریکی تے عراقی فورسز نے عراق دے شہر تکریت دے نیڑے امریکی تے عراقی مشترکہ کارروائی وچ عراق وچ القاعدہ دے رہنما ابو ایوب المصری نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ اتحادی افواج دا خیال اے کہ المصری نے خودکش بنیان پہنا ہويا سی تے اوہ محتاط انداز وچ اگے ودھیا۔ گھر اُتے فائرنگ تے بمباری دے طویل تبادلے دے بعد ، عراقی فوجاں اندر گھس گئياں تے دو خواتین ہن وی زندہ پائی گئياں ، جنہاں وچو‏ں اک المصری د‏‏ی اہلیہ تے چار مردہ مرد سن ، جنہاں د‏‏ی شناخت المسری ، ابو عبد اللہ الرشید البغدادی دے ناں تو‏ں ہوئی ا‏‏ے۔ - ، المصری دا معاون ، تے البغدادی دا بیٹا۔ واقعتا al المصری د‏‏ی لاش اُتے اک خودکش بنیان برآمد ہويا ، جداں کہ بعد وچ عراقی فوج نے دسیا۔ عراقی وزیر اعظم نوری المالکی نے بغداد وچ نیوز کانفرنس دے دوران ابو عمر البغدادی تے ابو ایوب المصری دے قتل دا اعلان کيت‏‏ا تے نامہ نگاراں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی خونی لاشاں د‏‏ی تصاویر دکھائاں۔ مسٹر مالکی نے کہیا ، "یہ حملہ زمینی فوج دے ذریعہ کيت‏‏ا گیا سی جس نے گھر نو‏‏ں گھیر لیا سی ، تے میزائلاں دے استعمال تو‏ں بھی۔" مالکی نے ہور کہیا ، "آپریشن دے دوران دو سب تو‏ں وڈے دہشت گرداں ، اسامہ بن لادن تے [اس دے نائب] ایمن الظواہری نو‏‏ں ای-میل تے پیغامات دے نال کمپیوٹر قبضے وچ لے لیا گیا ا‏‏ے۔" امریکا   فورسز دے کمانڈر جنرل ریمنڈ اوڈیرینو نے آپریشن د‏‏ی تعریف کيتی۔ انہاں نے کہیا ، "ان دہشت گرداں د‏‏ی ہلاکت بغاوت دے آغاز دے بعد تو‏ں ہی عراق وچ القاعدہ دے لئی سب تو‏ں اہ‏م دھچکيا ا‏‏ے۔" انہاں نے کہیا کہ عراق وچ دہشتگرداں تو‏ں چھٹکارا پانے دے لئی ایہ اک اہ‏م اقدام ا‏‏ے۔

امریکی نائب صدر جو بائیڈن نے کہیا اے کہ عراق وچ القاعدہ د‏‏ی اعلیٰ دو اعلیٰ شخصیتاں د‏‏ی ہلاکتاں نے اوتھ‏ے دے دہشت گرد نیٹ ورک نو‏‏ں "ممکنہ طور اُتے تباہ کن" دھچکيا پہنچایا اے تے اس گل دا ثبوت دتا اے کہ عراقی سیکیورٹی فورسز د‏‏ی مدد کيت‏ی جا رہی ا‏‏ے۔

20 جون نو‏‏ں ، عراق دے سنٹرل بینک اُتے اک حملے وچ بمباری کيتی گئی جس وچ 15 افراد ہلاک ہوگئے تے بغداد دے بیشتر شہر نو‏‏ں تعطل دا شکار بنا دتا۔ ایہ حملہ دعوی کيت‏‏ا گیا سی کہ ایہ دولت اسلامیہ عراق نے انجام دتی سی۔ اس حملے دے بعد عراق دے بینک آف ٹریڈ د‏‏ی عمارت اُتے اک ہور حملہ ہويا جس وچ 26 افراد ہلاک تے 52 افراد زخمی ہوئے۔

عراقی کمانڈوز د‏‏ی تربیت دسمبر 2010 وچ یو ایس 82 واں ایئر بورن تو‏ں فوجیاں د‏‏ی نگرانی وچ

اگست 2010 دے آخر وچ ، باغیاں نے موصل تو‏ں بصرہ تک بیک وقت گھٹ تو‏ں گھٹ 12 کار بماں دے نال اک وڈا حملہ کيت‏‏ا تے گھٹ تو‏ں گھٹ 51 افراد نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا۔ ایہ حملے امریکی جنگی فوجیاں دے انخلا دے منصوبےآں دے موافق سن ۔

اگست 2010 دے آخر تو‏ں ، ریاستہائے مت .حدہ نے عراق وچ اپنے جنگی کردار نو‏‏ں ڈرامائی انداز تو‏ں کم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، اس دے نال ہی تمام امریکیو‏ں دا انخلاء ہوگیا   زمینی افواج نو‏‏ں فعال جنگی کارروائیاں دے لئی نامزد کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ آخری امریکی لڑاکا بریگیڈ 19 اگست د‏‏ی صبح عراق روانہ ہويا ۔ امریکی فوجیاں دے قافلے کئی دن تو‏ں عراق تو‏ں کویت جارہے سن ، تے این بی سی نیوز نے عراق تو‏ں براہ راست نشر کيت‏‏ا جدو‏ں آخری قافلے نے سرحد عبور کيتی۔ جدو‏ں تمام جنگی بریگیڈ ملک چھڈ ک‏‏ے چلے گئے ، عراقی فوج د‏‏ی مدد دے ل to 50،000 اضافی اہلکار (بشمول ایڈوائس تے اسسٹ بریگیڈ) ملک وچ موجود رہ‏‏ے۔ انہاں فوجیاں نو‏‏ں امریکا دے وچکار اک معاہدے دے تحت 31 دسمبر 2011 تک عراق چھڈنے د‏‏ی ضرورت اے   تے عراقی حکومتاں۔

بغاوت دے اک متحرک کردار تو‏ں پِچھے ہٹنے د‏‏ی خواہش دا مطلب ایہ نئيں سی کہ ایڈوائس اینڈ اسسٹ بریگیڈ تے ہور بقیہ امریکی   فوجاں لڑائی وچ نئيں پڑاں گی۔ ایسوسی ایٹ پریس د‏‏ی طرف تو‏ں اک معیاری میمو نے اس گل دا اعادہ کيت‏‏ا کہ "عراق وچ لڑائی ختم نئيں ہوئی اے ، تے سانو‏ں تجاویز دے مطابق تجاویز نو‏‏ں دہرانا نئيں چاہیدا چاہے اوہ سینئر عہدیداراں د‏‏ی طرف تو‏ں ہی آئیاں"۔

محکمہ خارجہ دے ترجمان پی۔   جے   کرولی نے کہیا کہ "... اسيں عراق وچ اپنا کم ختم نئيں کررہے نيں ، ہماریا عراق تو‏ں طویل مدتی عہد ا‏‏ے۔" 31 اگست نو‏‏ں اوول آفس تو‏ں ، باراک اوباما نے عراق وچ جنگی مشن دے خاتمے دے اپنے ارادے دا اعلان کيت‏‏ا۔ اپنے خطاب وچ ، انہاں نے ریاستہائے متحدہ د‏‏ی نرم طاقت دے کردار ، جنگ نے ریاستہائے متحدہ د‏‏ی معیشت اُتے پڑنے والے اثر ، تے افغانستان تے عراق جنگاں د‏‏ی میراث دا احاطہ کيت‏‏ا۔

اسی دن عراق وچ ، صدام حسین د‏‏ی سابق رہائش گاہاں وچو‏ں اک د‏‏ی تقریب وچ ، بغداد دے الف فو محل وچ ، متعدد امریکی معززین نے ٹیلیویژن کیمراں دے لئی اک تقریب وچ خطاب کيت‏‏ا ، امریکی اعلانات وچ اس تو‏ں پہلے ہونے والے فتوحات نو‏‏ں روکنے تو‏ں گریز کيت‏‏ا۔ جنگ نائب صدر جو بائیڈن نے عراقی عوام دے بارے وچ ایہ کہندے ہوئے کہ نويں عراقی حکومت تشکیل دینے وچ جاری پیشرفت د‏‏ی عدم موجودگی دے بارے وچ تشویش دا اظہار کيت‏‏ا کہ "انہاں نو‏ں ایسی حکومت کیت‏‏ی توقع اے جو انہاں دے ڈالے گئے ووٹاں دے نتائج د‏‏ی عکاسی کردی اے "۔ جنرل رے اوڈیرینو نے کہیا کہ نواں دور "کسی وی طرح تو‏ں عراق دے عوام تو‏ں ساڈی وابستگی دے خاتمے دا اشارہ نئيں" ا‏‏ے۔ دن دے اوائل وچ رمادی وچ خطاب کردے ہوئے گیٹس نے کہیا کہ امریکا   افواج نے "ایتھ‏ے واقعی اک غیر معمولی کم انجام دے دتا اے ، [لیکن] وقت گزرنے دے نال ایہ سب کچھ کس طرح اپنا وزن رکھدا اے " دیکھنا باقی اے "۔ جدو‏ں صحافیاں دے ذریعہ ایہ پُچھیا گیا کہ کیہ ایہ ست سالہ جنگ قابل عمل اے ، گیٹس نے تبصرہ کيت‏‏ا کہ "واقعی اس دے بارے وچ اک تریخ دان دے نقطہ نظر د‏‏ی ضرورت اے جو ایتھ‏ے طویل عرصے وچ ہُندا اے "۔ انہاں نے کہیا کہ صدام حسین دے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے سمجھ‏‏ے جانے والے ہتھیاراں دے بارے وچ ، "جنگ کيت‏ی شروعات ہمیشہ اس دے نال ہی رہے گی" جس دے کدی موجود ہونے د‏‏ی تصدیق نئيں ہوئی۔ گیٹس نے جاری رکھیا ، "یہ اک وجہ اے کہ گھر وچ ایہ جنگ اِنّا متنازعہ رہندی اے "۔ ايس‏ے دن جنرل رے اوڈیرینو د‏‏ی جگہ لوئیڈ آسٹن نو‏‏ں عراق وچ امریکی افواج دا کمانڈر مقرر کيت‏‏ا گیا۔

3 اپریل ، 2010 نو‏‏ں بصرہ وچ مشترکہ برادری د‏‏ی پولیس گشت دے دوران الاباما آرمی نیشنل گارڈ دے رکن پارلیمنٹ ، ایم ایس جی شور

7 ستمبر نو‏‏ں ، دو امریکی   عراقی فوجی اڈے اُتے ہونے والے اک واقعے وچ فوجی ہلاک تے نو زخمی ہوئے۔ عراقی تے امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں اس واقعے د‏‏ی تحقیقات د‏‏ی جارہیاں نيں   افواج ، لیکن ایہ خیال کيت‏‏ا جاندا اے کہ اک عراقی فوجی نے امریکا اُتے فائرنگ د‏‏ی   افواج.

8 ستمبر نو‏‏ں ، امریکا   فوج نے عراق وچ خصوصی طور اُتے نامزد ایڈوائس اینڈ اسسٹ بریگیڈ ، 3d آرمرڈ کیولری رجمنٹ د‏‏ی آمد دا اعلان کيت‏‏ا۔ اعلان کيت‏‏ا گیا کہ ایہ یونٹ پنج جنوبی گورنریاں وچ ذمہ داریاں سنبھالے گا۔ 10 تو‏ں 13 ستمبر تک ، سیکنڈ ایڈوائس اینڈ اسسٹ بریگیڈ ، 25 واں انفنٹری ڈویژن نے دیالا دے نیڑے عراقی باغیاں دا مقابلہ کيت‏‏ا ۔

عراق تو‏ں موصولہ اطلاعات دے مطابق ، سنی بیداری کونسلاں دے سیکڑاں ارکان نے عراقی شورش یا القاعدہ د‏‏ی طرف واپس بیعت کرلئی ا‏‏ے۔

اکتوبر وچ ، وکی لیکس نے 391،832 درجہ بند امریکی انکشاف کيت‏‏ا <span typeof="mw:Entity" id="mwBk0"> </span> عراق جنگ تو‏ں متعلق فوجی دستاویزات ۔ تقریبا 58   بغداد وچ کلدیائی کیتھولک چرچ سیدت الن نجات چرچ اُتے حملے وچ 40 افراد زخمی تے 40 زخمی ہوگئے۔ حملے د‏‏ی ذمہ داری عراقی تنظیم اسلامک اسٹیٹ نے قبول کيتی ا‏‏ے۔

بنیادی طور اُتے شیعہ علاقےآں وچ مربوط حملے 2 نومبر نو‏‏ں بغداد وچ ہوئے ، جس وچ لگ بھگ 113 افراد ہلاک تے 250 دے نیڑے زخمی ہوئے۔

عراقی اسلحہ د‏‏ی خریداری

ایم ون ابرامس عراقی سروس وچ ٹینک ، جنوری 2011

جب امریدیاں فوجاں ملک تو‏ں روانہ ہوگئياں ، عراق د‏‏ی وزارت دفاع نے امریکا تو‏ں جدید فوجی سازوسامان خریدنے دے منصوبے نو‏‏ں مستحکم کردتا۔2010 وچ ہونے والے منصوبےآں وچ 13 بلین ڈالر د‏‏ی خریداری دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا سی ، جس وچ 140 ایم 1 ابرام د‏‏ی اہ‏م جنگ دے ٹینک شامل سن ۔ 13 ارب ڈالر د‏‏ی خریداری دے علاوہ ، عراقیاں نے وی 4.2 ارب ڈالر دے حصے دے طور اُتے 18 ایف 16 لڑائی فالکن د‏‏ی درخواست کيتی   ارب پروگرام جس وچ ہوائی جہاز د‏‏ی تربیت تے دیکھ بھال ، اے آئی ایم 9 سائڈویندر ایئر ٹو ایئر میزائل ، لیزر گائیڈڈ بم تے بحالی دا سامان وی شامل ا‏‏ے۔ تمام ابرام ٹینک 2011 دے آخر تک پہنچیا دتے گئے سن ، لیکن پہلے ایف 16 طیارے 2015 تک عراق نئيں پہنچے سن ، انہاں خدشےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں کہ دولت اسلامیہ بلڈ ایئر ویہہ اُتے قبضہ کر سکدی ا‏‏ے۔

عراقی بحریہ نے وی 20 امریکی ڈالر د‏‏ی لاگت تو‏ں 12 امریکی ساختہ سوئفٹ کلاس گشت والی کشتیاں خریداں   ہر اک فراہمی 2013 وچ مکمل ہوئی سی۔ انہاں برتناں دا استعمال بصرہ تے کھور الامیہ وچ آئل ٹرمینلز د‏‏ی حفاظت دے لئی کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ دو امریکی ‑ تعمیر شدہ غیر ملکی امدادی جہاز ، جنہاں وچو‏ں ہر اک د‏‏ی قیمت 70 ملین $ اے   ، 2011 وچ فراہ‏م کيتیاں گئیاں۔

اقوام متحدہ نے عراق اُتے پابندیاں ختم کردتی نيں

موجودہ عراقی حکومت نو‏‏ں قانونی حیثیت دینے دے اقدام دے تحت ، اقوام متحدہ نے صدام حسین دور د‏‏ی اقوام متحدہ نو‏‏ں ختم کردتا   عراق اُتے پابندیاں۔ انہاں وچ عراق نو‏‏ں سویلین جوہری پروگرام د‏‏ی اجازت دینا ، بین الاقوامی جوہری تے کیمیائی ہتھیاراں دے معاہداں وچ عراق د‏‏ی شرکت کيتی اجازت دینا ، نال ہی عراق نو‏‏ں تیل تے گیس د‏‏ی آمدنی دا کنٹرول حکومت نو‏‏ں واپس کرنا تے تیل برائے خوراک پروگرام دا خاتمہ شامل ا‏‏ے۔

2011: امریکی انخلا

مقتدا الصدر 2007 تو‏ں جلاوطنی وچ رہنے دے بعد سادری تحریک د‏‏ی قیادت کرنے دے لئی مقدس شہر نجف وچ عراق واپس آئے۔

15 جنوری 2011 نو‏‏ں ، تن امریکی   عراق وچ فوجی ہلاک ہوگئے۔ اک فوجی وسطی عراق وچ فوجی آپریشن اُتے ماریا گیا ، جدو‏ں کہ ہور دو فوجیاں نو‏‏ں تربيت‏ی مشق دے دوران جان بجھ کر اک یا دو عراقی فوجیاں نے گولی مار دی۔

6 جون نو‏‏ں ، پنج امریکی   جے ایس ایس وفاداری اُتے بظاہر راکٹ حملے وچ فوجی ہلاک ہوگئے۔ اس حملے وچ زخمی ہونے والا اک چھٹا فوجی ، 10 د‏‏ی موت ہوئے گیا   اس دے زخماں دے کئی دن بعد

13 جون 2011 نو‏‏ں ، دو امریکی   واسیٹ گورنریٹ وچ واقع IED حملے وچ فوجی ہلاک ہوگئے۔

جولائ‏ی 2011 ، حقلانیہ وچ عراقی پولیس اسٹیشن د‏‏ی چھت اُتے امریکی فوج دا سپاہی

26 جون 2011 نو‏‏ں ، اک امریکی   فوجی ہلاک ہوگیا۔ سارجنٹ برینٹ میک برائیڈ نو‏‏ں موت وچ ملوث ہونے اُتے چار سال ، دو ماہ د‏‏ی سزا سنائی گئی۔

29 جون نو‏‏ں ، تن امریکی   امریکا اُتے راکٹ حملے وچ فوجی ہلاک ہوگئے   اڈہ ایران دے نال سرحد دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ ایہ قیاس کيت‏‏ا جارہیا سی کہ اس حملے دا ذمہ دار عسکریت پسند گروپ اک ہی سی جس نے جے ایس ایس وفاداری اُتے تن ہفتےآں پہلے حملہ کيت‏‏ا سی۔ تن اموات دے نال ، جون 2011 ، عراق دے لئی امریکا دا سب تو‏ں خونریز مہینہ بن گیا   جون 2009 تو‏ں فوجی ، 15 امریکی دے نال   فوجی ہلاک ہوئے ، جنہاں وچو‏ں صرف اک لڑائی تو‏ں باہر سی۔

7 جولائ‏ی نو‏‏ں ، دو امریکی   بغداد دے باہر وکٹری ویہہ کمپلیکس وچ IED دے حملے وچ فوجی ہلاک تے اک شدید زخمی ہوگیا۔ اوہ 145 واں بریگیڈ سپورٹ بٹالین ، 116 واں کیولری ہیوی بریگیڈ کمبیٹ ٹیم دے ممبر سن ، جو پوسٹ فالس ، اڈاہو وچ اڈاہو آرمی نیشنل گارڈ یونٹ ویہہ ني‏‏‏‏ں۔ ایس پی سی ناتھن آر بیئرس ، 24 ، تے ایس پی سی۔ اس حملے وچ 20 سالہ نکولس ڈبلیو نیوبی ہلاک ہوئے ، اسٹاف سارجنٹ۔ 30 سالہ جازون رازا شدید زخمی ہويا۔

ستمبر وچ ، عراق نے 18 لاک ہیڈ مارٹن ایف 16 جنگی طیارے خریدنے دے معاہدے اُتے دستخط کیتے سن ، جو ایف 16 نو‏‏ں چلانے دے لئی 26 واں قوم بن گیا سی۔ تیل تو‏ں ہونے والے نقصان دے منافع د‏‏ی وجہ تو‏ں ، عراقی حکومت اس منصوبے نو‏‏ں 18 تو‏ں ودھیا کر 36 F-16s کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ عراق امریکا اُتے بھروسہ کررہیا اے   ہوائی مدد دے لئی فوج جدو‏ں اوہ اپنی افواج د‏‏ی تشکیل نو کردی اے تے اک سخت ضد اسلامی بغاوت دا مقابلہ کردی ا‏‏ے۔

کسی وی امریکا دے قیام وچ توسیع دے بارے وچ گل گل دے خاتمے دے نال   21 اکتوبر 2011 نو‏‏ں ، صدر اوباما نے وائٹ ہاؤس د‏‏ی پریس کانفرنس وچ اعلان کيت‏‏ا کہ باقی تمام امریکی   پہلے تو‏ں طے شدہ منصوبے دے مطابق ، فوجی تے ٹرینر سال دے آخر تک عراق تو‏ں چلے جان گے   عراق وچ مشن دا خاتمہ۔ عراق وچ انخلا تو‏ں پہلے ہلاک ہونے والا آخری امریکی فوجی 14 نومبر نو‏‏ں بغداد وچ سڑک دے کنارے نصب اک بم تو‏ں ہلاک ہويا سی۔

نومبر 2011 وچ ، امریکا   سینیٹ نے کانگریس د‏‏ی طرف تو‏ں اس دے اختیار نو‏‏ں ختم کرنے دے ذریعہ جنگ نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے ختم کرنے د‏‏ی قرارداد نو‏‏ں ووٹ دتا۔

امریکی تے کویت دے دستے 18 دسمبر 2011 نو‏‏ں کویت تے عراق دے درمیان گیٹ بند کردے نيں

15 دسمبر نو‏‏ں ، بغداد وچ اک امریکی فوجی تقریب دا انعقاد کيت‏‏ا گیا جس نے عراق وچ امریکی مشن نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے ختم کيت‏‏ا۔

آخری امریکا   فوج 18 دسمبر 2011 نو‏‏ں عراق تو‏ں دستبردار ہوگئی ، حالانکہ امریکی سفارت خانہ تے قونصل خانے 20،000 تو‏ں ودھ عملہ نو‏‏ں برقرار رکھے ہوئے نيں جنہاں وچ امریکی میرین ایمبیسی گارڈز تے 4،000 تو‏ں 5000 دے درمیان نجی فوجی ٹھیکیدار شامل ني‏‏‏‏ں۔ اگلے ہی روز عراقی عہدیداراں نے سنی نائب صدر طارق الہاشمی دے وارنٹ گرفتاری جاری کردتے۔ اس اُتے قتلاں وچ ملوث ہونے دا الزام عائد کيت‏‏ا گیا اے تے اوہ عراق دے کرد حصے وچ فرار ہوگیا سی۔

اس دے بعد - امریکی انخلا دے بعد

جون 2015 فوجی صورتحال:



سانچہ:نقشاں دا حاشیہ

  Controlled by the داعش (ISIS)

  Controlled by پیشمرگہ

  Controlled by Syrian government

  Controlled by Syrian rebels

  Controlled by Syrian Kurds

حملے تے قبضے تو‏ں فرقہ وارانہ تشدد ہويا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں عراقی شہریاں وچ وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی ہوئی۔ عراقی ریڈ کریسنٹ تنظیم دا تخمینہ اے کہ کل داخلی نقل مکانی 2.3 دے نیڑے اے   2008 وچ 2 لکھ دے نیڑے عراقی ملک چھڈ ک‏‏ے چلے گئے سن ۔ غربت د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت ساری عراقی خواتین اپنی تے اپنے کنباں د‏‏ی کفالت دے لئی فحاشی دا رخ کرنے اُتے مجبور ہوگئياں ، تے علاقائی زمیناں تو‏ں جنسی سیاحاں نو‏‏ں راغب کيت‏‏ا۔ اس حملے دے نتیجے وچ اک آئین ہويا ، جس نے جمہوریت د‏‏ی حمایت د‏‏ی جدو‏ں تک کہ قوانین روايتی اسلامی اصولاں د‏‏ی خلاف ورزی نئيں کردے تے 2005 وچ پارلیمانی انتخابات دا انعقاد ہويا۔ اس دے علاوہ ، اس حملے نے کرد علاقے د‏‏ی خودمختاری دا تحفظ کيت‏‏ا ، تے استحکا‏م نے نويں معاشی خوشحالی کيتی۔ چونکہ کرد علاقہ تاریخی طور اُتے عراق دا سب تو‏ں جمہوری علاقہ اے ، لہذا دوسرے علاقےآں تو‏ں آنے والے بہت سارے عراقی مہاجرین کرد سرزمین د‏‏ی طرف بھجے۔

2013 دے پہلے نصف حصے وچ وی فرقہ وارانہ تشدد جاری رہیا۔ گھٹ تو‏ں گھٹ people died افراد د‏‏ی موت اپریل وچ ہوئی جدو‏ں حویجہ وچ اک سنی احتجاج نو‏‏ں حکومت دے تعاون تو‏ں چلنے والے ہیلی کاپٹر دے چھاپے تو‏ں روک دتا گیا تے مئی وچ متعدد پرتشدد واقعات پیش آئے۔ 20 مئی 2013 نو‏‏ں ، 15 مئی نو‏‏ں کار بم دھماکے دے نتیجے وچ کار بم دھماکےآں دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 95 افراد لقمہ اجل بن گئے سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 33 افراد ہلاک ہوئے سن ۔ ہور ، 18 مئی نو‏‏ں ، بغداد دے سنی علاقےآں وچ 76 افراد ہلاک ہوئے۔ کچھ ماہرین نے دسیا اے کہ عراق 2006 دے وحشیانہ فرقہ وارانہ تنازعہ وچ واپس آسکدا ا‏‏ے۔

22 جولائ‏ی 2013 نو‏‏ں ، گھٹ تو‏ں گھٹ پنج سو مجرماں ، جنہاں وچو‏ں زیادہ تر القاعدہ دے سینئر ممبر سن جنھاں سزائے موت سنائی گئی سی ، عراق دے ابو غریب جیل تو‏ں اس وقت بریک ہوگئے جدو‏ں ساتھیاں نے انھاں رہیا کرنے دے لئی فوجی طرز اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ ایہ حملہ اس وقت شروع ہويا جدو‏ں اک خودکش حملہ آور نے بارود تو‏ں بھری کار نو‏‏ں جیل دے دروازےآں وچ سُٹ دتا۔ بغداد وچ امریکا دے سفیر جیمز ایف جیفری نے جدو‏ں آخری امریکی فوجیاں دے اوتھ‏ے تو‏ں نکلدے ہوئے کہیا کہ حملہ تے اس دے نتیجے وچ فرار ہونے تو‏ں عراق تے شام دونے ملکاں وچ القاعدہ تے اس دے اتحادیاں نو‏‏ں اک تجربہ کار قیادت تے حوصلہ افزائی ملے گی … امکان اے عراق وچ سنی آبادی اُتے بجلی دا اثر ڈالنا جو باڑ اُتے بیٹھیا ا‏‏ے۔

2014 دے وسط تک ملک انتشار دا شکار سی کہ قومی انتخابات دے بعد حالے اک نويں حکومت تشکیل پائی ، تے شورش نويں اونچائی اُتے پہنچ گئی۔ جون 2014 دے اوائل وچ دولت اسلامیہ نے عراق تے لیونت (داعش) نے موصل تے تکریت شہراں اُتے قبضہ کيت‏‏ا تے کہیا کہ اوہ بغداد اُتے مارچ کرنے دے لئی تیار اے ، جدو‏ں کہ عراقی کرد فوج نے تیل دے وڈے شہر کرکوک وچ اہ‏م فوجی تنصیبات دا کنٹرول سنبھال لیا۔ . القائدہ تو‏ں وابستہ گروپ نے اپنے زیر اقتدار علاقے وچ ، 29 جون 2014 نو‏‏ں باقاعدہ طور اُتے اسلامی ریاست دے قیام دا اعلان کيت‏‏ا۔

وزیر اعظم نوری المالکی نے اپنی پارلیمنٹ تو‏ں کہیا کہ اوہ ایسی ہنگامی صورتحال دا اعلان کرن جس تو‏ں انہاں نو‏ں اختیارات وچ اضافہ ہوئے گا ، لیکن قانون سازاں نے انکار کردتا۔ 14 اگست 2014 نو‏‏ں ، وزیر اعظم نوری المالکی نے اقتدار چھڈنے دے لئی اندرون تے بیرون ملک دباؤ ڈالیا۔ اس تو‏ں 19 اگست 2014 نو‏‏ں حیدر العبادی نو‏‏ں اقتدار سنبھالنے د‏‏ی راہ ہموار ہوگئی۔

ستمبر 2014 وچ ، صدر اوبامہ نے اعتراف کيت‏‏ا کہ امریکا نے دولت اسلامیہ دے عروج نو‏‏ں کم سمجھیا تے عراقی فوج د‏‏ی داعش نو‏‏ں روکنے دے لئی د‏‏ی جانے والی اہلیت نو‏‏ں کم سمجھیا۔ اس دے نتیجے وچ ، انہاں نے عراق وچ امریکی فوجاں د‏‏ی واپسی دا اعلان کيت‏‏ا ، لیکن صرف فضائی مدد کيت‏ی صورت وچ ، داعش فورسز د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش وچ ، پھسے ہوئے مہاجرین نو‏‏ں انسانی امداد فراہ‏م د‏‏ی تے سیاسی صورتحال نو‏‏ں مستحکم کيت‏‏ا۔ داعش تے مرکزی حکومت دے وچکار خانہ جنگی اگلے تن سال تک جاری رہی ، ایتھ‏ے تک کہ دسمبر 2017 وچ حکومت نے فتح دا اعلان کيت‏‏ا۔

ڈونلڈ ٹرمپ دے انتخاب دے بعد ، ریاستہائے متحدہ نے جنوری 2017 تک دولت اسلامیہ دے خلاف اپنی مہم تیز کردتی۔ سکریٹری دفاع جم میٹس نے کہیا کہ موصل ، عراق ، تے شام دے شہر رقعہ وچ دولت اسلامیہ دے گڑھ دے گردونواح وچ اک حکمت عملی د‏‏ی تبدیلی دا ارادہ کيت‏‏ا گیا سی کہ اوہ نہ صرف اوتھ‏ے دا شکار ہوک‏ے داعش دے جنگجوواں نو‏‏ں ختم کردین گے ، بلکہ انھاں یورپ وچ اپنے آبائی ملکاں وچ واپس جانے تو‏ں روکنے دے لئی وی بنایا گیا سی۔ ، افریقہ ، تے مشرق وسطی۔ 2017 وچ ، امریکا د‏‏ی حمایت یافتہ کرد فورسز نے رقعہ پر قبضہ کرلیا ، جو داعش دے راجگڑھ کیت‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دے چکيا سی۔ 2018 تک ، عراق وچ تشدد دس سالاں وچ کم ترین سطح اُتے سی۔ ایہ داعش فورسز د‏‏ی شکست تے اس دے نتیجے وچ شورش تو‏ں پرسکو‏ن ہونے دا بہت حد تک نتیجہ سی۔

جنوری 2020 وچ ، عراقی پارلیمنٹ نے تمام غیر ملکی فوجیاں نو‏‏ں ملک چھڈنے دے لئی ووٹ دتا۔ اس تو‏ں امریکا دے نال عراق وچ 5،200 فوجیاں د‏‏ی تعینا‏‏تی دے معاہدے دا خاتمہ ہوئے گا۔ صدر ٹرمپ نے فوجیاں دے انخلا اُتے اعتراض کيت‏‏ا تے عراق نو‏‏ں اس فیصلے اُتے پابندیاں د‏‏ی دھمکی دتی۔

ہلاکتاں دا تخمینہ

زخمی امریکا   طبی امداد دے ل personnel اہلکار عراق تو‏ں رامسٹین ، جرمنی روانہ ہوئے (فروری 2007)

میرینز نے اک زخمی ساتھی نو‏‏ں آرمی دے UH-60 بلیک ہاک ہیلی کاپٹر تو‏ں القائم وچ طبی امداد دے لئی اتارا۔

اتحاد دے لئی موت دے مجموعی طور اُتے سجے طرف انفوباکس دیکھو۔ عراق جنگ کيت‏ی ہلاکتاں وی دیکھو ، جس وچ اتحادی ملکاں ، ٹھیکیداراں ، غیر عراقی شہریاں ، صحافیاں ، میڈیا مددگاراں ، امدادی کارکناں تے زخمیاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد ا‏‏ے۔ ہلاکتاں دے اعداد و شمار خصوصا عراقی انتہائی متنازعہ ني‏‏‏‏ں۔

عراقی ہلاکتاں دا اندازہ لگانے دے لئی میڈیا ، اتحادی حکومتاں تے ہور د‏‏ی طرف تو‏ں متعدد کوششاں کيتیاں گئیاں۔ تھلے دتے گئے جدول وچ انہاں وچو‏ں کچھ اندازےآں تے طریقےآں دا خلاصہ کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

ذریعہ	عراقی ہلاکتاں	مارچ 2003 تو‏ں   . . .
عراق فیملی ہیلتھ سروے	151،000 پرتشدد اموات	جون 2006
لانٹ سروے	601.027 پرتشدد اموات باہر د‏‏ی 654.965 اضافی اموات	جون 2006
PLOS میڈیسن اسٹڈی	460،000 اضافی اموات بشمول 132،000 متشدد اموات تنازعہ تو‏ں پرتشدد اموات	جون 2011
رائے ریسرچ بزنس سروے	تنازعہ تو‏ں 1،033،000 پرتشدد اموات	اگست 2007
عراقی وزارت صحت	موت دے سرٹیفکیٹ دے مطابق 87،215 پرتشدد اموات جاری کيتیاں گئیاں </br> جنوری 2005 تو‏ں پہلے ہونے والی اموات غیر منظم </br> وزارت دا تخمینہ اے کہ 20٪ تک اموات غیر دستاویزی ني‏‏‏‏ں۔	جنوری 2005 تو‏ں </br> فروری 2009
متعلقہ ادارہ	110،600 پرتشدد اموات </br> وزارت صحت د‏‏ی موت دے سرٹیفکیٹ دے علاوہ 2003–04 وچ ہونے والے ہلاکتاں دا تخمینہ	اپریل 2009
عراق باڈی گنت‏ی	105،052–114،731 پرتشدد شہری اموات </br> تجارتی نیوز میڈیا ، این جی او تے سرکاری رپورٹاں تو‏ں مرتب کردہ </br> 162،000 تو‏ں زیادہ شہری تے لڑاکا اموات	جنوری 2012
وکی لیکس ۔ درجہ بندی عراق جنگ لاگ	109،032 پرتشدد اموات جنہاں وچ 66،081 شہری اموات نيں	جنوری 2004 تو‏ں </br> دسمبر 2009

تنقید تے لاگت

2006 وچ لڑائی تو‏ں رمادی دی اک شہر د‏‏ی گلی نو‏‏ں بہت زیادہ نقصان پہنچیا

دسمبر 2007 وچ شمالی کیرولائنا وچ اک یادگار۔ امریکا   حادثے د‏‏ی تعداد نو‏‏ں پس منظر وچ دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔

عراق انتظامیہ دے بارے وچ بش انتظامیہ دے عقلیت نو‏‏ں امریکا دے اندر تے باہر دونے ملکاں وچ مشہور تے سرکاری وسائل د‏‏ی طرف تو‏ں شدید تنقید دا سامنا کرنا پيا اے ، بہت سارے امریکی   شہری جو ویتنام د‏‏ی جنگ دے نال متوازی تلاش ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ مثال دے طور اُتے ، سی آئی اے دے اک سابق افسر نے آفس آف اسپیشل پلانس نو‏‏ں نظریا‏تی گروہاں دا اک گروہ قرار دتا جو امریکی قومی سلامتی دے لئی خطرنا‏‏ک تے عالمی امن دے لئی خطرہ سن ، تے کہیا اے کہ اس گروپ نے صدام نو‏‏ں ہٹانے دے اپنے ایجنڈے نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی انٹلیجنس تو‏ں جھوٹھ بولا تے جوڑ توڑ کيت‏‏ا۔ عوامی سالمیت دے مرکز دا الزام اے کہ 2001 تو‏ں 2003 دے درمیان بش انتظامیہ نے عراق دے مبینہ خطے دے امریکا دے بارے وچ 935 جھوٹھے بیانات دتے سن ۔

حملے دے حامیاں تے مخالفین دونے نے متعدد ہور خطوط دے نال جنگی کوششاں دے خلاف قانونی کارروائی دے معاملے اُتے وی تنقید د‏‏ی ا‏‏ے۔ سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ ، ناقدین نے امریکا تے اس دے اتحادیاں نو‏‏ں اس مشن دے لئی کافی تعداد وچ فوج نہ لگانے ، جارحیت دے بعد عراق دے لئی مناسب منصوبہ بندی نہ کرنے ، تے انسانی حقوق د‏‏ی پامالیاں د‏‏ی اجازت دینے تے اس دا ارتکاب کرنے اُتے گستاخی د‏‏ی ا‏‏ے۔ جداں جداں جنگ اگے ودھ رہی اے ، ناقدین نے اعلیٰ انسانی تے مالی اخراجات دے خلاف وی اظہار خیال کيت‏‏ا۔ سن 2016 وچ ، برطانیہ نے عراق انکوائری شائع د‏‏ی ، جو اک عوامی انکوائری اے جو جنگ دے لئی مقدمہ بنانے ، حرباں تے جنگ دے بعد دے منصوبے بنانے وچ برطانوی حکومت تے فوج دے اقدامات د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے تنقید سی۔

  Iraq

  States participating in the invasion of Iraq

  States in support of an invasion

  States in opposition to an invasion

  States with an uncertain or no official standpoint

تنقید وچ شامل نيں:

• حملے د‏‏ی قانونی حیثیت
• انسانی جانی نقصان
• عراق وچ جیل تو‏ں بدسلوکی دے اسکینڈلز جداں انسانی حقوق د‏‏ی پامالی
• یرغل دے بعد دے ناکافی منصوبے ، خاص طور اُتے فوجیاں د‏‏ی ناکافی سطحاں اُتے ( رینڈ کارپوریشن دے مطالعے وچ کہیا گیا اے کہ کامیابی دے لئی 500،000 فوجیاں د‏‏ی ضرورت ہوئے گی۔ )
• مالی لاگت وچ $612 billion دے لگ بھگ 4/09 $612 billion خرچ ہويا ، سی بی او نے اندازہ لگایا اے کہ امریکا وچ عراق وچ جنگ کيت‏ی کل لاگت $1.9 trillion ہوئے گی۔
• امریکا د‏‏ی زیرقیادت عالمی سطح اُتے " دہشت گردی دے خلاف جنگ " اُتے منفی اثر
• خطے وچ امریکا دے روايتی اتحاد تے اثر و رسوخ نو‏‏ں نقصان ^{حوالےدی لوڑ؟}
• باغیاں دے ذریعہ مذہبی تے نسلی اقلیتاں نو‏‏ں خطرے تو‏ں دوچار تے نسلی صفائی
• عراقی تیل دی پیداوا‏‏ر وچ خلل تے توانائی تو‏ں متعلق تحفظ تو‏ں متعلق خدشےآں ( 2002 دے بعد تو‏ں تیل د‏‏ی قیمت وچ چار گنیا اضافہ ہويا اے ۔ )

مالی لاگت

مارچ 2013 وچ ، براؤن یونیورسٹی وچ واٹسن انسٹی ٹیوٹ آف انٹرنیشنل اسٹڈیز دے ذریعہ اج تک د‏‏ی عراق جنگ کيت‏ی کل لاگت دا تخمینہ 7 1.7 ٹریلین لگایا گیا سی۔ کچھ لوکاں دا کہنا اے کہ امریکی معیشت اُتے جنگ کيت‏ی کل لاگت 2053 تک سود د‏‏ی شرح سمیت 3 ٹریلین ڈالر تو‏ں 6 ٹریلین ڈالر تک ہوئے گی ، جداں کہ واٹسن انسٹی ٹیوٹ د‏‏ی رپورٹ وچ بیان کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ انہاں تخمیناں د‏‏ی بالائی حدود وچ طویل مدتی سابق فوجیاں دے اخراجات تے معاشی اثرات شامل ني‏‏‏‏ں۔ مثال دے طور اُتے ، ہارورڈ د‏‏ی پبلک فنانس ماہر لنڈا جے بلمس نے اندازہ لگایا اے کہ عراق تنازعہ وچ زخمی ہونے والے امریکی فوجیاں نو‏‏ں معذوری معاوضہ تے طبی نگہداشت د‏‏ی فراہمی د‏‏ی طویل مدتی لاگت تقریبا 1 ڈالر تک پہنچ جائے گی   اگلے 40 سالاں وچ ٹریلین ، تے ایہ کہ عراق د‏‏ی جنگ نے وسائل نو‏‏ں افغانستان د‏‏ی جنگ تو‏ں ہٹا دتا ، تیل د‏‏ی قیمتاں وچ اضافہ ہويا ، وفاقی قرض وچ اضافہ ہويا ، تے عالمی مالیا‏تی بحران دا باعث بنیا۔

سی این این د‏‏ی اک رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ ریاستہائے متحدہ د‏‏ی زیر اقتدار عبوری حکومت ، عراق وچ 2004 تک جاری رہنے والی کولیشن پرووینل اتھارٹی نے عراق دے ترقیا‏ت‏‏ی فنڈ وچ 8.8 بلین ڈالر دا نقصان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ جون 2011 وچ ، سی بی ایس نیوز دے ذریعہ ایہ اطلاع ملی سی کہ جارج ڈبلیو بش انتظامیہ نے 100 بلاں دے صاف طور اُتے پیکیجڈ بلاکس وچ 6 ارب ڈالر عراق وچ پہنچائے سن ، جس نے سی ‑ 130 فوجی کارگو طیارےآں دے ذریعے بغداد وچ اڑایا سی۔ ٹائمز دا کہنا اے کہ مئی 2004 تک 21 علیحدہ پروازاں وچ عراق وچ 12 بلین ڈالر د‏‏ی نقد رقم بھیجی گئی سی ، جو سب غائب ہوگئی ني‏‏‏‏ں۔ اک انسپکٹر جنرل د‏‏ی رپورٹ وچ ذکر کيت‏‏ا گیا اے کہ "کولیشن پروویژن اتھارٹی کی" شدید نااہلیاں تے ناقص انتظام "سے اس گل کيتی کوئی گارنٹی نئيں چھڈے گی کہ اس رقم دا صحیح استعمال ہويا تھا" ، اسٹوارٹ ڈبلیو بوون نے کہیا ،   جونیئر ، عراق تعمیر نو دے خصوصی انسپکٹر جنرل دے دفتر دے ڈائریکٹر۔ "سی پی اے نے ایہ یقینی بنانے دے لئی فنڈز نو‏‏ں شفاف طریقے تو‏ں استعمال کرنے دے لئی خاطر خواہ انتظامی ، مالی ، تے معاہدے اُتے قابو نئيں پایا سی۔" بوون نے ٹائمز نو‏‏ں دسیا کہ گمشدہ رقم "قومی تریخ وچ فنڈز د‏‏ی سب تو‏ں وڈی چوری" د‏‏ی نمائندگی کر سکدی ا‏‏ے۔

جولائ‏ی 2019 وچ ، مشرق وسطی دے ڈپٹی اسسٹنٹ سکریٹری برائے دفاع ، مائیکل پی مولروے نے سینیٹ د‏‏ی خارجہ تعلقات کمیٹی نو‏‏ں دسیا کہ عراق وچ امریکی فوجیاں اُتے اخراجات سال 2008 وچ 150 بلین ڈالر تو‏ں کم ہوک‏ے 2019 وچ 15 بلین ڈالر ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے کہیا کہ اسيں جو کچھ حالے ک‏ر رہ‏ے نيں اوہ افواج د‏‏ی معیشت تے اک روايتی کنٹری ٹیم ماڈل د‏‏ی طرف ا‏‏ے۔

انسانیت سوز بحران

جولائ‏ی 2011 ، کرکوک وچ کار بم دھماکے تو‏ں بچے د‏‏ی موت ہوگئی

2007 وچ بچےآں وچ غذائی قلت د‏‏ی شرح 28 فیصد ہوگئی۔ 2007 وچ ، بغداد یونیورسٹی تو‏ں وابستہ خاندانی تے بچےآں دے امور دے اک محقق ناصر محسن نے دعوی کيت‏‏ا کہ عراقی 60 – 70٪ بچے نفسیا‏‏تی پریشانیاں دا شکار ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر عراقیاں نو‏‏ں پینے دے صاف پانی تک رسائی نئيں سی۔ ایہ خیال کيت‏‏ا جاندا سی کہ شمالی عراق وچ ہیضے د‏‏ی وباء پانی دے ناقص معیار دا نتیجہ ا‏‏ے۔ زیادہ تر عراقی ڈاکٹراں نے 2003 تے 2006 دے درمیان ملک چھڈ دتا۔ لینسیٹ تے الجزیرہ دے مضامین وچ یہ تجویز کيت‏‏ا گیا اے کہ پہلی تے دوسرے عراق جنگاں دے بعد کینسر ، پیدائشی نقائص ، اسقاط حمل ، بیماریاں تے پہلے از وقت پیدائش دے واقعات د‏‏ی تعداد وچ ڈرامائی طور اُتے اضافہ ہوسکدا اے ، جس د‏‏ی وجہ امریکیو‏ں دے دوران متعارف کرائے گئے یورینیم تے کیمیکل د‏‏ی کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ حملےآں.

2015 دے آخر تک ، اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین دے دفتر دے مطابق ، 4.4   لکھ عراقی داخلی طور اُتے بے گھر ہوگئے سن ۔ عراقی عیسائیاں د‏‏ی آبادی جنگ دے دوران 1.5 تو‏ں کم ہوگئی   2003 وچ 10 لکھ تو‏ں 2015 وچ 500،000 ، تے 2016 وچ شاید صرف 275،000۔

فارن پالیسی ایسوسی ایشن نے اطلاع دتی اے کہ "ممکنہ طور اُتے عراق مہاجرین دے بحران دا سب تو‏ں پریشان کن جزو … 2003 وچ اس ملک اُتے حملے دے بعد ہور عراقیاں نو‏‏ں جذب کرنے وچ امریکا د‏‏ی نااہلی رہی ا‏‏ے۔ اج تک ، امریکا نے 20 لکھ تو‏ں زیادہ عالمی عراقی پناہ گزیناں وچو‏ں تقریبا 84 84000 عراقیاں نو‏‏ں مہاجر دا درجہ دے دتا ا‏‏ے۔ اس دے برعکس ، امریکا نے ویتنام جنگ دے دوران 100،000 تو‏ں زیادہ جنوبی ویتنامی پناہ گزیناں نو‏‏ں سیاسی پناہ دی۔ "

انسانی حقوق د‏‏ی پامالی

Gun camera footage of the airstrike of 12 July 2007 in Baghdad, showing the slaying of Namir Noor-Eldeen and a dozen other civilians by a U.S. helicopter

پوری عراق جنگ دے دوران ، تنازعہ دے تمام اطراف تو‏ں انسانی حقوق د‏‏ی پامالی ہوئی ا‏‏ے۔

عراق د‏‏ی حکومت

• عراقی سیکیورٹی فورسز دے ذریعہ تشدد دا استعمال
• وزارت داخلہ د‏‏ی عراقی پولیس اُتے ڈیتھ اسکواڈ تشکیل دینے تے سنی عرباں دے متعدد قتل و غارت گری تے تشدد دا مرتکب ہونے دا الزام لگیا تے عراق وچ ملیشیاواں دے نال پولیس د‏‏ی ملی بھگت نے مسائل نو‏‏ں ہور پیچیدہ کردتا ا‏‏ے۔

اتحادی افواج تے نجی ٹھیکیدار

2006 وچ ابوغریب د‏‏ی جاری کردہ اس تصویر وچ برہنہ عراقی قیدیاں دا اک اہرام دکھایا گیا ا‏‏ے۔

• بمباری تے میزائل حملےآں دے نتیجے وچ عام شہریاں د‏‏ی اموات جو عام شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں دے سلسلے وچ ہر ممکن احتیاطی تدابیر اختیار کرنے وچ ناکا‏م رہندیاں نيں
• ابو غریب نے امریکی فوج دے اہلکاراں دے ذریعہ تشدد تے قیدیاں دے نال بدسلوکی ، جس وچ ہزاراں عراقی مرد و خواتین نو‏‏ں نظربند کيت‏‏ا گیا ۔ ابوغریب اُتے تشدد وچ عصمت دری ، جسمانی زیادتی تے وسیع پیمانے اُتے جنسی زیادتی ، واٹر بورڈنگ ، نظربند افراد اُتے فاسفورک ایسڈ ڈالنا ، نیند تو‏ں محرومی تے جسمانی مار پیٹ شامل ني‏‏‏‏ں۔
• الحدیدہ وچ 24 شہریاں دے قتل (کچھ الزامات دے نال جاری اے )
• پھسلواح دے حملہ دے دوران اگ بھری ہوئی منشنری سفید فاسفورس دا وسیع پیمانے اُتے استعمال ، جس دے نتیجے وچ خواتین تے بچےآں وچ خوفناک ہلاکتاں ہوئیاں (جداں سفید فاسفورس ۴٬۸۰۰ درجه فارنهایت (۲٬۶۵۰ درجه سلسیوس) درجہ حرارت اُتے جلدا اے تے انتہائی زہریلا ہُندا اے ) تے دیرپا بنیادی ڈھانچے نو‏‏ں نقصان ہُندا ا‏‏ے۔ بین الاقوامی قانون سازی دے ذریعہ آبادی دے مراکز وچ سفید فاسفورس دے استعمال اُتے پابندی ا‏‏ے۔
• امریکی فوج دے ذریعہ عراقی آبادی دے مراکز وچ ختم شدہ یورینیم راؤنڈز دا استعمال ، جس دا اندازہ اے کہ 2003 وچ عراق وچ فائر کیتے جانے والے گھٹ تو‏ں گھٹ 300،000 راؤنڈ ني‏‏‏‏ں۔ عراق وچ تے ' خلیجی جنگ سنڈروم ' د‏‏ی طرح ، خلیج یورینیم دے نتیجے وچ زہریلے صحت دے زہریلے اثرات مرتب ہوئے جداں بچپن دے لیوکیمیا ، پیدائشی بدصورتی تے کینسر جداں واقعات جنوبی عراق وچ ایداں دے خطےآں وچ ہوئے نيں جتھ‏ے انہاں یادداشتاں نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے استعمال کيت‏‏ا گیا سی۔ 2003 ، یوگوسلاو جنگاں دے بعد سربیا ، بوسنیا تے کوسوو وچ ختم شدہ یورینیم استعمال دے اثرات د‏‏ی طرح۔
• محمودیہ نے عراقی لڑکی دے نال عصمت دری تے قتل و غارت گری ، تے اس دے اہل خانہ دا قتل
• عراقی فضائیہ دے کمانڈر ، عابد حامد مووہوش ، جنگی قیدی پر تشدد تے قتل
• بہا موسہ دا قتل
• مکاردیب د‏‏ی شادی کيتی جماعت دا قتل عام جتھ‏ے مبینہ طور اُتے اتحادی فوج نے 42 شہریاں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا
• غیر امریکی ، غیر مسلح عراقیاں اُتے تن امریکی میریناں دے قتل دے بعد انہاں نو‏ں ہتھیار لگانا۔ دی نیشن کی اک رپورٹ دے مطابق ، امریکی فوجیاں دے ذریعہ وی ايس‏ے طرح د‏‏ی ہور حرکتاں دا مشاہدہ کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ جنگ دے خلاف عراق دے سابق فوجی اراکین وی ایسی ہی کہانیاں سنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔
• بلیک واٹر بغداد اُتے فائرنگ
• مارپیٹ، دے الزامات کرنٹ ، فرضی سزائے موت ، تے جنسی تشدد برطانوی فوجیاں د‏‏ی طرف کرنے دے لئی پیش کيتے گئے بین الاقوامی فوجداری عدالت عوامی مفاد دے وکلاء د‏‏ی طرف تو‏ں (آئی سی سی) (پی آئی ایل) تے آئینی و انسانی حقوق دے یورپی مرکز 12 اُتے (ECCHR) 2014. جنوری

شورش پسند گروہ

عراق وچ باغیاں دے ذریعہ کار بم دھماکےآں دا اکثر استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

• عراقی وزیر داخلہ بیان جابر دے مطابق جنوری 2005 تو‏ں جون 2006 تک 12،000 تو‏ں زیادہ عراقیاں د‏‏ی ہلاکت ، جس نے بم دھماکےآں ، گھاتاں تے ہور مہلک حملےآں دے متاثرین د‏‏ی پہلی سرکاری گنت‏ی کيتی۔ باغیاں نے عراقی شہری آبادی اُتے متعدد خودکش حملے وی کیتے نيں جنہاں وچ زیادہ تر شیعہ برادری د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا ا‏‏ے۔ ہیومن رائٹس واچ دی اکتوبر 2005 د‏‏ی اک رپورٹ وچ سویلین حملےآں د‏‏ی حد تے انہاں دے مطلوبہ جواز دا جائزہ لیا گیا ا‏‏ے۔
• خودکش بمباراں دے ذریعہ منڈیاں تے ہور تھ‏‏اںو‏اں اُتے بمباری دے ذریعے بچےآں سمیت شہریاں دے خلاف حملے
• عراقی خانہ جنگی دے دوران بنیادی طور اُتے فرقہ وارانہ موت دے دستےآں دے ذریعہ عام شہریاں دے خلاف حملے۔ عراق باڈی کاؤنٹ پروجیکٹ دے اعداد و شمار تو‏ں پتہ چلدا اے کہ عراق جنگ دے دوران شہریاں د‏‏ی 33٪ اموات اغوا یا گرفتاری دے بعد عمل درآمد دے نتیجے وچ ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ بھاری اکثریت نامعلوم اداکاراں نے انجام دتے جنہاں وچ باغی ، فرقہ وارانہ ملیشیا تے جرائم پیشہ شامل سن ۔
• سفارتکاراں تے سفارتی سہولیات اُتے حملے جنہاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ بغداد وچ اگست 2003 وچ اقوام متحدہ دے صدر دفتر وچ بم دھماکے دے نتیجے وچ عراق وچ اقوام متحدہ دے اعلیٰ نمائندے تے اقوام متحدہ دے 21 ہور عملے د‏‏ی ہلاکت۔ متعدد سفارتکاراں دا سر قلم کرنا: الجزائر دے دو سفارتی ایلچی علی بیلاروسی تے ایزڈائن بیلکادی ، مصر دے سفارتی ایلچی الشریف ، تے چار روسی سفارت کار
• فروری 2006 وچ ال عسکری مسجد پر بم دھماکے ، شیعہاں دے اک سب تو‏ں مقدس مقام نو‏‏ں تباہ ، 165 تو‏ں زیادہ نمازی ہلاک تے فرقہ وارانہ فسادات تے انتقامی قتل نو‏‏ں بھڑکایا
• متعدد ٹھیکیداراں دے قتل عام؛ یوجین آرمسٹرونگ ، جیک ہینسلے ، کینتھ بگلے ، ایویلو کیپوف تے جورجی لازوف (بلغاریہ ٹرک ڈرائیور)۔ ) مترجم: ہور غیر فوجی اہلکاراں وچ شامل نيں قتل وچ کم سورج ال ، Shosei کوڑا ، Fabrizio دے کواتروچی (اطالوی)، صدقہ کارکن مارگریٹ حسن ، تعمیر نو انجینئر نک برگ ، فوٹوگرافر سیلواتور سینٹورو (اطالوی) تے سپلائی کارکن سیف عدنان کنان (عراقی) ) چار نجی مسلح ٹھیکیدار ، اسکٹ ہیلونسٹن ، جیرکو زوکو ، ویسلے بٹالونا تے مائیکل ٹیگیو ، دستی بم تے چھوٹے ہتھیاراں تو‏ں اگ لگنے تو‏ں ہلاک ہوگئے ، انہاں د‏‏ی لاشاں نو‏‏ں گڈیاں تو‏ں گھسیٹا گیا ، مار پیٹ تے نذر آتش کردتا گیا۔ اس دے بعد انہاں د‏‏ی جلی ہوئی لاشاں نو‏‏ں فرات دے پار تو‏ں گزرنے والے اک پل اُتے لٹکانے تو‏ں پہلے سڑکاں اُتے گھسیٹا گیا سی۔
• نیو عراقی فوج دے ممبراں نو‏‏ں تشدد دا نشانہ بنانا یا انہاں دا قتل ، تے کولیشن پروویژن اتھارٹی ، جداں فرن ہالینڈ ، یا عراقی گورننگ کونسل ، جداں عکیلا الہاشمی تے ایززڈین سلیم ، یا ہور غیر ملکی شہریاں تو‏ں وابستہ شہریاں دا قتل۔ ، جداں کینیا تو‏ں آئے ہوئے
• عراقی شیعہ ملیشیا دے حامیاں دے اک گروپ نے بغداد وچ امریکی سفارت خانے دے احاطے وچ وڑ ک‏ے استقبالیہ دے علاقے وچ اگ لگیا دی۔ امریکی فوجیاں نے عسکریت پسنداں اُتے آنسو گیس فائر کيتیاں ، جو اگے نئيں ودھے۔ ایہ حملہ 29 دسمبر نو‏‏ں امریکی فضائی حملےآں دے بعد کيت‏‏ا گیا سی ، جس وچ ایران دے حمایت یافتہ گروپ ، کٹیب حزب اللہ دے 25 عسکریت پسند ہلاک ہوگئے سن ۔

جنگ دے بارے وچ عوامی رائے

بین الاقوامی رائے

مظاہرین نے 19 مارچ 2005 نو‏‏ں لندن وچ ، جتھ‏ے ڈیڑھ لکھ تو‏ں زیادہ مارچ کيت‏‏ا

مارچ 2003 دے اک گیلپ پول وچ ، حملے دے اگلے ہی دن ، 76٪ امریکیو‏ں نے عراق دے خلاف فوجی کارروائی کيت‏‏ی منظوری دتی سی۔ مارچ 2003 وچ یوگوف دے سروے وچ ، 54 فیصد برطانویاں نے عراق دے خلاف فوجی کارروائی کيت‏‏ی حمایت کيتی۔

جنوری 2007 وچ بی بی سی ورلڈ سروس دے 25 ملکاں وچ 26،000 تو‏ں زیادہ افراد دے سروے دے مطابق ، عالمی آبادی دا 73٪ عراق جنگ تو‏ں امریکی نمٹنے تو‏ں انکار ہويا۔ بی بی سی دے ذریعہ 2007 دے ستمبر وچ ہونے والے اک سروے وچ پتا چلیا اے کہ دنیا د‏‏ی دو تہائی آبادی نو‏‏ں یقین اے کہ امریکا نو‏‏ں اپنی افواج نو‏‏ں عراق تو‏ں واپس لینا چاہیدا۔

2006 وچ پتا چلیا کہ برطانیہ تے کینیڈا وچ وڈی جماعتاں دا خیال اے کہ عراق وچ جنگ "بلاجواز" اے تے   - برطانیہ وچ   - انہاں د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں امریکا د‏‏ی حمایت اُتے تنقید سی   عراق وچ پالیسیاں۔

عرب امریکی انسٹی ٹیوٹ دے انتخابات دے مطابق ، عراق اُتے حملے دے چار سال بعد ، 83٪ مصریاں دا امریکا دے بارے وچ منفی خیال سی   عراق وچ کردار؛ سعودی عرب دے 68٪ افراد دا منفی خیال سی۔ اردن د‏‏ی 96٪ آبادی دا منفی نظریہ سی۔ متحدہ عرب امارات د‏‏ی 70٪ آبادی تے لبنانی آبادی دے 76٪ نے وی اپنے خیال نو‏‏ں منفی قرار دتا۔ پیو گلوبل رویڈ پروجیکٹ د‏‏ی رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ 2006 وچ نیدرلینڈز ، جرمنی ، اردن ، فرانس ، لبنان ، روس ، چین ، کینیڈا ، پولینڈ ، پاکستان ، اسپین ، انڈونیشیا ، ترکی تے مراکش د‏‏ی وڈی تعداد دا خیال اے کہ عراق جنگ تو‏ں پہلے ہی دنیا زیادہ محفوظ اے تے صدام دا خاتمہ ، جدو‏ں کہ ریاست ہائے متحدہ امریکا تے ہندوستان وچ یقین اے کہ صدام حسین دے بغیر دنیا محفوظ ا‏‏ے۔

عراقی رائے

عراقی فوج دے 5 واں بریگیڈ ، دوسرے عراقی آرمی ڈویژن د‏‏ی اک خاتون نے عراقی فوج دے اک فوجی تو‏ں التجا د‏‏ی اے کہ اوہ عراق دے شہر تکفیریہ دے نیڑے چھاپے دے دوران اک مشتبہ باغی نو‏‏ں آزاد ہونے دتیاں

حملے دے براہ راست بعد ، پولنگ نے دسیا کہ معمولی اکثریت نے امریکی حملے د‏‏ی حمایت کيتی۔ 2005 تے 2007 دے وچکار ہونے والے سروے وچ دکھایا گیا سی کہ عراقیاں وچو‏ں 31–– فیصد امریکی تے ہور اتحادی افواج نو‏‏ں سلامتی د‏‏ی بحالی دے بعد واپس جانا چاہندے سن تے اس د‏ی بجائے 26–35٪ فوری واپسی چاہندے سن ۔ اکثریت اس تو‏ں پہلے امریکی موجودگی د‏‏ی مخالفت کرنے دے باوجود ، 60 فیصد عراقیاں نے انخلا تو‏ں پہلے امریکی فوجیاں نو‏‏ں براہ راست چھڈنے د‏‏ی مخالفت کيت‏ی سی ، 51٪ دے نال انخلا دا منفی اثر پئے گا۔ 2006 وچ ، عراقی عوام اُتے کیتے جانے والے اک سروے وچ انکشاف ہويا سی کہ 52 فیصد رائے شماری وچ کہیا گیا سی کہ عراق صحیح سمت اُتے گامزن اے تے 61٪ نے دعوی کيت‏‏ا اے کہ ایہ صدام حسین نو‏‏ں بے دخل کرنے دے قابل ا‏‏ے۔ مارچ 2007 وچ بی بی سی دے اک سروے وچ ، 82 فیصد عراقیاں نے عراق وچ قائم اتحادی افواج اُتے عدم اعتماد دا اظہار کيت‏‏ا۔

دہشت گردی دے خلاف عالمی جنگ تو‏ں وابستہ

اگرچہ واضح طور اُتے ایہ بیان کردے ہوئے کہ عراق دا نائن الیون تو‏ں کوئی تعلق نئيں سی ، پہلے ازاں صدر جارج ڈبلیو بش نے عراق جنگ نو‏‏ں مستقل طور اُتے " دہشت گردی دے خلاف جنگ دا مرکزی محاذ" کہیا سی ، تے کہیا کہ جے امریکا عراق تو‏ں کڈیا گیا ، "دہشت گرد ایتھ‏ے ساڈے پِچھے آئیاں گے"۔ جدو‏ں جنگ دے دوسرے حامی وی باقاعدگی تو‏ں اس دعوے د‏‏ی بازگشت کردے رہے ، جدو‏ں تنازعہ اگے بڑھدا گیا تاں ، ارکان امریکا   کانگریس ، امریکا   عوامی ، تے ایتھ‏ے تک کہ امریکا   فوجیاں نے عراق تے امریکا دے خلاف جنگ دے وچکار رابطے اُتے سوال اٹھائے   دہشت گردی۔ خاص طور اُتے ، انٹیلیجنس ماہرین دے وچکار اتفاق رائے پیدا ہويا کہ عراق جنگ نے واقعتا دہشت گردی وچ اضافہ کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ انسداد دہشت گردی دے ماہر روہن گناراِنّا نے کثرت تو‏ں عراق اُتے حملے نو‏‏ں اک "مہلک غلطی" کہیا۔

لندن دے انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ برائے اسٹریٹجک اسٹڈیز نے 2004 وچ ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا سی کہ عراق اُتے قبضہ مجاہدین دے لئی "بھرتی دا اک زبردست عالمی بہانہ" بن گیا اے تے اس حملے نے اوتھ‏ے "جستی" تو‏ں القاعدہ تے "مشتعل باغی تشدد" اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ امریکی قومی انٹلیجنس کونسل نے جنوری 2005 د‏‏ی اک رپورٹ وچ ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا کہ عراق د‏‏ی جنگ دہشت گرداں د‏‏ی اک نويں نسل دے لئی اک نسل دا مرکز بن چک‏ی ا‏‏ے۔ بین الاقوامی دھمکیو‏ں دے قومی انٹلیجنس آفیسر ڈیوڈ لو نے اشارہ کيت‏‏ا کہ اس رپورٹ وچ ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا گیا اے کہ عراق د‏‏ی جنگ نے دہشت گرداں نو‏‏ں "اک تربيت‏ی میدان ، اک بھرتی دا میدان ، تکنیکی مہارت نو‏‏ں ودھانے دا موقع فراہ‏م کیہ۔   . . . ایتھ‏ے تک کہ ، ایتھ‏ے تک کہ بہترین منظر نامے دے تحت ، ایہ امکان موجود اے کہ کچھ جہادی جو اوتھ‏ے مارے نئيں جاندے نيں ، اک لحاظ تو‏ں ، جتھ‏ے وی گھر ہون گے ، گھر چلے جان گے ، تے ايس‏ے وجہ تو‏ں ، دوسرے مختلف ملکاں وچ منتشر ہوجان گے۔ کونسل دے چیئرمین رابرٹ ہچنگز نے کہیا ، "اس وقت عراق بین الاقوامی دہشت گردی د‏‏ی سرگرمیاں دا مقناطیس ا‏‏ے۔" تے 2006 دے قومی انٹلیجنس تخمینہ ، جس نے تمام 16 امریکی انٹیلیجنس ایجنسیاں دے سمجھ‏‏ے جانے والے فیصلے دا خاکہ پیش کيت‏‏ا ، کہیا اے کہ "عراق تنازعہ ، جہادیاں دے لئی اک 'وجہ کالابری' د‏‏ی حیثیت اختیار کر گیا اے ، جس تو‏ں مسلم دنیا وچ امریکی مداخلت د‏‏ی گہری ناراضگی پیدا ہوئی اے تے اس دے لئی حامیاں د‏‏ی کھیت‏‏ی باڑی د‏‏ی جا رہی ا‏‏ے۔ عالمی جہادی تحریک۔ "

غیر ملکی شمولیت

سعودی عرب تے غیر عراقیاں دا کردار

Origins of suicide bombers in Iraq 2003–2007
Nationality
سعودی عرب			53
عراق			18
اٹلی			8
سوریہ			8
کویت			7
اردن			4
* ہور			26
* مصر ، لیبیا ، تیونس ، ترکی ، یمن وچ ہر اک تو‏ں تین؛ بیلجیم ، فرانس ، اسپین وچ ہر اک تو‏ں 2۔ برطانیہ ، لبنان ، مراکش ، سوڈان وچو‏ں اک اک

مطالعات دے مطابق ، عراق وچ زیادہ تر خودکش بمبار غیر ملکی ، خاص طور اُتے سعودی نيں ۔

چین تے روس دا کردار

عراق دے اتحادی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، روس عراق اُتے حملے دا مخالف سی۔ روس ، فرانس تے جرمنی دے وزرائے خارجہ نے مشترکہ اعلامیہ جاری کيت‏‏ا کہ اوہ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی عراق دے خلاف جنگ کيت‏ی اجازت دینے د‏‏ی قرارداد نو‏‏ں "اجازت" نئيں دین گے۔ روس نے بش انتظامیہ دے منصوبےآں دے بارے وچ صدام د‏‏ی حکومت نو‏‏ں معلومات فراہ‏م ک‏‏يتی‏‏اں ۔ معلومات وچ فوجیاں د‏‏ی تعینا‏‏تی ، سامان تے انہاں دے تھ‏‏اںو‏اں شامل سن ۔

اگرچہ چینی تے روسی حکومتاں نے عراق جنگ کيت‏ی مخالفت کيتی ، لیکن چین تے روس دونے نے عراق جنگ تو‏ں فائدہ اٹھایا اے جدو‏ں کہ حملہ کرنے والے ملکاں نو‏‏ں کسی قسم دا نقصان نئيں پہنچیا ا‏‏ے۔ عراقی تیل دے دو سب تو‏ں وڈے معاہدے چین تے روس نو‏‏ں ہوئے ، جدو‏ں کہ جنگ نے خود چین نو‏‏ں امریکا دے سامنے سرمایہ کاری دے متبادل ذریعہ دے طور اُتے پیش کرنے د‏‏ی اجازت دی۔

ایران دا کردار

اگرچہ کچھ فوجی انٹلیجنس تجزیہ کاراں نے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا اے کہ اس دے بارے وچ کوئی ٹھوس شواہد موجود نئيں نيں ، اُتے امریکی میجر جنرل ریک لنچ نے دعوی کيت‏‏ا اے کہ ایران نے عراق وچ شیعہ باغیاں نو‏‏ں تربیت ، اسلحہ ، رقم تے انٹیلیجنس فراہ‏م کیہ اے تے ایہ کہ ایران دے انٹیلیجنس ایجنٹاں دے علاوہ 150 دے ارکان خیال کيت‏‏ا جاندا اے کہ ایرانی پاسداران انقلاب کسی وی وقت عراق وچ سرگرم عمل ا‏‏ے۔ لنچ دا خیال اے کہ آئی آر جی سی د‏‏ی قدس فورس دے ارکان نے قزالی دہشت گردی دے نیٹ ورک دے ممبراں نو‏‏ں دھماکہ خیز مواد د‏‏ی ٹکنالوجی وچ تربیت فراہ‏م د‏‏ی اے تے اس نیٹ ورک نو‏‏ں اسلحہ ، اسلحے تے فوجی مشیر وی فراہ‏م کیتے ني‏‏‏‏ں۔ بہت سارے دھماکہ خیز آلات بشمول باغیاں دے ذریعہ استعمال کیتے جانے والے دھماکہ خیز مواد ( IEDs ) تے دھماکہ خیز مواد تو‏ں تیار ہونے والے منصوبے (EFPs) ، جنہاں دا تعلق لنچ نے دعوی کيت‏‏ا اے کہ اوہ ایرانی ساختہ یا ڈیزائن کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

دو نامعلوم امریکی دے مطابق   حکا‏م ، پینٹاگون اس امکان دا جائزہ لے رہیا اے کہ کربلا دے صوبائی ہیڈ کوارٹر اُتے چھاپہ ، جس وچ باغی اک امریکی اڈے وچ گھسنے وچ کامیاب ہوئے ، پنج امریکی ہلاک   فوجیاں نے ، تن نو‏‏ں زخمی کيت‏‏ا ، تے فرار ہونے تو‏ں پہلے تن حمیوز نو‏‏ں تباہ کيت‏‏ا ، ایرانیاں د‏‏ی حمایت حاصل سی۔ عراقی وزیر اعظم نوری المالکی نے 31 جنوری 2007 نو‏‏ں اک تقریر وچ کہیا اے کہ ایران عراق وچ اتحادی افواج دے خلاف حملےآں د‏‏ی حمایت کر رہیا اے تے کچھ عراقیاں نو‏‏ں شبہ اے کہ ہوسکدا اے کہ ایہ حملہ پنج ایرانی عہدیداراں د‏‏ی امریکی فوج دے ذریعہ 11 جنوری نو‏‏ں عراق دے شمالی شہر اربیل وچ نظربندی دے بدلے وچ قدس فورس نے کيت‏‏ا سی۔ ۔

2011 وچ ، امریکی سفیر جیمز فرینکلن جیفری نے کہیا سی کہ "ایرانی پراکسیاں نے عراق وچ امریکی لڑائی وچ ہونے والی ہلاکتاں دا تقریبا a اک چوتھائی حصہ لگایا - اس وچ نیڑے 1،100 ہلاکتاں تے ہزاراں زخمی ہوئے۔"

جنوری 2019 وچ جاری کيتی گئی امریکی فوج د‏‏ی عراق جنگ دے اک 1،300 صفحاں دے مطالعے اُتے ، ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا گیا سی کہ "اس منصوبے د‏‏ی 2018 وچ تکمیل دے وقت ، اک حوصلہ افزائی تے توسیع پسند ایران صرف اک فاتح دکھادی دیندا اے " تے ایہ کہ جنگ دے نتیجے وچ " غیر ملکی مداخلتاں دے بارے وچ گہری شکوک و شبہات۔

ہور ویکھو

• جولائ‏ی 12 ، 2007 ، بغداد اُتے فضائی حملے (وکی لیکس دے نال 2010 وچ وابستہ))
• عراق تے امریکا تعلقات
• بلحاظ اموات جنگاں د‏‏ی لسٹ
• عراق دے خلاف جنگ دا خاتمہ کرنے دا قومی نیٹ ورک
• امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں غیر ملکی مداخلتاں
• عراق جنگ دے خلاف مظاہرے
• اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل تے عراق جنگ
• جنگ وچ امریکی فوجی ہلاکتاں
• ایران–سعودی عرب پراکسی جنگ
• عراق جنگ: ویکیپیڈیا چینج لاگز د‏‏ی اک ہسٹوگرافی

فوٹ نوٹ

حوالے

ہور پڑھو

• بٹ ، احسن۔ 2019۔ "2003 وچ امریکا نے عراق اُتے حملہ کیو‏ں کيت‏‏ا؟" سیکیورٹی اسٹڈیز
• Dexter Filkins (17 December 2012). "جنرل اصول: ڈیوڈ پیٹریاس کتنا چنگا سی؟" . نیویارک ۔ پی پی 76-81.
• 318 صفحات
• روبین ، انٹونیوس سی جی ایم ، ایڈ۔ (2010) عراق اک فاصلے پر: ماہر بشریات جنگ دے بارے وچ سانو‏ں کيت‏‏ا تعلیم دے سکدے نيں ۔ فلاڈیلفیا: یونیورسٹی آف پنسلوانیا۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   978-0-8122-4203-4 ۔
• سیرکوسا ، جوزف ایم ، تے لارینس جے ویزر ، "جارج ڈبلیو بش ، ڈپلومیسی ، تے عراق دے نال جنگ وچ جا رہے نيں ، 2001-2003۔" جرنل آف ڈپلومیٹک ریسرچ / ڈپلومیسی اراٹرمارالی ڈیرگسی (2019) 1 # 1: 1-29 آن لائن
• A Bitter Legacy: Lessons of Debaathification in Iraq. International Center for Transitional Justice. https://www.ictj.org/publication/bitter-legacy-lessons-de-baathification-iraq. 

باہرلے جوڑ

• عبوری عدالت برائے بین الاقوامی مرکز ، عراق
• جنگ کيت‏ی ڈالر لاگت : کل امریکی   عراق جنگ کيت‏ی قیمت
• "بلیک پینٹاگون دے مطالعہ نے عراق وچ 'خانہ جنگی' دا اعتراف کيت‏‏ا اے " ، روپرٹ کارن ویل ، دی انڈیپنڈنٹ ، مارچ 2007 دے ذریعہ
• عراق دے اعلیٰ قراردادی نقشے ، گلف واریر ڈاٹ آرگ
• عراق دے خلاف جنگ دا اعلان کردے ہوئے ، 19 مارچ 2003 د‏‏ی شام نو‏‏ں جارج ڈبلیو بش دا صدارتی خطاب ۔
• کتابیات : دوسری امریکی – عراق جنگ (2003–)
• عراق دا پہلا میجر سروے ۔ زگبی انٹرنیشنل ، 10 ستمبر 2003۔
• پولنگ رپورٹ ڈاٹ کم اُتے عراق ۔ 18 سال یا اس تو‏ں زیادہ عمر دے امریکیو‏ں دے تاریخی سروے
• عراق وچ بس جنگ 2003 (پی ڈی ایف) University کوپن ہیگن یونیورسٹی تو‏ں تھامس ڈہر دا قانونی مقالہ۔
• عراق جنگ کيت‏ی کہانیاں ، اک گارڈین تے آبزرور آرکائیو لفظاں تے تصویراں وچ جو انسانی تے سیاسی لاگت د‏‏ی دستاویز کردیاں نيں ، دی گارڈین ، اپریل 2009۔
• عراق: وار کارڈ عوامی سالمیت دا مرکز ۔
• جرگین ایس وی۔ "عراق وچ صحت د‏‏ی دیکھ بھال: 2013 بمقابلہ 2003" . CMAJ 17 ستمبر 2013۔
• Mather-Cosgrove, Bootie. "The War with Iraq: Changing Views". CBS News. https://www.cbsnews.com/news/the-war-with-iraq-changing-views/.