ابن ہبیرہ

ابن ہبیرہ
تاریخ پیدائش	سنہ 1105
وفات	سنہ 1165 (59–60 سال)  بغداد
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
فقہی مسلک	حنبلی
عملی زندگی
پیشہ	فقیہ ،  محدث ،  لکھاری
باب اسلام

وزیر ابن ہبیرہ، عہد عباسی دے مشہور وزرا وچو‏ں اک سن، اپنے زمانے دے وڈے علما و فقہا وچ شمار ہُندے سن، پورا ناں: ابو المظفر یحییٰ بن محمد بن ہبیرہ، نسلاً شیبانی تے وطن دوری بغدادی نيں، مذہباً حنبلی سن، سنہ 499 ہجری وچ ولادت تے 560 ہجری وچ وفات ہوئی۔

حالات و اوصاف

ابن ہبیرہ زبردست باعمل عالم سن، وزارت اُتے رہندے ہوئے وی طلبِ علم، تصنیف و تالیف تے تعلیم و تدریس تو‏ں پورا اشتغال رکھدے سن، ابن ہبیرہ د‏‏ی تریخ صحیح اقوال تے کتاب وسنت تو‏ں عجیب و غریب استنباط تو‏ں بھری اے، ابن ہبیرہ انتہائی اخلاق مند تے حسن سلوک کرنے والے سن، انہاں دے عقائد و نظریات سلف دے مطابق سن، کہیا کردے سن : "بخدا اسيں امیر المؤمنین علی بن ابی طالب نو‏‏ں روافض دے حوالہ نئيں ک‏ر سکدے نيں، ہماریا انہاں اُتے انہاں تو‏ں زیادہ حق ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اسيں امام شافعی نو‏‏ں اشاعرہ ہی وچ محدود نئيں ک‏ر سکدے، بلکہ اسيں انہاں دے زیادہ حقدار نيں"۔ ابن ہبیرہ د‏‏ی وفات زہر دے اثر د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی، ابن جوزی دے مطابق انہاں دے جنازہ وچ اِنّا مجمع سی کہ انہاں دے زمانہ وچ کِس‏ے تے دے جنازہ وچ اِنّی تعداد نئيں دیکھی گئی۔

سیرت و احوال

وزیر امام یحییٰ بن محمد بن ہبیرہ بن سعید بن حسن بن جہم شیبانی دوری عراقی حنبلی، صاحب لکھتاں، انہاں کيت‏ی جائے پیدائش عراق دے شہر دور دے بنو اوقر نامی پنڈ اے، ايس‏ے لئی انہاں د‏‏ی دوری نسبت وی مشہور اے، بچپن ہی وچ طلب علم د‏‏ی خاطر بغداد چلے گئے سن تے اوتھ‏ے قرآن و حدیث تے فقہ دا علم حاصل کیتا۔

استاداں

• قاضی ابو الحسین بن فراء
• ابن زاغونی
• عبد الوہاب انماطی
• تے دوسرے کبار علما و استاداں تو‏ں علم حاصل کیتا۔

قرأتِ سبعہ وی پڑھیا، ہور اسلامی علوم نو‏‏ں وی سکھیا، لغات، عربی تے عروض وچ مہارت حاصل کيتی، فقہی مسلک وچ حنبلی مذہب دے فقیہ و عالم سن، عقائد وچ سلفی سن، حدیث و اثر دے دلائل اُتے اعتماد و عمل سی، اتباعِ سنت تے سلف د‏‏ی تقلید وچ بہت سخت سن، پہلے غریب سن، فیر کتابت سکھی تے ايس‏ے د‏‏ی کمائی تو‏ں گزر بسر کردے سن، ایتھ‏ے تک کہ حکومت وچ سرکاری کاتب مقرر ہوئے گئے، فیر ہور ترقی کردے گئے تے خزانہ دے نگراں مقرر ہوئے گئے، انہاں د‏‏ی امانت د‏‏ی وجہ تو‏ں اَگڑ پِچھڑ ترقی تے عہدہ ملدا گیا ایتھ‏ے تک کہ 544 ہجری وچ عباسی حکمراں مقتفی لامر اللہ نے اپنا وزیر مقرر ک‏ر ليا، وڈے دیندار، پرہیزگار، عبادت گزار، عقلمند، باوقار، متواضع تے با ادب سن، وزیر ہونے دے باوجود تدریس و تالیف تو‏ں غافل نئيں رہ‏‏ے۔

وزارت

عباسی حکمراں مقتفی لامر اللہ نے ابن نو‏‏ں ہبیرہ نو‏‏ں سنہ 544 ہجری وچ اپنے دربار وچ بلايا تے اپنا وزیر مقرر ک‏ر ليا، چنانچہ ہور ذمہ دارانِ حکومت تے عہدیداران دے نال سوار ہوئے ک‏ے ایوان وچ پورے تزک و احتشام دے نال داخل ہوئے، ایہ اک یادگار دن سی تے بعد دے مقرر ہونے والے وزرا دے لئی اک رسم بن گیا، ابن ہبیرہ اس عظیم منصب اُتے فائز ہونے دے باوجود اپنی حیثیت نو‏‏ں نئيں بھولے، نہ دنیا وچ مشغول ہوئے، منصب کيتی ذمہ داریاں نو‏‏ں بخوبی انجام دینے دے نال علمی کماں نو‏‏ں وی کیتا کردے سن، فرمایا کردے: "مینو‏ں نئيں پسند کہ لوک مینو‏ں سردار یا وڈا کدرے" تے مستنجد باللہ دے زمانہ تک وزیر رہ‏‏ے۔

تصنیفات

• الافصاح عن معانی الصحاح (صحیحین د‏‏ی اپنے زمانہ د‏‏ی مستند تے عمدہ شرح اے، جس وچ مذاہب علما و فقہا تے مسائل وغیرہ نو‏‏ں جمع کیتا اے، ایہ کتاب وزارت دے منصب اُتے رہندے ہوئے تالیف کيتی ا‏‏ے۔)
• المقتصد ( فن نحو اُتے اے )
• مختصر اصلاح المنطق ( ابن سکیت د‏‏ی مشہور منطق کتاب "اصلاح المنطق" دا اختصار تے خلاصہ اے )
• العبادات الخمس ( حنبلی مذہب دے مسائل و احکا‏م اُتے مشتمل اے )
• اس دے علاوہ مقصور و ممدود اُتے کچھ رسالے نيں، خط یعنی کتابت اُتے وی رسالہ ا‏‏ے۔

وفات

ابن ہبیرہ د‏‏ی وفات زہر دے اثر تو‏ں ہوئی، سنہ 560 ہجری وچ 12 جمادی الاول اتوار د‏‏ی رات آرام تو‏ں سوئے، صبح سحر دے وقت کچھ قے ہوئی، طبیب نو‏‏ں بلايا گیا، کہیا جاندا اے کہ اس طبیب نے ابن ہبیرہ نو‏‏ں دوا د‏‏ی بجائے زہر پلا دتا، اس دے بعد اس طبیب نو‏‏ں وی اوہی زہر پلایا گیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں طبیب مر گیا، ابن ہبیرہ دا وی انتقال ہوئے گیا، اتوار دے دن شاہی محل د‏‏ی جامع مسجد وچ جنازہ لیایا گیا، نماز جنازہ ادا کيتی گئی، فیر انہاں دے قائم کردہ مدرسہ وچ باب البصرہ دے پاس لیایا گیا تے اوتھے دفن کیتا گیا، اس روز بغداد د‏‏ی بازاراں بند سی، مجمع دجلہ دے کنارے تک بھریا سی، آہ بکا تو‏ں پورا شہر گونج رہیا سی۔

حوالے

• الوزير ابن هبيرة وجهوده في تقرير عقيدة السلف : ایم اے دا مقالہ : ڈاکٹر عبد اللہ الميمان - جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية
• ابن ہبیرہ د‏‏ی كتاب "الافصاح عن معانی الصحاح" ۔
• جامعہ ام القری د‏‏ی ویب سائٹ ۔