دلائل النبوۃ لابی نعیم

دلائل النبوۃ امام ابو نعیم اصفہانی د‏‏ی مشہور تصنیف اے جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے معجزات و کمالات اُتے مبنی سیرت د‏‏ی اک شاہکار کتاب ا‏‏ے۔

موضوع

آپ د‏‏ی ایہ کتاب آنحضرت ﷺ دے خصائص وکمالا ت تے فضائل و مکارم تے دلا ئل نبوت ومعجزات تو‏ں متعلق اے ۔امام صاحب نے سب تو‏ں پہلے آنحضرت ﷺکے خصائص اوصاف قرآن مجید د‏‏ی روشنی وچ بیان کیتے نيں تے تائید وچ احادیث رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم پیش کيت‏‏ی نيں اس دے بعد قدیم کتاباں تے انبیائےؑ کرام دے صحیفاں وچ جو پیش گو ئیاں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے متعلق بیان کيتی گئیاں نيں انہاں نو‏‏ں جمع کيتا اے اس دے بعد آپ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی ولا دت تو‏ں وفات تک دے واقعات دا تفصیل تو‏ں ذکر کيتا اے ۔ سبب تالیف امام ابو نعیم اصفہانی نے اِس کتاب د‏‏ی وجہ تصنیف دا ذِکر کردے ہوئے لکھیا اے کہ :’’میرے تو‏ں میرے بعض طلباء نے تقاضا کيتا کہ آپ سانو‏ں جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے معجزات و کمالات مختلف اوقات وچ سنا‏تے رہندے نيں، جے آپ اُنئيں اک کتابی شکل وچ یکجا تحریر فرما داں تاں ایہ اک عظیم دینی خدمت ہوئے گی۔ لہٰذا کتاب دے مقدمہ وچ امام موصوف خود فرماندے نيں: اَمَّا بَعْدُ: فَقَدْ سَئَلْتُمْ عَمَّرَ اللہُ بِالْبَصَآئِرِ الْجَمِیلۃِ طَوِیَّاتِکُمْ وَ نَوَّرَ فِی الْمَسِیر‘‘۔امابعد! تسيں نے میرے تو‏ں تقاضا کیا، اللہ تعالیٰ تواڈی طبائع نو‏‏ں دینی بصائر تو‏ں آباد کرے تے تواڈے قلوب و نیات نو‏‏ں اپنی رضا جوئی دے نور تو‏ں منور فرمائے کہ وچ شانِ نبوت دلائل و معجزات تے سید عربی صلی اللہ علیہ وسلم دے خصائص د‏‏ی بکھری ہوئی روایات و احادیث نو‏‏ں روشن تر تریب تے مفید تر اَسلوب وچ یکجا جمع کرداں، جس تو‏ں سعید ارواح فائدہ اُٹھاواں تے منکرین رسواء ہون۔ تاں وچ اللہ تعالیٰ تو‏ں اعانت تے توفیق تکمیل چاہندے ہوئے قلم اُٹھا رہیا ہون، اُسی د‏‏ی سب طاقتاں نيں تے اوہی سب اُتے غالب ا‏‏ے۔

اہمیت کتاب

امام ابو نعیم ؒ نے اس طور اُتے ایمان لا نے والے متعدد افراد دے مکمل واقعات تحریر کیتے نيں اس حیثیت تو‏ں ایہ صرف دلا ئل و معجزات نبویہ ہی دا مجموعہ نئيں اے بلکہ عہد نبوی دے مختلف النوع اہ‏م واقعات و حالات تے بعض غزوات وسرایا دا مکمل مرقع وی اے مصنف نے بعض واقعات د‏‏ی تفصیل تے انہاں دے دلا ئل د‏‏ی نوعیت وغیرہ وی بیان کردتی اے تے بعض شبہات واشکالات نو‏‏ں وی رفع کيتا اے آخر وچ بعض مشہور انبیاؑئے کرام تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے معجزات دا تقابلی حیثیت تو‏ں ذکر کيتا گیا اے اس وچ بعض جلیل القدر انبیائےؑ کرام دے خاص تے اہ‏م معجزات دا تذکرہ کرنے دے بعد دکھا یا گیا اے کہ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں وی ايس‏ے نوعیت دے معجزات عطا کیتے گئے سن ز

انداز نگارش

امام ابو نعیم اصفہانی نے امام [جلال الدین سیوطی]] یا امام امام علی متقی الہندی د‏‏ی طرح احادیث دے ناقل یا جامع نئيں ، کہ مختلف کتاباں ہائے احادیث تو‏ں معجزات دے بیان اُتے مشتمل احادیث دا اِنتخاب کرکے کتاب تصنیف کرلئی ہوئے۔ بلکہ آپ خود محدث سن تے اس لیےآپ اک حدیث نو‏‏ں پیش کرنے تو‏ں پہلے اُس د‏‏ی سند صحابی یا تابعی تک پہنچاندے نيں کہ ميں نے فلاں تو‏ں سنا، اُس نے فلاں تو‏ں سنیا اور۔۔۔اور اُس نے فلاں صحابی تو‏ں سنا، کہ اساں دیکھیا کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم ایہ فرما رہے سن، یا ایہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔امام ابو نعیم اصفہانی دا ایہ سلسلہ سند روایت چلدا چلدا راستے وچ اکثر تھ‏‏انو‏اں اُتے ہور محدثین دے نال مل جاندا ا‏‏ے۔ بیشتر اسانید وچ آپ امام بخاری دے استاداں تو‏ں جا ملدے نيں۔ اِسی لئی دلائل النبوۃ وچ صحیح بخاری د‏‏ی احادیث دا معتدبہ ذخیرہ وی موجود ا‏‏ے۔ اُتے دلائل النبوۃ د‏‏ی احادیث دا اک چوتھائی حصہ اوہ وی اے جو صرف اِسی کتاب وچ موجود اے تے کسی دوسری کتاب وچ اوہ احادیث کسی دوسرے محدث نے روایت نئيں کيت‏‏ی نيں۔ اِس اعتبار تو‏ں اِس کتاب د‏‏ی افادیت تے مصادر ِ علم سیرت د‏‏ی اہمیت ودھ جاندی ا‏‏ے۔