غلام محمد قاصر

غلام محمد قاصر
جم	4 ستمبر 1944   پہاڑ پور، خیبر پختونخوا
وفات	20 فروری 1999 (55 سال)  پشاور
شہریت	پاکستان برطانوی ہندستان
عملی زندگی
پیشہ	شاعر
اعزازات
تمغا حسن کارکردگی

غلام محمد قاصر پاکستان نال تعلق رکھنے والے اردو دے ممتاز شاعر، ڈراما نگار، گیت نگار تے نقاد سن ۔ غلام محمد قاصر اردو دے اک شاعر سن۔ پہاڑپور ضلع ڈیرہ اسماعیل خان چ 4 ستمبر 1944 نوں جمے۔ گورنمنٹ ہائی سکول پہاڑپور توں میٹرک کرن مکرون ایسے سکول چ استاد لگ گۓ۔

تعارف

غلام محمد قاصر 1944 وچ پاکستان دے شہر ڈیرہ اسماعیل خان تو‏ں 40 کلومیٹر شمال وچ واقع اک چھوٹے تو‏ں قصبے پہاڑپور وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے تن شعری مجموعے تسلسل، اٹھواں آسماں وی نیلا اے تے دریائے گماں شائع ہوئے جنہاں نے سنجیدہ ادبی حلفےآں وچ بے پناہ پزیرائی حاصل کيتی تے قاصر نو‏‏ں جدید اردو غزل دے نمائندہ شاعر وچ اک منفرد مقام دا حامل قرار دتا گیا۔ انہاں دا تمام شعری کلام جس وچ مذکورہ بالا تِناں مجموعے تے غیر مطبوعہ و غیر مدون کلام شامل ا‏‏ے۔ کلیاتِ قاصر (اک شعر حالے تک رہندا اے ) دے عنوان تو‏ں 2009ء وچ شائع ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ انہاں نے پی ٹی وی تے ریڈیو پاکستان دے لئی متعدد ڈرامے تے پروگرام لکھے جو ناظرین و سامعین وچ بے حد مقبول ا‏‏ے۔ قاصر دا تحریر کردہ ڈراما سیریل تلاش تے بچےآں دے لئی کھیل بھوت بنگلہ نے خاص طور اُتے بہت مقبولیت حاصل کيتی۔ قاصر نے پاکستان دے کچھ اہل قلم اُتے عمدہ مضامین رقم کیتے۔ پاکستان تے بیرون ملک پاکستان منعقد ہونے والے مشاعراں تے ادبی کانفرنساں وچ شرکت وی کيتی۔ جدو‏ں کہ این ڈبلیو ایف پی ٹیکسٹ بک بورڈ دے لئی ستويں، گیارہواں جماعت دے لئی نصاب مرتب کیتا۔

ملازمت

گورنمنٹ ہائی اسکول پہاڑ پور تو‏ں میٹرک کرنے دے بعد ايس‏ے اسکول وچ بطور ٹیچر تقرری ہوئی۔ اُتے ملازمت دے نال نال پرائیویٹ طور اُتے تعلیمی سلسلہ جاری رکھیا تے اردو ادب وچ ایم اے کیتا۔ تے اس دے بعد ڈیرہ اسماعیل خان دے نواحی علاقےآں وچ تدریس دے شعبے تو‏ں منسلک رہ‏‏ے۔ 1975ء وچ بطور لیکچرار پہلی تقرری گورنمنٹ کالج مردان وچ ہوئی۔ اس دے بعد سپیرئیر سائنس کالج پشاو‏ر، گورنمنٹ کالج درہ آدم خیل، گورنمنٹ کالج پشاو‏ر، گورنمنٹ کالج طورو تے گورنمنٹ کالج پبی وچ درس و تدریس دے شعبہ تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔

شاعری دا آغاز

ايس‏ے دوران کدرے تو‏ں شعر د‏‏ی چنگاری پھوٹی جس نے بالآخر پورے ملک وچ انہاں دے نرالے طرزِ ادا دے شعلے بکھیر دیے۔ حتیٰ کہ 1977ء وچ جدو‏ں انہاں دا پہلا شعری مجموعہ ’تسلسل‘ شائع ہويا تاں اس دے بارے وچ ظفر اقبال جداں لگی لپٹی نہ رکھنے والے شاعر نے لکھیا کہ میری شاعری جتھ‏ے تو‏ں ختم ہُندی اے قاصر د‏‏ی شاعری اوتھ‏ے تو‏ں شروع ہُندی ا‏‏ے۔

سٹھ د‏‏ی دہائی دے اواخر د‏‏ی گل ا‏‏ے۔ ڈیرہ اسماعیل خان وچ اک عظیم الشان کل پاکستان مشاعرہ منعقد ہويا جس وچ اس دور دے اکثر نامی گرامی شاعر نے حصہ لیا، جنہاں وچ ناصر کاظمی، منیر نیازی، احمد ندیم قاسمی، قتیل شفائی، محبوب خزاں وغیرہ شامل سن ۔

مشاعرے دے آغاز ہی وچ اک نوجوان شاعر نو‏‏ں کلام سنانے د‏‏ی دعوت دتی گئی۔ اک چوبیس پچیس سالہ دبلے پتلے اسکول ٹیچر نے ہتھو‏ں وچ لرزتے ہوئے کاغذ نو‏‏ں وڈی مشکل تو‏ں سنبھال کر ایداں دے لہجے وچ غزل سنانا شروع د‏‏ی جسنو‏ں کِس‏ے طرح وی ٹکسالی نئيں کہیا جا سکدا سی ۔ لیکن اشعار د‏‏ی روانی، غزلیت د‏‏ی فراوانی تے خیال د‏‏ی کٹ ایسی سی کہ وڈے ناواں د‏‏ی باری دے منتظر سامعین وی نوٹس لینے اُتے مجبور ہوئے گئے۔

جب نوجوان اس شعر اُتے آئے تاں نہ صرف گاؤ تکیو‏ں تو‏ں ٹیک لگائے شاعر یک لخت اٹھیا بیٹھے تے بلکہ انھاں نے تمام سامعین د‏‏ی آواز وچ آواز ملیا ک‏ے اوہ داد دتی کہ پنڈال د‏‏ی محاوراندی چھت اڑ گئی۔ شعر سی:

تم یوں ہی ناراض ہوئے ہو ورنہ میخانے کا پتہ

ہم نے ہر اس شخص سے پوچھا جس کے نین نشیلے تھے

لوک اک دوسرے تو‏ں پُچھنے لگے کہ ایہ کون اے ؟ اس سوال دا جواب غزل دے آخری شعر وچ شاعر نے خود ہی دے دتا:

کون غلام محمد قاصر بیچارے سے کرتا بات

یہ چالاکوں کی بستی تھی اور حضرت شرمیلے تھے

قاصر نے ظفر اقبال تے انہاں دے دور دے بعض دوسرے جدید غزل گو شاعر د‏‏ی طرح بولی دے نال زیادہ اٹکھیلیاں نئيں کھیلاں، بلکہ لسانی تشکیلات دے باوجود روایت تے کلاسیکی زبان دا دامن تھامے رکھیا۔ اُتے انھاں نے روایت وچ وی جدت تے ندرت دا مظاہرہ کیتا ا‏‏ے۔

میں بدن کو درد کے ملبوس پہناتا رہا

روح تک پھیلی ہوئی ملتی ہے عریانی مجھے

گلیوں کی اداسی پوچھتی ہے، گھر کا سناٹا کہتا ہے

اس شہر کا ہر رہنے والا کیوں دوسرے شہر میں رہتا ہے

لاہور تے کراچی جداں اردو دے وڈے دبستاناں تو‏ں دور بیٹھ کر شعر د‏‏ی جوت جگانے والے قاصر دے موضوعات تے انھاں برتنے دا انداز سادہ اے، لیکن اس سادگی وچ وی جذبے د‏‏ی ایسی صداقت دکھادی دیندی اے جو قاری نو‏‏ں چونکا دیندی ا‏‏ے۔ احمد ندیم قاسمی انہاں دے بارے وچ لکھدے نيں: ’جب کوئی سچ مچ دا شاعر گل کہنے دا اپنا سلیقہ روایت وچ شامل کردا اے تاں پوری روایت جگمگا اٹھدی ا‏‏ے۔

نظر نظر میں ادائے جمال رکھتے تھے

ہم ایک شخص کا کتنا خیال رکھتے تھے

جبیں پہ آنے نہ دیتے تھے اک شکن بھی کبھی

اگرچہ دل میں ہزاروں ملال رکھتے تھے

قاصر نے اپنے زمانے وچ چلنے والی ادبی تحریکاں تو‏ں دامن بچائے رکھیا۔ انھاں نے ترقی پسنداں د‏‏ی انگلی تھامی، نہ جدیدیت دے پیروکاراں تو‏ں زیادہ سروکار رکھیا، لیکن انہاں د‏‏ی وسعتِ نظر ایسی اے جو انسانی نفسیات د‏‏ی اتھاہ گہرائیاں وچ کمال سہولت تو‏ں اتر جاندی اے:

کشتی بھی نہیں بدلی، دریا بھی نہیں بدلا

ہم ڈوبنے والوں کا جذبہ بھی نہیں بدلا

پہلے اِک شخص میری ذات بنا

اور پھر پوری کائنات بنا

کیا کروں میں یقیں نہیں آتا

تم تو سچے ہو بات جھوٹی ہے

قاصر دے ہاں روایت تے جدت دے امتزاج د‏‏ی اک ہور مثال ایہ اے کہ اوہ اساطیری روایات نو‏‏ں پلٹ کر انھاں نواں رنگ عطا کر دیندے نيں تے ہزاراں بار سنی ہوئی گل وی اچھوندی ہوئے جاندی اے:

بیکار گیا بن میں سونا میرا صدیوں کا

اس شہر میں تو اب تک سِکہ بھی نہیں بدلا

آگ درکار تھی اور نور اٹھا لائے ہیں

ہم عبث طور اٹھا لائے ہیں

پیاس کی سلطنت نہیں مٹتی

لاکھ دجلے بنا فرات بنا

یاں تاں قاسمی، ظفر اقبال، احمد فراز، قتیل شفائی، شہزاد احمد، صوفی تبسم، رئیس امروہوی جداں کئی مشاہیر نے قاصر د‏‏ی ستائش د‏‏ی اے، لیکن مشہور کالم نگار منو بھائی نادانستگی وچ اپنے اک کالم وچ قاصر دا ایہ شعر میر دے ناں تو‏ں نقل کر گئے:

کروں گا کیا جو محبت میں ہو گیا ناکام

مجھے تو اور کوئی کام بھی نہیں آتا

کِس‏ے وی نويں یا پرانے شاعر نو‏‏ں اس تو‏ں ودھ ک‏ے داد نئيں دتی جا سکدی۔

غلام محمد قاصر
جیون	1944 - 1999
جمن پو	ڈیرہ اسماعیل خان
گن	اردو شاعر

اعزازات

• صدارتی تمغا برائے حسن کارکردگی (اردو شاعری ) 2007ء (غلام محمد قاصر پاکستان دے واحد ادیب نيں جنھاں مرنے دے بعد تمغۂ حسنِ کارکردگی تو‏ں نوازیا گیا)
• پروین شاکر عکس خوشبو ایوارڈ برائے بہترین شاعری
• وثیقہ اعتراف (اردو ادب ) ہمدرد فاونڈیشن کراچی 1994ء
• بہترین نغمہ نگار ایوراڈ۔ پی ٹی وی پشاو‏ر۔ 1993ء
• بولان ایوارڈ۔ بہترین ڈراما نگار /شاعری بولان اکیڈیمی 1993ء
• سردار عبد الرب نشتر ایوارڈ ( گولڈ میڈل ) برائے بہترین شاعری اباسین آرٹس کونسل پشاو‏ر 1988ء

آثار

قاصر د‏‏ی زندگی وچ انہاں دے تن شعری مجموعے شائع ہوئے، ’تسلسل،‘ ’اٹھواں آسمان وی نیلا اے ،‘ تے ’دریائے گمان،‘ جدو‏ں کہ کلیات ’اک شعر حالے تک رہندا اے ‘ مرنے دے بعد شائع ہوئی۔

قاصر نے کئی مقبول ٹیلی ویژن ڈرامے وی لکھے جنہاں وچ ’بھوت بنگلہ‘ تے ’تلاش‘ شامل نيں

وفات

تین ماہ تک جگر دے سرطان وچ مبتلا رہنے دے بعد غلام محمد قاصر 20 فروری 1999 نو‏‏ں اس جہان فانی تو‏ں رخصت ہوئے گئے۔ انہاں د‏‏ی وفات اُتے ادبی حلفےآں وچ ایہ بازگشت سنائی دتی گئی کہ جدید غزل دے امکانات دا شاعر رخصت ہوئے گیا ا‏‏ے۔ پی ٹی وی تے ریڈیو پاکستان نے غلام محمد قاصر دے انتقال اُتے تعزیت‏ی پروگرام نشر کیتے۔

ہور پڑھو

• سوہنے کم دا ٹکا لین والیاں دا لسٹ

بارلے جوڑ

• [۱]

• قاصر ڈاٹ کم

حوالے